Akademia Ekonomiczna w Krakowie Nauczanie na

Akademia Ekonomiczna
w Krakowie
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
mgr Zbigniew E. Zieliński
Kraków 2002
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
Wprowadzenie
W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku rozwój technologii informatycznych spowodował nowe
sposoby przesyłania informacji i zdobywania wiedzy. Multimedialne technologie - połączenie dźwięku,
obrazu statycznego, tekstu, animacji i wideo stwarza nowe możliwości w przekazywaniu danych i
wiedzy. Codziennie wiele milionów ludzi na świecie korzysta z komputera podłączonego do Internetu i
wymienia się wiadomościami. Dla nich o wiele prostsza i wygodniejsza jest wymiana informacji
poprzez sieć, niż korzystanie np. z telefonu czy faksu.
Nowoczesne, współczesne społeczeństwo informatyczne, wspomagane przez komputerowe i
telekomunikacyjne technologie dostrzega, że zastosowanie i wdrożenie nowych produktów oraz
technologii znacznie zmienia standard ich życia, sposób wykonywanej pracy lub rodzaje
komunikowania się.
Ponieważ poziom edukacyjny nowoczesnego społeczeństwa jest bardzo silnie powiązany z
aktualną sytuacją ekonomiczną kraju, dlatego też bardzo dynamiczne wdrażanie nowoczesnych
technologii wymusza ciągłą (ustawiczną) edukację dzisiejszego społeczeństwa. Pojawił się już nowy
paradygmat w sposobie zdobywania wiedzy – edukacja (uczenie się) przez całe życie (lifelong
1
learning) .
Dotychczasowe, długotrwałe uczenie się jest ideałem edukacji. Powinno być ono preferowane
w przypadku zagadnień, które zdaniem nauczycieli studenci powinni poznać. Jednak obecnie szybko
zmieniające się technologie jednak sprawiają, że pracownicy, którzy chcą być najlepsi muszą stale i
intensywnie się dokształcać. Dla zaspokojenia tych potrzeb można zastosować metodę zdobywania
„wiedzy na czas” (just-in-time) – czyli poszerzania wiedzy o kolejne, potrzebne w danej chwili
umiejętności. Nowoczesna technologia umożliwia dywersyfikację sposobów zdobywania wiedzy do
osiągnięcia tego samego celu.
E-learning to kolejne nowe pojęcie wykorzystywane przy wspomaganiu systemów uczenia –
jest to uczenie się przy użyciu Internetu. Na Zachodzie
e-learning jest już znany i
praktykowany od lat. Kursy i studia przez Internet organizują liczne uczelnie, umożliwiając naukę tym
osobom, które z wielu względów nie mogą podjąć tradycyjnych studiów stacjonarnych. Polskie
uczelnie też starają się nadążać za tym trendem. Nauczanie na odległość może spowodować przełom
społeczny – poprzez zrównanie szans wszystkich jednostek do dostępu do wiedzy może eliminować
2
wszelkie nierówności społeczne, które występują w tradycyjnym procesie uczenia .
Kształcenie na odległość nie jest wynalazkiem XX wieku. Pierwsze korespondencyjne kursy
miały miejsce w Stanach Zjednoczonych już w XIX wieku. Druga fala nauczania na odległość była
związana z rozwojem telewizji i powstaniem różnego rodzaju audycji o charakterze edukacyjnym.
Kolejny przełom dokonał się w latach osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to dokonywano pierwszych
prób związanych z nauczaniem poprzez sieci komputerowe. W chwili obecnej obok sieci
komputerowej istotnym czynnikiem pomagającym w nauczaniu na odległość są podręczniki
elektroniczne. W chwili obecnej uczniowie i nauczyciele mają szansę zastąpienia tradycyjnych
książkowych podręczników ich nowoczesną, elektroniczną wersją (na rynku polskim pojawiły się 33
1
2
Mirosław J. Kubiak „Wirtualna edukacja”; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2000.
Krzysztof Piech „Wiedza na czas” Computerworld 2/2000.
2
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
pozycje podręczników elektronicznych rodzimej produkcji edu-ROM– jest to jeden z najbardziej
innowacyjnych, nie tylko w polskiej skali projektów edukacyjnych – iSzkoła).
