Techniki kontroli emocji

Mateusz Stebliński
Psychologia I, gr. C
TECHNIKI KONTROLI EMOCJI
Problem kontroli emocjonalnej obejmuje kilka zagadnień, w pewnym stopniu
podobnych do siebie, jednak generalnie różniących się. W związku z tym jest to dość
trudny temat do opisania. Jednak postaram się zrobić to jak najlepiej.
CZYNNOŚCI SAMOKONTROLI
Na początku chciałbym przedstawić kilka różnych klasyfikacji czynności służących
samokontroli.
Pierwsza z nich została zaproponowana przez Tomasza Kocowskiego. Obejmuje
ona pięć czynności. Są to:
1. oddziaływanie na sytuację w kierunku jej zmiany,
2. reinterpretacja sytuacji emocjonalnej,
3. wzbudzenie kontr emocji,
4. angażowanie się w czynności osłabiające emocje,
5. powstrzymanie działania będącego następstwem emocji.
Mirosław Kofta uważa, że wszystkie te czynności można sklasyfikować w dwóch
grupach. Pierwsza z nich to modyfikacja samych emocji. Drugą grupę stanowią
czynności modyfikujące niepożądane zachowania.
Wiesław Łukaszewski wskazuje, że oprócz technik niespecyficznych występują
jeszcze techniki ściśle związane ze szczególnymi sytuacjami. Z tego punktu widzenia
proponuje jeszcze inną klasyfikację. Według niego czynności służące samokontroli
można pogrupować w cztery klasy. Te klasy to:
1.
2.
3.
4.
bezpośrednia kontrola nad emocjami,
odraczanie gratyfikacji na rzecz jej powiększenia,
zwiększanie odporności wobec pokus,
radzenie sobie z kosztami w imię późniejszych zysków.
W dalszej części pracy postaram się omówić każdą z klas zaproponowanych przez
Łukaszewskiego, przy czym dwie pierwsze omówię bardziej szczegółowo a dwie
pozostałe w skrócie.
1
KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI WEDŁUG TOMASZEWSKIEGO
BEZPOŚREDNIA KONTROLA NAD EMOCJAMI
W tej klasie czynności znajdują się te, które wykorzystywane są najczęściej.
Pogrupowane są one w „podklasy”. Pierwszą grupą są czynności modyfikujące stan
mięśni. Wiele badań potwierdzało wpływ zmian w napięciu mięśni na zmiany nastroju.
W jednym z nich badani mieli za zadanie ściskanie piłki tenisowej
w prawej bądź lewej ręce. Wyniki pokazały, że aktywizacja mięśni lewej ręki (a co za
tym idzie aktywizacja prawej półkuli mózgu) sprzyjała nastrojowi negatywnemu.
Analogicznie aktywizacja mięśni prawej ręki (i lewej półkuli mózgu) sprzyjała
nastrojowi pozytywnemu. 1 Podobnie rzecz się ma w stosunku do grymasów twarzy.
Grymasy lewą strona twarzy powodują wystąpienie negatywnego, a prawą stroną twarz
pozytywnego nastroju.2 Badania te pokazują wyraźnie, że aktywacja różnych półkul
mózgowych zmienia stan emocjonalny.
Również aktywacja mięśni w inny sposób może wpływać na stan emocjonalny.
Trzymanie ołówka w zaciśniętych zębach lub wymawianie samogłoski a (w wersji
fonetycznej angielskiej ej) może pociągać za sobą nastrój pozytywny, tak jak nastrój
negatywny może wywoływać trzymanie tego samego ołówka w zaciśniętych wargach
lub wymawianie głoski ü.3
Można zatem
emocjonalnej.
wykorzystać
kontrolę
mięśni
jako
metodę
samokontroli
Drugą podgrupę w ramach bezpośredniej kontroli emocji stanowi odwołanie się
do zabiegów natury poznawczej. Najprostszą formą takiego działania jest odcięcie się od
źródła emocji. Działanie to w skrócie można opisać słowami „ja nie chcę o tym wiedzieć”.
Bardziej złożonym procesem jest oswajanie się ze źródłami emocji jak i samymi
emocjami. Mamy tu do czynienia z zabiegiem odwrotnym niż w pierwszym przypadku.
Tu zamiast unikać źródła emocji, poszukujemy go. Świetnym przykładem zastosowania
takiej techniki są szkoły rodzenia, gdzie kobiety (i mężczyźni) przerabiają w myślach
(ćwiczeniach, symulacjach itp.) sytuację porodu. Kolejną techniką jest poznawcza
transformacja źródła emocji. Psychologowie kliniczni dostarczają informacji na temat
mechanizmów obronnych typu kwaśne winogrona czy słodkie cytryny4 – to nic innego
jak poznawcze zmiany charakteru bodźca.
Kolejną kategorię w ramach bezpośredniej kontroli emocji stanowią zabiegi
mające na celu „uspokojenie” emocji, obniżenie ich natężenia. Są to zazwyczaj bardzo
proste zabiegi. Przykładem takiego postępowania może być powtarzanie sformułowań
w stylu „nie myślę o swoim lęku”. Takimi czynnościami są również wszelkiego rodzaju
modlitwy, litanie, mantra itp. Do końca nie jest jasne czy w grę wchodzi tu treść,
1
Schiff i Lamon, 1994
Schiff i in., 1992
3 Strack, Martin i Stepper, 1988; Zajonc, Murphy i Inglehart, 1989
4 Kwaśne winogrona - uznawanie za nieważny celu, którego nie osiągnęliśmy.
Słodkie cytryny - wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem są w
rzeczywistości przyjemne.
