Farmakoterapia menopauzy

Farmakoterapia
Farmakoterapia
Farmakoterapia menopauzy
Menopauza jest konsekwencją zaniku aktywności pęcherzyków jajnikowych, w związku z czym zmniejsza się wówczas
biosynteza estrogenów. Stopień obniżenia stężenia estro­genów decyduje o rozwoju objawów klimakterycznych.
Objawy menopauzy dotyczą układu
krążenia, zaburzeń psychicznych, zmian
w układzie moczowo-płciowym, zaburzeń mięśniowo-kostnych.
Objawy naczynioruchowe
Polegają one na podwyższeniu temperatury skóry, rozszerzeniu naczyń
obwodowych, przejściowym przyspieszeniu akcji serca, zmianach odporności skóry. Bardzo często występują tzw.
wary, czyli nagłe uderzenia gorąca do
twarzy i szyi, którym towarzyszą rumień
twarzy, ból i zawroty głowy, nudności,
palpitacje serca oraz zlewne poty.
Zaburzenia psychiczne
Kobiety w okresie przekwitania są
bardziej podatne na stres, pobudliwe
emocjonalnie, skłonne do depresji
i utraty libido.
Zmiany w układzie moczowo-płciowym
Niedobór estrogenów wpływa niekorzystnie na stan tkanek układu moczowo-płciowego. W wyniku tego często
dochodzi do atrofii tkanek pochwy,
szyjki macicy i zewnętrznych narządów
płciowych, czego efektem może być
nietrzymanie moczu.
Schorzenia układu krążenia
Niskie stężenie estrogenów po menopauzie wpł y wa na lipoproteiny,
układ krzepnięcia i fibrynolizy, a także
na zmiany funkcjonalne i czynnościowe w mięśniu sercowym oraz naczyniach krwionośnych.
Zaburzenia mięśniowo-kostne
W okresie pomenopauzalnym bardzo
często następuje rozwój osteoporozy,
wywołany niedoborem estrogenów.
20
W menopauzie farmakoterapia ma
na celu zapobieganie osteoporozie,
chorobom układu krążenia i zmianom
zanikowym układu moczowo-płciowego oraz usprawnienie pracy mózgu,
ponieważ w ośrodkowym układzie nerwowym wszystkie struktury są zależne
od estrogenów.
Hormonalna terapia zastępcza
Podstawową metodą leczniczą jest
hormonalna terapia zastępcza (HTZ),
która polega na uzupełnieniu niedoboru estrogenów i gestagenów. Nie
chodzi jedynie o łagodzenie objawów
wypadowych – terapia hormonalna ma
służyć poprawie jakości życia. Kontrowersje wywołane kilka lat temu amerykańskimi badaniami nad skutkami
stosowania hormonalnej terapii zastępczej na szczęście już ucichły. Kolejne
badania rozwiały największe obawy
i doprecyzowały wskazania do HTZ.
Leczenie hormonalne należy zacząć
jak najwcześniej, już z chwilą pojawienia się zaburzeń cyklu.
wdrożenie terapii po 60. roku życia
może wpłynąć na wzrost zagrożenia
epizodami sercowo-naczyniowymi.
Badania nad HTZ dowiodły również, że
leczenie hormonalne trwające do 5 lat
nie ma wpływu na rozwój raka piersi.
Przy terapii długotrwałej zagrożenie
rakiem sutka nieco wzrasta – wskaźnik
zachorowań wynosi 1/10 wśród kobiet
leczonych hormonalnie i 1/11 w grupie
kobiet nieleczonych.
Co i jak stosować?
Na polskim rynku dostępnych jest
obecnie wiele preparatów do stosowania w hormonalnej terapii zastępczej, różniących się rodzajem i dawką
hormonów, drogą podawania oraz
schematem dawkowania. Możliwe są
trzy sposoby podawania leku w HTZ
– w postaci plastrów, tabletek, żeli:
• w skład plastrów wchodzi 17-β-estradiol
lub 17-β-estradiol oraz gestagen
– octan noretisteronu (NETA);
• tabletki zawierają 17-β-estradiol lub
17-β-estradiol i jeden z gestagenów:
NETA, dydrogesteron, lewonorgestrel
lub drospirenon;
• żele przezskórne nie zawierają gestagenów, więc u kobiet z zachowaną
macicą trzeba je uzupełnić (u kobiet bez macicy podaje się same
estrogeny).
