English lexical and semantic loans in informal spoken Polish | Pol-Int

Pol-Int
English lexical and semantic loans in informal spoken Polish
Beitrag vom: 18.01.2016
Rezension von M.A. Kazuhiro Sadakane
Redaktionell betreut von Dr. Małgorzata Szajbel-Keck
Książka pt. English Lexical and Semantic Loans in Informal Spoken Polish jest opracowaniem językoznawczym
napisanym przez dr. Marcina Zabawę z Uniwersytetu Śląskiego. Autor jako anglista pisze wiele artykułów
dotyczących zapożyczeń angielskich w języku polskim. Jak autor wskazuje we wstępie, w latach ostatnich wpływ
języka angielskiego na polski staje się coraz większy, jednak jeszcze brakuje badań nad najnowszymi
zapożyczeniami pod względem semantyki [1].
Celem tego opracowania jest: 1. wyjaśnienie nowych leksemów pochodzenia angielskiego oraz ich frekwencji w
korpusie; 2. wyjaśnienie nowych znaczeń pochodzenia angielskiego oraz ich wpływ na wyrazy pierwotnie
polskie. W obu analizach autor używa oryginalnego korpusu stworzonego na podstawie nagrań żywych
rozmów. Ja jako recenzent wysoko doceniam to opracowanie. Jestem przekonany, że książka ta w najbliższym
czasie będzie jednym z najpotrzebniejszych materiałów dla tych, którzy zajmują się kontrastywną analizą polskoangielską. W tej recenzji wskazuję niektóre problemy, jednak one są raczej drobne w porównaniu z licznymi
zaletami tego opracowania. Szczegółowe uwagi zamieszczone są niżej.
I. Autor ściśle ustala ważne dla swoich badań pojęcia (język mówiony i zapożyczenie), uwzględniając
wcześniejsze opracowania tematu. W rozdziale 1 autor próbuje rozróżnić dwa pojęcia (język mówiony i język
pisany). Wielu językoznawców wskazuje na to, że najważniejszym przedmiotem współczesnego językoznawstwa
jest system znaków, który składa się z elementów fonetycznych [2]. Faktycznie jednak w Polsce, zwłaszcza przed
latami 60., badania lingwistyczne, oprócz badań dialektologicznych, opierały się jedynie na języku pisanym [3].
Dlatego badania nad językiem mówionym w polskich środowiskach językoznawczych mają tylko 40-letnią
historię i nadal pozostaje mnóstwo do objaśnienia. Autor, będąc świadomym tego, ustala język mówiony jako
swój przedmiot badań. Ponieważ większość badań nad polskimi leksemami angielskiego pochodzenia jest na
podstawie języka pisanego, zwłaszcza języka w prasie (s. 51), autor tworzy własny korpus, na podstawie którego
dokonuje analizy.
Zapożyczenie jest jednym z najpowszechniejszych zjawisk językowych. Jak jednak autor mówi, definicja tego
zjawiska nie jest ani prosta, ani jednoznaczna, ponieważ elementami, które mogą być zapożyczone nie są tylko
leksemy, ale też głoski, morfemy, zwroty i znaczenia (s. 26―27). Autor w tym opracowaniu obserwuje leksemy
(zapożycznie leksykalne) oraz znaczenie (zapożycznie semantyczne), które się pojawiają w polskim języku
mówionym.
II. Korpus Zabawy składa się z wypowiedzi 39 informatorów, wśród których jest 25 kobiet i 14 mężczyzn. Liczba
wyrazów pojawiających się w korpusie wynosi 60,564, które zostały nagrane w 2003 i 2004 roku. Autor również
podaje krótki opis dialektu śląskiego, ponieważ w nagraniach niektórych informatorów (5 kobiet i 6 mężczyzn)
można zaobserwować śląskie elementy dialektalne (s. 63). Chociaż opis ten wydaje się potrzebny, uważam, że
charakterystyka mowy śląskiej nie dotyczy samego zjawiska, które autor analizuje w tym opracowaniu. Po
namyśle stwierdzam, że informacja o dialekcie śląskim nie powinna była zostać zawarta w tekście głównym, a
raczej w przypisach.
III. Analiza Zabawy jest metodologicznie ścisła i konsekwentna przez całe opracowanie. Zajmując się
zapożyczeniem zarówno leksykalnym, jak i semantycznym, autor bierze pod uwagę dane statystyczne. Chociaż
korpus Zabawy wydaje się niewystarczający pod względem ilościowym (mowa o tym będzie niżej), ta ścisłość
jest źródłem wiarygodności tego opracowania. Konkretne analizy autora zawarte są w rozdziale 5 oraz 6.
Rozdział 5: Autor zajmuje się analizą zapożyczenia leksykalnego. Najpierw jest przedstawiona lista leksemów
zapożyczonych, które można zauważyć w korpusie. Zgodnie z liczbą użytkowników posługujących się danym
leksemem oraz jego frekwencją w korpusie, wszystkie leksemy dzieli na 5 grup (s. 81): 1. jednorazowa; 2.
indywidualna; 3. powracająca; 4. rozległa; 5. średnio częsta. Z tego grupowania wynika, że zapożyczenie
leksykalne w korpusie nie jest jakościowo jednolite, ponieważ jedne leksemy są stosowane kilkakrotnie przez
różnych informatorów, a inne ― przejściowo. Autor jednocześnie zwraca uwagę na część mowy leksemów oraz
temat rozmowy. Z analizy wynika, że 54 zapożyczone leksemy są rzeczownikami albo skrótowcami (np. CD, DVD)
i stanowią 71,05% wszystkich leksemów. Poza tym większość przymiotników i przysłówków zapożyczonych jest
stworzona wskutek derywacji (np. komputerowy). Chciałbym tutaj jednak wskazać problem. Zabawa traktuje np.