W chwili obecnej wiele instytucji edukacyjnych umożliwia zdobycie wykształcenia bądź jego
rozszerzenia poprzez uczestniczenie w studiach, programach czy kursach edukacji na odległość za
pośrednictwem sieci Internet. Dzięki globalnej sieci komputerowej możliwe jest korzystanie „on-line” z
wiedzy i umiejętności różnych ludzi zamieszkujących dowolne rejony geograficzne na świecie.
Modele nauczania na odległość
Na świecie funkcjonują różne modele prowadzenia nauczania na odległość, które można
podzielić ze względu na czas i miejsce. Istnieją cztery modele, które uwzględniają następujące
sytuacje:
•
Ten sam czas, to samo miejsce – jest to przykład tradycyjnego przekazywania wiedzy,
która odbywa się w tym samym czasie i miejscu. Proces ten wymaga zsynchronizowania
nauczycieli i ich uczniów w jednym miejscu i w określonym czasie.
•
Ten sam czas, różne miejsce – jeśli proces przekazywania wiedzy odbywa się w tym
samym czasie, lecz studenci znajdują się w różnych (często bardzo odległych miejscach),
to do przekazywania informacji należy stosować nowoczesne media transmisyjne – takie
jak szybkie łącza ISDN (Integrated Services Digital Network), które umożliwią dwustronne
wideokonferencje on-line. Nauczanie w tym procesie jest bardzo kosztowne i wymaga
zastosowania zaawansowanych technologii i mediów. Nauczanie, w którym proces
przekazywania wiedzy odbywa się w tym samym czasie, ale studenci znajdują się w tym
samym miejscu, lub różnych miejscach nazywa się nauczaniem synchronicznym.
•
Różne czasy, to samo miejsce – ten rodzaj nauczania może być realizowany w
specjalnych ośrodkach edukacyjnych, szkoleniowych, wszędzie tam, gdzie studenci mają
dostęp do specjalistycznego oprogramowania i materiałów szkoleniowych, a ich pokaz
odbywa się poprzez lokalne sieci LAN.
•
Różne czasy, różne miejsca – jest to model w wykorzystywany w oparciu o usługi sieci
Internet. Jest to nauczanie, w którym proces przekazywania wiedzy następuje w
dowolnym czasie, a studenci mogą znajdować się w tym samym, bądź różnych miejscach.
Model ten nazywamy nauczaniem asynchronicznym. Dostępność do Internetu, względnie
niskie koszty przekazywania informacji edukacyjnej umożliwiły wielu instytucjom
utworzenie tzw. „uniwersytetów wirtualnych” działających w oparciu o ten model
nauczania. Uczelnie te oferują kompletne studia lub kursy zawodowe i dają możliwość
zdobycia tą metodą nowych kwalifikacji i uzyskania dyplomu. Dodatkową atrakcją tego
modelu przekazywania wiedzy jest stosunkowo niska cena, zarówno po stronie studenta,
jak i po stronie instytucji edukacyjnej.
Obecne tendencje w edukacji na odległość z wykorzystaniem Internetu zmierzają w kierunku
łączenia modeli synchronicznego z asynchronicznym, czerpiąc korzyści z zalet obu sposobów. Istnieją
zintegrowane aplikacje umożliwiające nauczycielowi i studentom, dysponującymi komputerami klasy
3
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
PC, na uczestnictwo w czasie rzeczywistym w kursie wykorzystującym protokoły Internetu czy też
Intranetu (wewnętrznej sieci np. sieci uczelnianej). Takim pakietem może być LearnLinc I-Net
kanadyjskiej firmy DETAC (Distance Education Technology and Consulting), pakiet LearningSpace
5.0 firmy Lotus, SkillSoft czy NETg (National Education Training Group).
Nauczanie na odległość z wykorzystaniem Internetu
Model nauczania na odległość z wykorzystaniem sieci Internet jest bliski tradycyjnemu
nauczaniu, niż asynchroniczny model nauczania oparty na tym samym środowisku, gdyż stwarza on
możliwość:
•
Interakcji w czasie rzeczywistym – np. wysyłanie testów, poleceń pocztą elektroniczną,
rozmowy on-line, czy też wykorzystanie systemów wideotelekonferencyjnych (np.