2
2
powtarzanie pewnych zwrotów, czy może odpowiednia rytmizacja. Jednak nie ma
wątpliwości co do tego, że te zabiegi są skuteczna formą poprawienia nastroju, nawet
jeśli opiera się na rytmie.
ODRACZANIE GRATYFIKACJI NA RZECZ JEJ POWIĘKSZENIA
Sytuacja w której odraczamy gratyfikację nieodłącznie wiąże się z emocjami.
Konieczność odroczenia gratyfikacji często wywołuje negatywne emocje, a same emocje
mogą spowodować zaprzestanie odraczania. Techniki kontroli emocji w tym wypadku
służą zniwelowaniu emocji w sytuacji odraczania. W badaniach zauważono,
że czynnikiem modyfikującym zdolność do panowania nad emocjami w takiej sytuacji
jest ukierunkowanie uwagi.
Pierwszą techniką służącą temu jest odwrócenie uwagi od gratyfikacji. Gdy osoba
nie będzie się skupiać na oczekiwanej gratyfikacji, tylko skupi się na czymś innym,
nie będą u niej tak silnie występować negatywne emocje związane z sytuacją
oczekiwania. Jako najlepszy przykład do zobrazowania tej techniki mogą posłużyć
dzieci. Gdy są one pozostawione w obecności jakiejś gratyfikacji, której otrzymanie
muszą odroczyć stosują różne zabiegi jak śpiewanie, zakrywanie oczu mówienie
do siebie czy (czasem skuteczne) próby zasypiania.5
Inną techniką pozwalającą na kontrolowanie emocji jest koncentracja uwagi
na poznawczych aspektach gratyfikacji zamiast na aspektach apetytywnych.
W badaniach przeprowadzonych przez Mischela i Baker dwie grupy badanych
otrzymywały odmienne instrukcje dotyczące gratyfikacji. Pierwsza skupiała się
na wartościach apetytywnych (wyobraź sobie jakie to smaczne, pachnące…) a druga
na wartościach poznawczych (zobacz jakie to podobne do…). Zgodnie z oczekiwaniami
badani, którzy otrzymywali drugą instrukcję byli zdolni do dłuższego odraczania
gratyfikacji.
ZWIĘKSZANIE ODPORNOŚCI WOBEC POKUS I RADZENIE SOBIE Z KOSZTAMI
W IMIĘ PÓŹNIEJSZYCH ZYSKÓW
Sytuacja pokusy jest definiowana jako sytuacja, w której jednostka ma możliwość
osiągnięcia pewnych gratyfikacji ale kosztem innych pożądanych działań lub naruszenia
jakichś norm etycznych. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje sytuacji pokusy. Są to
sytuacje posłuszeństwa, oszukiwania i kradzieży. W pierwszej z tych sytuacji zakazuje
się osobie wykonywania jakiejś atrakcyjnej czynności lub korzystania z atrakcyjnych
przedmiotów. Prowadzi to do paradoksalnego zwiększenia atrakcyjności tych czynności
czy obiektów. Druga sytuacja ma miejsce gdy osoba ma okazję przypisania sobie
osiągnięć, które nie są jej dziełem. Przykładem takiej sytuacji może być ściąganie na
egzaminie. Trzecia sytuacja oznacza przywłaszczenie sobie czyjejś własności materialnej
lub intelektualnej. 6
5
6
Mischel i Ebbesen, 1970
Kość, 1976
3
Można wyróżnić kilka czynników, które wpływają na uległość wobec pokus. Są to:
wartość gratyfikacyjna pokusy, wielkość spodziewanej kary, prawdopodobieństwo
wymierzenia kary oraz wielkość lęku przed zdemaskowaniem.
Podobnie wygląda sytuacja radzenia sobie z kosztami w imię późniejszych zysków.
Jedyną wyraźną różnicą jest to, że w tej sytuacji jednostka ma możliwość osiągnięcia
gratyfikacji ale najpierw musi ponieść pewne koszty.
PODSUMOWANIE
Jak więc możemy zauważyć jest wiele różnych technik kontrolowania emocji,
od prostego mówienia sobie, że jesteśmy spokojni po poznawczą transformację źródła
emocji. Wykorzystanie każdej z tych metod jest zależne od sytuacji, w jakiej
się znajdujemy oraz od różnic indywidualnych między ludźmi. Myślę, że każdy z nas
wypracowuje sobie w ciągu życia swoje własne techniki kontrolowania emocji.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
Feldman R. S. (1996) Zrozumieć psychologię. Wrocław: Wyd. Astrum
Łukaszewski W. (2oo3) Wielkie pytania psychologii. Gdańsk: GWP
Mietzel G. (2ooo) Wprowadzenie do psychologii. Gdańsk: GWP
Strelau J. (2oo4) Psychologia tom 2. Gdańsk: GWP
Zimbardo P. G. (1999) Psychologia i życie. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN
4
5