3ADWIGA SADOWSKA Biblioteka Narodowa GRAMATYKA

3ADWIGA SADOWSKA
Biblioteka Narodowa
G R AM AT YK A PO ZYCYDNA W O ę ZY KU H A S E Ł PRZEDMIOTOWYCH
Oęzyk haseł prze dm io to wy ch w wsraji sy s t e m o ­
wej i ad notacyjnaj jako język informecyjno-wyszukiwawczy. G r am at yk a pozycyjne w p o j e ­
dy nczych cherak ts ry st yk ac h treściowych i w
systemie wyszukiwawczym. Wieloz na cz no ść in­
terpretacyjna hasał prze dm io to wy ch a grama­
tyka pozycyjna. Skupienia tematyczne.
Dęzyk heseł pr ze dmiotowych /j h p / jast j e d n y m z języ kó w inf o r m a c y j no -w ys zu kiw aw cz yc h, zwanym czasami "Językiem katalogu
p r za dm io to we go” ,
"językiem episów pr ze dmiotowych" /4/,
"klasy­
fikację p r z e dm io to wę” lub "klasyfikację alfa be ty cz no -p rz edm io towę" /3/. a często po prostu ut oż s a m i a n y z k a ta lo gi em
przed­
miotowym, bo w tej postaci jest najbardziej znany. W y d a j e się.
że spotykany w ostatnich latach w lite ra tu rz e fachowej i słow­
nikach /6. 7/ termin "język haseł pr ze dm io to wy ch " jest o k re śl e­
niem trafnym, odda ję cy m istotę tego języka / h a s ł e przedmiotowe/
bez przesędzanla o jego wy ko rz ys te ni u - w katelogach, kartotekech, indeksach przedmiotowych, czy taż po je dy nc zy ch c h a r a k t e ­
rystykach treściowych dokumentów. Gest on reelizoweny w formie
"Zagadnienia Informacji Nsukowej" 1983 nr 1/42/
uproszczonej /z wykle w kartotekach o charakterze pomocniczym
lub indeksach przedmiotowych, np, do katalogów systematycznych/
lub w formie pełnej w katalogach przedmiotowych. Od rę bn ym
za­
gadnieniem jest wyko rz ys ta ni e Jhp do tworzenie charakterystyk
treściowych dokumentów /np. w bieżgcej bibliografii narodowej
- Przewodniku Bibliograficznym/.
Przeznaczenie Jhp jest podstawę wy dz ie le ni a dwóch głównych
Jego wereji: ayeteaowej / k a t ol og ow ej / i
adnotecyjnej
/biblio­
graficznej/. Motl iw e Jsst też traktowanie Jako odrębnej, wereji
indeksowej / i n d e k e y do k a ta lo gó w syateaatycznych, w bibliogra­
fiach/, Dla neezych potrzeb w y e t e r c z y rozróżnienie Jhp w wersji
adnotecyjnej 1 systeuowej. Za in te re so wa ny ch wersję indeksowę
odsyłamy do pozycji /1/.
Pr ze dm io te m szczegółovjych, dalszych rozważań będzie grama­
tyka pozycyjna realizowena w jhp z uw zg lę dn ie ni em różnic w
jej
wy korzystaniu w obu wersjach tego języka.
Gr amatyka pozycyjna jest Jednym z możliwych sposobów ukła­
du Jednostek leksykalnych Języka I n f o r m a c y Jno-vr/szukiwawczego.
Podobnie Jak w Języku naturelnym,
charakteryzuje się przypisa­
niem stałych mi ajsc po ez cz eg ól ny a Jednostkom i określeniu
ich
roli w zależności od miejsca w cięgu linearnym. Ghp jest typo­
wym przykładem języka sztucznego, w którym teka gramatyka jest
realizowana.
Zanim pr ze jd zi em y do tego zagadnienia, należało­
by krótko powiedzieć o Jednostkach leksykalnych Jhp, Tworzę Je
tematy i określnlki, e ta z kolei łęczone sę w złożone Jednoetki składniowe,
tj, hasła przedmiotowe. Hasło przedmiotowe /hae-
ło tamatowa/ może nieć postać ssmego tematu lub tematu z dopo­
wiedzeniem;
die potrzeb an al iz y gramatyki pozycyjnej rozpatru­
jemy hasła pr ze dm io to we złożone z tematu 1 określnika lub
OKreślntków. Temat Jest przyjętę nazwę die wyrażenia przedmiotu
głównego dokumentu / c z a s e m sa mego dokumentu od strony formy/,
określnik jest elementem, kt órego funkcję Jest wskazywanie pew­
nych s p os ob ów przejawienia elę tematu, wska zy wa ni e Jego aspek­
tów, ujęć i t p , , oraz w s k a zy wa ni a formy dokumentu /4, s,58;
s. 100-101/.