CuSeeme),
•
Możliwość indywidualnej i grupowej pracy w czasie rzeczywistym z wykorzystaniem
programów do pracy grupowej takich jak: NetMeeting firmy Microsoft,
•
Prezentacji materiałów podczas dyskusji, jak i prowadzenia wykładów za pomocą
przygotowanych wcześniej dynamicznych stron WWW, czy aplikacji wykonanych w
technologii Flash Macromedia,
•
Prowadzenia dyskusji – proces nauczania i uczenia odbywa się zarówno od strony
nauczyciela (wykład), jak i uczniów z użyciem odpowiednich kanałów IRC, chatów,
komunikatorów internetowych, czy serwerów news, a nawet list dyskusyjnych,
•
Dostępu do materiałów źródłowych, narzędzi które mogą być w zależności od potrzeby
wprowadzane, prezentowane, współdzielone, archiwizowane lub usuwane – wszystko to
wiąże się z użyciem protokołu FTP i przesyłania za pomocą niego plików, archiwów
danych,
•
Monitorowania – gdzie każda aktywność studenta może być monitorowana przez
odpowiednie oprogramowanie czy zapis logów w systemie, w którym jest uczeń
zalogowany.
Asynchroniczna edukacja na odległość przy wykorzystaniu Internetu ma następujące zalety:
•
Elastyczność – stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się na stronach
WWW lub na serwerach FTP w Internecie z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie
przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu,
•
Czas na przemyślenie – w trybie synchronicznym jest on raczej niewielki w
przeciwieństwie trybie nauki na odległość,
•
Nauczanie z dowolnego miejsca – tradycyjne nauczanie odbywa się wyłącznie w budynku
szkolnym, współczesne nowoczesne technologie umożliwiają dostęp do źródeł wiedzy
bezpośrednio z domu lub z miejsca pracy,
•
Niskie koszty – przesyłanie informacji opartej na tekście, czy danych komputerowych nie
jest zbyt kosztowne.
4
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
Edukacja asynchroniczna w Internecie jest ukierunkowana głównie na materiały zawarte na CD-ROMach, pocztę elektroniczną, listy dyskusyjne oraz multimedia.
3
Synchroniczna edukacja na odległość przy wykorzystaniu Internetu ma następujące zalety:
•
Motywacja – systemy synchroniczne skupiające się na pracy grupowej i zwiększające
motywację osób uczących się w technologii edukacji na odległość do kontaktów
personalnych i kontynuacji nauki,
•
Teleobecność – interakcje w czasie rzeczywistym z możliwością przekazywania dźwięku
lub obrazu są pomocne w tworzeniu spójności pracujących grup, będących częścią
wspólnoty uczących się,
•
Dobre sprzężenie zwrotne – ujawniające się w szczególności w pracy grupowej podczas
podejmowania wspólnych decyzji i pomocne dla uzyskania konsensusu,
•
Rozwój – synchroniczność spotkań zachęca osoby uczące się do przestrzegania reżimów
czasowych i buduje dobre więzy dyscyplinarne, które pomagają dobrze zorganizować
czas przeznaczony na naukę.
Edukacja
synchroniczna
w
Internecie
jest
ukierunkowana
głównie
na
audiokonferencje,
telekonferencje i wideokonferencje.
W chwili obecnej trendy w edukacji na odległość spotykane w Internecie podążają w kierunku
łączonego sposobu przekazywania informacji (synchronicznego i asynchronicznego) czerpiąc korzyści
z obu metod.
Istnieje wiele składników łączących powyższe modele nauczania, jest to: prezentacja
zawartości, interakcja z instytucją edukacyjną prowadzącą nauczanie oraz z uczestnikami i zasobami
wiedzy, praktyka oraz ocenianie. W niektórych modelach kontrolowanie postępów procesu
edukacyjnego spoczywa na instytucjach prowadzących proces (tak jak w przypadku typowej uczelni),
innych zaś spoczywa na uczącym się studencie.
