docEkonomika i organizacja produkcji
download 
Reklamacja Transkrypt
Ekonomika i organizacja produkcji
Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Literatura Piasecki B. (red.) 1999: Ekonomika i zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. by Ludwik Wicki Ekonomika i organizacja produkcji Dr inż. Ludwik Wicki by Ludwik Wicki Durlik I. 2004: Inżynieria zarządzania. Cz.1 Strategie organizacji produkcji nowe koncepcje zarządzania. Wydawnictwo Placet, Warszawa 2004. Kapusta F. 2003: Teoria agrobiznesu. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2003. Lysons K. 2004: Zakupy zaopatrzeniowe. PWE Warszawa 2004. Muhleman A., Oakland J. Lockyer G. 2001: Zarządzanie. Produkcji i usługi. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. Pająk E. 2006: Zarządzanie produkcją. Produkt, technologia, organizacja. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Praca zbiorowa. Ekonomika Rolnictwa. Zarys teorii. Fundacja Rozwój SGGW. Warszawa 1997 Wybrane zagadnienia przedmiotu „Ekonomika i organizacja produkcji” Wprowadzenie. Podstawowe pojęcia ekonomii. by Ludwik Wicki Wykład 1. Popyt, podaż, równowaga rynkowa Miejsce ekonomik szczegółowych wśród nauk ekonomicznych Pojęcie produkcji i systemu produkcyjnego Produkcja jako dział przedsiębiorstwa Ekonomika skali produkcji Efektywna skala działalności Prawo malejących przychodów z działalności Degresja i progresja kosztów produkcji Rodzaje i efektywność inwestycji Podstawowe formy i warunki prowadzenia działalności, Ryzyko w działalności gospodarczej Lokalizacja godziny: 1-2 Podział ekonomii na dyscypliny szczegółowe Definicja ekonomii by Ludwik Wicki 9Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą Nauka ekonomii Ekonomia ogólna Ekonomia gospodarcza by Ludwik Wicki wiedzę o gospodarowaniu. Ważnym elementem stwierdzenia jest to, że środki stojące w dyspozycji zarówno pojedynczego podmiotu gospodarczego, jak i całego społeczeństwa, są ograniczone. Każde społeczeństwo, nawet najbogatsze żyje w świecie rzadkości, co oznacza, że ludzie chcą konsumować więcej niż są w stanie wytworzyć. 9 dziedziny mikroekonomiczne –teoria dobrobytu –ekonomia polityczna –zachowania konsumenckie –zachowania producentów –teoria ceny kwantytywne dziedziny ekonomiczne dziedziny makroekonomiczne –makroekonomia –ekonomia monetarna –finanse publiczne –międzynarodo-we stosunki ekonomiczne –ekonometria –statystyka ekonomiczna –ekonomia matematyczna –ekonometria przedsiębiorstw dziedziny związane z zarządza-niem sprawo-zdawczo ść finansowa –koszty –finansowanie –organizacja –księgowość –rewizja ksiąg handlowych Specjalizacje przedmiotowe (ekonomiki szczegółowe) –ekonomika rolnictwa –ekonomika ochrony środowiska –ekonomika rozwoju gospodarczego –ekonomika transportu –ekonomika turystyki –ekonomika ochrony zdrowia Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury 1 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Gospodarka Wykład ... Produkcja. Organizacja przedsiębiorstwa produkcyjnego Gospodarka – obszar działalności człowieka by Ludwik Wicki służący zaspokajaniu jego potrzeb. Potrzeby ludzkie są praktycznie nieograniczone, środki natomiast służące do ich zaspokojenia, czyli dobra i usługi, nie są do dyspozycji w dowolnej ilości, lecz podlegają różnego rodzaju ograniczeniom. Poprzedni: Założenia w ekonomii Następny: System produkcyjny Działalność gospodarcza Działalność gospodarcza – 2 Działalność gospodarcza – jest to takie postępowanie, w to zespół celowych i planowych czynności Ludwik Wicki którym stojące do dyspozycji środki zostają użyte wbytaki sposób by osiągnąć możliwie najwyższy (w danych warunkach) stopień zaspokojenia potrzeb. Realizacja celu optymalnego pokrycia potrzeb wymaga na początku decyzji dotyczącej wytwarzania dóbr i usług z jednej strony, z drugiej zaś oceny zapotrzebowania na nie. Działalność gospodarcza podlega zasadom racjonalnego działania, których podstawą jest osiąganie określonego celu przy możliwie najmniejszym zużyciu środków. by Ludwik Wicki człowieka uwzględniający zasady racjonalnego gospodarowania, który zmierza do zmniejszenia deficytu dóbr w stosunku do zapotrzebowania na nie. Dodatnie cechy działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej: Słabości gospodarki rynkowej utrudniające działalność gospodarczą: wysoki stopień wolności osobistej w działalności tendencje do koncentracji produkcji i sprzedaży, które by Ludwik Wicki gospodarczej, gwarancje własności prywatnej, samodzielność i niezależność przedsiębiorstw w zakresie podejmowania działalności gospodarczej, konkurencja na rynku wymuszająca korzystanie z najnowszych osiągnięć technicznych i organizacyjnych. Doświadczenie wskazuje, że dobrobyt i wzrost stopy życiowej społeczeństw w gospodarce rynkowej jest wyższy niż w innych dotychczas obserwowanych systemach gospodarczych. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki zagrażają funkcjonowaniu najistotniejszego mechanizmu regulacyjnego, czyli konkurencji, możliwość powstawania bardzo wysokich różnic w dochodach, zwłaszcza między dochodami z pracy a dochodami z kapitału, co może prowadzić do poważnych napięć społecznych, powstające okresowe rozbieżności między popytem a podażą powodują pojawianie się wahań koniunktury, co w okresie wysokiej koniunktury prowadzi do zwyżki cen i wzrostu zatrudnienia, zaś w okresie dekoniunktury – recesji – są przyczyną masowego bezrobocia i powstawania problemów socjalnych. 2 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Przedsiębiorstwo Odrębność ekonomiczna Przedsiębiorstwo jest to jednostka gospodarcza Odrębność ekonomiczna oznacza, że: wyodrębniona pod względem: organizacyjnym, ekonomicznym, prawnym. przedsiębiorstwo posiada określony majątek – by Ludwik Wicki środki produkcji – którymi dysponuje samodzielnie w ramach realizacji swoich celów gospodarczych. koszty funkcjonowania przedsiębiorstwo musi pokrywać z wpływów osiąganych ze sprzedaży swoich produktów czy usług. Odrębność prawna Odrębność prawna oznacza, że: by Ludwik Wicki Odrębność organizacyjna by Ludwik Wicki Odrębność organizacyjna oznacza, że: by Ludwik Wicki przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną, przedsiębiorstwo jest wydzieloną częścią którą uzyskuje się przez wpisanie go do określonego rejestru. przedsiębiorstwo może być stroną umów prawnych, może pozywać i być pozywane. gospodarki mającą własną siedzibę i firmę (nazwę). ma ono własny system zarządzania i strukturę organizacyjną. Jednostką taką zarządza dyrektor/prezes reprezentujący ją wobec innych jednostek gospodarczych i instytucji. Struktura przedsiębiorstwa produkcyjnego Produkcja W przedsiębiorstwie wyróżniamy następujące Produkcja jest to: sfery: Produkcja. Służby utrzymania ruchu: Służby umysłowe. Îużytkowanie różnego rodzaju materiałów, Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki środków technicznych i usług Îw celu wytworzenia nowych produktów i usług wymaganych przez klienta. 3 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Produkcja Proces produkcji Celem produkcji jest uzyskanie określonych Proces produkcji to proces transformacji dóbr (wyrobów lub usług). W zależności od relatywnego zaangażowania poszczególnych z podstawowych czynników produkcji możemy mówić o produkcji czynników produkcji w wyroby lub usługi. W warunkach gospodarki zorientowanej na rynek, proces produkcji staje się odpowiedzialny za: by Ludwik Wicki marketing, prognozowanie i planowanie, zaopatrzenie, sterowanie procesami przekształcania surowców i półwyrobów w produkt gotowy. dystrybucję i serwis. kapitałochłonnej (takiej, gdzie konieczne jest zaangażowanie dużych nakładów majątkowych – maszyn i urządzeń), materiałochłonnej (przemysł metalurgiczny, spożywczy), czy też pracochłonnej (przemysł precyzyjny). Służby utrzymania ruchu remontowa, narzędziowa, transportu, magazynowa. by Ludwik Wicki Służby umysłowe by Ludwik Wicki technologiczna jakości, projektowo-konstruktorska, finansowo-księgowa, socjalna, ekonomiczna, straż pracownicza (zakładowa), bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowa. by Ludwik Wicki System Systemy nie są realnie egzystującymi stworami, Wykład 2(3) - systemy Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki lecz konstrukcjami myślowymi ludzi tworzonymi w celu lepszego zrozumienia rzeczywistości. Systemy stanowią wycinki rzeczywistości, których rozpoznanie jest utrudnione ze względu na niewyobrażalną liczbę związków występujących w naszym świecie, sprawiających, że podejmowane decyzje mogą powodować różnorodne skutki. 4 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki System cd. Kategorie systemów (wg K.E. Bouldinga) System to całość składająca się z pewnej liczby by Ludwik Wicki elementów, pomiędzy którymi zachodzą określone związki. System ze względu na swoją strukturę i porządek stanowi więcej niż tylko sumę poszczególnych jego elementów. System wyodrębnia się z otoczenia przez wydzielenie elementów, między którymi zachodzą związki o szczególnie silnym natężeniu. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Kategorie systemów 1–3 to systemy mechaniczne, techniczne. Poziom struktur statycznych (poziom pojedynczej molekuły). Poziom zegara (ruch systemów po przewidzianych torach określanych by Ludwik Wicki przez stałe prawa przyczynowo-skutkowe). Poziom mechanizmów kontrolno-regulacyjnych (utrzymywanie systemów wg zasad regulacji, tzn. odpowiednio do odchyleń „jestpowinno być”). Poziom mechanizmów samoutrzymujących (ze zdolnością do dostosowania się do otoczenia, np. pojedyncza komórka). Poziom roślin Poziom zwierzęcia (duża ruchliwość celowe działanie). Poziom pojedynczego człowieka (zdolność do rozpoznawania, świadomość czasu, rozumienie symboli). Poziom społeczeństwa (rola jednostki, komunikowanie się, systemy wartości, sztuka). Poziom systemów transcendentalnych (prawda absolutna, wiara w prawdę). System produkcyjny by Ludwik Wicki 4–7 to systemy biologiczne. 