Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności

Krzysztof Kannenberg
Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi
Lasy Pań
Państwowe a koncepcja społ
społecznej odpowiedzialnoś
odpowiedzialności
Puszczykowo 2011
„Spo
Społ
Społeczna odpowiedzialność
odpowiedzialność biznesu to jedna z najbardziej dynamicznych złożonych
i stanowiących wyzwanie kwestii, z którymi mają obecnie do czynienia liderzy biznesu,
a i nie wykluczone, że jest to jeden z najbardziej istotnych problemów.”1
„Dobrze
Dobrze rozumiana odpowiedzialność
odpowiedzialność społ
społeczna oznacza w praktyce, że menedż
menedżerowie
muszą
muszą:
• być wrażliwi na sprawy, które oddziałują na życie osób, z którymi żyją i pracują,
• zrozumieć warunki panujące w społeczeństwie, aby wywierać na nie pozytywny wpływ,
• rozważać społeczne skutki wynikające z podejmowanych decyzji finansowych
i biznesowych, a mające wpływ na szerokie grupy wyborców, interesariuszy i na
środowisko,
• mieć świadomość nie tylko tego, co firma produkuje, ale także jak to produkuje.
Co najważ
najważniejsze, bycie odpowiedzialnym społ
społecznie oznacza wykraczanie poza
uświadomienie sobie tych skutków społecznych- oznacza dobrowolne podejmowanie
działań w tym zakresie”2.
1 Jim „Gus” Gustafson, Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa 2007, s. 190.
2 Tamże, s. 191.
Są przesłanki, aby sądzić, że w przyszłych nowoczesnych gospodarkach większą wagę
będzie się przywiązywało poszukiwaniu powiązań kooperacyjnych czyniąc relacje
pomiędzy podmiotami opartymi na zasadach gry o sumie niezerowej. Wszechobecna
w gospodarce rynkowej konkurencja nie musi być zatem jedyną lokomotywą
postępowych zmian. To wszystko uprawdopodabnia słuszność koncepcji społecznej
odpowiedzialności.
Milenijne badanie opinii społecznej przeprowadzone w 1999 roku na próbie 25000
przeciętnych mieszkańców 23 krajów z sześciu kontynentów utwierdziło w
przekonaniu, że reputacja firmy i jej obroty są zagrożone, jeśli klienci negatywnie
postrzegają jej działania społeczne”3.
3 Tamże, s. 192.
Obserwując gospodarkę światową w ostatnich dziesięcioleciach zauważyć można
niepokojące zjawisko korporatyzacji wspólnych dóbr, do których można zaliczyć:
jedzenie, wodę, nasiona, ludzki genom, fale radiowe, historie, kulturę itp.
Niepohamowana chęć bycia liderem o dominującej pozycji rynkowej sprawia, że
współczesne przedsiębiorstwa kolonizują obszary o bardzo ważnym dla społeczeństwa
znaczeniu.
Mc Donald otwierając rocznie około 2400 restauracji chce osiągnąć, że co piąty
spożywany na świecie posiłek to ich produkt. Firma Coca-Cola zamierza osiągnąć
pułap 20% spożycia wszystkich płynów na ziemi4.
Zamiast dążyć do globalizacji należy podjąć działania na rzecz ustanowienia
właściwych relacji między gospodarkami w skali świata i korporacjami oraz ich
wpływami w skali rynków. Korporacje nawet te o wielkim zasięgu działania powinny
przede wszystkim zaspokajać potrzeby lokalnego rynku, na terenie którego działają.
„Firma, której celem jest zdominowanie gospodarki lokalnej- poprzez wykup czy
przejmowanie mniejszych zakładów lub uzależnienie od siebie podmiotów
gospodarczych działających na skalę lokalną- zdecydowanie narusza humanitarne
zasady ekonomii”5.
4 Paul Hawken, Realizacja zrównoważonego rozwoju w zgodzie z naturą, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa 2007, s. 210-211.
5 Tamże, s. 211.
Pań
Państwowe Gospodarstwo Leś
Leśne Lasy Pań
Państwowe to państwowa jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej. Jak zapisano w statucie Lasy Państwowe nie są przedsiębiorstwem
w rozumieniu prawa. Posiadając tzw. zdolność prawną zarządzają pozostającym w ich dyspozycji
majątkiem Skarbu Państwa6.