5,
W zależności od funkcji 1 formy tsmaty i określ-
nikl byweję dz ielone ne różne grupy, co dla naszych rozwsżań
nie Jeat najważniejsza, ch ocież pomocne przy Gmawlaniu pewnych
ogólnych prawidłowości /4, s.52-53: 5, s.75-81/,
56
ZasBdy siił-odniowe
schematu;
vj
jhp można sproivadzic do następojgcego
‘
TSMAT - okrasinik/i/ treścioiie ■* okreslnik formalny - okrsślniki
lokalizuj ges /geograficzny - chronologiczny/
l•■^гzykiac^e^n realizacji takiego schemstu może być następujgee
hesio: MŁODZIEŻ - socjologia - podręcznik - Polska - od 1944 r.
Hasłu temu odpowiada następująca informacja: dokument w postaci
podręcznika, kt<!'rego przedmiotem Jest młodzisż poleka powojenna,
rozpatrywana z punktu ividzonia socjologii,
Przsdstaiviony ivyżej schemat nie zswsze Jest wypełniony w c a ­
łości, chociaż mogłoby się vjydavvac, że wszystkie elemsnty powinny
byó uwzględnione, bo każdy dokument me Jekgś formę /określnik
formalny/, przedmiot Jest umieazczony w Jakimś czssie i przes­
trzeni /określniki lokallzujęcs/ i avykle Jsst omewiany z uivzględn?.cniem jakiegoś szczególnego punktu widzenie /określnlki treś­
ciowa/. Tek Jednak nis jest. Wynika to zarówno ze wz ględów obłektyv/nych jak 1 subickryivnych. ijzaleznione Jest to od słov;nikc, ti;i określnj kórj.c t?kże cd przewidywanej ilości piśmiermict •' .
Chodzi o to. ze im bardziej szczegolovr/ Jest słownik tematv^w, tyn
krótsze sg hasła przedmiotowe, tzn. tym rzadziej rjypołniany
Jest
przedstawiony wyżej schemat - dotyczy to głóv/nie okreśłników treścio'Aych i geograficznych.
Proponujemy rozpatrzenie funkcjonowania gramstyki pozycyj­
nej w pojedynczych cheraktorystykach treściowych ne przykładzie
opisoiv prz3dmiDtov,rych Przewodnika Gibllogrsfłcznsgo i gramatyki
pozycyjnej w Systemie ne przykładzie katalogu przedmiotowego, w y ­
korzystującego te opisy. Możs to być np, katalog przedmiototry Siblioteki Narodowej, który Jsst jednym z katalogów iTykorzystuJ ęcych opisy Przewodnika Bibliograficznego. Inne katalogi wykorzyst’j jęc3 Je to m.in. katalog przedmiotowy Biblioteki Oagiellońskiei. katalog przedmiotowy Siblioteki Uf.CS w Lublinie,
katalog
Biblioteki PAH tv Gdańsku.
S7
GRAM AT YK A POZYCYONA W Po aEDYNCZYCH CHARAKTERYSTYKACH
t r e 5c i o i v y c h
i
w
systemie
wyszukiwawczym
Charakteryetyka treściowa dokumentu sformułowana w jhp może
składać się z jadnego lub więcej haseł p r z e d m i o t o w y c h ,
me
zwykle
przekracza sześciu chocież teoretycznie dopuszcza się dzie­
sięć haseł /2/.
3est to opis ma rytoryczny /tzw, opis przedmio­
towy/. który etanowi rodzaj adnotacji treściowej, wyreżonaj w
jhp, zamieszczonaj w opisie b i b l io gr af ic zn ym dokumentu. Zacznijmy
od przykładowego opieu / Р В 7 5 0 7 / В 2 / ;
składa się on z następuję-
cych heseł przedmiotowych:
1/ FILM - pu blicystyka - ZSRR
2 / LITERATURA R A DZ IE CK A - publicystyka
3/ PUBLICYSTYKA R0 SY3SKA - XX w.
4/ TEATR - publicystyka - ZSRR.
Ab st rahujęc w tej chwili od dokumentu, tj. od ,~’^go opisu
formalnego, epróbujmy
na podstawie przedstawionej cnsrakterya-
tyki wyszukiwawczej zr ek onstruować traść tago dokumentu.
Hasło
pierwsze może być odcz yt an e w następujący sposób: publicystyka
radziecka na tamat filmu rsdzieckiego. publicyatyka redziecke
na tamat filmu /r ad zi ec ki eg o i obcego/, publicystykę /radziecka
i obca/ na temat
filmu radzieckiego, publicyatyka /radziecka
obca/ na tamat filmu w ZSRR /r ad zi ec ki eg o i obcego/.
i
Podobnie da
się zi nt erpretować haało czwarte. Odtw or ze ni e informacji zawar­
tej w hasłach d r ug im i trzecim nie aprawie trudności.
jąc z opisu formalnego dokumentu /autor,
Ko rz ys ta­
tytuł/ or az z pozosta­
łych heseł opiau pr ze dmiotowego m o że my z dużym pr aw dopodobieńst­
we m uetalić, że treścię heełm pi ar we ze go jest; publicyatyka auto­
ra radzieckiego / r o s yj ek ie go / ne tamet filmu radzieckiego / t e a t ­
ru radzieckiego w haśle 4/.
syatamie.
