Program nauczania

Transkrypt

Program nauczania

Anna Warchoł, Iwona Maciejowska
PROGRAM NAUCZANIA CHEMII
Szkoła ponadgimnazjalna
zakres podstawowy
K r a k ó w 2 01 2
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................................................ 3
I. Ogólne założenia programu ........................................................................................................ 4
II. Cele nauczania ............................................................................................................................. 5
III. Treści nauczania .......................................................................................................................... 6
IV. Ogólny rozkład materiału .......................................................................................................... 6
V. Szczegółowy rozkład materiału ................................................................................................. 7
VI. Opis założonych osiągnięć ucznia (cele operacyjne, plan wynikowy) ................................. 11
VII. Procedury osiągania celów kształcenia i wychowania......................................................... 18
VIII. Propozycje metod oceny osiągnięć uczniów ....................................................................... 21
© Copyright by ZamKor P. Sagnowski i Wspólnicy sp. j.
ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków, tel. +48 12 623 25 00, faks +48 12 623 25 24
e-mail: [email protected], adres serwisu: www.zamkor.pl
WSTĘP
Poniższy program nauczania jest przeznaczony do pracy z podręcznikiem Świat chemii. Podręcznik
dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy autorstwa Iwony Maciejowskiej i Anny Warchoł.
Zgodnie z nową Podstawą programową nauczanie chemii w zakresie podstawowym na IV etapie
edukacyjnym jest kontynuacją procesu kształcenia realizowanego w gimnazjum i kończy obowiązkowy dla każdego ucznia cykl uczenia się tego przedmiotu.
Treści nauczania chemii w zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoły ponadgimnazjalnej
dotyczą substancji chemicznych znajdujących zastosowanie w życiu codziennym oraz ich przemian,
a także wpływu tych substancji na zdrowie człowieka i środowisko naturalne. Zagadnienia zostały
zgrupowane w czterech rozdziałach:
1. Zasoby Ziemi
2. Chemia a żywność
3. Chemia wokół nas
4. Ratujmy naszą planetę.
Zaproponowany układ treści pozwala na realizację wymagań szczegółowych ujętych w kontekście zagadnień dotyczących życia codziennego, a równocześnie daje możliwość odwoływania się
do wiadomości i umiejętności zdobytych w gimnazjum, zgodnie z zasadą stopniowania trudności
(od łatwiejszych do trudniejszych, od prostych do złożonych). Równocześnie dołożono starań, aby
w maksymalnym stopniu zainteresować wszystkich uczniów omawianymi treściami i zachęcić do
kontynuowania nauki chemii na poziomie rozszerzonym.
W trosce o jak najlepszą i jak najbardziej efektywną realizację programu nauczania przygotowano
multimedialną obudowę podręcznika i dodatkowe materiały dydaktyczne (scenariusze lekcji z kartami pracy, gry edukacyjne, filmy, propozycje zadań na sprawdziany wraz z kryteriami oceniania).
Szczegółowe informacje na ten temat zamieszczono w Poradniku dla nauczycieli.
3
I. OGÓLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU
1. Zgodnie z Ramowym planem nauczania na kształcenie podstawowe w zakresie przedmiotu chemii w szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono 30 godzin. Prezentowany program można zrealizować w tej liczbie godzin.
2. Program służy realizacji obowiązującej Podstawy programowej na wybranych, możliwie łatwych,
pewnych merytorycznie i interesujących treściach, rozwiniętych w kontekście otaczającej ucznia
rzeczywistości. Obejmuje on rozwinięcie wszystkich haseł zawartych w Podstawie programowej
przedmiotu chemia, IV etap edukacyjny – zakres podstawowy.
3. Program można realizować zarówno z uczniami liceum ogólnokształcącego, technikum, jak
i uczniami szkół zawodowych. Zgodnie z ideą reformy nauczanie chemii w zakresie podstawowym odnosi się do znanej uczniom rzeczywistości, do zastosowania osiągnięć chemii w życiu
codziennym. Dotyczy bezpiecznego i odpowiedzialnego stosowania środków chemicznych.
Kształci postawę prozdrowotną i proekologiczną. Z drugiej strony bazuje na wiadomościach
i umiejętnościach zdobytych w gimnazjum, przygotowuje do samodzielnego uzupełnienia wiedzy, do czytania ze zrozumieniem tekstów popularnonaukowych, do rozumnego i krytycznego
odbioru informacji medialnych, do sprawnego funkcjonowania w dzisiejszym świecie.
4. Planując zamierzone osiągnięcia uczniów, do niezbędnego minimum ograniczono liczbę informacji do zapamiętania, czyli tzw. wiedzę bierną. Kierowano się przy tym zasadą, że wiedza
powinna być operatywna i służyć do:
• wyjaśniania podstawowych przemian zachodzących w przyrodzie,
• przewidywania zastosowań substancji występujących w warunkach naturalnych na podstawie
ich właściwości,
• zrozumienia sposobu działania substancji chemicznych stosowanych na co dzień, wchodzących w skład np. środków czystości i kosmetyków,
• planowania prawidłowego odżywiania,
• rozwiązywania problemów stymulujących ogólny rozwój ucznia.
5. Aby nauczanie chemii mogło się przyczynić znacząco do wypełnienia zadań przypisanych zreformowanej szkole, należy stosować takie metody pracy z uczniami, które będą wyzwalały ich
aktywność, rozwijały zainteresowanie wiedzą przyrodniczą, kształtowały umiejętności uczenia się
i samokontroli.
6. Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniom odpowiednich warunków do samodzielnego zdobywania informacji z różnych źródeł poprzez zapewnienie możliwości korzystania z Internetu i dostępu do literatury popularnonaukowej oraz czasopism (np. „Świat Nauki”, „Wiedza i Życie”).
4
II. CELE NAUCZANIA
Cel strategiczny:
• Zapoznanie ucznia z zastosowaniem i ze znaczeniem chemii w życiu codziennym.
• Kształcenie postawy prozdrowotnej i proekologicznej.
• Uporządkowanie najważniejszych wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych
etapach edukacyjnych.
Ogólne cele nauczania
1. W zakresie wiadomości
Uczeń:
• operuje informacjami pewnymi merytorycznie;
• łączy wiadomości teoretyczne z ich praktycznym zastosowaniem;
• jest rzetelnie przygotowany do nauki na wyższych poziomach edukacyjnych i do egzaminów
zewnętrznych.
2. W zakresie umiejętności
Uczeń:
• czyta teksty podręcznikowe ze zrozumieniem, analizuje je, wyciąga wnioski, operuje wiedzą,
która pozwala mu rozwiązywać problemy;
• planuje i wykonuje eksperymenty chemiczne, przewiduje i weryfikuje rezultaty, formułuje obserwacje, wyciąga wnioski;
• zbiera informacje, selekcjonuje je i przetwarza, tworzy własne i potrafi je zaprezentować;
• organizuje własną pracę i dokonuje samooceny;
• efektywnie pracuje w grupie (komunikuje się, mediuje, negocjuje) i pełni w niej różne funkcje.