8–9 to systemy socjalne. System produkcyjny to układ elementów by Ludwik Wicki składowych i ich wzajemnych relacji oraz sposobów przekształceń czynników wchodzących z zewnątrz do systemu produkcyjnego na czynniki wychodzące na zewnątrz z danego systemu. System produkcyjny System produkcyjny stanowi celowo by Ludwik Wicki zaprojektowany i zorganizowany układ materialny, energetyczny i informacyjny eksploatowany przez człowieka i służący produkowaniu okre-ślonych produktów (wyrobów lub usług) w celu zaspokajania różnorodnych potrzeb konsumentów. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki 5 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Podstawowymi elementami wektora wejścia do systemu produkcyjnego są: Podstawowymi elementami wektora wyjścia z systemu produkcyjnego są: 1. Środki techniczne produkcji, 1. by Ludwik Wicki 2. Przedmioty pracy, czyli materiały, półwyroby 2. przeznaczone do dalszej obróbki lub montażu, Czynniki energetyczne, Czynnik ludzki (załoga), Informacje, Kapitał. 3. 3. 4. 5. 6. 2. 3. 5. Określanie efektywności systemu produkcyjnego i produkcyjności cząstkowych Problem organizowania polega na: 1. 4. Wyroby przemysłowe, by Ludwik Wicki Usługi produkcyjne, Braki produkcyjne i surowce wtórne, Szkodliwe odpady zanieczyszczające środowisko: ścieki, wyziewy, odpady stałe, i śmieci, hałas, Informacje o jakości wyrobu, o faktycznym koszcie własnym, o stanie procesu produkcyjnego, doświadczenie produkcyjne załogi, i inne informacje wyjściowe z systemu lub pozostające w systemie dla następnych cykli produkcyjnych. Zsynchronizowaniu w czasie wszelkich dostaw aby skrócić by Ludwik do minimum czas oczekiwania na materiału czy półwyrobu naWicki obróbkę albo montaż, a także minimalizacji czasu pomiędzy wyprodukowaniem, a włączeniem wyrobu do normalnej eksploatacji. Zapewnieniu właściwych środków transportu i środków technicznych ułatwiających magazynowanie i wyszukiwanie potrzebnych w danej chwili materiałów, półwyrobów i wyrobów. Obniżeniu do minimum strat transportowych i magazynowych; zaprojektowaniu takiej struktury przepływu, aby charakteryzowała się ograniczeniem dróg transportowych, minimalizacją przeładunków i minimalizacją pracochłonności przeładunków. Produktywność cząstkowa Produktywność systemu produkcyjnego można obliczyć by Ludwik Wicki następująco: Pc = Y (efekty) Pc = Przychody Koszty Wszystkie wartości są przyjmowane w jednostkach pieniężnych i dotyczą określonego przedziału czasu. Wielkość przychodów jest pomniejszana o koszty utylizacji odpadów produkcyjnych, a także koszty braków i reklamacji użytkowników. Otoczenie systemowe Kondycja ekonomiczna państwa Produktywność cząstkową można obliczyć wychodząc z założenia: lub, X (nakłady) Regulacje państwowe konkurencja by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki Finanse Marketing Wyposażenie techniczne Y (efekty) Pc = Pc = X (nakłady) y 1 + ...... + yn System produkcyjny x1 + ........ + xn Y Pcz5 = Służby ekonomiczne x5 Środowisko naturalne (zasoby i środowisko) Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury Zakład przemysłowy Badania i rozwój Otoczenie zakładu przemysłowego środowisko społeczno-polityczne 6 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Otoczenie systemowe I stopnia Otoczenie systemowe II stopnia Na organizację systemu produkcyjnego i wyniki jego eksploatacji w Otoczenie systemowe drugiego stopnia to gospodarka kraju. Najważniejsze ramach otoczenia systemowego pierwszego stopnia mają istotny by Ludwik Wicki wpływ takie czynniki, jak: struktura zarządzania firmą, zatrudniony personel wykonawczy i zarządzający, prowadzone prace badawcze i rozwojowe, posiadany poziom techniki dla wykonywania operacji technolo-gicznych, a także do przetwarzania informacji i transmisji danych, organizacja zbytu, obsługi serwisowej, i innej działalności handlowej, wykorzystywane środki i techniki marketingu, organizacja zaopatrzenia i gospodarki materiałowej i poziom zapasów, posiadane środki finansowe firmy oraz szybkość rotacji tych środków, sposób liczenia kosztów własnych ponoszonych przez przedsię-biorstwo w obszarze poszczególnych systemów produkcyjnych, a także kosztów wewnętrznych (pomiędzy poszczególnymi systemami produkcyjnymi), by Ludwik Wicki także technicznych środków przetwarzania i przekazywania informacji. funkcjonowanie systemu bankowego, system łączności, komu-ni-kacji, transportu, możliwości pozyskania surowców, materiałów, półwyrobów, paliw i energii, poziom i możliwości konkurencji, barier prawno-administracyjnych, stabilność pieniądza, poziom inflacji, regulacje państwowe dotyczące gospodarki i ekonomiki (własno-ściowe, podatkowe, cenowe, celne, opieki społecznej), środowisko społeczno-polityczne: prawa własnościowe, samorzą-dność pracownicza, rola partii politycznych i związków zawodowych, środowisko naturalne, możliwość jego wykorzystania, formy zarządzania produkcją przez naczelne władze administracyjne kraju, a więc system planowania centralnego i gospodarki rynkowej, ewentualnie systemy pośrednie. Środowisko naturalne Otoczenie przedsiębiorstwa Każde nowo powstające przedsiębiorstwo