Wzorce komunikowania klasyfikujące nauczanie na odległość
Zastosowanie nowych metod nauczania i wykorzystanie technik teleinformatycznych daje
uczelni wiele korzyści. Wykorzystując ten sposób szkoła wyższa odpiera każdy zarzut dotyczący
przestarzałych metod nauczania i sztywności programów – oferując zorganizowaną elastycznie i
przemyślaną ekonomicznie koncepcję nauczania na odległość z wykorzystaniem Internetu.
Rozwiązanie takie jest atrakcyjne kosztowo (dla ośrodka edukacyjnego jak i studenta) i może być
skierowane do wszystkich osób z kraju i zza granicy chcących się uczyć na danym kierunku
oferowanym przez uczelnię. Nakłady na uruchomienie i prowadzenie danego kierunku studiów
(przygotowanie materiałów elektronicznych, plików, serwisu edukacyjnego www, infrastruktury łączy
transmisji danych, komunikacji on-line) jest o wiele bardziej korzystne kosztowo niż np. wybudowanie
nowego budynku uczelni obsługującego dany kierunek studiów. Nauczanie na odległość z
zastosowaniem Internetu otwiera perspektywy uczenia się oraz ułatwia komunikację większej ilości
studentów przypadających na jednego wykładowcę, przy czym jakość kształcenia jest nadal
optymalna.
3
http://lttf.ieee.org/we/ - „Wirtualna edukacja“, czasopismo elektroniczne, nr 4-5/2001, sieć Internet
5
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
4
Zostały wprowadzone cztery wzorce komunikowania się, klasyfikujące sposób nauczania na
odległość w szkołach wyższych z wykorzystaniem Internetu jako medium:
•
Mówienie – które w asynchronicznym modelu nauczania zastąpione jest tradycyjnym
tekstem pisanym, drukowanym bądź hipertekstem zamieszczonym na stronie WWW w
Internecie w postaci artykułów, raportów i oryginalnych prac,
•
Zadawanie pytań – które w trybie asynchronicznym może odbywać się poprzez
przesyłanie pytań za pomocą poczty elektronicznej, komputerowych konferencji
tekstowych lub w trybie synchronicznym za pomocą systemów tekstowych rozmów IRC
(Internet Relay Chat), chat lub dowolnych systemów audiokonferencyjnych,
•
Odpowiadanie na pytania – trwające dłużej w trybie asynchronicznym niż synchronicznym,
•
Dyskusja lub praca w małych grupach, która poprzez konferencje komputerowe może
5
rozciągać się w czasie i przestrzeni .
Powyższe wzorce opierają się na komunikacji komputerowej (computer mediated communication)
przyjmującą formę tzw. klasy wirtualnej.
Systemy nauczania na odległość
Uczelnie wyższe korzystające z Internetu w procesie nauczania na odległość mogą
zastosować dowolne (jak i wszystkie) kategorie systemów służących do synchronicznego i
6
asynchronicznego przekazu informacji :
•
Systemy oparte na tekście – do których możemy zaliczyć: przesyłanie informacji za pomocą
poczty elektronicznej, tekstowe konferencje komputerowe z wykorzystaniem IRC, list newsowych, list dystrybucyjnych (dyskusyjnych), BBS – elektroniczne tablice ogłoszeniowe, czy też
tekstowe strony WWW. Wykorzystanie tych metod jest tanie i bardzo popularne w edukacji na
odległość. Poczta elektroniczna służy do przekazywania informacji pomiędzy dwoma osobami
(one-to-one), może też mieć postać konferencji, kiedy to przekaz następuje w relacji każdy z
każdym (many-to-many). Dzięki poczcie elektronicznej możliwe jest także wysyłanie danych i
informacji na listy dyskusyjne i serwery news (USENET) będące miejscami gdzie studenci i
wykładowcy prowadzą dyskusje na wybrany temat, konsultacje. Niejednokrotnie w listach
dyskusyjnych uczestniczą wybitni specjaliści z danej dziedziny wiedzy.