PDF, SMS jako leksemy jednorazowe (leksem używany tylko raz) lub indywidualne (leksem używany przez tylko 1
informatora). Oczywiście, jest to podział według frekwencji w korpusie i zgadza się z metodologią autora. Z
osobistego doświadczenia jednak wiem, że te wyrazy są już w kręgu normalnego, codziennego słownictwa,
zwłaszcza dla użytkowników komputera lub telefonu komórkowego. Problem ten będzie rozwiązany, jeśli autor
w przyszłych badaniach rozszerzy swój korpus oraz zakres analizy [4]. Zabawa zauważa także zależność między
ilością zapożyczonych leksemów a tematem rozmowy. Jeśli konwersacja dotyczy komputera, Internetu lub
nowoczesnych technologii, zapożyczone leksemy są stosowane częściej niż przy innych tematach.
Rozdział 6: W poprzednim rozdziale autor zajmował się budową wyrazów, natomiast w tym rozdziale ―
znaczeniem (zapożyczenie semantyczne). Do niektórych wyrazów polskich dodawane są nowe znaczenia
pochodzące z języka angielskiego. Na przykład polski wyraz ikona ma znaczenie „obraz sakralny, który
przedstawia postacie świętych", wg Innego słownika języka polskiego pod red. M. Bańki (2000, Warszawa). Jednak
w ostatnich latach wyraz ten oznacza również „obrazek na ekranie komputerowym, symbolizujący pliki, foldery,
aplikacje" (źródło j.w.). Oczywiście, to nowsze znaczenie wywodzi się od angielskiego icon. Pierwotne znaczenie
też jest w użyciu, jednak nowsze znaczenie staje się popularniejsze i częstsze, zwłaszcza wśród młodego
pokolenia (s. 103). Dodać trzeba, że zapożyczenie semantyczne nie ma wpływu na samą formę leksemu. Innymi
słowy, cały proces tego typu zapożyczenia ma miejsce w środku leksemu i jest mało widoczny. Autor,
uwzględniając również teoretyczny aspekt zapożyczenia semantycznego, rozpatruje 44 leksemy, z których każdy
jest w podrozdziale zanalizowany pod względem semantyki.
IV. W rozdziale 7 Zabawa podsumowuje, że zapożyczenia leksykalne są stosowane, żeby użytkownicy wyrażali
nowsze pojęcia, czyli uzupełniają potrzeby językowe, a nie są tzw. snobizmem. Natomiast autor ostrzega przed
zapożyczeniem semantycznym, ponieważ ono zmienia jakość wyrazu, a zmiana ta jest generalnie
nieodczuwalna przez laików, wskutek czego mogłoby to mieć większy wpływ na system polskiego słownictwa.
Osobiście uważam ten wniosek autora za najbardziej interesujący. Zapożyczenia tego rodzaju są mało
odczuwalne nawet dla native-speakerów. Analiza dokonana w rozdziale 6 jest przydatna nie tylko dla
językoznawstwa, ale też dla innych zakresów nauki, np. glottodydaktyki albo dziennikarstwa.
Spis treści:
Introduction (s. 11―13).
1. Spoken Language as a Linguistic Phenomenon (s. 15―25).
2. Theoretical Aspects of the Concept and the Process of Borrowing (s. 26―41).
3. The Linguistic Outcome of English-Polish Contacts (s. 42―53).
4. The Description of the Corpus (s 54―68).
5. Lexical Loans Found in the Corpus (s. 69―92).
6. Semantic Loans Found in the Corpus (s. 93―176).
7. Conclusion (s. 177―183).
Appendices (s. 185―198).
Bibliography (s. 199―214).
Przypisy
[1] Zob. s. 11: Much less has been written, however, about the newest semantic borrowings.
[2] Zob. np. Saussure, Ferdinand de. 1959 Course in General Linguistics. Translated by Wade Baskin, New York:
The Philosophical Library, s. 23.
[3] Zob. s. 23: As Dunaj notes, the traditional linguistic studies in Poland were based solely on written Polish. As a
consequence, there was hardly any research on spoken Polish before 1960s, with the exception of dialectological
studies.
[4] Oczywiście, sam autor przyznaje, że jego własny korpus nie jest dosyć wystarczający pod względem
ilościowym. Zob. s. 59: One could possibly state that the size of the corpus is too small to draw general conclusions
concerning the use of lexical and semantic loans in spoken Polish. It seems, however, that it is large enough to
highlight certain tendencies.
���
Zitierweise:
M.A. Kazuhiro Sadakane: Rezension zu: Marcin Zabawa : English lexical and semantic loans in informal spoken
Polish, 2012, in: https://www.pol-int.org/de/node/277#r3632.
https://www.pol-int.org/de/node/277?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=3632