Oak mogę funkcjonować takie haała w
tj. kstelogu przedmiotowym. Hesło takia jak 1/ FILM -
pu bl ic ys ty kę - ZS RR może znaleźć się w eęsiadztwie, np. 2/ FILM
- publicyatyka - Polskę /co do którego mo^tna miąć takie ssme
wątp li wo śc i Jak wyżej/ i* dalej oba hasła 'w aę si edztwia 3/ FILM Polska. 4/ FILM - ZSRR. A b y przakezeć pełnę informację powinniś­
my wiedzieć, czy traścię hasał 1 1 4
Jest film redziacki, a 2 i
3 film polski, czy taż Jaet inaczej, a zatem czy w kwarendzis na
5S
tenet np, fllnu radzieckiego помету zaniaścić opisy d o ku ne nt ów
znajdujących się pod hesłen 1 1 4 ,
czy tylko 4.
Przykład ten zawiars kilka problemów zwlęzsnych z wyra ia ni an
treści przez zapis z gramatyką pozycyjną /o mówimy je dslej/.
Tu
chcemy tylko zwrócić uwsgę na funkcjonowanie hasła przedmiotowego
w charakterystyce treściowaj dokumentu, gdzie Jest ono Jednym
z
elementów zawierających informscję 1 ns funkcjonowanie tego s a m e ­
go hasłe \4 systemie, gdzie Jest gł ównym nośn ik ie m informscji w
sensia pi er ivszo planowości.
Od tego, w Jaki sposób dana hasło zo­
stanie zapisane, zależy Jego miejsce
w systemie, a to z kolei
warunkuje odesłanie do tych lub Innych dokumentów. Ne ut ra ll ze cj a
ogrenlczeó wynikających z gramatyki pozycyjnej zepisu p r ze dm io to­
wego w pojedynczych ch arakterystykach treściowych nie Jest k o n i e ­
czna. odnosząc Ją bowiem do konk re tn eg o dokumentu 1 korzystając
z danych pozssystemowych, zawsze możemy takie hesło prawidłowo
zinterpretować. Inaczej
Jest w systemie, gdzie pojedynycza h a s ­
ła przedmiotowe tworzą pewne skupienia, a posz cz eg ól ne elementy
hasła zależą nie tylko od si ebie wzaj em ni e / " w poziomie**/ lecz
tskże od elemantów hesła charakterystyk s ą si ed ni ch / " w p i o n i e **/•
'.V charakterystyce treściowej hasło dostępne Jest całościowo,
w
systemla jego po szczególne elementy wyle ni ej ą się kolejno i nlemożliws Jast pominięcie kt óregoś etspu. G r am at yk ę pozycyjna u s t a ­
la tę kolejność odgórnie, pr ze są dz aj ąc czasami o podziale m a t e r i a ­
łu Jednorodnego tematycznie lub powodując wi el oz na cz no ść i n te rp re­
tacyjną haseł przedmiotowych. O d r ę b n y m za ga d n i e n i e m Jeat n i em oż li­
wość ek onomicznego wykorz ys ta ni a wszy st ki ch e l em en tó w ch ar a k t e r y s ­
tyki treściowej dokumentu w systemie. Z a ga dn ie nl m te będą p r z e d ­
miotem dalszych rozważać.
WI EL OZ NA CZ NO ŚĆ IN TE RPRETACYJNA H A S E Ł PRZE DM IO TO WY CH
A G R AM AT YK A POZYCYJNA
Jedną z przyczyn w i e l oz na cz no śc i in terpretacyjnej haseł
przedmiotowych Jest gremetyka pozycyjne. Z j aw is ko to, co aygnmllzowmliśmy
wcześniej, Jeet możliwe do zneutr al iz ow an ia w ko n­
tekście pełnego opieu p r ze dm io to we go 1 e l em en tó w pozaJęzykowych,
59
wynikających z opisu forirtainego, Nos jodnok interesuje to zjs;visko v< systemie. Przyjrzyjmy się kilku przykładom i ich możlivrym Interpretacjoffl:
IZOTOPY PSGi-siENIOTWÓRCZE - stosovisnie - kontrola techniczna
= stosowanie izotopów promieniotwórczych łv kontroli technicz­
nej lut kontrola techniczna stosowania izotopcvj prcEioniotwórczych.