3. W zakresie postaw
Uczeń:
• ma świadomość obowiązku dbania o środowisko przyrodnicze;
• dostrzega konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami Ziemi oraz przewidywania
skutków działalności człowieka;
• bierze odpowiedzialność za swoją przyszłość (dostrzega związek między wiedzą matematyczno-przyrodniczą a ważnymi dziedzinami życia, dzięki czemu jest przygotowany do podejmowania decyzji dotyczących dalszej nauki).
5
III. TREŚCI NAUCZANIA
1. Zasoby Ziemi
• Zasoby Ziemi – pierwiastki występujące w stanie wolnym, odmiany alotropowe pierwiastków,
ze szczególnym uwzględnieniem węgla
• Zasoby Ziemi – tlenki występujące w przyrodzie, ich właściwości i zastosowanie na przykładzie
tlenku krzemu(IV)
• Zasoby Ziemi – ważne sole, występowanie, właściwości i zastosowanie na przykładzie węglanu
wapnia i siarczanu(VI) wapnia
• Gleba – życiodajne źródło
• Zasoby Ziemi – tradycyjnie stosowane surowce energetyczne
• Zasoby Ziemi – alternatywne sposoby pozyskiwania energii
2. Chemia a żywność
• Żywność to substancje chemiczne (białka, cukry, tłuszcze, sole mineralne, woda)
• Sposób odżywiania – decyzja, którą można oprzeć na wiedzy chemicznej
• Używki, dopalacze i narkotyki – substancje chemiczne, których należy unikać
• Produkcja żywności to procesy fizyczne i reakcje chemiczne
• Konserwacja żywności to również procesy fizyczne i reakcje chemiczne
3. Chemia wokół nas
• Chemia zapobiega chorobom i leczy
• Chemia pomaga umyć, uprać, wyczyścić
• Chemia dba o urodę
• Chemia opakowań
• Chemia ubiera
4. Ratujmy naszą planetę
• Powietrze atmosferyczne i jego ochrona
• Zasoby wodne i ich ochrona
• Gleba i jej ochrona
• Odpady i ich zagospodarowanie
IV. OGÓLNY ROZKŁAD MATERIAŁU
Nr
Dział
Liczba godzin przeznaczonych na
lekcje bieżące
(nowe treści)
utrwalanie
i sprawdzanie
9
2
1.
Zasoby Ziemi
2.
Chemia a żywność
4+1 ⃰
2
3.
Chemia wokół nas
5
2
4.
Ratujmy naszą planetę
3+1⃰ ⃰
2
Lekcje nie realizują punktów podstawy programowej.
⃰ Przypomnienie wiadomości z gimnazjum dotyczących substancji o znaczeniu biologicznym.
⃰ ⃰ Przypomnienie wiadomości z gimnazjum dotyczących zanieczyszczenia i ochrony powietrza.
6
7.
• tłumaczy, na czym polegają sorpcyjne właściwości gleby; opisuje wpływ pH
gleby na wzrost wybranych roślin; planuje i przeprowadza badanie kwasowości gleby oraz badanie właściwości sorpcyjnych gleby;
• podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzebę ich
stosowania;
Gleba
Dysocjacja elektrolityczna kwasów, – życiodajne
źródło
zasad, soli (odczyn, reakcje
strąceniowe)
Sole (budowa, wzory,
nazewnictwo,właściwości)
5., 6.
Zasoby Ziemi
• wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków; na podstawie znajomości budowy
– pierwiastki
diamentu, grafitu i fullerenów tłumaczy ich właściwości i zastosowania;
występujące
w stanie wolnym
Zasoby Ziemi
• bada i opisuje właściwości SiO2;
• wymienia odmiany SiO2 występujące w przyrodzie i wskazuje na ich zastoso– tlenki
wania;
• opisuje proces produkcji szkła, jego rodzaje, właściwości i zastosowania;
• opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości
i zastosowania; projektuje wykrycie skał wapiennych wśród innych skał
i minerałów; zapisuje równania reakcji;
• zapisuje wzory hydratów i soli bezwodnych (CaSO4, (CaSO4)2 · H2O i CaSO4 · 2H2O);
podaje ich nazwy; opisuje różnice we właściwościach hydratów i substancji
bezwodnych; przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania
i weryfikuje swoje przewidywania poprzez doświadczenie; wymienia zastosowania skał gipsowych; wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej
(zapisuje odpowiednie równanie reakcji);
• wymienia surowce do produkcji wyrobów ceramicznych, cementu, betonu;
3., 4.
Realizowane punkty podstawy programowej
Uczeń:
Tytuł rozdziału I: Zasoby Ziemi
Temat lekcji
bieżącej
Zasoby Ziemi
– ważne sole
Tlenki, kwasy, zasady (budowa,
wzory, nazewnictwo,właściwości)
1., 2.
Nawiązanie do wiadomości
realizowanych w gimnazjum
Budowa atomu
Układ okresowy – źródło
informacji o pierwiastku
Numer
lekcji
V. SZCZEGÓŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU
uwzględniający nawiązanie do wiadomości i umiejętności gimnazjalnych
7
8
⃰ Lekcja nie realizuje punktów podstawy programowej.
13.
Żywność
to substancje
chemiczne ⃰
• wyszukuje informacje na temat składników napojów dnia codziennego
(mleko, woda mineralna) w aspekcie ich działania na organizm ludzki;
–
Tytuł rozdziału II: Chemia a żywność
• proponuje alternatywne źródła energii – analizuje możliwości ich zastosowań
(biopaliwa, wodór, energia słoneczna, energia wodna, energia jądrowa,
energia geotermalna itd.);
• analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania energii na stan środowiska przyrodniczego – kontynuacja;
Zasoby Ziemi
– alternatywne
sposoby
pozyskiwania
energii
Związki o znaczeniu biologicznym:
białka, cukry, tłuszcze
(występowanie, podział, sposób
Sposób
wykrywania, funkcje)
odżywiania
– decyzja, którą
można oprzeć
na wiedzy
chemicznej
Sprawdzian wiadomości
11.
12. ⃰
Lekcja powtórzeniowa
Węglowodory – podział,
właściwości (spalanie,
charakter nienasycony)
10.
9.
8.
• podaje przykłady surowców naturalnych wykorzystywanych do uzyskiwania
energii (bezpośrednio i po przetworzeniu);
• opisuje przebieg destylacji ropy naftowej i węgla kamiennego; wymienia
nazwy produktów tych procesów i uzasadnia ich zastosowania;
• wyjaśnia pojęcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwiększania LO
benzyny; tłumaczy, na czym polegają kraking oraz reforming, i uzasadnia
konieczność prowadzenia tych procesów w przemyśle;
• analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania energii na stan środowiska przyrodniczego;
Zasoby Ziemi
– tradycyjnie
stosowane
surowce
energetyczne
Obliczenia chemiczne:
rozpuszczalność,
stężenie procentowe
Wiązania chemiczne
(sposób powstawania
i wynikające z tego właściwości)
Sole nieorganiczne i organiczne
18.