•
Systemy oparte na przekazie głosu – w skład których wchodzą: systemy audiokonferencyjne,
systemy
audiograficzne,
audiokonferencyjne
są
systemy
systemami
audio
oparte
obejmującymi
na
stronach
dwustronną
WWW.
komunikację
Systemy
głosową
(fullduplex) wykorzystujące sieć Internet do przekazu głosu. Obok wyposażenia sprzętowego
(karty dźwiękowej, słuchawek, głośników i mikrofonu) i dostępu do Internetu potrzebna jest
jeszcze odpowiednia aplikacja pozwalająca na zmianę głosu ludzkiego z postaci analogowej
w postać „cyfrową” i przesłanie w ten sposób zakodowanego dźwięku do odbiorcy przekazu.
Aplikacje te nazywane „internetowymi telefonami” są doskonałym sposobem przekazywania
4
Collins B, „Tele-Learning in a Digital World: the Future of Distance Learning”, sieć Internet
http://iet.open.ac.uk/pp/r.d.mason/globalbook/arg.html, Internet Arricle – The Globalisation of Educarion
5
Mirosław J. Kubiak „Wirtualna edukacja”; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2000.
6
Mason R. „European Trends in The Virtual Delivery of Education” The Commonwealth of Learning 1999.
6
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
informacji w dowolne miejsce na świecie, a wysokość poniesionych opłat za rozmowy nie
zależy od odległości (w przeciwieństwie do tradycyjnej telefonii). Rozwinięciem przekazu
audiokonferencyjnego jest system audiograficzny, który jest kombinacją obejmującą
przesyłanie głosu i grafiki poprzez sieci komputerowe (lokalne jak i sieć Internet). np.
NetMeeting firmy Microsoft. Dzięki temu przesyłany obraz (statyczny) może służyć do
prezentowania i objaśniania zadania. Oprogramowanie to służy także do pracy grupowej, np
umożliwia zdalną pracę nad wspólnie redagowanym dokumentem w MS Word, dodatkowo
uczestnicy „spotkania” mają do dyspozycji elektroniczną tablicę (electronic blackboard)
służącą do pisania tekstów i rysowania (tekst lub obraz jest widoczny jednocześnie u
wszystkich uczestników „zdalnej pracy” mających uruchomioną aplikację). Ostatnim
przykładem są systemy oparte na stronach WWW, które wykorzystują technologię RealAudio
(bądź ShowCast). Technika ta polega na przesyłaniu dźwięku (np. audycji edukacyjnych) w
czasie rzeczywistym poprzez Internet. Ten sposób przesyłania dźwięku stosują również
rozgłośnie radiowe, które można słuchać wykorzystując internetowe przeglądarki (np. Internet
Explorer 6.0, Netscape Nawigator 6, Opera).
•
Systemy oparte na przekazie obrazu – są to systemy wideokonferencyjne, oferujące wymianę
informacji z wykorzystaniem dwukierunkowej komunikacji (fullduplex) dźwiękowej i wizyjnej
jednocześnie (two-way voice and video), bądź dwukierunkowej komunikacji dźwiękowej i
wizyjnej w jedną stronę (two-way voice and one-way video). W systemie dwukierunkowej
komunikacji dźwiękowej i wizyjnej obie strony tj. wykładowca i student wzajemnie się widzą i
mogą przesyłać do siebie różne dokumenty. Strumień przesyłanego obrazu wideo (np. z
internetowej kamery) jest kodowany (tak, aby objętość wysyłanej informacji nie była zbyt duża
i nie obciążała łącza telekomunikacyjnego) przez odpowiednią aplikację np. CuSeeMee
napisaną przez naukowców z Cornell University Information Technologies. W skład systemu
wchodzi kamera internetowa, mikrofon, słuchawki zaś dzięki CuSeeMee istnieje możliwość
przesyłania dowolnego materiału edukacyjnego na żywo. Dodatkowo używając technologii
RealVideo wykładowca może przesłać wizyjne obrazy wideo w czasie rzeczywistym poprzez
Internet (RealVideo wykorzystują stacje telewizyjne w nadawaniu programów na żywo w
7
globalnej sieci) . Systemy te wymagają szybkich łączy teleinformatycznych i dlatego też
często są używane głównie w ośrodkach edukacyjnych w sieci wewnętrznej – Intranecie (ze
względu na dużą przepustowość sieci). Jednakże odpowiednio skonfigurowany i użyty kodek
wideo (program dekodujący i kodujący strumienie danych wideo) może skompresować i
wysłać plik wizyjny mniejszy nawet o 60%.