GRAFIKA - zbiory - Polska - XX w,
= zbiory grafiki polskiej w XX w. /l ub XX-wiecznej/
lub zbiory grafiki /polskiej i obcej/ w Polsce
KONUKIZM - orgariizecje - polityka - Albenie
= politykę komunistycznej partii Albenii /proivadzonc przez tę
partię/ lub politykę pert ii komunistycznych wobec Albanii
w przedstawionych przykładach realizoivant jest gramatyka
pozycyjna elementów, prowadzęca w efekcie do wieloznaczności in­
terpretacyjnej. r7 zasadzie sę trzy sposoby zneutralizowania tej
i.ieloznsczndści w oparciu o cechy systemowe /tj. neleigce do j ę ­
zyka/, oianowicie:
1/ ivproivadzenie gramatyki częściowo pozycyjnej, tzn. uzale­
żnienie jej
od sensu przekezywenej informacji, a vjlęc v/ naszym
wypadku połęczenis określnikón bezpośrednio z teir»atem, jeśli do
niego się odnoszę, np,
GHAFIbO^ - zbiory - Polska / = zbiory grefiki w Polsce/
GRAFIiĆA - Polska - zbiory /= zbiory, grefiki polskiej/
IZOTOPY ?RO’'IENIOTk/6RCZc - stosowanie - kontrolo techniczna
/= kontrole techniczna stosowanie izotopów promieniotwórczych/
IZOTOPY PROMIENIOTWÓRCZE - kontrola techniczna - stosowanie
/- stosowanie izotopów promieniotwórczych w kontroli technicznejy'
2/ przeniasienie okraślnike geograficznego v/ystępujęccgo »
roli przydawki do tematu, np. GRAFilCA FOLSUA
3/ zaznaczenie greficzne określnika treściovłegn pełniącego
rolę okolicznike miejsca, np.
IZOTOPY PROniENIOTWÓRCZE - stosowanie - KONTROLA TtCHNICZIiŚ
Najbardziej akutecznyra sposobem jest viproivadzenic tematów
v/ie Iowy razowych z cechę j ęzykowo-etnicznę, np. FIL.M POLSKI,
ТЕЛТР RADZIECKI, KRYTYl^A LlTEiiACKA FOLSi-ż^i itp. Oect to szczegćlSO
nie ivDine wtedy, gdy trzeba wyrazić Informację, v. której zbiegają
się dviTte cechy językowo-etnlczne czy geograficzne, z których jed­
na występuje w funkcji przyo’ewki, a druga w funkcji okoilcznika
ciiejsc-i, np, ;
zbiory grafiki polskiej w fiieciczecb. Łysakowski
przewiduje w takiia va/padku następuj
fr.oiliwo&ć: na pierwszyta
miejscu cecha etniczne, na drugim miejscu - lokalizacja prze­
strzenna /5, S.116/, a vłięc: GkAi^IKA - Polska - Wlemcy. SSydaje
się, ie znacznie prostszym sposobom jest przeniesienie cechy Językcwo-otnicznej
z akreślnika do tematu.
Przy vrprowadzoniu gramatyki częściowo pozycyjnej istotne
jest ustalenie bezpośredniej zależności między tematem 1 określnikien. a więc np.
POLSKA - emigracjo - polityka - Stany Zjednoczone
/= polityka emigrscjx polskiej wobec Stanów Zjednoczonych/
'^'OLSKA - emigracje - Steny Zjednoczone - polityka
/= polityka emlgrocji polskiej w Stanach Zjedn-icTicr.ych/
Z przedstavrionych przykładów widać, że gramatyka pozycyjna
nie noże być stosowana w oderwaniu od przekazyivanej informacji.
Ogólnie można powiedzieć, że przyczynę veieloznacznosci in t e r p r e ­
tacyjnej jest
fakt ustalenia stałych miejsc dla rodzajów określ-
ników ze względu na ich fermę, a nie funkcję, tai: Jak to jest vj
językach neturelnych.
Przyjmuje się, ie zmiana kciajności elenentó-w hasła przediBiocoivego w jhp, tj. zamiana miejsc katogoril tenistu i okrećlnika powoduje zmianę znaczenia, np.
PSYCHOLOGIA - nauczanie
= nauczanie psychologii
MAUCZAKIE - psychologie
= psychologiczne aspekty nauczanie
Zdarzają się jednak wypadki, ża tak nie jest, a dzieje się
to wtedy, gdy formo określnika i tematu Jest taka sama, a okraślnik występuje tylko w jednej funkcji, np.
PODATEK - rzemiosło lub rJZEMICSŁC - podatek
CENY - rzemiosło lub r^ZS IOSŁD - ceny
Ai;COA ЗОСО-’.кКЛ - budoivnictv'o lub 3JDC'..WICT.'<0 - akcja socjuina
ramy tu do czynieric ze zmianę kolejności elementói,- hasła
przy zachoivsniu tego aazego znaczanie. tzn. tej samej inrerpre-
facji treści całego Jiaeła przedniotowego, Oest to więc jekby
po
zorna grenetyke pozytfy-jne / t e n typ zapisów nsdawełby się do wyazukiwanie współrzędnego/. У/yszukujęc jednek za pośrednictVłera k a ­
talogu przedmiotowego musimy się zdecydować na któryś typ zapisu,
boiviem v^yszukiwanie odbywa się za po średnictwem elementu pierw­
szego,
t j . temetu.