Organizacja państwowa, niezależnie od przyjętej formy organizacyjno-prawnej musi realizować cele
określone przez właściciela. Ustawowym obowiązkiem PGL LP jest prowadzenie trwale zrównoważonej
gospodarki leśnej poprzez działania na rzecz realizacji podstawowych funkcji lasu, do których zalicza się
funkcje ekologiczne, produkcyjne i społeczne. Realizacja tych funkcji wprost wpisuje się w koncepcję
społecznej odpowiedzialności.
Analizując działalność Lasów Państwowych na przestrzeni ostatniego półwiecza można dojść do
wniosku, że jest to bez wątpienia organizacja, kreująca nowoczesny i przyszłościowy model działalności
oparty na prawidłach zrównoważonego rozwoju. Ten „zrównoważony rozwój- definiowany przez
przyrodników jako zdolność zdrowych ekosystemów do nieograniczonego czasowo funkcjonowania- stał
się niedawno dla biznesu kategorycznym nakazem”8.
Przyroda jak się okazuje dysponuje doskonałymi modelami tworzenia, reprodukcji i zachowania trwałości
relacji pomiędzy biotycznymi i abiotycznymi elementami ekosystemów. Analizując efektywność tych
modeli menedżerowie powinni czerpać z nich wzorce dla rozwiązań biznesowych.
Ekosystemy są układami termodynamicznymi, otwartymi, w których prawidłową homeostazę gwarantuje
nieustanny obieg materii i przepływ energii dokonujący się pomiędzy różnymi poziomami troficznymi
biocenozy i środowiskiem nieożywionym- biotopem.
6 Wikipedia, Lasy Państwowe, http;//pl.wikipedia.org/wiki/Lasy_Panstwowe
8 Gregory C. Unruh, Biosfera górą! Czyli czego biznes może się nauczyć od przyrody, Harward Business Review, marzec 2010,
s. 73.
Rysunek 1. Uproszczony model obiegu materii i energii w ekosystemie
Źródło: Opracowanie własne
Klucza do rozwiązania podstawowego problemu ekonomicznego, problemu rzadkości,
rodzącego konflikt pomiędzy nieograniczonością potrzeb ludzi a ograniczonością
zasobów należy być może poszukiwać w poznanych systemach przyrodniczych. Próba
ich adaptacji do budowy systemów ekonomicznych zwraca uwagę na pewne obszary
krytyczne stanowiące ograniczenia efektywności bądź będące źródłem
nieefektywności.
Rysunek 2. Uproszczony obieg dóbr w systemie ekonomicznym
Źródło: Opracowanie własne
Powodem zanieczyszczenia środowiska jest m.in. wysoki koszt recyklingu tworzyw sztucznych
i produktów odpadowych procesu produkcji. Z rysunku wynika jasno, że najefektywniejszym
źródłem energii produkcyjnej są źródła odnawialne np. słońce, woda i wiatr. Ze sposobu
rozumowania przedstawionego na rynku wynika, że w działalności ekonomicznej w tym
produkcyjnej należy unikać stosowania kosztownych w recyklingu materiałów, a cały system
oprzeć na zasadzie wielocykliczności przy zachowaniu środowiskowej równowagi.
Idea zró
zrównoważ
wnoważonego rozwoju wkomponowana w działalność edukacyjną LP realizowana jest
w ramach zadań wynikających z:
•„Kierunków rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa …” przyjętych przez polski Rząd w 1997r.,
•Zarządzenia nr 57 dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003r.,
•„Programu edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwach” obowiązującego od 1 stycznia
2004r.
W realizacji zadań edukacyjnych LP wykorzystują prawie 5,5 tys. różnych obiektów własnych.
Tabela 1. Obiekty własne Lasów Państwowych wykorzystywane w edukacji leśnej społeczeństwa (stan na koniec 2009r.)
Obiekt edukacji
Liczba obiektó
obiektów
Ośrodki edukacji
Izby leśne
Wiaty i zielone kasy
Ścieżki dydaktyczne
Parki i ogrody dendrologiczne
Punkty edukacyjne
Pozostałe obiekty
50
235
453
897
106
1680
2043
RAZEM
5464
Źródło: Raport o stanie lasów w Polsce 2009, PGL LP, Warszawa 2010.