Przeciętny wiek wchodzenia w okres
menopauzy się nie zmienił, natomiast
bardzo wiele indywidualnych czynników
decyduje o tym, kiedy u konkretnej kobiety ustaną miesiączki. Dowiedziono,
że HTZ najskuteczniej zapobiega chorobom układu krążenia, jeśli rozpocznie się
ją najpóźniej do 10 lat po menopauzie,
koniecznie przed 60. rokiem życia. Kobietom, u których występują już w naczyniach zmiany miażdżycowe, leczeniem
hormonalnym można tylko zaszkodzić.
Dobór leku, drogi jego podania, jak
i dawki powinien być bardzo indywidualny, uzależniony nie tylko od wieku pacjentki. Musi uwzględniać również wszelkie możliwe przeciwwskazania, np. przy
wysokim nadciśnieniu czy schorzeniach
wątroby należy zrezygnować z tabletek.
U kobiet młodszych wprowadzanie HTZ
powinno się odbywać stopniowo. Przy
pierwszych zaburzeniach menstruacji
stosuje się tylko substytucję drugiej fazy
cyklu – gestagenów. Potem, najlepiej
natychmiast po ustaniu miesiączkowania, dodaje się estrogeny.
Odpowiednio wcześnie podjęta terapia
zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu. Natomiast
Fitoterapia
Kobiety, które nie mogą przyjmować
hormonalnej terapii zastępczej, np. po
leczeniu z powodu raka sutka czy raka
endometrium, w celu łagodzenia objawów wypadowych mogą przyjmować
fitoestrogeny – preparaty roślinne,
których wybór także jest ogromny. Do
grupy fitoestrogenów zalicza się występujące w roślinach związki o budowie
steroidowej. Podobnie do estrogenów
działają też izoflawony.
Wiele z tych substancji wykazuje strukturalne podobieństwo do produkowanych przez jajniki i nadnercza hormonów steroidowych – estronu oraz
17-β-estradiolu. Substancje estrogenopodobne występują w surowcach
zielarskich i spożywczych w różnej ilości,
wykazując różną siłę działania hormonalnego, zależnie od ich podobieństwa
strukturalnego do ludzkich hormonów
estrogenowych. Najsilniej działającym
estrogenem roślinnym jest miroestrol,
który wyizolowano z tajlandzkiej rośliny motylkowej Pueraria mirifica. Miroestrol wykazuje aktywność podobną
do 17-β-estradiolu i jest trzykrotnie silniejszy od syntetycznego dietylostilbestrolu. Znane są także rośliny, które stanowią źródło fitoprogestagenów – substancji o działaniu progesteronowopodobnym. Występują one w ekstraktach
m.in. z ziela tymianku i lebiodki, ziela
i kwiatów koniczyny białej oraz koniczyny czerwonej, czyli łąkowej, kłącza
pochrzynu i in. W podgrupie fitoestrogenów znajdują się izoflawony i inne
związki fenolowe oraz lignany, a także
mykoestrogeny, spotykane w grzybach
z rodzaju Fusarium i w drożdżach piekarskich Saccharomyces. W grupie
izoflawonów największą aktywnością
estrogenopodobną odznaczają się
połączenia: genisteina, daidzeina i ich
glikozydy oraz formononetyna, 4-metoksyformononetyna i biochanina A.
Badania naukowe dostarczają coraz
więcej dowodów pozytywnego działania izoflawonów na organizm kobiety.
Wskazują na ich ochronną rolę m.in.
przeciwko nowotworom, chorobom
sercowo-naczyniowym, osteoporozie,
objawom okresu menopauzy, zaburzeniom funkcjonowania układu nerwowego. Badania epidemiologiczne
przeprowadzone w Japonii i Chinach
wykazały, że spożywanie produktów
roślinnych bogatych w izoflawony może
przyczynić się do obniżenia zapadalności na raka pierwsi, jelita i prostaty.
Mechanizm działania przeciwnowotworowego opiera się na założeniu,
że fitoestrogeny wykazują powinowactwo do receptora ERβ w tkankach
somatycznych. Estrogen, który wiąże
się z tym receptorem (przede wszystkim 17-β-estradiol), jest uznawany za
czynnik rakotwórczy (w raku sutka),
zwłaszcza u kobiet po menopauzie.
Substancje blokujące wiązanie tego
estrogenu w tkankach, czyli związki
o działaniu antagonistycznym, np. fitoestrogeny, mogą działać prewencyjnie
w tym nowotworze.
Do podstawowych surowców o działaniu fitoestrogenowym należą:
• soja owłosiona (Glycine max);
• pluskwica groniasta (Cimicifuga
racemosa);
• opornik łatkowy – kudzu (Pueraria
lobata).
dr n. farm. Anna Gajos
21