Konferencja Lucerna 2016

Spółdzielcza Konferencja pt.
„Identity and Growth” - International Co-operative Conference IGT-ICCS
(International Conference of Cooperative Studies) 2016 w Lucernie, w dniach 14-16 września.
Michał Krakowiak, Wiceprezes Zarządu KZBS
Problematyka wielokierunkowej adaptacji spółdzielczych podmiotów gospodarczych do dynamicznie zmieniającego
się otoczenia zewnętrznego, była przewodnim tematem międzynarodowej konferencji w Lucernie. Rolę gospodarza i
merytorycznego sponsora przyjęły na siebie szwajcarska Grupa Raiffeisen oraz Uniwersytet w Lucernie i jego
środowisko naukowe. Jednym ze współorganizatorów było także Europejskie Stowarzyszenie Banków Spółdzielczych
(EACB). Z udziałem ponad 150 prelegentów i kilkuset słuchaczy zaprezentowano kluczowe aspekty roli i miejsca
spółdzielni, w tym bankowych, w przestrzeni publicznej oraz dylematów na tle problematyki wzrostu i spółdzielczej
tożsamości w warunkach cyfrowej rewolucji i przemian cywilizacyjnych. W oparciu o przykłady dokonań czołowych
europejskich grup banków spółdzielczych (te tylko były przedmiotem zainteresowania autora), szeroko rozważano
teoretyczne i praktyczne aspekty adekwatności spółdzielczego modelu biznesowego w warunkach coraz powszechniej
mających zastosowanie przełomowych technologii informatycznych a z drugiej, występującego w postindustrialnych
społeczeństwach deficytu poczucia więzi społecznych. W niemal wszystkich prezentowanych przykładach strategii i
działań bankowych grup spółdzielczych zawarto jednoznaczne potwierdzenie silnej potrzeby kontynuowania
inkluzywnej, głęboko etycznej biznesowej i samopomocowej misji banków spółdzielczych, która zachowując
historyczne wartości, zdolna jest zarazem wspinać się na wyżyny biznesowej efektywności i wyznaczać jakościowe i
innowacyjne standardy w dziedzinie usług nie tylko finansowych, ale także doradztwa w szerokim znaczeniu, będących
lub mogących być przedmiotem zainteresowania członków i klientów. Zgodnie z oczekiwaniami w trakcie wystąpień
i dyskusji panelowych przedstawiciele znanych grup banków spółdzielczych zaprezentowali wiele interesujących i
nowatorskich zarazem sposobów radzenia sobie z wyzwaniami współczesności. Szczególnie stymulujące dokonania
w sferze praktyki lub pogłębione teoretyczne rozważania na temat miejsca etycznego biznesu w gospodarce,
zaprezentowali mówcy z takich krajów jak Szwajcaria, Finlandia, Holandia, Austria czy Niemcy. To co korzystnie
odróżniało profil konferencji od wielu podobnych imprez, to wyjątkowo liczny udział także przedstawicieli świata
akademickiego. Jak się okazało, pracują w niespotykanej w naszym kraju symbiozie ze środowiskiem banków
spółdzielczych oraz reprezentujących je izb gospodarczych. Swoją obecność zaznaczyli przedstawiciele kilkunastu
ośrodków naukowych takich m.in. jak: Wirtschaftsuniversitat Wien, Instytut fur Genossenschaftswesen, Westfalische
Wilhelms Universitat Munster, TIAS Tilburg University, Universitat Luzern
i innych. Szeroko eksponowana
współpraca ośrodków naukowych i grup banków spółdzielczych pozwala tym ostatnim korzystać z naukowego
wsparcia przy poszukiwaniu optymalnego paradygmatu w zupełnie nowej rzeczywistości. Chodzi w szczególności o
pozyskiwanie szerszej empirycznej bazy zarówno innowacyjnych modeli biznesowych jak i bardziej skomplikowanych
z socjologicznego punktu widzenia sposobów włączania w procesy innowacyjnych przemian szerokich rzesz członków
a także innych kategorii interesariuszy (to place members at the centre of innovation proces). W tym ostatnim kontekście
większość prezentowanych naukowych ustaleń jest zbieżna i wskazuje na innowacje i wzrost jako na swoisty proces
odnowy modelu biznesowego i obowiązujących dotychczas praktyk oraz obiektywny komponent zdrowia podmiotu
spółdzielczego i jego dążenia do osiągania najwyższej jakości (component of fitness nad quality). Jednocześnie etyczne
wartości spółdzielcze pozostają w centrum wszelkich odniesień, pozwalając na harmonizowanie spójności, równowagi
interesów i dobrostanu wszystkich interesariuszy.