Tak duża liczba obiektów świadczy o olbrzymim zakresie prowadzonej działalności
edukacyjnej, w której w 2009r. zaangażowało się 7676 leśników.
Formy edukacji leśnej zrealizowane w 2009r. oraz liczby uczestniczących w nich osób przedstawia
TABELA 2.
Tabela 2. Formy edukacji leśnej zrealizowane w 2009r. przez Lasy Państwowe oraz liczby uczestniczących w nich osób.
Ogó
Ogółem
W tym
Forma edukacji
Liczba
zajęć
Lekcje terenowe i wycieczki
z przewodnikiem
1436
Liczba
Młodzież
Dzieci
Dzieci szkół
Młodzież
3-6 lat
podstawowych
gimnazjalna
563521
86190
259013
90030
42029
86259
215876
34320
100798
33489
16391
30878
198691
41830
106551
29399
9737
11174
68946
7017
21138
9462
5636
25693
134354
13513
77163
27014
9351
7313
uczestników
ponadgimnazjalna
Studenci
i dorośli
1
Lekcje w izbie edukacji leśnej
Spotkania z leśnikami
w szkołach
6691
4724
Spotkania edukacyjne
z leśnikami poza szkołą
Konkursy leśne
1636
Akcje, imprezy edukacyjne
1368
388248
28481
120241
79750
40951
118825
Wystawy edukacyjne
2555
196062
22157
65504
32827
33377
42197
176569
233508
750408
301971
157472
322339
8
13,2
42,5
17,1
8,9
18,3
490
RAZEM
Udział % grup
wiekowych
Źródło: Raport z działalności edukacyjnej Lasów Państwowych w 2009r., Warszawa 2010.
Z tabeli wynika, że w różnych formach edukacji leśnej w roku 2009 wzięło udział ponad 1760 tys. osób, z
których 81,7% stanowiła młodzież szkolna.
Poza wymienionymi formami LP prowadzą działalność edukacyjną o charakterze medialnym w środkach
masowego przekazu, w tym za pośrednictwem portalu internetowego www.erys.pl.
Opisana w skrócie działalność edukacyjna prowadzona przez Lasy Państwowe w 2009
roku finansowana była głównie ze środków własnych nadleśnictw (10,1 mln zł.).
Przedstawione liczby i fakty przekonują, że żadna polska organizacja nie angażuje i nie
jest w stanie zaangażować tak dużych zasobów w edukacje ekologiczną w tym
lansowanie zwłaszcza wśród bardzo młodych ludzi idei zrównoważonego rozwoju. Jest
to konkretny przejaw realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności. Wymaga to od
LP ciągłego doskonalenia kadr edukatorów, którzy muszą legitymować się nowoczesną
wiedzą o interdyscyplinarnym charakterze.
Działalność edukacyjna LP uzupełniona jest ofertą turystyczną skierowaną do
wszystkich grup społecznych.
Realizując społeczne funkcje lasu poprzez działalność edukacyjną, turystyczną czy
rekreacyjną leśnictwo jest również pracodawcą dla blisko 50 tyś. osób
zaangażowanych bezpośrednio w działalność gospodarczą i ochronną. Lasy Państwowe
będąc prawie wyłącznym dostawcą surowca drzewnego mają olbrzymią siłę
oddziaływania na podmioty z różnych sektorów gospodarki i choć leśnik zaliczy ten
aspekt działalności do realizacji społecznych funkcji lasu, to ekonomiście bardziej
kojarzy się to z funkcjami gospodarczymi (produkcyjnymi).
„Potrzeby hodowlane, zasady regulacji struktury zasobów leśnych, zapotrzebowanie na
drewno i wyroby z niego na cele gospodarcze oraz konieczność zapewnienia
ekonomicznych warunków prowadzenia gospodarki leśnej uzasadniają wykorzystanie
lasów jako odnawialnego źródła surowca drzewnego. Użytkowanie lasu jest
realizowane na poziomie określonym przyrodniczymi warunkami produkcji, wymogami
hodowlanymi i ochronnymi, a przede wszystkim zasadą trwałości lasów i zwiększania
ich zasobów”12.