czynniki to: poziom techniki, dystrybucji i obsługi serwisowej, czyli możliwości zakupu, poziom nowoczesności i jakości oraz cena maszyn i urządzeń produkcyjnych, a by Ludwik Wicki funkcjonuje w określonym otoczeniu, na które składają się cztery jego sfery: Na środowisko naturalne składa się system by Ludwik Wicki ekologiczny z jego ograniczonymi zasobami. środowisko naturalne, środowisko społeczne, środowisko technologiczne, środowisko ekonomiczne. Otoczenie przedsiębiorstwa – środowisko społeczne Otoczenie przedsiębiorstwa – środowisko technologiczne Kultura przedsiębiorcza jest jednym z Postęp techniczo-technologiczny stanowi jeden z by Ludwik Wicki najważniejszych źródeł rozwoju gospodarczego. Stopień rozwoju kultury przedsiębiorczej można dostrzec w pewnych atrybutach przedsiębiorcy, takich jak dążenie do zysku, kreatywność, gotowość do podejmowania ryzyka, do osiągnięcia sukcesu, oraz w takich postawach jak np. solidność, dbałość o dobre imię firmy, o jakość. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki warunków rozwoju kraju, a powstające sprzężenia zwrotne związane z tworzeniem nowych przedsiębiorstw powodują: zwiększone zapotrzebowanie na środki finansowe, zwiększone ryzyko prac badawczo-rozwojowych, zmniejszającą się skuteczność ochrony swoich wyników przez przedsiębiorstwa, skrócenie cyklu życia produktu. 7 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Otoczenie przedsiębiorstwa – środowisko ekonomiczne Zewnętrzne grupy roszczeniowe: Pojedyncza firma jest tylko jednym z trybów instytucje rynku finansowego (pożyczkodawcy), by Ludwik Wicki krajowego lub międzynarodowego systemu gospodarczego. W takim przypadku najważniejszym elementem ekonomicznego otoczenia firmy jest sektor, w którym ona funkcjonuje. Porter definiuje sektor jako grupę firm wytwarzających produkty będące substytutami. Jednym z istotniejszych elementów sektora jest rynek. by Ludwik Wicki dostawcy, klienci, konkurenci, państwo i społeczeństwo (władze związki i grupy lobbystyczne, partie polityczne, inicjatywy obywatelskie, opinia publiczna); Wewnętrzne grupy roszczeniowe: właściciele, by Ludwik Wicki kierownictwo, Wykład 3. Teoria firmy pracownicy i współpracownicy. godziny: 5-6? Klasyczna teoria firmy Teoria firmy – model klasyczny Budową modeli, które służą do analizy procesów by Ludwik Wicki decyzyjnych w firmach działających w różnych strukturach rynkowych, zajmuje się teoria firmy. Dzięki modelowemu ujęciu niektórych zjawisk można porównać działanie firm funkcjonujących w różnych warunkach, np. rynku o konkurencji doskonałej lub monopolistycznej, czy rynku zdominowanego przez monopole lub oligopole. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury Tradycyjna, klasyczna teoria firmy zakłada, że by Ludwik Wicki firmy działają na rynku, na którym panują warunki konkurencji doskonałej. Tworzy to warunki sprzyjające optymalnej alokacji zasobów, a głównym problemem analizy ekonomicznej stają się ceny towarów. 8 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Założenia w modelu firmy w warunkach konkurencji niedoskonałej Cele działania przedsiębiorcy Warunki współczesnej gospodarki są jednak dalekie od W tradycyjnej teorii firmy przyjmowano stanu konkurencji doskonałej. Powszechne w niej by Ludwik Wicki monopole i związki oligopolistyczne, ingerencja państwa oraz nasilająca się internacjona-lizacja i globalizacja działania sprawiają, że w budowie modeli ekonomicznych trzeba założyć: funkcjonowanie firmy w warunkach niepewności (braku informacji o rynku i konkurentach), wpływ polityki państwa na funkcjonowanie firm, wpływ międzynarodowych powiązań państw i przedsiębiorstw. by Ludwik Wicki założenie, że celem zarówno firmy, jak i właściciela sprawującego nad nią całkowitą kontrolę jest maksymalizacja zysku. Przyjęta w modelach tradycyjnej teorii firmy funkcja celu w postaci maksymalizacji zysku wynikała z dwóch przesłanek: subiektywnych motywów przedsiębiorcy, obiektywnych warunków doskonałej konkurencji, w jakich firma funkcjonowała. Warunki działania w warunkach konkurencji niedoskonałej Założenia modelu ekonomicznego małej firmy Jeśli przyjmiemy, że firma działa w warunkach W konstruowaniu modelu ekonomicznego małej firmy Założenia a realia gospodarcze Modele ekonomiczne firm Takie założenia nie zawsze są spełnione, gdyż: by Ludwik Wicki Wiele średnich przedsiębiorstw działa w formie różnego rodzaju spółek, niekiedy z dużą liczbą współwłaścicieli (maksymalizacja zwrotu z kapitału). Nie zawsze można przyjąć, że cel działania przedsiębiorcy jest w pełni tożsamy z firmą. Właściciel małej firmy często deleguje część swoich uprawnień i zadań, a realizujący je menedżerowie starają się osiągnąć własne cele, nie zawsze zgodne z celami właściciela. Dla części właścicieli zysk nie jest najważniejszym motywem działania. Ważniejsze może okazać się uzyskanie określonego poziomu dochodów, satysfakcja z posiadania firmy i kierowania nią. Cele działalności firmy by Ludwik Wicki innej niż doskonała konkurencji to kierujący przedsiębiorstwem menedżerowie mogą zdecydować, że cel ich działania będzie inny, niż oczekują tego jego właściciele. Maksymalizacja zysku może być tylko jednym z wielu, i niekoniecznie głównym motywem działania. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki problem stwarza jej „personalizacja”, czyli utożsamienie celu firmy z celem przedsiębiorcy, co powoduje, że model staje się podobny do omawianego w ekonomii klasycznej, gdzie przyjmuje się, że: firma ma jeden cel, którym jest maksymalizacja zysku, cele firmy są utożsamiane z celem przedsiębiorcy, przedsiębiorca jest jednocześnie menedżerem, co eliminuje firmy konflikt między własnością a kontrolą. Liczba osób decydujących by Ludwik Wicki Jedna osoba Wiele osób Maksymalizacja zysku Typ firmy (1) Typ firmy (2) Zaspokojenie innych potrzeb Typ firmy (3) Typ firmy (4) 9 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Modele ekonomiczne firm Modele ekonomiczne firm W typie (1) decydentem jest jedna osoba, a celem W typie (2) decydentem jest wiele osób, ale celem Modele ekonomiczne firm Modele ekonomiczne firm Typ (3) zakłada, że decydentem jest jedna osoba, Typ (4) reprezentuje podejście zawarte jest w by Ludwik Wicki firmy jest maksymalizacja zysku. Może istnieć w warunkach konkurencji doskonałej i niedoskonałej która w swoim działaniu kieruje się różnymi by Ludwik Wicki motywami, a tym samym maksymalizacja zysku nie jest celem najważniejszym i jedynym. Przedsiębiorcę charakteryzują: umiarkowana skłonność do ryzyka, preferowanie skutecznej i innowacyjnej działalności, gotowość do ponoszenia odpowiedzialności, preferowanie konkretnych rezultatów działalności, zainteresowanie planowaniem i organizacją. Dążenie do realizacji tych celów stanowi główny motyw działania przedsiębiorcy. W związku z tym zysk jest miarą sukcesu, a nie celem samym w sobie. by Ludwik Wicki pozostaje maksymalizacja zysku. Celem właścicieli jest maksymalizacja zysku, zaś celem menedżerów maksymalizacja sprzedaży albo wzrost firmy zapewniający im pozycję i status, albo własna wygoda interesy i pozycja. behawiorystycznym modelu firmy. Ten typby Ludwik Wicki firmy nie uwzględnia przedsiębiorcy jako głównego elementu procesu podejmowania decyzji. To dynamika wzajemnie kolidujących celów poszczególnych członków organizacji decyduje o jej rozwoju. Model ten może wyjaśniać w jaki sposób pracownicy firm mogą pełnić funkcje przedsiębiorcy. Ekonomika skali Ekonomika skali obejmuje problematykę zmian Wykład 4 – Skala działania by Ludwik Wicki efektywności wynikających ze zmian wielkości firmy. Jako podstawową miarę skali produkcji pzryjmuje się sumaryczną wielkość nakładów godziny 7-8? Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury 10 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Efektywna skala działania – przyczyny występowania Ekonomika skali – utargi Korzyści skali osiąga się w wyniku uzyskiwania przez firmę nieproporcjonalnych do skali operacji zmianby Ludwik Wicki przeciętnych kosztów produkcji i sprzedaży na jednostkę produkcji. Dzielimy je na: Rzeczywiste korzyści skali: produkcyjne, sprzedaży i marketingu, zarządzania, transportu i magazynowania. Względne korzyści skali – wynikają z redukcji cen związanych z większymi partiami zakupywanych materiałów, niższym oprocentowaniem kredytów, niższych względnych kosztów reklamy, niższych stawek transportowych w przypadku dużych przesyłek… Zewnętrzne korzyści skali powstają w wyniku funkcjonowania firmy w określonym otoczeniu. Ekonomika skali – koszty by Ludwik Wicki Utarg całkowity (ang. total revenue – TR) jest to iloczyn liczby sprzedanych jednostek dobra (Q) i ceny (P) (TR = Q×P) Zmiana utargu całkowitego przy wzroście sprzedaży o jednostkę nazywamy utargiem krańcowym (ang. marginal revenue – MR) Przykład – koszt przeciętny W rozważaniach dotyczących skali produkcji najważniejsze kategorie kosztów to: Rozróżniamy dwa rodzaje utargów: utarg całkowity utarg krańcowy. by Ludwik Wicki koszt całkowity, koszt przeciętny i koszt krańcowy. Koszt całkowity (ang. total cost – TC) stanowi wartość łączną zużytych czynników produkcji. Koszt przeciętny (average cost – AC) jest to część kosztu całkowitego przypadającego na jednostkę produktu. Koszt krańcowy (marginal cost – MC) jest to zmiana kosztu całkowitego spowodowana zwiększeniem się produkcji o jednostkę. Przykład – koszt przeciętny by Ludwik Wicki Jeżeli: wytworzyliśmy 20 sztuk produktu, a koszt całkowity wyniósł 30 jednostek, to koszt przeciętny wynosi AC = 30/20 = 1,5 jednostek pieniężnych na sztukę. Przykład – koszt krańcowy Jeżeli: wytworzenie 20. sztuki produktu zamiast 19 powoduje wzrost kosztów całkowitych z 28 do 30 jednostek pieniężnych, to koszt krańcowy wynosi: MC= = 2 jednostki pieniężne na sztukę. Korzyści i niekorzyści skali – długi okres Przyczyny występowania korzyści skali Korzyści skali oznaczają spadek kosztu Podstawowe przyczyny występowania korzyści by Ludwik Wicki przeciętnego (AC), w miarę wzrostu produkcji. Natomiast niekorzyści skali to inaczej wzrost kosztu przeciętnego. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury skali są następujące. by Ludwik Wicki Po pierwsze, w niektórych branżach potrzeba ponosić wysokie nakłady na maszyny budynki i urządzenia, jako na niepodzielne dobra kapitałowe. Im większa produkcja tym koszty związane z amortyzacją tych urządzeń w przeliczeniu na jednostkę produktu, są niższe. 11 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Przyczyny występowania korzyści skali Przyczyny występowania korzyści skali Podstawowe przyczyny występowania korzyści Podstawowe przyczyny występowania korzyści skali są następujące. by Ludwik Wicki Po drugie, postęp organizacyjny i techniczny pozwala na zwiększanie wydajności w tempie szybszym niż wzrastają koszty. skali są następujące. by Ludwik Wicki Po trzecie, korzyści te wynikają z prawa wielkich liczb. Prawdopodobieństwo wystąpienia awarii, problemów z utrzymaniem jakości, itp. jest mniejsze, jeżeli dotyczy dużej liczby maszyn. Przyczyny występowania niekorzyści skali Przyczyny występowania niekorzyści skali Niekorzyści skali wynikają najczęściej z tego, Niekorzyści skali wynikają najczęściej z tego, że: by Ludwik Wicki Po pierwsze: wraz ze wzrostem skali produkcji pojawiają się trudności z zarządzaniem. Koordynacja współdziałania powiększającej się firmy jest coraz trudniejsza i bardziej kosztowna. Koszty te wynikają z nieuchronnych, pojawiających się w zarządzaniu, błędów. Efektywna skala działalności - podejścia Można to wyjaśniać z kilku punktów widzenia: by Ludwik Wicki podejście technologiczne – efektywny rozmiar firmy jest zależny od efektywności technicznej danej działalności i efektywnej alokacji zasobów, podejście instytucjonalne – rozmiar firmy jest wyznaczany przez wysokość ponoszonych przez firmę kosztów transakcji rynkowych i efektywność związków kooperacyjnych, ekonomii przemysłowej – wielkość firmy wyznacza jej pozycja (udział) w danym segmencie rynku, obserwacji dynamiki zmian w rozkładzie liczebności firm według ich wielkości i obserwacji cyklu życia przedsiębiorstw. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury że: by Ludwik Wicki Po drugie: zwiększenie produkcji często powoduje pogorszenie się warunków gospodarowania. Łatwo dostępne i tanie w eksploatacji złoża mogą ulegać wyczerpaniu, chłonność lokalnych rynków może być zbyt mała dla zbytu produkcji i trzeba prowadzić ekspansję na nowych, często odległych rynkach. Model przedsiębiorstwa by Ludwik Wicki 12 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Koszty przeciętne i krańcowe przedsiębiorstwa Ujęcie długookresowe Zmieniające się długookresowe przychody ze skali: niekorzyści pojawiające się przy dużych rozmiarach firmy Stałe długookresowe przychody ze skali Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki 13 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Efektywna skala działania - podejście technologiczne – klasyczne Długookresowe przeciętne koszty wytwarzania spadają by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, by po osiągnięciu minimum ponownie wzrastać. Po przekroczeniu punktu minimum zaczynają pojawiać się niekorzyści skali wynikające ze wzrostu długookresowych przeciętnych kosztów wytwarzania związanych z: nieproporcjonalnym wzrostem kosztów administracji, wzrostem kosztów koordynacji działań, wzrostem kosztów związanych z koncentracją przestrzenną produkcji na określonym terenie (a co za tym idzie mogą wzrosnąć koszty pracy z powodu braku wystarczającej liczby pracowników, wzrosnąć koszty ochrony środowiska, itp.) Efektywna skala działania - podejście technologiczne – skala minimalnej efektywności Efektywna skala działania - podejście technologiczne – skala minimalnej efektywności We współczesnych teoriach dotyczących skali Koszty przeciętne po przekroczeniu określonego Efektywna skala działania – podejście instytucjonalne Efektywna skala działania – podejście instytucjonalne W tradycyjnej teorii firmy przyjmowano, że efektywną jej W odpowiedzi na postawione zarzuty powstała produkcji stwierdza się, że z powodu rosnącejby Ludwik Wicki automatyzacji, robotyzacji i komputeryzacji w różnych dziedzinach działalności w przedsiębiorstwie (planowanie, produkcja, zarządzanie) następuje co prawda przyrost kosztów stałych (kosztów zarządzania) lecz jest on proporcjonalny do wzrostu rozmiarów produkcji. by Ludwik Wicki wielkość wyznaczają w danym przemyśle lub na danym rynku zazwyczaj koszty produkcji i zarządzania (organizacji). Zakładano, że te koszty decydują o alokacji zasobów. Nie brano pod uwagę kosztów alokacji tychże zasobów, czyli kosztów transakcyjnych, na które składają się: koszty wyszukiwania informacji, negocjowania warunków umów (transakcji), sporządzania umów i ich rejestrowania, kontroli wykonania umów. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki minimum mogą rosnąć w minimalnym stopniu, lub mogą wręcz ulegać dalszemu, ale niewielkiemu obniżaniu. Z tego powodu nie jest możliwe określenie absolutnego minimum, gdyż koszty te mogą zmniejszać się asymptotycznie względem rozmiarów produkcji. W związku z tym określa się tzw. punkt skali minimalnej efektywności, czyli takiej wielkości produkcji, po przekroczeniu której koszty przeciętne praktycznie przestają maleć. teoria kosztów transakcyjnych. by Ludwik Wicki Transakcje realizowane za pośrednictwem rynku, a pociągające za sobą zbyt wysokie koszty, powinny zostać zastąpione przez działania polegające na koordynacji wewnątrz firmy. Prowadzi to do internalizowania, czyli procesu zastępowania mechanizmu rynkowego dokonującym się wewnątrz firmy zarządzaniem administracyjnym. Internalizowanie może przybierać formy integracji pionowej i kooperacji. 14 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Integracja pionowa (Efektywna skala działania) Dzięki integracji pionowej osiąga się następujące korzyści: Efektywna skala działania kosztów wytwarzania, zapewnienie lepszej pozycji niż mają konkurenci, gdyż np. integracja z dostawcą surowców pozwala nie obawiać się ich niedoboru, lub wzrostu cen, (oraz odwrotnie umożliwia dostawcy zbyt), Integracja pionowa powinna pozwalać na obniżenie kosztów, powodować wzrost zysków i pomagać w zmonopolizowaniu rynku. Proces taki jest opłacalny tylko wtedy, gdy koszty transakcji rynkowych są wyższe od kosztów transakcji dokonywanych wewnątrz firmy. Pamiętać należy, że wraz ze wzrostem rozmiarów firmy nieuchronnie rosną koszty administracji, i ewentualne korzyści mogą być zniweczone przez szybki wzrost tych kosztów związanych z koordynowaniem działań wewnątrz przedsiębiorstwa na różnych etapach wytwarzania. Kooperacja by Ludwik Wicki Alternatywą wobec integracji jest kooperacja. Oznacza ona ścisłą współpracę między niezależnymi firmami w określonym zakresie. Może wystąpić kooperacja między dostawcami a odbiorcami polegająca na wytwarzaniu przez jednych produktów dla potrzeb drugich. Brak formalnego połączenia firm pozwala najczęściej ograniczyć przerosty administracji. Jednocześnie firmy mogą się specjalizować w dostawach określonych dóbr, co pozwala im na obniżenie kosztów. Popularność lub skłonność do podejmowania kooperacji w danym kraju pozwala na powstawanie dużej liczby małych i średnich przedsiębiorstw. Efektywna skala działania Inne teorie Ekonomia przemysłowa Efektywna skala działania inne teorie Wielkość firmy w ujęciu dynamicznym – możliwości rozwoju MSP zależą przede niektórzy autorzy przyjmują, że rozwój firmy jest oszczędności kosztów energii, transportu, itp., czyli obniżenie by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki wszystkim od możliwości znalezienia sobie przez nie niszy na rynku, który zazwyczaj jest (w przemysłach) opanowany przez wielkie organizacje. Możliwości rozwoju zależą także od innowacyjności i niezbędnych kosztów inwestycji. Wykład 5. Postęp i jego znaczenie rezultatem czysto przypadkowego procesu by Ludwik Wicki wzrostu. Tak więc przypadek decyduje o rozkładzie wielkości firm w danym przemyśle. Stwierdza się również, że młode i małe firmy rozwijają się zazwyczaj szybciej niż stare i „dojrzałe”. by Ludwik Wicki Teoretyczne uwarunkowania postępu technicznego godziny: 9-10 Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury 15 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Postęp Technika (z gr. technē, sztuka, umiejętność) - w znaczeniu ogólnym - całokształt środków i czynności wchodzących w by Ludwik Wicki zakres działalności ludzkiej związanej z wytwarzaniem dóbr materialnych, a także reguły posługiwania się nimi, Postęp to ciąg procesów, zmian zmierzających ku stanowi coraz doskonalszemu, lepszemu. by Ludwik Wicki (Encyklopedia PWN). technika to usystematyzowane wykorzystywanie reguł naukowych i wiedzy praktycznej do jednostek i systemów fizycznych (Lowe P.), technika to wszelka wiedza i umiejętności dotyczące metod produkcji oraz stan i dostępność maszyn (Begg). Postęp techniczny Cele postępu zastosowanie nauki i techniki w nowy sposób, przynoszący jednocześnie korzyści ekonomiczne [OECD] by Ludwik Wicki Podstawowe cele postępu (innowacji): by Ludwik Wicki ekonomiczne: wszelkie usprawnienia umożliwiające wzrost efektów przy tych samych nakładach [Begg] wzrost produkcji, obniżka kosztów wytwarzania, środowiskowe efektywne zastosowanie nowej techniki, ale także nowa organizacja i podział pracy, organizacja produkcji [Galbraith] społeczne (np. ochrona środowiska), (np. poprawa warunków pracy). nowe produktywniejsze techniki wytwórcze, nowe produkty oraz nowe formy organizacji gospodarki. [Schumpeter] Równowagi w gospodarce zrównoważonej (i rolnictwie) Kryteria oceny postępu Do najważniejszych kryteriów oceny postępu ekonomiczne, społeczne, środowiskowe. EK OL OG IC ZN A ZN EC OŁ SP by Ludwik Wicki A by Ludwik Wicki należy zaliczyć kryteria dotyczące poziomu realizacji celów, czyli: EKONOMICZNA Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury 16 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Efekty wdrażania postępu technicznego Wiedza postęp techniczny powoduje wzrost W podziale wiedzy można wyodrębnić: wiedzę