•
Multimedialne systemy oparte na stronach WWW – środowisko World Wide Web oparte jest
na zbiorze protokołów i standardów idealnie nadających się do przesyłu informacji, a co za
tym idzie materiałów edukacyjnych. WWW umożliwia integrację danych: tekstu, głosu, grafiki,
animacji, czy nawet filmu oraz daje możliwość użytkownikowi interakcji– jest to w pełni
przekaz multimedialny, interaktywny. Dostępność do zasobów WWW, architektura klientserwer, gdzie tylko użytkownik odpowiada za podstawową obsługę interfejsu strony WWW,
7
http://lttf.ieee.org/we/ - „Wirtualna edukacja“, czasopismo elektroniczne, nr 4-5/2001, sieć Internet
7
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
natomiast funkcje serwera, w zależności od potrzeb mogą być różne: komunikacja, obsługa
adresów i nazw, drukowanie, obsługa baz danych, wyszukiwanie informacji czy składowanie
dużych plików – wszystko to w połączeniu z pełną asynchronizacją pracy studenta dowodzi, iż
środowisko WWW jest wprost stworzone z myślą o nauczaniu na odległość.
Wymienione powyżej kategorie systemów mogą być stosowane przez uczelnie wyższe w
procesie nauczania na odległość razem, bądź osobno. Przygotowanie instytucji edukacyjnej do
wirtualnej edukacji wymaga zastosowania jednej bądź kilku (a nawet wszystkich) metod
wykorzystujących sieć Internet – medium nowoczesnej uczelni wyższej.
Podsumowanie
Zalety nauczania na odległość, czyli dostępu do zasobów uczelni bez względu na miejsce
pobytu studenta, demokratyzacja oraz powszechność edukacji, są ważne z punktu widzenia uczelni,
jej ekspansji i pozyskiwania nowych studentów. Jednak należy pamiętać o tym, iż kształcenie globalne
to także przygotowanie funkcjonalnego systemu informatycznego jak i konieczność poprawnego
przygotowania wykładów, ćwiczeń i testów w formie multimedialnej.
8
Nauczanie na odległość – metodą zdobywania wiedzy.
Literatura
1. Collins B, „Tele-Learning in a Digital World: the Future of Distance Learning”, sieć Internet
http://iet.open.ac.uk/pp/r.d.mason/globalbook/arg.html, Internet Arricle – The Globalisation of
Educarion
2. Galwas B. A. „Studia w Internecie – koniec początku”;
http://www.okno.pw.edu.pl/nowentwn/okno.htm; sieć Internet.
3. http://lttf.ieee.org/we/ - „Wirtualna edukacja“, czasopismo elektroniczne, nr 7/2001, sieć Internet
4. Kubiak M. J. Jak uczyć na odległość przy pomocy Internetu. Poradnik dla początkującego
nauczyciela internauty., BKKK Warszawa 1996,
5. Kubiak M. J. „Internet dla nauczycieli – nauczanie na odległość”; Wydawnictwo Mikom, Warszawa
1997
6. Kubiak M. J. „Wirtualna edukacja”; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2000
7. Kubiak M. J. „Edukacja na odległość”, Kultura i edukacja 1996.
8. Lohuis R. A. G. Distance education through the WWW – making the HCI course available
throughout the world ?, http://vcd.student. utvente.nl/~rony/reports/index.htm,
9. Mason R. „European Trends in The Virtual Delivery of Education” The Commonwealth of Learning
1999.Nagórski R. „Edukacja na odległość”, Kultura i edukacja, Warszawa 1996.
10. The Distance Eduator - kwartalnik publikowany przez wydawnictwo Saba & Associates www.distance-educator.com/
11. Piech K. „Wiedza na czas” Computerworld 2/2000.
12. Raport of the task force, „Educational software and multimedia”, ERNET, Pergamon, July 1996,
http://www.echo.lu,
13. Wieczorkowski K. Kształcenie na dystans z wykorzystaniem sieci komputerowej, CODN, zeszyt
39, Warszawa 1996.
9