Przyjęcia obu sposobów zapisu, chociaż znacze­
nie ich jest takia same, wpłynie na podział materiału jadnorodnego. Oczy wi śc ie w hasłach przedraiotewych, traktowanych jako adno­
tacja, możemy
używać obu a p o s ob ów bez żadnych konsekwencji
w
ssnsie informacyjnym. An al og ic zn y sy tu ac ję mamy pi^zy niektórych
hasłach z tematami i określnikami geograficznymi, np.
POLSKA - wyznania
lub
VT/ZWANIA - Polska
POLSKA - granice
lub
GR AN IC E - Polska
POLSKA - konstytucja lub K 0 N 3 TY TU C0 A - Poleka
Przejście na jeden z podanych wyżaj spos ob ów zapisu Jest mo­
żliwe zawsze,
jażeli elementy wyst ęp uj ę tylko w ja dnym znaczeniu.
Nie Jest możliwa zamiana k a te go ri i określnike 1 tematu, jeżeli
•
jednemu z e l em en tó w pr zy pi su ją się więcej niż jedno znaczenia,
n p - : POLSKA - eocjologia
S O CO OL OG IA - Polska, gdzie
**aocjologia” oznacza zarówno so cj ol og ię - naukę /p rzykład drugi/
jak i ep ołeczańatwo /prz yk ła d pierwazy/, Oast to oczywiście
wy­
nikiem przyjętej konwencji, zg odnla z którę znaczenia "socjologii'
Jako ,tamatu jest Inne niż jako okraślnika.
SKUP IE NI A TEMA TY CZ NE
Funkcję podstawowę gr amatyki pozycyjnej jast wp rowadzenie
wewn ęt rz ne go porzędku w zapisie lineernym. w neezym wypadku wskezenle przedmiotu głównego doku me nt u i oddz ie le ni e go od elementów
ok reślaJęcych jego ujęcie, aspekt itp. Koneekwencję w aenale In­
formacyjnym jeet pr ze sę dz en ie o ep osobie wy ez uk iw en la ,m ia now ic ie
za po śr ed ni ct we m el ementu z n aj du ję ce go elę ne pierwszym mlejacu.
Następnie mo że my v/yszukiweć ze po śr ed ni ct we m elementu drugiego,
trzeciego 1 nast ęp ny ch b a z możliwości opuazczanla kolejnych eta­
pów, które gr omadzę /a przynajmniej
powinny gr om ed zl ć/ informe-
cję tego samego typu. Sę to tzw. skupienia tematyczne. Maję one
62
charakter wieloetopnlowy, dletego istotne jest forma, jak§ przy­
bierają Jednostki lekeykelne,
pod którymi gromedzone sę opisy.
W odniesieniu do Jhp vieżne sę formy określnikóvi, bo one
tworzę
skupienie dalszych stopni. Gest to tym bardziej weżne. że ukłed
wev.-nętrzny okreslników nie Jest uk ładem logicznym, lecz elfebetycznym. Dlatego. Jeśli formy o k r e śl ni kó w będę np. bliekozneczne, to utworzę więcej niż Jedno skupienie temetyczne ne dr ugim
poziomie, np.
WARSZAWA - eprowizecje i W A R S ZA WA - zeopetrżenie
MEDYCYNA - mi en ow ni ct wo i M E DY CY NA - terminologie
znejdujęce się w znecznej odle gł oś ci od siebie,
powodujęc w e-
fekcie podzieł meteriełu Jednorodnego. Z e ge dn ie ni e to Jednek
nie Jeet bezpośrednio zw ięzene z gr enetykę pozycyjnę i nie bę­
dziemy eię nim tutej zejmoweć. Za jmiemy eię natoaieet ekupieniemi tematycznymi, w y ni ka ję cy mi z zesed gr emetyki pozycyjnej
1 problemem dostępu do nich. Ne poczętek dwe przykłady:
KOBIETA - praca - higiene - Polskę
KOBIETA - prece - higiene - podręcznik - PolsKe
Aby uzyskeć Informecję o higienie precy kobiet w Polsce trzebe
przejść przyz kolejne etepy, ne których w y s t ę p u j ę kolejne sku­
pienie tematyczne. W haśle dr ugim info rm ac je zewerte w określnlku geogreficzpym zostełe pr ze eu ni ęt a o Jeden etopień delej
ze względu na istnienie ok re śl ni ke formelnego, kt ór y nie odnosi
się do treści dokumentu,
lecz do Jego formy. Nest ęp ił o tu prze­
dzielenie informecji treściowej i n fo rm ac ję o formie dokumentu.