ogólną, wiedzę techniczną. by Ludwik Wicki produktywności czynników wytwórczych, a wiec wzrost produkcji która może być uzyskana z danego zasobu czynników by Ludwik Wicki Wiedza ogólna sytuowana jest na wyższym poziomie (np. prawa przyrody) i jest użyteczna w kreowaniu nowej wiedzy. Na niższym poziomie wiedzy znajduje się wiedza techniczna (umiejętności pracowników, programy komputerowe) wykorzystywana głównie przy produkcji towarów a mniej przydatna w tworzeniu nowej wiedzy. Wiedza Obrót wiedzą Postęp techniczny dotyczy wytwarzania wiedzy Wiedza nie była i dalej nie jest przedmiotem technicznej z wykorzystaniem nakładów pracy i by Ludwik Wicki kapitału. Podział taki pozwala pominąć problematykę ogólnego procesu innowacyjnego, który rozpoczyna się od badań podstawowych przez badania stosowane i prace rozwojowe dochodząc do pozytywnej ocenie w praktyce do wdrożenia. Należy pamiętać jednak, że powstawanie innowacji zależy od poziomu wiedzy ogólnej i w całej gospodarce należałoby brać pod uwagę także tworzenie i poziom wiedzy ogólnej w społeczeństwie. Wiedza a postęp techniczny Pojęcie postępu Postęp techniczny dotyczy wytwarzania wiedzy by Ludwik Wicki technicznej z wykorzystaniem nakładów pracy i kapitału. Sekwencja powstawania wiedzy jest następująca: badania podstawowe, badania stosowane i prace rozwojowe, wdrożenie w praktyce. Należy więc pamiętać, że powstawanie innowacji zależy od poziomu wiedzy ogólnej. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury by Ludwik Wicki obrotu towarowego, nie podlega prawom konkurencji. Dotyczy to przede wszystkim wiedzy ogólnej. Postęp to ciąg procesów, zmian zmierzających ku stanowi coraz doskonalszemu, lepszemu. by Ludwik Wicki Postęp techniczny to proces doskonalenia techniki wytwarzania polegający na wprowadzaniu do produkcji ulepszonych środków i przedmiotów pracy w celu osiągnięcia zamierzonych celów: Podstawowe cele stosowania postępu (innowacji) to: Wzrost efektywności ekonomicznej gospodarowania: Wzrost produkcji, Obniżka kosztów wytwarzania, Poprawa warunków pracy, Ochrona środowiska naturalnego. 17 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Efekty działania postępu technicznego Znaczenie postępu w gospodarowaniu Postęp techniczny pozwala na uzyskiwanie wyższych by Ludwik Wicki wydajności zasobów. Rola postępu technicznego we wzroście gospodarczym jest wyższa niż rola nakładów. Wprowadzanie postępu w może przyczyniać się do powstawania korzyści i kosztów zewnętrznych, Korzyści zewnętrzne (trudne do wymiernego ujęcia) mogą prowadzić do stwierdzenia celowości finansowania postępu na różnych etapach jego kreowania, Efektywność korzystania z postępu technicznego zależy od poziomu kultury technicznej społeczeństwa wzrost produkcji przy nie zmienionym poziomie Etapy wdrażania postępu Klasy postępu SOLOW Schumpeter przedstawił trzy fazy do rynkowego upowszechnienia postępu: 1. 2. 3. by Ludwik Wicki by Ludwik Wicki nakładów, wzrost wartości produkcji z jednostki nakładu, zmiana optymalnego poziomu nakładów, Wzrost potencjału produkcyjnego. Innowacje dzielą się na dwie klasy: by Ludwik Wicki innowacje procesu produkcyjnego, innowacje produktu. inwencję, innowację, dyfuzję. Obecnie niektórzy autorzy wskazują, że następnym etapem powinno być: 4. użytkowanie, szczególnie jeżeli chcemy brać pod uwagę oddziaływanie społeczne lub ekologiczne Egzogeniczny i endogeniczny postęp techniczny Klasy postępu Innowację procesu definiuje się jako Postęp techniczny może być indukowany (egzogeniczny) przez: by Ludwik Wicki wprowadzone ulepszenie techniki, która obniża jednostkowe koszty przeciętne produktu. Jest to przyrost nowej wiedzy technicznej. by Ludwik Wicki długookresowe tendencje zmian w relacjach cen czynników wytwórczych, nakłady ponoszone na badania, Może też powstawać autonomicznie (endogeniczny) w związku z: Innowacja produktu to nowe lub ulepszone produkty, które wcześniej nie były dostępne. autonomicznym postępem wiedzy naukowej i technicznej. Postęp o charakterze autonomicznym nie wynika z konkretnych działań lecz jest wynikiem losowo pojawiających się odkryć i wynalazków. Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury 18 Materiały pomocnicze do wykładów EiOP - L. Wicki Efekty postępu technicznego w odniesieniu do produkcji Postęp a dochody B A U K 1 W warunkach popytu K F 0 D Przychody koszty H 2 3 G Utarg E C V W X Produkcja by Ludwik Wicki elastycznego, wzrost produkcji dzięki innowacji wiążący się jednocześnie ze wzrostem kosztów spowoduje zwiększenie produkcji z 0U do 0V, zwiększenie produkcji z UB do VD oraz wzrost kosztów z UA do VC. Dochód CD przy zastosowaniu nowej techniki jest wyższy niż dochód przy starej technice AB, gdyż przychody wzrastają bardziej niż koszty. by Ludwik Wicki ∆P = ∆y×cy – ∆x×cx y P3 P2 P1 f2 y2 2 A2 A12 f1 ∆y y1 ∆P A21 A11 x1 ∆x x2 x Efekty postępu technicznego w odniesieniu do kosztów P2 by Ludwik Wicki n1 P1 ∆K A11 ∆n1 A12 A22 I1 I2 ∆n2 Materiały są uzupełnieniem do treści wykładów oraz podanej literatury n2 19