19.
20.
Pochodne węglowodorów:
alkohole, kwasy, estry
(budowa, właściwości,
zastosowanie)
17.
16.
15.
14.
• wyjaśnia przyczyny psucia się żywności i proponuje sposoby zapobiegania
temu procesowi; przedstawia znaczenie i konsekwencje stosowania dodatków do żywności, w tym konserwantów;
• tłumaczy, na czym mogą polegać i od czego zależeć lecznicze oraz toksyczne
właściwości substancji chemicznych (dawka, rozpuszczalność w wodzie, rozdrobnienie, sposób przenikania do organizmu): aspiryny, nikotyny, alkoholu
etylowego;
• wyszukuje informacje na temat składników napojów dnia codziennego
(kawa, herbata, napoje typu cola) w aspekcie ich działania na organizm ludzki – kontynuacja;
• opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas wyrabiania ciasta
i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów; zapisuje równania reakcji fermentacji alkoholowej i octowej;
• tłumaczy, na czym mogą polegać i od czego zależeć lecznicze oraz toksyczne
właściwości substancji chemicznych (dawka, rozpuszczalność w wodzie, rozdrobnienie, sposób przenikania do organizmu): aspiryny, nikotyny, alkoholu
etylowego – kontynuacja;
• wyszukuje informacje na temat działania składników popularnych leków
(np. węgla aktywowanego, aspiryny, środków neutralizujących nadmiar
kwasów w żołądku);
• opisuje proces zmydlania tłuszczów; zapisuje (słownie) przebieg tej reakcji;
• wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu, i bada wpływ twardości
wody na powstawanie związków trudno rozpuszczalnych; zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych;
• tłumaczy przyczynę eliminowania fosforanów(V) ze składu proszków
(proces eutrofizacji);
• wskazuje na charakter chemiczny składników środków do mycia szkła, przetykania rur, czyszczenia metali i biżuterii w aspekcie zastosowań tych produktów; stosuje te środki z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa; wyjaśnia,
na czym polega proces usuwania zanieczyszczeń za pomocą tych środków;
Chemia
zapobiega
chorobom
i leczy
Chemia pomaga
umyć, uprać,
wyczyścić
Tytuł rozdziału III: Chemia wokół nas
Używki,
dopalacze
i narkotyki
– substancje
chemiczne,
których
należy unikać
Produkcja
żywności
to procesy
fizyczne i reakcje
chemiczne
Konserwacja
żywności
to również
procesy fizyczne
i reakcje
chemiczne
9
10
Tytuł rozdziału IV: Ratujmy naszą planetę
⃰ Lekcja nie realizuje punktów podstawy programowej.
Sprawdzian podsumowujący najważniejsze wiadomości zdobyte na lekcjach chemii
31.
• uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych
opakowań – przypomnienie.
Odpady i ich
zagospodarowanie
Podsumowanie wspólnej pracy
• wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe
rodzaje zanieczyszczeń (metale ciężkie, węglowodory, pestycydy, azotany);
proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją;
Gleba i jej
ochrona
30.
29.
28.
Obliczenia chemiczne
• tłumaczy przyczynę eliminowania fosforanów(V) ze składu proszków (proces
eutrofizacji) – przypomnienie;
25.
Zasoby wodne
i ich ochrona
24.
27.
23.
• klasyfi kuje włókna na naturalne (białkowe i celulozowe), sztuczne i syntetyczne;
wskazuje ich zastosowania; opisuje wady i zalety; uzasadnia potrzebę stosowania tych włókien;
• projektuje doświadczenie pozwalające zidentyfikować włókna białkowe
i celulozowe, sztuczne i syntetyczne;
Chemia ubiera
–
Reakcje charakterystyczne
22.
• podaje przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych) stosowanych w życiu codziennym; opisuje ich wady i zalety;
• klasyfikuje tworzywa sztuczne w zależności od ich właściwości (termoplasty
i duroplasty); zapisuje równania reakcji otrzymywania PVC; wskazuje na
zagrożenia związane z gazami powstającymi w wyniku spalania się PVC;
• uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych
opakowań;
Chemia
opakowań
Powietrze
atmosferyczne
i jego ochrona
Typy reakcji chemicznych
(analiza, synteza, wymiana)
Reakcje chemiczne w chemii
organicznej: addycja,
polimeryzacja
• opisuje tworzenie się emulsji, ich zastosowania; analizuje skład kosmetyków
(na podstawie etykiet kremu, balsamu, pasty do zębów itd.) i wyszukuje
w dostępnych źródłach informacje na temat ich działania;
Chemia dba
o urodę
26. ⃰
Rodzaje mieszanin (jednorodne
i niejednorodne), rodzaje
roztworów (właściwe, koloidalne)
21.
VI. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
(cele operacyjne, plan wynikowy)
Podział osiągnięć na podstawowe i ponadpodstawowe jest względny. Zaproponowany poniżej powstał na podstawie kategorii Blooma i Niemierki. Według Blooma przedstawione osiągnięcia podstawowe są reprezentowane przez następujące kategorie: wiadomości, rozumienie i zastosowanie,
a ponadpodstawowe przez: analizę, syntezę i ocenę. Według podziału B. Niemierki do osiągnięć podstawowych zaliczamy kategorie A i B, a do ponadpodstawowych C i D.
Kategorie celów nauczania i procesy poznawcze uczniów według Blooma
Kategoria
Proces poznawczy ucznia
Wiadomości
Uczeń potrafi: przypomnieć, nazwać, zdefiniować, wymienić, wyliczyć, rozpoznać, wskazać
Rozumienie
Uczeń potrafi: opisać, streścić, wyjaśnić, porównać, wytłumaczyć, podać przykład,
zademonstrować, zilustrować, rozróżnić
Zastosowania
Uczeń posłuży się wiadomościami w praktyce: narysuje schemat, wykona doświadczenie, zastosuje, użyje, wybierze właściwy zestaw (np. do doświadczenia), porówna,
sklasyfikuje, scharakteryzuje, zmierzy, określi, wykreśli
Analiza
Uczeń określi związki między... : rozpozna zasadę klasyfikacji, wyciągnie wniosek,
zanalizuje, wykryje, udowodni
Synteza
Uczeń zbierze w całość informacje: uogólni wnioski, przewidzi skutki
Ocena
Uczeń potrafi zastosować kryteria do oceny czegoś: oceni, osądzi, znajdzie błędy,
uporządkuje według określonego kryterium
Taksonomia ABCD według B. Niemierki
Poziom
Kategorie
Wiadomości
A. Zapamiętanie wiadomości
B. Zrozumienie wiadomości
Umiejętności
C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
Wskazane jest, aby na podstawie wymienionych poniżej osiągnięć ucznia, przypisanych do
realizowanych działów programowych, sporządzić swój własny spis dostosowany do możliwości zespołu uczniowskiego, sposobu realizacji programu nauczania (realizowanych treści,
stosowanych pomocy dydaktycznych).