1
Ciekawym wstępem do ciągnących się przez cały dzień prezentacji i dyskusji panelowych, była zwięzła prezentacja
prof. H. Gronevolda z TIAS Tilburg i Rabobank International Cooperative Afairs na temat kluczowych czynników
wpływających na zachowania banków spółdzielczych. Badacz zaliczył do nich w następującej kolejności czynniki:
polityczne, ekonomiczne, monetarne, ekologiczne i regulacyjne. Na przykładzie badań nad Rabobank Group oraz
innymi największymi europejskimi federacjami banków spółdzielczych, podał interesujące dane z których wynika m.in.,
że nieosiągalny wydawałoby dla banków/grup spółdzielczych współczynnik C/I na poziomie 55% stał się już w 2015
roku udziałem wszystkich wyżej zintegrowanych europejskich grup banków spółdzielczych, co oznacza zrównanie
poziomu efektywności z czołowymi bankami komercyjnymi. W połączeniu ze stabilnością czyli niewystępowaniem
wahań w długim okresie takich parametrów jak współczynnik zwrotu z kapitału (ROE) i zwrotu z aktywów (ROA)
zapewniających swoistą antycykliczność i zarazem większą stabilność spółdzielczej części sektora bankowego, daje to
jej przewagę nad pozostałym sektorem bankowym, nie tylko na płaszczyźnie etycznej, ale i stricte biznesowej. W tym
kontekście niezwykle prawdziwie zabrzmiało stwierdzenie innego przedstawiciela holenderskich banków, że
spółdzielczy model gospodarowania nigdy nie był usprawiedliwieniem dla niskiej efektywności (being cooperative is
not being excused for not being efficient). Do systemowych przewag zaliczono także znacznie większą elastyczność
struktur organizacyjnych, niż to ma miejsce w bankach typu retail (uniwersalne, na ogół duże). Do kierunkowych
tendencji bankowości spółdzielczej w zachodniej Europie (obok innowacyjności, o czym dalej), prof. H. Gronevold
zaliczył też dynamiczny przyrost populacji członków i zarazem spadek liczby banków spółdzielczych wskutek
synergicznych fuzji, przy jednocześnie akomodacyjnym kształtowaniu liczby punktów bezpośredniej obsługi klienta.
Wskazał jako na jedną z bardziej istotnych tendencji w badanych grupach sektora - obniżanie poziomu zatrudnienia. W
samym roku 2014 nastąpił tam 3% spadek. Przewiduje się, że na przestrzeni najbliższych kilkunastu lat obniży się o
25% w stosunku do obecnego poziomu! Zjawisko to pozostawać będzie w ścisłej korelacji ze zwiększającym się
udziałem elektronicznych kanałów dostępu, a w szczególności budowaniem relacji, w tym sprzedażowych, z członkami
i klientami poprzez media społecznościowe. Coraz większe znaczenie w czołowych grupach spółdzielczych będzie
nabierało zastosowanie modeli biznesowych opartych na koncepcji cyfrowej wielofunkcyjnej platformy integracyjnej
(multifunction cooperative power house) i sztucznej inteligencji.
Najciekawsze jednak okazały się być, co w jakimś sensie potwierdzała frekwencja jak i późniejsze reakcje uczestników,
prezentacje aktualnych dokonań lub elementów strategii w odniesieniu do nowej ery – „digital age”, czołowych pod
względem innowacyjności grup banków spółdzielczych. W awangardzie innowacyjności bez wątpienia znajduje się
fińska grupa OP Pohjola Financial Group, legitymująca się liczbą 1,7 mln. członków, w kraju liczącym niespełna 5,4
mln. obywateli! Grupa pracuje nad finalizacją strategii budowy wielosektorowej cyfrowej platformy usługowej za
pomocą której prowadzony jest już nowego typu dialog członkowski i biznesowy. Ten ostatni dotyczy biznesowych
start-upów i firm z kategorii Fintech. Cyfrowa komunikacja oraz dostawa niektórych usług finansowych dla wszystkich
kategorii klientów obejmuje przede wszystkim nowatorskie formy kontaktu z klientami indywidualnymi, poprzez
istniejące media społecznościowe o nieformalnym charakterze, takimi jak: Twitter, Facebook, You Tube czy Instagram,
notujących dziennie ok. 200 tys. śledzących. (ostatni z wymienionych jako szczególnie przydatny do nawiązywania
kontaktu z wykształconą młodzieżą). Taka silna i proaktywna obecność w mediach społecznościowych wymaga
2
dedykowanej kadry. W ośrodku centralnym fińskiego OP Pohjola zatrudnionych jest obecnie 200 ekspertów od mediów
społecznościowych oraz krajowe „gwiazdy” Twittera i Facebooka, regularnie czatujące z ramienia banku na tych forach.
Celem tych głębokich zmian w formach kontaktu jest przyciągnięcie do dialogu i korzystania z serwisów
informacyjnych oraz partycypacji w przedsięwzięciach, jak najszerszych rzesz konsumentów. Te same kanały łączności
z powodzeniem wykorzystywane są do podejmowania wspólnych decyzji w ramach demokratycznych procedur
wewnątrzspółdzielczych. Wymienione kanały dostępu bardzo silnie wykorzystywane są także jako platformy elerningowe. Ogół opisanej aktywności Grupy ma na celu inspirowanie i podnoszenie społecznej odpowiedzialności za
lokalne środowiska oraz zacieśnianie więzów partycypacji i przynależności ( pomiędzy OP Pohjola a członkami i
klientami). Zorientowanie na wartości i pozaekonomiczne motywacje jest kluczowym aspektem pracy Banku w
tym obszarze. Jednym z efektów tego procesu jest m.in. nowa partycypacyjna strategia Grupy. Nie trzeba dodawać, że
Grupa oferuje wszystkie możliwe usługi finansowe, dostarczane przez specjalistyczne spółki zależne lub podmiot
centralny Grupy. Rolą lokalnego banku spółdzielczego pozostaje w dużej mierze koncentrować się „tylko” na
kreatywności i przedsiębiorczości. Na marginesie można dodać, że obowiązki z zakresu compliance regulacyjnego i
nadzorczego obciążają także pojedyncze banki spółdzielcze.