Tak określone reguły pozyskania surowca drzewnego nie mogą budzić zastrzeżeń
zwłaszcza z punktu widzenia strategicznego i długookresowego myślenia. Są one
przejawem odpowiedzialności za warunki życia i ekonomicznego działania przyszłych
pokoleń.
12 Tamże, s. 33.
W polskim leśnictwie w końcu 2006 roku zatrudnionych było ponad 49 tyś. osób.
Należy podkreślić, że w przypadku leśnictwa można mówić o występowaniu tzw. mnożnika
zatrudnieniowego, ponieważ 1 miejsce pracy w leśnictwie jest wprost związane z kilkoma (około 5)
miejscami pracy w przemysłach bazujących na surowcu drzewnym14.
Głównymi odbiorcami leśnictwa są przemysł drzewny zatrudniający pod koniec 2006 roku 138 tyś.
osób i przemysł celulozowo-papierniczy, w którym w analogicznym okresie zatrudnienie znalazło
42 tyś. osób15.
Z danych tych wynika, że od zapewnienia bezpieczeństwa surowcowego, a to zależy w dużej
mierze od polityki sprzedaży drewna realizowanej przez LP zależy przyszłość przedsiębiorstw
bazujących na surowcu drzewnym.
Wzrost lub spadek zatrudnienia w sektorze drzewnym wpływa istotnie na los i życie nie tylko
pracowników sektora i ich rodzin, ale także osób zatrudnionych w przemysłach ściśle z nim
związanych. Szacuje się, że od miejsc pracy w sektorze drzewnym uzależnionych jest 1,7-1,9 mln
osób17.
Dostrzegając rangę problemu LP będąc dominującym dostawcą surowca drzewnego powinny
podejmować działania, które nie naruszyłyby reguł społecznej odpowiedzialności.
14 Tamże, s. 45.
15 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rl_lesnictwo_2010.pdf
17 Leśnictwo stymulatorem rozwoju regionalnego, pod red. E. Ratajczak, op. cit, s. 53.
Udział lasów w powierzchni poszczególnych województw
Żródło: http://www.geomatura.pl/html/kompendium/tematy_ekon/rolnictwo/las_i_gosp.php
30% powierzchni Polski pokryte jest lasami, a duża część pozostałej powierzchni to obszary o różnym stopniu zurbanizowania, to
właśnie ochrona przyrody w lasach powinna stanowić ważny cel strategiczny państwa i całego społeczeństwa. Lasy Państwowe ten
cel realizują nie znajdując należnego wsparcia ze strony państwa i zrozumienia ze strony społeczeństwa. Przyczyny tego stanu
rzeczy są złożone i leżą m. in. po stronie instytucjonalnej (rozwiązania prawne np. w zakresie ochrony przyrody), po stronie
środowisk naukowych (naukowcy traktują ochronę przyrody np. jako ochronę wybranych siedlisk czy gatunków) oraz po stronie
organizacji społecznych zajmujących się ochroną przyrody, których członkowie bardzo często legitymują się skromną i wybiórczą
wiedzą w tym zakresie.
Realizowanie przez LP wielkoobszarowej ochrony przyrody jest przejawem odpowiedzialnego i strategicznego działania na rzecz
zachowania przyszłym pokoleniom nie skansenów leśnych a lasów użytkowych o bogatej różnorodności biologicznej. Właśnie takie
działanie jest przejawem społecznej odpowiedzialności. Należy mieć nadzieję, że tworzony obecnie „Kodeks dobrych praktyk
w leśnictwie” będzie się w swej treści do tej odpowiedzialności się odwoływał.
Reasumują
Reasumując należ
należy stwierdzić
stwierdzić, że Lasy Pań
Państwowe należą
należą do nielicznych organizacji w Polsce, realizują
realizujących koncepcję
koncepcję społ
społecznej
odpowiedzialnoś
odpowiedzialności w tak szerokim zakresie na tak dużą
dużą skalę
skalę.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
dr Krzysztof Kannenberg
Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi
http://www.wszs.tuchola.pl
e-mail: [email protected]
[email protected]