11
12
• ustala wzory sumaryczne i nazwy soli;
• wyjaśnia kryterium podziału na sole kwasów tlenowych
• wymienia najważniejsze sole występujące
i beztlenowych;
w przyrodzie.
• opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur,
kreda), ich właściwości i zastosowanie; projektuje
sposób wykrywania skał wapiennych wśród innych skał
i minerałów; zapisuje równania reakcji;
• zapisuje wzory hydratów i soli bezwodnych
(CaSO4, (CaSO4)2·H2O i CaSO4·2H2O); podaje ich
nazwy; opisuje różnice we właściwościach hydratów
i substancji bezwodnych;
• wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej
(zapisuje odpowiednie równanie reakcji);
• wymienia surowce do produkcji wyrobów cementu,
betonu.
Zasoby Ziemi
– ważne sole
• wymienia najważniejsze tlenki występujące w przyrodzie;
• podaje przykłady minerałów zawierających tlenek
krzemu(IV) oraz wskazuje ich zastosowanie;
• opisuje właściwości tlenku krzemu(IV);
• opisuje proces produkcji szkła;
• wymienia rodzaje szkła i wskazuje ich zastosowanie;
• wymienia rodzaje wyrobów ceramicznych.
• porównuje właściwości pierwiastków:
grup 1 i 17 oraz okresu trzeciego;
• ustala wzory sumaryczne i nazwy tlenków,
kwasów i wodorotlenków;
• opisuje zastosowanie tlenków żelaza,
wapnia i glinu.
Zasoby Ziemi
– tlenki
Osiągnięcia ponadpodstawowe
Uczeń:
• przewiduje zachowanie się hydratów
podczas ogrzewania i weryfikuje
swoje przewidywania poprzez
doświadczenie; wymienia
zastosowania skał gipsowych;
• porównuje procesy twardnienia
zaprawy wapiennej i gipsowej;
• wyjaśnia sposób powstawania zjawisk
krasowych;
• porównuje materiały stosowane
w budownictwie.
• porównuje budowę kwarcu i szkła;
• wyjaśnia, co wspólnego ma piasek
z elektroniką;
• porównuje wyroby ceramiczne.
• podaje przykłady pierwiastków występujących w stanie • wyjaśnia różnicę pomiędzy
wolnym, opisuje ich właściwości i najważniejsze zastoodmianami izotopowymi
sowanie;
i alotropowymi pierwiastków;
• wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków;
• porównuje budowę odmian
• porównuje budowę i właściwości odmian alotropowych
alotropowych pierwiastków;
węgla; opisuje ich zastosowanie.
• potrafi wskazać właściwości wynikające z budowy odmian alotropowych
węgla, decydujące o ich zastosowaniu.
Osiągnięcia podstawowe
Uczeń:
• opisuje budowę atomu pierwiastka
na podstawie jego położenia w układzie
okresowym dla pierwiastków grup 1, 2,
od 13−18;
• wyjaśnia różnice pomiędzy odmianami
izotopowymi tego samego pierwiastka.
Umiejętności nabyte w gimnazjum
Uczeń:
Zasoby Ziemi
– pierwiastki
występujące
w stanie
wolnym
Temat lekcji
Rozdział 1. Zasoby Ziemi
Zasoby Ziemi
– alternatywne
sposoby
pozyskiwania
energii
• proponuje alternatywne źródła energii – analizuje
• wyjaśnia, na czym polega eksploatacja
możliwości ich zastosowania (biopaliwa, wodór, energia
gazu łupkowego;
słoneczna, energia wodna, energia jądrowa, energia
• analizuje − przedstawia zalety i wady
geotermalna itd.);
pozyskiwania energii jądrowej;
• analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania • analizuje wpływ warunków geoenergii na stan środowiska przyrodniczego – kontynuacja.
graficznych na sposób pozyskiwania
energii;
• opisuje możliwości wykorzystania
biomasy do produkcji energii;
• analizuje i ocenia możliwości stosowania alternatywnych paliw do napędu środków transportu.
• porównuje znaczenie nieodnawialnych surowców energetycznych;
• przewiduje i analizuje skutki stosowania paliw kopalnych;
• wyjaśnia, dlaczego bardziej opłacalne
jest przetwarzanie ropy naftowej i węgla kamiennego aniżeli ich spalanie;
• uzasadnia konieczność stosowania
procesów krakingu i reformingu;
• analizuje skutki spalania surowców
energetycznych w aspekcie ekologicznym i ekonomicznym;
• omawia zobowiązania Polski wobec
Unii Europejskiej dotyczące ograniczenia emisji dwutlenku węgla.
• porównuje pojęcia: surowce odnawialne i nieodnawialne;
• wyjaśnia przebieg procesu uwęglania;
• podaje przykłady surowców naturalnych wykorzystywanych do uzyskiwania energii (bezpośrednio i po
przetworzeniu);
• opisuje przebieg destylacji ropy naftowej i węgla kamiennego; wymienia nazwy produktów tych procesów
i uzasadnia ich zastosowanie;
• wyjaśnia pojęcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwiększania LO benzyny; tłumaczy, na czym polegają
kraking oraz reforming;
• analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania
energii na stan środowiska przyrodniczego.
Zasoby Ziemi
– tradycyjnie
stosowane
surowce
energetyczne
• opisuje budowę węglowodorów;
• wyjaśnia różnicę w budowie alkanów,
alkenów i alkinów, wyjaśnia pojęcie
„charakter nienasycony związku”;
• rysuje wzory półstrukturalne, strukturalne
i szkieletowe węglowodorów;
• na podstawie wzoru szkieletowego
zapisuje wzór sumaryczny węglowodoru;
• zapisuje równania reakcji spalania i
przyłączania.
• wyjaśnia proces powstawania gleby ze
specjalnym uwzględnianiem wietrzenia chemicznego;
• porównuje sorpcję chemiczną gleby
do innych rodzajów sorpcji;
• wyjaśnia znaczenie właściwości sorpcyjnych gleby;
• wyjaśnia powody erozji gleby.
• wyjaśnia pojęcia: proces dysocjacji elek• tłumaczy, na czym polegają sorpcyjne właściwości
trolitycznej, jony, odczyn roztworu, skala pH;
gleby;
• wymienia najważniejsze wskaźniki oraz
• opisuje wpływ pH gleby na wzrost wybranych roślin;
podaje ich barwę w zależności od środo• planuje i przeprowadza badanie kwasowości gleby oraz
wiska.
badanie właściwości sorpcyjnych gleby;
• wymienia pierwiastki, których obecność w glebie czyni
ją pełnowartościową dla roślin;
• podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych,
uzasadnia potrzebę ich stosowania.