Nie wy daje się, aby take konstrukcja heełe była w ł e ś ci we z pu nk­
tu widzenie przekezywanej informacji. Dkre śl ni k d o ty cz ęc y formy
dokumentu może, bez szkody dla informecji, znaleźć się ne ostetniro miejscu,
tworzęc tern sk upienie o cher ek te rz e formelnym /tek
jest w niektórych k e te lo ge ch przedmiotowych, np. w ka telogu Bi­
blioteki UW/.
Ze sprewę tworzenie Je dnorodnych ek upień te matycznych wię­
żę eię problem wyet ęp ow en ie obok eiebie dw óc h ok re ś l n i k ó w treś­
ciowych tego semego rodzaju, np. dwa klesowe lub dwe p r ze dm io to­
we, których kolejność ustela się we dł ug ich "ważności rzeczoviej"
/5.
S .1 0 3 / .
Gednek uete le ni e tej w e ż n o ś c i częeto Jest s u bi ek ty­
wne /e nav/et musi być subiektywne/,
poni ew eż brek Jest w tej
63
spraw ie j ес'лсгпасглусгг. u s t s ie n ,
podwójne / rz e c z y w iś c ie
KOSZTY -
k a lk u la c je -
KCSZT^" -
budownictwo -
np.
k a lk u la c ja
-
przem ysł
przem ysł -
K o n tro la
Tu gramatyka pozycyjna z o s ta ła
c / z jt
te;' sг^■ ‘t•^ać (noiir.a skLipienis
budownictivc
ZAKGoĆ PKOOUKCOJ - k o n tr o la
OAKOŚĆ P.TOOLIk Cj I -
srąd
lu b p otencja!.-!xe/. je k
zachwiana i
n a le ż a ło b y podjęć d t-
o p ie rw sze ń stw ie k tó re g o ś z elementów - wydaje s i ę .
pierwszym m ie jscu poivinien z n o le z c
h a s e ł,
n e drugim -
r ó ż n ic u ją c y ,
s ię
v'ielu
9 w ięc np.
OAKOŚĆ PROOJKCOI - k o n tr o la -
budownictwo
DiĄKOŚĆ PRODJkCOl - k o n tr o la
-
przem ysł
JAKOŚĆ р гге ш к е л
-
r o ln ic tw o
- k o n tr o la
Z e na
element r s p o ln y d is
lt d .
Z'T/k'.r je s t
f ik u j ę
lu t
ta k ,
ŻE k o le jn o
o o r a n ic z a ję
n a stę p u ją ce
00 s o b ie sle n e n ty mody­
zak-'es elementów p o p rze d z a ją c y c b ,
np.
j:^ZVK POLSKI - n au cza n ie - metody
KIE'X'-.VNICTi;o -
o r g a n iz a c ja -
ч и т м с т е о - p rz ę d z e n ia -
badanie
konserw acja
"j
Zdarz® s ię
żc
je d n a k ,
ch c i& ło b y s ię
je
r o z d z ie lić
r.ov.-anien alomc-nrów składow ych,
JJZYK =^OLSl-;i 'L tclo
to je s t
^ V j k ła d z ie
ltd.'
że h a s ło przedmiotowe j e s t
d ia l e k t y -
rei.iotyoznyra " d ia le k t y "
tak skonstruowane,
z kolejnym w-yekspo- -
np.
fonetyka
zbudoviane zgod nie
k a ta lo g u
na o'wa h aeła
z zasadami gram atyki p ozycyjn e j
przedmiotowego z n a jd z ie
/na orugim p oziom ie/,
s i ę v/ sk u p ie n iu
.Vydcje s i ę .
tak.icn rypadkach wskazana b y ła b y p erm u ta cja ,
tz n ,
ei;eponuJęce
for.etyka -
fo n e ty k ę ,
з w ię c ;
POLSKI -
że w
drugie- im slo
die?.ok-
P rzy k ia d y tego typu rm uszaję do podejmcHvtinia r o z s tr z y g n ię ć
cc
do kieru n ku i/yszukiw ania. Wprowadzenie częścio w ej
perroutacji
wjęzykach z gramatykę p ozycyjn ę z w ię k sz y ło b y wprawdzie i l o ś ć
seł / i
o b ję to ś ć
^catelogu/,
a le
dc systemu na drugim p o z io m ie ,
u2as3dnione.
s t k ic n
P r z y ję ło
ełsaentów
s ię
te ż z w ię k szyło b y i l o ś ć
ha­
"ivejść”
co v: pe'.vnych wypadkach b yłoby
bowiem,
że ideałem
ir .fo r m a c ji n jodr.yta z a p i s ie
je s t
zaw arcie wsz-y-
lin e a rn ym ,
co je s t
bardzo pożyteczne w he słech trak to wa ny ch Jako adnotacja, czeyo
nie nożna Je dnak wykorzystać w sy et em le z e wz ględu ne o g r a n x c z o ”
n ą możliwość wy ek ap on ow an ia w s zy st ki ch e l e m e n t ó w składowych'Has*
ła. Przy tej okazji w a r t o zwrócić uwagę na do st ęp do informacji
zawartej w określniku geograficznym., kt ór y z ze sady znajduje
się na końcowych miejscach hesłs pr zedmiotowego. Mo ża ny w y o b r a ­
zić sobie kw ererdę na dowo ln y temat, w ktorsj trzeba wyek sp on o­
wać inforiDocJę p r z e s t r z e n n ę , np. Handel z a gr an ic zn y w e Frencjł
w aspekcie prswnym, ek on om ic zn ym , o r g a n i z a c y j n y m Itp.