Nie mniej interesujące, nowatorskie podejście do procesu biznesowego w warunkach cyfrowej rewolucji
zaprezentowała firma VR NetWorld GmbH – podmiot współpracujący z grupą ponad 90% niemieckich banków
spółdzielczych, w szczególności w zakresie oferowanego bankom dostępu do crowdfundingowej cyfrowej platformy
transakcyjnej, za pomocą której możliwe jest kojarzenie wszelkich ofert biznesowych banków z ich klientami jak i
innych podmiotów gospodarczych pomiędzy sobą. Aktywność banków spółdzielczych via platforma, spaja lokalny
rynek i sprawia, że funkcjonujący na nim bank spółdzielczy, odgrywa rolę kluczowego animatora lokalnych procesów
gospodarczych. Opisany „produkt” jest zarazem głęboko osadzony w tzw. social network i de facto pozwala łagodnie
„wciągać” członków i klientów danego banku spółdzielczego do udziału w procesach zmian, digitalizacji biznesu i
procesów gospodarczych (motyw „wciągania” członków do centrum procesów innowacyjnych jest wspólny dla
wielu grup banków spółdzielczych). Ponadto zapewnia realne możliwości współfinansowania dużych projektów
gospodarczych, poprzez udział odpowiedniej liczby drobnych inwestorów, w myśl głęboko spółdzielczej zasady
samopomocy, mówiącej o tym, że razem można więcej.
Jako głęboko innowacyjna zaprezentowała się szwajcarska
grupa Raiffeisen, eksponująca chyba najbardziej
przyszłościowe nastawienie do zachodzących procesów społeczno-gospodarczych. Cechą wyróżniającą to środowisko
banków spółdzielczych jest niezwykle głębokie osadzenie grupy Raiffeisen, ale także innych spółdzielni w realiach
unikalnej formy szwajcarskiej demokracji bezpośredniej, co daje niezwykle silne poczucie przynależności i
współzależności grupowej, np. spółdzielczej, czy kantonalnej (co-operative sense of belonging and
codetermination). Drugą cechą jest pełna otwartość na zmiany. Według prezentowanego przez prof. Bruno S. Frey z
University of Basel poglądu, głębokie poczucie wspólnoty znacząco podnosi granice tolerancji na zmiany, jako zjawiska
wyjścia ze strefy komfortu. Mając to na uwadze, naukowiec dowodził, że zmiany prowadzące do podnoszenia jakości i
efektywności w istocie zapewniają interesariuszom poczucie szczęścia i satysfakcji (hapynes by doing something
important). W rezultacie, niemal powszechnie traktuje się tam wyzwania jako szanse w pełnym tego słowa
znaczeniu, a nie zagrożenia. Stąd tradycje odwoływania się do źródłowych wspólnotowych wartości spółdzielczych i
etyki pracy nie stoją w opozycji do implementowanych przez Grupę najnowszych rozwiązań technologicznych i
3
procesowych, takich jak wielofunkcyjne platformy komunikacyjne, de facto relatywizujące znaczenie tradycyjnej
fizycznej bliskości, czy międzysektorowe cyfrowe ramy kooperacji z podmiotami gospodarczymi i osobami fizycznymi.
Prowadzi się także prace nad łączeniem w sieci procesowe urządzeń sterowanych cyfrowo (Internet of things). Na
marginesie warto dodać, że 277 banków spółdzielczych Grupy Raiffeisen posiada jako właściciel jednostkę centralną,
jaką jest Raiffeisen Schweitz, która realizuje wszystkie strategicznie ważne dla Grupy, wspólne przedsięwzięcia
modernizacyjne. O nowinach spółdzielczych z Lucerny zapewne można by jeszcze wiele powiedzieć. Ale i ten krótki
opis może dawać pewne wyobrażenie o kierunkach i skali dostosowań jakie zostały podjęte w opisanych powyżej, a
także innych grupach banków spółdzielczych.
Warto dodać na koniec, że oprócz opisanych innowacji i zmian, na co dzień większość z nich boryka się obecnie
z zupełnie nieznanym na przestrzeni kilkunastu minionych dziesięcioleci zjawiskiem, jakim są ujemne stopy
procentowe. Według różnych ekspertów może ono utrzymywać się nawet do 3 lat i przybierać wartości ujemne na
poziomie 2-3%. Znalezienie sposobu na utrzymanie twórczych biznesowo relacji ze wszystkimi grupami klientów i
generowanie wzrostu, będzie dla banków spółdzielczych dodatkowym wyzwaniem.
4