Gleba
– życiodajne
źródło
13
14
• we wzorach złożonych związków organicznych wskazuje grupy funkcyjne;
• porównuje procesy służące konserwacji żywności, używa argumentów
i słownictwa opartych na wiedzy
chemicznej.
• odróżnia wzory złożonych związków organicznych, wskazuje białka, węglowodany, tłuszcze.
Konserwacja
żywności
to również
procesy
fizyczne
i reakcje
chemiczne
• wyjaśnia przyczyny psucia się żywności;
• proponuje sposoby zapobiegania temu procesowi;
• przedstawia znaczenie i konsekwencje stosowania
dodatków do żywności, w tym konserwantów.
• opisuje procesy fermentacyjne zachodzące podczas wy- • opisuje powody i konsekwencje dodarabiania ciasta i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzywania substancji chemicznych w trakmywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów;
cie produkcji żywności;
• zapisuje równania reakcji fermentacji alkoholowej
• analizuje informacje na temat żywnoi octowej.
ści genetycznie modyfikowanej.
• wymienia najważniejsze właściwości
poznanych w gimnazjum pochodnych
węglowodorów (alkoholi, kwasów, amin,
estrów).
• na podstawie wzorów szkieletowych
zapisuje wzory sumaryczne pochodnych węglowodorów;
• opisuje konsekwencje stosowania
różnego rodzaju używek, dopalaczy
i narkotyków na organizm ludzki;
• przygotowuje plakat, gazetkę, prezentację upowszechniające informacje na
temat niebezpiecznych substancji,
po które sięgają młodzi ludzie.
• interpretuje piramidę żywności, omawia zasady zdrowego odżywiania;
• wyjaśnia pojęcia: wartość energetyczna, wartość odżywcza pokarmu.
Uczeń:
Produkcja
żywności
to procesy
fizyczne
i reakcje
chemiczne
• opisuje występowanie oraz funkcje, jakie spełnią
w codziennej diecie białka, węglowodany, tłuszcze, sole
mineralne, woda i witaminy;
• wyszukuje informacje na temat składników napojów
spożywanych codziennie (mleka, wody mineralnej)
w aspekcie ich działania na organizm ludzki.
Uczeń:
• podaje przykłady substancji, które nie mają walorów
odżywczych, a są spożywane przez człowieka;
• wyszukuje informacje na temat składników napojów
spożywanych codziennie (kawa, herbata, napoje typu
cola) w aspekcie ich działania na organizm ludzki;
• wskazuje substancje, których spożywanie jest zakazane
prawem;
• projektuje doświadczenie potwierdzające szkodliwy
wpływ alkoholu i tytoniu na organizm ludzki;
• wskazuje miejsce lub numer telefonu, pod którym
mogą uzyskać pomoc osoby uzależnione lub poszukujące informacji na temat uzależnień.
• wymienia związki o znaczeniu biologicznym (białka, tłuszcze, węglowodany);
• projektuje doświadczenia pozwalające
na i ch identyfikację.
Uczeń:
Używki,
• podaje przykłady związków należących
dopalacze
do różnych pochodnych węglowodorów;
i narkotyki
• wskazuje we wzorach strukturalnych
– substancje
grupy funkcyjne;
chemiczne,
• intepretuje wzory sumaryczne, strukturalktórych należy
ne, półstrukturalne związków organiczunikać
nych;
• opisuje wpływa alkoholu na organizm
człowieka.
Sposób
odżywiania
– decyzja,
którą można
oprzeć
na wiedzy
chemicznej
Żywność
to substancje
chemiczne
Temat lekcji
Rozdział 2. Chemia a żywność
• interpretuje pojęcia: rozpuszczalność
i stężenie procentowe; wykonuje proste
obliczenia dotyczące tych wielkości;
• wyjaśnia, na czym polegają reakcje zachodzące pomiędzy jonami (zobojętnienia i strącania).
• wymienia najważniejsze rodzaje wiązań
chemicznych;
• na podstawie wiązań chemicznych
występujących w związku przewiduje
jego właściwości;
• opisuje budowę wody oraz soli kwasów
nieorganicznych i organicznych;
• przewiduje przebieg i zapisuje równania
reakcji strąceniowych.
• wymienia rodzaje mieszanin;
• podaje kryterium podziału roztworów.
Chemia
pomaga
umyć, uprać,
wyczyścić
Chemia dba
o urodę
Uczeń:
Chemia
zapobiega
chorobom
i leczy
Temat lekcji
Rozdział 3. Chemia wokół nas
Uczeń:
• wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu;
• bada wpływ twardości wody na
powstawanie związków trudno rozpuszczalnych;
• wyjaśnia, na czym polega proces
usuwania zanieczyszczeń za pomocą
środków do mycia szkła, przetykania
rur, czyszczenia metali i biżuterii;
• wymienia substancje, które poprawiają
skuteczność prania.
• wymienia składniki emulsji, opisuje tworzenie się emul- • wyjaśnia sposób działania emulgatora;
sji i ich zastosowanie;
• poszukuje i prezentuje informacje
• określa formy fizykochemiczne najczęściej stosowanych
na temat składników kosmetyków
kosmetyków;
nowej generacji.
• analizuje skład kosmetyków (na podstawie etykiet kremu, balsamu, pasty do zębów itd.) i wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat ich działania.
• opisuje proces zmydlania tłuszczów; zapisuje (słownie)
przebieg tej reakcji;
• zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych;
• wymienia związki chemiczne, które powodują twardość
wody;
• tłumaczy przyczynę eliminowania fosforanów(V)
ze składu proszków (proces eutrofizacji);
• wskazuje na charakter chemiczny składników środków
do mycia szkła, przetykania rur, czyszczenia metali i
biżuterii w aspekcie zastosowania tych produktów;
• stosuje te środki z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa.
• wyjaśnia zależności dotyczące sposo• tłumaczy, na czym mogą polegać i od czego zależeć
bu podawania leków oraz ich postaci;
lecznicze oraz toksyczne właściwości substancji che• udowadnia konieczność analizowania
micznych;
ulotek informacyjnych dołączanych
• wyjaśnia pojęcia: dawka dopuszczalna, lecznicza, letalna;
do leków przez ich zażywaniem;
• tłumaczy, używając słownictwa chemicznego, sposób
• wyszukuje informacje na temat działadziałania węgla aktywowanego, środków neutralizująnia składników, innych niż wymieniocych nadmiar kwasów w żołądku;
ne, popularnych leków.
• porównuje działanie środków przeciwzapalnych: paracetamolu i aspiryny ze względu na różnicę w budowie
chemicznej (obecność lub brak grupy karboksylowej).