z przyjętymi dl a katalogu p r ze dm io to we go zasadami,
Zgod ni e
poszukiwenla
muszę odbyweć się z uw zg l ę d n i e n i e m w s zy et ki ch kole jn yc h określnlków poprzedzaJęcych okre śl ni k g e o g r a f i c z n y Frencje.
3est to
sposób bardzo pracochłonny, ele konieczny. G d y b y zaetoaoweć
tu
ograniczonę perJiutację /na po ziomie o k re śl ni ka ge og ra fi cz ne go /
łetwo by ło by wy ek sp on ow ać "drugę stronę" Informecji, kryjęcę
się w określniku geograficznym. .Jest to szcz eg ól ni e ważne
dla
tematów z d z ie dz in y nauk n u m a ni st yc zn yc h i s p o ł e c z n y c h , mniej
dis tematów z dziedziny nauk technicznych i m a t e m a t y c z n o - p r z y ­
rodniczych, w których lo ke llzacja p r ze st rz en na nie jest tak is­
totna,
jak dla zjawisk o char ak te rz e epołecznym. D l at eg o w y d a ­
je się, że jekiei e l em en ty permutecji oowinry Ipyć uw zg lę dn io ne
w systemach z gramatykę pozycyjnę,
które Jaet teardzo efektywna,
jeśli kierunek poszukiwań pokryvja się ze stru kt ur ę zapisu, alt
bardzo zwiększa na kł ad pracy,
jeśli jeat inaczej.
W tym miejscu wa rt o wspomnieć o zmianach haseł przedmiotov/ych Prz'iwodnlka Bi bl io gr ef Ic zn eg o w p r c w a d z e n y c h przez ni ektóre
ketelogl przedmiotowe. Зек si ę w y d e j e z m le ny te wy n l k e j ę z dwóch
głównych powodów:
1/ zewnętrznych,
takich Jak typ biblioteki, typ użytkovmi-
ków, wielkość i profil zbiorów,
przedmiotowego;
okre śl on e trsdycje opracowania
■
2 / strukturalnych,
tj,
trudności w e k o n o m i c z n y m prze ni es ie -
nxu haseł pr ze dm io to wy ch z wercji ad no te cy jn ej Jhp do w e rs ji sy ­
stemowej,
co Jeat m.ln. s k ut ki em k o n s ak we nt ne go za stosowania
gramatyki pozycyjmej i zbyt du że go akcn ds ns ow an ia treści w Jed­
nym cięgu linearnym.
65
□la większości bibliotek,
prowadzących katalogi przadnjioto-
we i vr/korzyst'Jjęcych opiay .Przewodnika Bibliograficznego, ważny
jast
zwykle tylko pierwsz> okreśinik neatępujgcy po temacie,
czasem drogi, natomiast określniki dalszego rzędu nie sę wykorzystyi-.ane bezpośrednio,
sób widoczny,
tzn. nie raogg być wyeksponowane w spo­
newet w tak dużym katalogu,
jak katalog przedmio­
towy BibliotaKi Warodowej.
17 przedstawionym wyżej omówieniu gramatyki pozycyjnej v/skazaliśmy głównie pewne jej ograniczenia i moż?.ivvości częściowego
zn e u t r a lizoivania ich w p’-ocasie kodowania i wy nzukiwenie infor­
macji. Gramatyka pozycyjna w języku informacyjno-wyazukiwawczym,
podobnie jak w języku naturalnym, wymaga znajomości zasad. Beza11 sę one znane, posługiwanie się takim ję zy ki am nie sprawie
trudności. I to og ól ne stwiardzanie można odnieść także do języ­
ka haseł przedmiotowych, którago elementy powigzana sę ne zasa­
dzie grametyki pozycyjnaj. Różnica polega jednak na tym, że
miajscu danego elementu w ciggu
o
linearnym języka i n f o m a c y j n o -
-v/yszukiwav^czego decyduje jego forma, natomiast w języku natu­
ralnym funkcja znaczeniowe.
Problemy zwigzana z pewnę ograniczoe
nościę gramatyki pozycyjnej języka informacyjno-iwyszukiwawczego
wynikaję z rozbieżności między
przypisywany Jej
formę jednostki leksykalnej
a
funkcję znaczeniowy. Nie zmienia to jednak
faktu, że gramatyka pozycyjna wprowadza w e wn ęt rz ny porzydek,
sprawiajycy, że wi am y który element ma znaczenie główne, tj. za­
wiera informację pi e r w s z o p l a n o w y , a które sy tylko jaj uzupełnieniam. Problem sprowadza się raczej do ek onomicznego w y ko rz ys ta­
nia wszystkich ai ementów zapisu linearnego.
