RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Pan

RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Obywatelskich
RPO-690777-IV/11/MK
00-090 Warszawa
Tel. centr. 22 551 77 00
Al. Solidarności 77
Fax 22 827 64 53
Pan Jarosław Gowin
Minister Sprawiedliwości
W jednej ze skarg skierowanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przez
obywateli podniesiona została kwestia możliwej sprzeczności rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu
doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2010 r., Nr 190, poz.
1277) z konstytucyjnymi zasadami hierarchii norm prawnych i delegacji ustawowej,
a także z prawami i wolnościami człowieka i obywatela (art. 92 w zw. z art. 2, art. 31 ust.
3 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Wątpliwość dotyczy dwóch przepisów: § 3 ust. 2
oraz § 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia.
Pierwszą kwestią jest sprawa pełnomocnictwa pocztowego. Przepisy ustawy
z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz.
296 ze zm.) regulują sposoby doręczania pism sądowych: doręczenie osobiste (art. 133
KPC) oraz doręczenie zastępcze (art. 138 KPC). Dopiero w razie niemożności doręczenia
pisma sądowego osobiście do rąk adresata albo w drodze doręczenia zastępczego
(dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - administracji domu, dozorcy domu lub
sołtysowi, jeżeli osoby te nie są przeciwnikami adresata w sprawie i podjęły się oddania
mu pisma; osobie upoważnionej do odbioru pism w miejscu pracy adresata) stosuje się
awizowanie,
tj.
złożenie pisma w placówce pocztowej
albo urzędzie gminy
i pozostawienie zawiadomienia o piśmie w drzwiach lub skrzynce pocztowej adresata
(art. 139 § 1 KPC).
Do niedawna sądowe pismo awizowane mogło być odebrane w placówce pocztowej
albo urzędzie gminy jedynie przez adresata - taka była treść rozporządzeń Ministra
2
Sprawiedliwości (obecne oraz wcześniejsze, z 17 czerwca 1999 r.) oraz orzecznictwo
Sądu Najwyższego (wyrok SN z 4 sierpnia 2009 r., sygn. akt I UK 71/09). Jednak ustawą
z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., Nr 233, poz. 1381) do Kodeksu postępowania
cywilnego został wprowadzony art. 139 § 1 . W przepisie tym ustawodawca jasno
określił, że pismo złożone w placówce pocztowej operatora publicznego lub innego
operatora pocztowego może zostać odebrane także przez osobę upoważnioną na
podstawie pełnomocnictwa pocztowego do odbioru przesyłek pocztowych. W świetle
§ 18 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 9 stycznia 2004 r. w sprawie warunków
wykonywania powszechnych usług pocztowych (Dz. U. z 2004 r., Nr 5, poz. 34 ze zm.)
pełnomocnictwa pocztowego adresat udziela, składając pisemne oświadczenie woli
w obecności upoważnionego pracownika operatora w placówce oddawczej operatora lub,
w przypadku gdy adresat nie jest w stanie poruszać się samodzielnie, w miejscu jego
pobytu, okazując jeden z dokumentów, o których mowa w § 36 rozporządzenia.
Jednak do zmienionych przepisów ustawy nie dostosowano rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu
i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2010 r.,
Nr 190, poz. 1277) - na mocy § 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia przesyłkę złożoną
w placówce pocztowej operatora lub w urzędzie gminy wydaje się osobie uprawnionej do
jej odbioru, którą jest - w przypadku osób fizycznych - tylko i wyłącznie adresat.
Rozporządzenie to tym samym zawęża - w stosunku do przepisów rangi ustawowej krąg osób uprawnionych do odbioru awizowanej przesyłki sądowej. Nie dość, że taka
regulacja sama w sobie poważnie uchybia zasadom tworzenia prawa, to dodatkowo
ogranicza efektywną realizację konstytucyjnego prawa do sądu - co z punktu widzenia
art. 31 ust. 3 Konstytucji jest niedopuszczalne.
Wydaje się konieczne ujednolicenie przepisów rozporządzenia i Kodeksu. Przy
okazji zmiany rozporządzenia warto także rozważyć usankcjonowanie istniejącej
praktyki udzielania upoważnień notarialnych i umożliwienie odbioru pism sądowych
w placówce pocztowej albo urzędzie gminy nie tylko przez adresata, ale także przez
osoby dysponujące poświadczonym notarialnie pełnomocnictwem do odbioru pism
sądowych. Nie wydaje się też, by pełnomocnictwo notarialne miało mniejszą moc
3
prawną czy było mniej wiarygodne niż pełnomocnictwo pocztowe, co uzasadniałoby
niestosowanie upoważnienia notarialnego do odbioru przesyłek sądowych. Trzeba
wskazać, że nie zawsze możliwe jest ustanowienie przez osobę fizyczną pełnomocnika
procesowego bądź osoby upoważnionej do odbioru pism sądowych, zwłaszcza na
pierwszym etapie postępowania sądowego, gdy wraz z pierwszym pismem osoba
dowiaduje się o tym, że jakieś postępowanie cywilne z jej udziałem ma się toczyć.