Uczeń:
15
16
• określa typy reakcji chemicznych (analiza,
synteza, wymiana);
• podaje przykłady reakcji chemicznych
w chemii organicznej − addycji i polimeryzacji.
Chemia ubiera • wyjaśnia pojęcie reakcji charakterystycznych;
• podaje przykłady reakcji charakterystycznych poznanych na lekcjach chemii.
Chemia
opakowań
• porównuje funkcjonalność, koszty
oraz wpływ na środowisko naturalne
różnego rodzaju opakowań;
• na podstawie wzoru polimeru przewiduje wzór monomeru;
• opasuje sposób identyfikacji niektórych tworzyw sztucznych;
• na podstawie właściwości surowców,
z których wykonane są opakowania,
wskazuje ich zastosowanie.
• klasyfikuje włókna na naturalne (białkowe i celulozowe), • porównuje włókna ze względu na ich
sztuczne i syntetyczne; wskazuje ich zastosowanie;
właściwości i wynikające z nich zasto• opisuje wady i zalety tych włókien; uzasadnia potrzebę
sowanie;
• opisuje wpływ składu chemicznego
ich stosowania;
na sposób czyszczenia i prania różne• projektuje doświadczenie pozwalające zidentyfikować
go rodzaju tkanin.
włókna białkowe i celulozowe, sztuczne i syntetyczne.
• podaje przykłady opakowań (celulozowych, szklanych,
metalowych, sztucznych) stosowanych w życiu codziennym; opisuje ich funkcje, wady i zalety;
• klasyfikuje tworzywa sztuczne w zależności od ich właściwości (termoplasty i duroplasty);
• zapisuje równania reakcji otrzymywania PVC;
• wskazuje na zagrożenia związane z gazami powstającymi w wyniku spalania PVC;
• uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych opakowań.
Odpady i ich
zagospodarowanie
Gleba i jej
ochrona
• opisuje sposoby klasyfikacji odpadów;
• wyjaśnia, jak należy segregować odpady;
• uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych opakowań;
• podaje przykłady sposobu wykorzystania różnego
rodzaju odpadów.
• wykonuje proste obliczenia w oparciu
• wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb
o prawo zachowania masy i prawo stałości
oraz podstawowe rodzaje zanieczyszczeń (metale ciężskładu
kie, węglowodory, pestycydy, azotany);
• wymienia przyczyny i skutki degradacji gleby;
• proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją.
• wyjaśnia, w jaki sposób określa się stan czystości wód;
• opisuje źródła zanieczyszczenia wody;
• podaje kryteria podziału zanieczyszczeń wód.
Zasoby wodne • wyjaśnia pojęcie eutrofizacji zbiorników
i ich ochrona
wodnych.
Uczeń:
• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenia
powietrza, dokonuje ich podziału na naturalne i antropogeniczne;
• wymienia związki chemiczne zanieczyszczające powietrze oraz opisuje ich działanie na organizmy żywe.
Uczeń:
Powietrze
• wyjaśnia pojęcia: kwaśne opady, dziura
atmosferyczne
ozonowa, efekt cieplarniany.
i jego ochrona
Temat lekcji
Rozdział 4. Ratujmy naszą planetę
• projektuje działania związane z likwidacją dzikich wysypisk śmieci;
• wyjaśnia różnicę pomiędzy spalaniem
śmieci w gospodarstwach domowych
a spalaniem ich w nowoczesnych
spalarniach śmieci.
• opisuje wpływ biosfery, atmosfery
i hydrosfery oraz działania człowieka
na stan pedosfery;
• projektuje działania mające na celu
ochronę gleby przed zanieczyszczeniami.
• opisuje sposoby badania czystości wód;
ochronę wód.
• analizuje wpływ pory roku, dnia, zaludnienia oraz zakładów przemysłowych na zanieczyszczenie powietrza;
• wyjaśnia proces powstawania i zanikania ozonu w stratosferze;
ochronę powietrza.
Uczeń:
17
VII. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
Nauczanie chemii według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią
kształcenia wielostronnego. Uczniów należy systematycznie pobudzać do różnych form aktywności umysłowej.
Praca powinna przebiegać w kilku tokach nauczania, tj. w toku praktycznym, podającym, problemowym i eksponującym.
Tok praktyczny – najważniejszy w nauczaniu chemii – jest realizowany poprzez:
• doświadczenia uczniowskie,
• zadania interaktywne
• gry edukacyjne.
W ramach toku podającego szczególnie przydatne będą następujące metody:
• animacje, symulacje multimedialne,
• pogadanka,
• pokaz,
• opis.
Tok problemowy powinien być realizowany głównie poprzez takie metody, jak:
• dyskusja,
• metody sytuacyjne,
• metoda seminaryjna,
• metoda projektów.
Tok eksponujący, związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanów emocjonalnych, może być
połączony z zastosowaniem metod problemowych i praktycznych, np.:
• planowania i wykonywania eksperymentów chemicznych,
• dyskusji nad wynikami obserwacji,
• przygotowania planu pracy nad projektem oraz prezentacji zrealizowanego projektu,
• rozgrywania gier edukacyjnych.
W zależności od treści nauczania na każdej lekcji nauczyciel powinien stosować różne metody.
Zdaniem M. Śnieżyńskiego świadome różnicowanie podczas lekcji metod nauczania aktywizuje
uczniów, uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału. I tak na przykład pokaz może służyć inicjacji „burzy mózgów” prowadzącej do
wskazania i nazwania zjawiska lub zjawisk występujących w pokazie. Praca z podręcznikiem może
być wstępem do rozwiązywania problemów lub do dyskusji, podczas której uczniowie wykorzystają
zdobytą samodzielnie wiedzę.
Wśród szczególnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymieniono
wykładu. Zrobiono to ze względu na jego znikomą skuteczność związaną z trudnościami uczniów
w koncentracji oraz brakiem umiejętności selekcjonowania jego najistotniejszych elementów.
Szczególną wartość w nauczaniu chemii mają metody problemowe, które rozbudzają aktywność
intelektualną uczniów, wyzwalają samodzielne i twórcze myślenie. Pracując takimi metodami, nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii. Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie uczniów w sytuacji problemowej i o indywidualizowanie
nauczania poprzez różnicowanie problemów dla poszczególnych grup uczniów w zależności od ich
aktualnych możliwości intelektualnych.
Metody te są preferowane przez reformę edukacji. W nauczaniu chemii preferencje te mogą się
objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej. Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje
wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe), ale przede wszystkim wymagające wyjaśniania, oceniania, przewidywania, poszukiwania argumentów itp. Nauczyciel musi przy tym stwarzać uczniom możliwość formułowania dłuższych wypowiedzi w języku chemii, zwracając uwagę na
poprawność merytoryczną i logiczną.
