NAGRODA LITERACKA IM. JANA MICHALSKIEGO Mark Kharitonov

NAGRODA LITERACKA IM. JANA MICHALSKIEGO
Pierwsza selekcja jury - Edycja 2011
Mark Kharitonov
Projet Solitude
(Projekt « Samotność »)
Mark Kharitonow ma wspaniały dorobek pisarski. W czasach sowieckich wydał tylko
jedną książkę Lutowy dzień, lecz opublikował wiele przekładów, między innymi z
Thomasa Manna.
Ale gdy nadeszła pierestrojka, miał pełną szufladę rękopisów. Trzy tomy Filozofii
prowincjonalnej, w której bohaterowie na poły wirtualni, na poły realni przechodzą z
podziemia społecznego i politycznego do podziemia cybernetycznego. Wojna domowa,
emigracja, sowiecka rzeczywistość, gułagi odbijają się w tym zwierciadle, ale nie
wychodzą na pierwszy plan. Trzeba w pewien sposób znaleźć się po drugiej stronie
ekranu. W trakcie powieści przechodzimy z składu kłamstwa ideologicznego do
wirtualnych światów, które oblegają internetowego człowieka.
Zagadkowy Zimin, ten sam, który szukał śladów tajemniczego filozofa Miłaszewicza na
papierkach od cukierków, służących tamtemu jako maleńkie arkusze do pisania (jedyny
dostępny papier, skradziony w pobliskiej fabryce) i odtwarzał jego myśl, jak to się robi
wobec filozofów presokratejskimi (Kuferek Miłaszewicza), bada światy coraz bardziej
przerażające i wirtualne lecz przekonywujące, bo nasze własne, znane nam z ekranu
komputera, komórki, ze wszystkich tych fantastycznych pudełek.
Znajdujemy się u progu Trzeciego Tysiąclecia. To może być Moskwa, ale równie dobrze
wszędzie. Dawne kody domowej uprzejmości skryły się na zapleczu nieludzkiego świata.
Wszystko pędzi z wielką szybkością, wszystko znika z
wielką szybkością. Zimin jest
pisarzem opuszczonym przez rodzinę - żonę, syna - którzy wyjechali do Ameryki.
Otoczony książkami, których jeszcze wszystkich nie przeczytał tak jak nie jest w stanie
ukończyć pisać własnych, Zimin dostaje listy pisane wierszem, przepełnione tęsknotą,
dawnego przyjaciela literata, który wyjechał na Zachód do Europy. Odbiera również
tajemnicze telefony od jakieś kobiety, prawdopodobnie internowanej, dręczonej fobiami.
Odwiedza go również pewna Niemka, wyzwolona, nowoczesna, która przyjechała do
Moskwy, aby zorganizować transmitowane przez telewizję miejsca spotkań dla
samotnych. Zorganizować samotność. Oto Wielki Projekt.
Według Zimina samotność jest czymś w rodzaju naturalnego stanu człowieka, bardziej
niż kontaktowanie się z ludźmi, bardziej niż miłość, bardziej niż pociąg do drugiego
człowieka. Uszlachetnia to, co najbardziej ludzkie. Zimin zbiera cytaty pisarzy i filozofów,
których łączyła owa predylekcja do samotności, jedyna rzecz, którą samotnicy mogą się
ze sobą dzielić. Między innymi Leona Szestowa, Becketta a przede wszystkim Kafki,
mistrza świadomej samotności.
Świat Zimina ma bezsprzecznie coś z Kafki. Nie dlatego, że dzisiejsza Moskwa jest
bardziej kafkowska niż w ta wczorajsza. Nie dlatego, że nasz świat jest bardziej kafkowski
niż ten, który istniał przed rozwojem cybernetyki i świata wirtualnego. Tak jak Kafka jest
kafkowski, tak Zimin tworzy świat ziminowski, świat straconych okazji, słów
niewypowiedzianych, żalów, spóźnionych pomysłów. Zimin jest specem od porażek.
Wszystko krąży i nic się nie zatrzymuje w świecie samotnych : plagiat, te same koncepty
literackie, internetowa miłość. Środowisko literackie, tak jak wszystkie inne straciło
charakter. Zimin jest jednocześnie kopiowanym pisarzem i narratorem plagiatu, autorem
tekstów niejakiego Kharitonova (Marka), autora Projekt «Samotność», plagiatorem
własnego sobowtóra. W magicznym świecie opuszczonym przez Boga.
Wyróżniając Projekt «Samotność» Nagrodą im. Jana Michalskiego wyróżnilibyśmy autora
jeszcze mało znanego publiczności, choć bardzo cenionego przez wszystkich krytyków,
którzy go znają, i jednego z mistrzów współczesnej prozy europejskiej. Ci, którzy chcą
wiedzieć coś więcej na temat autora mogą przeczytać Moyen d'existence, fragment
dziennika, który prowadzi regularnie obok pracy pisarskiej, i który nazywa « stenografią
wieku ». Tu również zgadujemy wyzwanie tego urodzonego pisarza : podążać za swoimi
czasami poprzez pisarstwo, jak Achilles za żółwiem w sławnym paradoksie Zenona z Elei,
któremu nasz nowy tryb życia wirtualnego przywrócił życie, choć matematycznie jest od
dawna rozwiązany.
Georges Nivat
Członek Jury
23.02.2011
Mark Kharitonov
Projet Solitude (Projekt « Samotność »)
powieść, wyd. Fayard 2010