Drugim
problemem
jest
wyłączenie
stosowania
doręczenia
zastępczego
w niektórych sytuacjach. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 października
2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych
w postępowaniu cywilnym w § 3 ust. 2 stanowi, iż doręczenie adresatowi za
pośrednictwem dorosłego domownika, administracji domu, dozorcy domu lub sołtysa,
o którym mowa w art. 138 § 1 KPC, nie może być stosowane, jeżeli sąd wysyłający
umieścił na stronie adresowej przesyłki napis wyłączający taki sposób doręczenia
w ogóle lub w stosunku do oznaczonych osób. Stanowi to niemal dosłowne powtórzenie
treści § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 15 grudnia 1970 r. w sprawie
doręczania pism sądowych przez pocztę (Dz. U. z 1970 r., Nr 31, poz. 226), ale z kolei
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 czerwca 1999 r. w sprawie szczegółowego
trybu doręczania pism sądowych przez pocztę w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 1999
r., Nr 62, poz. 697 ze zm.) nie zawierało odpowiednika tego przepisu. Powrót do
rozwiązania z rozporządzenia z 15 grudnia 1970 r. wydaje się niefortunny - takie
unormowanie nosi bowiem znamiona wkroczenia przez akt podustawowy w materię
regulowaną ustawowo, w art. 138 KPC. Ograniczenie stosowania doręczenia zastępczego
powinno zostać zawarte w przepisie o tej samej randze, co przepis takie doręczenie
wprowadzający. W innym wypadku powstaje sprzeczność między dającym uprawnienie
przepisem ustawy a odbierającym je aktem niższej rangi, co narusza art. 92 w związku
z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trzeba w tym miejscu wspomnieć o kolejnym problemie związanym z nowelizacją
KPC w zakresie pełnomocnictwa pocztowego. Otóż przepisy intertemporalne ustawy z
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw w art. 9 ust. 1 stanowią że przepisy niniejszej ustawy stosuje się do
postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie. Oznacza to, że także nowy art. 139
4
§ 1
KPC obowiązuje w postępowaniach wszczętych po 3 maja 2012 r. Pracownik
poczty, do którego po odbiór przesyłki sądowej zgłosi się osoba legitymująca się
pełnomocnictwem pocztowym, powinien zatem badać, czy postępowanie w sprawie,
której przesyłka sądowa dotyczy, zostało wszczęte przed czy po tej dacie. Jest to
oczywiście niemożliwe z przyczyn praktycznych, a i nie taka wydaje się intencja
ustawodawcy. O ile uzasadnione jest stosowanie zasadniczych zmian regulacji (np. co do
prowadzenia postępowania,
prekluzji,
koncentracji
materiału
dowodowego)
do
postępowań wszczętych po 3 maja 2012 r., o tyle drobne ułatwienia dla stron
i uczestników postępowań sądowych powinny móc być stosowane we wszystkich
postępowaniach, także tych będących już w toku, zwłaszcza że rzutuje to na realizację
konstytucyjnego prawa do sądu.
W powyższej sytuacji, na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 ustawy z 15 lipca 1987 r.
o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r., Nr 14, poz. 147 ze zm.) zwracam się
do Pana Ministra z uprzejmą prośbą o pilne podjęcie prac legislacyjnych w celu zmiany
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 października 2010 r. w sprawie
szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym
(Dz. U. z 2010 r., Nr 190, poz. 1277), tj. uwzględnienie w treści rozporządzenia art. 139
§ 1' Kodeksu postępowania cywilnego oraz skreślenie § 3 ust. 2 rozporządzenia - bądź
ewentualnie o podjęcie inicjatywy ustawodawczej odnoszącej się do wprowadzenia
aktualnej treści § 3 ust. 2 rozporządzenia do Kodeksu postępowania cywilnego.
Uprzejmie proszę też o rozważenie zmiany art. 9 ustawy z 16 września 2011 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011
r., Nr 233, poz. 1381) i objęcie zakresem stosowania art. 139 § l1 KPC wszystkich
toczących się postępowań.