18
Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego
tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym
przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda seminaryjna). Według M. Śnieżyńskiego
metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną, gdyż „uczy koncentracji uwagi, czytania ze zrozumieniem,
poszerza zakres słownictwa, uczy odpowiedzialności za słowo”. Stosowanie jej w nauczaniu chemii
przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez uczniów językiem chemii, poprawnego definiowania pojęć chemicznych, odczytywania ich sensu fizycznego, ustalania zależności i powiązań, poprawnego wypowiadania praw chemicznych (prawa stałości składu, zachowania
masy) i zapisywania ich w języku matematyki oraz poprawnej interpretacji praw przedstawionych
w formie matematycznej.
Podstawa programowa nakłada na nauczyciela chemii obowiązek kształtowania umiejętności
planowania, wykonywania i opisywania doświadczeń chemicznych. Umiejętności te należy kształtować, posługując się metodami toku praktycznego, tj. doświadczeniem uczniowskim lub pokazem
połączonym z obserwacją oraz wnioskowaniem. Przed przystąpieniem do wykonywania doświadczenia uczniowie powinni:
• znać jego cel,
• przygotować odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne,
• postępować zgodnie z instrukcją słowną lub pisemną przygotowaną przez nauczyciela.
Po jego wykonaniu należy bezwzględnie wymagać od ucznia sporządzenia notatki zawierającej:
• tytuł doświadczenia,
• spis sprzętu i odczynników,
• schematyczny rysunek,
• obserwacje,
• wnioski.
Taki nawyk robienia sprawozdania z przeprowadzanych doświadczeń należy kształcić u uczniów od
pierwszych lekcji chemii, zwracając szczególną uwagę na poprawność formułowanej obserwacji
i odróżnianie jej od wniosku, np.:
Obserwacja: Nie obserwujemy żadnych zmian.
Wniosek: Nie zachodzi reakcja chemiczna.
Obserwacja: Wydziela się bezbarwny gaz, który spala się z charakterystycznym trzaskiem.
Wniosek: Wydzielającym się gazem jest wodór.
W przypadku gdy uczniowie mają samodzielnie zaprojektować, a potem wykonać doświadczenie, powinni najpierw przygotować instrukcję, skonsultować ją z nauczycielem i dopiero po akceptacji z jego strony przystąpić do jej realizacji.
W sytuacji kiedy nauczyciel lub wybrani uczniowie prezentują pokaz doświadczenia bądź są one
prezentowane na filmie, należy zwrócić uwagę na:
• cel jego wykonywania,
• powody, dla których używany sprzęt został tak a nie inaczej zestawiony oraz dla których używane są takie a nie inne odczynniki,
• zapewnienie powszechności obserwacji, czyli umożliwienie każdemu uczniowi jak najdokładniejszej obserwacji – można komentować trwający pokaz (np.: „proszę zwrócić uwagę na to, co
dzieje się na dnie zlewki”), natomiast nie wolno formułować obserwacji za ucznia,
• jeśli zachodzi taka potrzeba można powtórzyć pokaz, dotyczy to szczególnie sfilmowanych
doświadczeń.
Ze względu na małą liczbę godzin chemii, brak podziału na grupy i często słabe wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia, wymagające długiego czasu wykonywania i drogiej aparatury, zastępuje się prostymi doświadczeniami, głównie z wykorzystaniem przedmiotów codziennego
użytku. Rodzaj wykorzystywanych materiałów nie wpływa na wartość naukową doświadczenia. Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie, zarówno od strony metodycznej (uświadomienie
celu, przedyskutowanie koncepcji doświadczenia, sformułowanie obserwacji, wyprowadzenie wniosków), jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotów, ustalenie formy pracy: indywidualnej lub zespołowej).
19
Ze względu na ograniczenia czasowe na całym świecie realne doświadczenia chemiczne są częściowo zastępowane przez doświadczenia sfilmowane lub symulacje komputerowe. Doświadczenie
symulowane nigdy nie zastąpi jednak doświadczenia realnego. Dobrze przygotowany nauczyciel
może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla uczniów. Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata, czyli treści, które
ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem. Bezwzględnie konieczne jest
jednak zaprojektowanie i\lub wykonanie doświadczeń, które są wskazane w celach szczegółowych
podstawy programowej.
Kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowanej szkole mają być:
• umiejętności efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
• budowanie więzi międzyludzkich,
• podejmowanie indywidualnych i grupowych decyzji,
• skuteczne działania na gruncie zachowania obowiązujących norm,
• rozwiązywanie problemów w twórczy sposób,
• poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł,
• odnoszenie zdobytej wiedzy do praktyki,
• tworzenie potrzebnych doświadczeń i nawyków; rozwój osobistych zainteresowań.
Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody
projektów. Według K. Chałas istota tej metody „zawiera się w samodzielnym podejmowaniu i realizacji przez uczniów określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyjętych wcześniej zasad, reguł
i procedur postępowania”.
Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespołowo.
Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu: „opisać”, „sprawdzić”, „odkryć”) lub praktyczny (typu:
„usprawnić”, „wykonać”, „wynaleźć”). Mogą także łączyć oba charaktery działania.
Według K. Chałas metoda projektów ma wszechstronne walory edukacyjne:
• przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia,
• umożliwia realizację zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umiejętności,
• wdraża uczniów do pracy naukowo-badawczej,
• przyczynia się do rozwoju zainteresowań uczniów,
• ma duże walory wychowawcze.
Ucząc chemii, staramy się wymagać od uczniów:
• samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałów służących do opracowania wybranych zagadnień z chemii lub tematów interdyscyplinarnych,
• korzystania z literatury popularnonaukowej i stron internetowych,
• sporządzania konspektów, notatek i referatów na zadany temat.
Wszystkie te rodzaje aktywności uczniów mogą stanowić elementy realizacji metody projektów,
którą nauczyciele chemii powinni uwzględnić w swojej pracy. Prezentowany program nauczania
daje takie możliwości. Propozycje zagadnień tematów do zastosowania metody projektów znajdują
się w poradniku. Mogą one także stanowić tematykę szkolnych sesji popularnonaukowych.
Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środków dydaktycznych. W nauczaniu chemii, oprócz tradycyjnego zestawu środków związanych głównie z wykonywaniem doświadczeń, ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer. Interaktywne programy
komputerowe indywidualizują nauczanie, np. pozwalają samodzielnie eksperymentować. Głównym
źródłem informacji dla uczniów staje się Internet. Osiągnięcia naukowe docierają do uczniów bez
pośredników.