Być może należałoby
się zastanowić ned mo dy fi ka cj ę gramatyki pozycyjnej przez wp ro­
wa dzanie częściowej parmutacji, może wy kł a d n i k ó w miejsca pustago /co w systemach tradycyjnych można uznać za zbędne/, przenie­
sieniem pewnych elem en tó w dalszego rzędu należycych do kategorii
określnika do kategorii tematu /t e m a t y wielowyrazowe z cechy
gatunkov^y czy językowo-etniczny/, dopu sz cz en ie pewnej ruchomoś­
ci określników. W s z y s t k o to oczywiście nie zmienia istoty jhp,
który w dalszym d y g u będzie opierał się na zasadach gramatyki
pozycyjnej,
ka .
55
ale należy raczej do zagadnieó
metodyki tego języ­
L i t e r e t u r e
1.
a l f a VI TNO-PREDMETNY3
ukBzńtel'* к slstemeticeskomu katalogu.
Posobia dlja bi b l j o t a k a r a j , Moskwa 1981
2, BUDZANOWSKA M,
Analiza porównav/cza polskich i obcych ogól­
nych zasad katalogowania przedmiotowego. Rocznik Biblioteki
Narodowej, 1973 nr 9 s. 95-121
3- CZERNY A.I.
V/stęp do teorii viyszuklwania informacji. W a r s z a ­
wa: OIN PAN 1978
Ser. Ma teriały szkoleniowe
4. frwiEKOYJA 3. Op ra co wa ni a przedmiotowe piśmiennictwa.
Problemy
. teoretyczne i metodyczne, IVarszawa: OIN PAN 1974 Ser, M a t e ­
riały szkoleniowe
5. ŁYSAKOWSKI A,
Ka talog przedmiotowy.
Podręcznik. Warszawa
1946
6. MILLER G.I. 'iatodologiceskie problemy predmetizscii.
Sravni-
tel nyj analiz prlncipov postroenija Jazyka predmetnych rubrtk V SSSR i S§A. Moskva 1980
7. SŁOWNIK terminologiczny informacji naukowej, '.Vroclev,- 1979
Z-d Ner. im. Os so li ńs ki ch
8. ZARĘBA H. Te ma to wa ni e piśmiennictwa w polskiej bieżącej
bi­
bliografii nerodov/ej , Z Problemów Bibliograf i i , 1970,
s. 185-192.
POSITIONAL GRAMtiAR IN THE S U B3 EC T HEADIfJGS LANGUAGE
S u m m a r y
The positional grammar Is one of the possible wc,ys of ar ra n­
ging elementary lexical units in informetion languages. The
su b­
ject headings language makes a typical example of realization of
Such a grammer.
The units of this language ore subject headings and subject
subheadings. The se quencs of ex tended /com po se d/ subject heeding
67
Is the following:
SUBJECT HEADING - topic subheading -
fores subheading * local
subhaadinga /gao gr ap hi ca l and tiina su bhaadings/
The positional grammar has an affect on the internal compa­
tibility of a subject heading,
making subject cluaters in a
trieval system. Thara are soma cases, h o w a v a r , ^when this
re­
kind
of grammar limits information possibilities of a system /u su al­
ly of a subject catalogue/, and those are tha main object of
in te re st,
Tha attention is called to tha diffarer.ca in functioning of
positional grsmnsar wi thin separated index of a document and
in
an information ratriaval aystsm.
ПОЗИЦИОННАЯ ГРАММАТИКА В ЯЗЫКЕ ПРЕРЕТНЫХ РУБРИК
Р 6 3 ю н в
Позкщюнная грамматика является одним из возможных спосо­
бов упорядочения элементарных лексических единиц в информацконно-лоискэзых языках. Типовым примером её реализации является
язык предметных рубрик.
.-Единицами этого языка являются заголовки к подзаголовки,
составляющие предметные рубрики. Последовательность элементов
расширенной пред-летной рубрики (сложной) следующая:
ЗАГОЛОВОК - смысловые подзаголовки - подзаголовки формы - географичеегше подзаголовки - хронологачесгате подзаголовки.
Позиционная грамматика влияет на внутренюю совместимость
предметной рубрики, систавтяя смысловые сплочения в информа­
ционной системе. Существуют случаи, когда грамматика того рода
ограничивает информационные зозмсспностп системы (обычно предмет­
ного каталога) к те являются глазным объектом иктерсса, Обрагчается также внимание на различие з фуикщю-шрозании позиционной
грамматик!-: в отдельных смысловых характеристиках доку^ленга и в
инфорлацк онно-поисковой системе.
58