20
Oprzyrządowanie programu nauczania
Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celów, stwarzając jak najlepsze warunki do wszechstronnej aktywności uczniów na lekcjach chemii i zajęciach pozalekcyjnych poprzez:
1. Odpowiednie wyposażenie pracowni chemicznej w:
• dygestorium,
• szkło, sprzęt laboratoryjny do pokazów nauczycielskich,
• zestawy „ławkowe” do eksperymentów uczniowskich,
• odczynniki chemiczne z etykietami zgodnymi z oczekiwaniami sanepidu,
• tablicę interaktywną lub komputer z rzutnikiem multimedialnym, w ostateczności rzutnik pisma,
• materiały edukacyjne: płyty multimedialne, filmy edukacyjne, zestawy foliogramów, plansze,
gry edukacyjne.
2. Stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu), zakup i udostępnienie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych), poradników encyklopedycznych,
leksykonów, literatury popularnonaukowej, czasopism popularnonaukowych (np. „Świat Nauki”, „Wiedza i Życie”).
Nauczyciel chemii powinien mieć do swojej dyspozycji zaplecze przy pracowni chemicznej.
VIII. PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
W reformie oświaty duży nacisk kładzie się na kształtowanie umiejętności niezbędnych człowiekowi
w dorosłym życiu, niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu. W nauczaniu chemii sprawdzaniem i ocenianiem należy objąć nie tylko umiejętności związane ściśle z tym przedmiotem, ale także mające związek z jego walorami ogólnokształcącymi i umiejętnościami praktycznymi.
Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo i to w czasie dłuższym niż jeden semestr.
Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dyskusji,
gdyż nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się uczniów nie może oddzielać
sprawdzania i oceniania od nauczania.
Podczas pierwszych lekcji należy omówić zasady oceniania na lekcjach chemii, zwrócić uwagę na
konieczność planowania własnej pracy i podejmowania prób samooceny. Pomocne mogą okazać
się spisy osiągnięć ucznia przyporządkowane do każdego działu nauczania. Użyteczne w ocenianiu
powinny stać się także zasady oceniania kształtującego, czyli pomagającego się uczyć.
ELEMENTY OCENIANE:
1. PISEMNE SPRAWDZIANY I KARTKÓWKI
Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testów i sprawdzianów zgodnie z przyjętymi kryteriami oceny poszczególnych zadań oraz zasadami oceniania prac pisemnych określonymi w dokumentach
szkolnych.
2. PRACA NA LEKCJI
• Zbiorowa dyskusja
Podstawą do indywidualnych ocen uczniów może być dyskusja. Jej inicjatorem jest zwykle
nauczyciel, ale może być nim także uczeń, który przeczytał lub zauważył coś dla siebie niezrozumiałego, a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami. W tym drugim
przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko wówczas, gdy uczeń jest dobrze
przygotowany do prezentacji problemu. Nauczyciel kieruje dyskusją, notując równocześnie
uwagi dotyczące wystąpień poszczególnych uczniów.
21
• Obserwacja uczniów w trakcie uczenia się
Nauczyciel obserwuje indywidualne działania uczniów zarówno w zespole, jak i podczas samodzielnej pracy z tekstem i podczas wykonywania doświadczeń. Zwraca uwagę na ich pomysły,
poziom wiedzy, umiejętność współpracy, zaangażowanie i talenty manualne.
3. PRACA Z KARTAMI PRACY
• Systematyczność i poprawność, estetyka wykonywanych zadań
W trakcie lekcji nauczyciel obserwuje pracę uczniów z kartami pracy. Najlepiej, jeśli przed lekcją
powtórzeniową sprawdza zadania dotyczące realizowanego działu programowego.
• Podejmowanie zadań dodatkowych
Podręcznik prowokuje ucznia do poszukiwania dodatkowych informacji.
4. UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE
Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na umiejętności praktyczne ucznia. Można je obserwować
w trakcie wykonywania bieżących doświadczeń uczniowskich oraz na lekcjach laboratoryjnych,
zaproponowanych po realizacji wybranych działów nauczania. Należy wówczas zwrócić uwagę na:
• przygotowanie do wykonania eksperymentu (porządek na stole, zestawienie sprzętu);
• wykonanie doświadczenia zgodnie z instrukcją pisemną lub ustną, przy zachowaniu zasad BHP;
• opis doświadczenia (temat, schematyczny rysunek, obserwacje i wnioski);
• porządek pozostawiony na stanowisku pracy (umyte szkło, pozostałości po doświadczeniu
zagospodarowane zgodnie z instrukcją nauczyciela).
Należy bezwzględnie kształcić u uczniów dobre nawyki pracy laboratoryjnej (dokładność, porządek, przestrzeganie instrukcji i przepisów BHP).
5. PRACA METODĄ PROJEKTÓW
Zgodnie ze wskazówkami dotyczącymi realizacji podstawy programowej, planując nauczanie,
należy uwzględnić pracę metodą projektów. Poniżej zestawiono elementy, które stanowią podstawę do oceny pracy tą metodą:
• Planowanie pracy
Nauczyciel, udzielając konsultacji uczniom (np. w trakcie godzin „kartowych”), powinien zwrócić uwagę na plan pracy grupy oraz przydział zadań dla poszczególnych jej członków.
• Przygotowanie do konsultacji
Przedmiotem oceny jest tu terminowość przygotowań, sposób zaprezentowania zgromadzonych materiałów, stopień zaawansowania prac wykonywanych przez poszczególnych członków
zespołu.
• Zebrane materiały
Przedmiotem oceny są zebrane przez uczniów materiały: ich różnorodność, poprawność merytoryczna oraz walory związane z ich atrakcyjnością dla pozostałych uczniów. Uczniowie powinni wskazywać również źródła materiałów.
• Prezentacja
Należy zwrócić uwagę na zaangażowanie całego zespołu oraz poprawność merytoryczną
i atrakcyjność prezentacji. Warto zasięgnąć opinii na jej temat u uczniów stanowiących publiczność oraz uwzględnić ją w ocenie.
• Przygotowanie materiałów dla ucznia
Dodatkowym elementem oceny mogą stać się karty pracy ucznia wypełniane w trakcie prezentacji projektu.
6. UMIEJĘTNOŚĆ PLANOWANIA PRACY I DOKONYWANIA SAMOOCENY
Oceniając ucznia, warto zwrócić uwagę na to, czy:
• uczeń samodzielnie rozwiązuje zadania z podręcznika z podanymi odpowiedziami i ocenia,
jaki procent zadań potrafi rozwiązać;
• przygotowując się do lekcji powtórzeniowych, wypełnia karty do samooceny;
• potrafi wskazać partie materiału lub zagadnienia, które sprawiają mu trudność.
22

Program nauczania

Transkrypt

Podobne dokumenty

Symbol Znaczenie symbolu przewód elektryczny odbiornik zwojnica

Czy można dziś żyć bez telefonu komórkowego

Wyznaczanie gęstości ciał stałych

Zadania z fizyki i ich rozwiązania z części przyrodniczej

Księga natury jest spisana w języku matematyki

promocji „Bezpieczna pracownia”

Różdżki, lewitacja, tarot – gdzie w tym wszystkim

Zamówienie na generator_2007-2008