Gieldowe ABC

Giełdowe ABC – Artykuł 1: Wprowadzenie do giełdy
W naszym cyklu publikacji „Giełdowe ABC” pragniemy przybliżyć wszystkim
tematykę związaną z giełdą i z rynkiem kapitałowym. Mamy nadzieję, że okaże się on
pomocny w poznawaniu tego trudnego zakresu wiedzy i już wkrótce każdy z Państwa
będzie bez problemu i z pełną swobodą operował nie tylko takimi pojęciami jak akcje
i obligacje, ale także – kontrakty terminowe, jednostki indeksowe czy też krótka
sprzedaż.
Rynek kapitałowy jest częścią znacznie szerszego pojęcia, jakim jest rynek
finansowy. Rynek finansowy definiowany jest jako ciągły proces transakcji
finansowych o charakterze kupna i sprzedaży instrumentów finansowych. Możemy
wyróżnić następujące segmenty rynku finansowego:
1. Rynek pieniężny – to część rynku finansowego, na której zawierane są transakcje
instrumentami
finansowymi o charakterze
wierzycielskim
i
okresie
zapadalności do jednego roku. Na tym rynku podmioty dokonują finansowania
bieżącej działalności, a jego najpopularniejszymi instrumentami są depozyty, bony
skarbowe i bony pieniężne oraz certyfikaty depozytowe i krótkoterminowe papiery
wierzycielskie.
2. Rynek kapitałowy – to część rynku finansowego, na której zawierane są transakcje
instrumentami zarówno o charakterze wierzycielskim, jak i właścicielskim, przy
czym ich okres zapadalności jest dłuższy niż rok. Cele funkcjonowania tego
segmentu rynku finansowego oraz jego instrumenty zostaną szerzej omówione w
dalszej części niniejszego opracowania.
3. Rynek walutowy – to segment rynku finansowego, na którym następują transakcje
kupna – sprzedaży instrumentów finansowych wyrażonych w jednej walucie
(nazywanej walutą bazową, bądź rezydualną) za instrumenty wyrażone w innych
walutach.
4. Rynek instrumentów pochodnych – to miejsce transakcji instrumentami będącymi
pochodnymi papierów wartościowych (ich cena zależy od ceny instrumentu
bazowego). Najpopularniejszymi instrumentami na tym rynku są opcje, warranty
i kontrakty terminowe.
Instrumentem finansowym nazywamy kontrakt zawierany pomiędzy dwoma
stronami, określający zależność finansową, w której pozostają obie strony. Możemy
wyróżnić następujące instrumenty finansowe.
• instrumenty wierzycielskie – jedna strona kontraktu udziela drugiej stronie kredytu,
a druga strona zobowiązuje się zwrócić kredyt i zapłacić odsetki (np. obligacje),
• instrumenty właścicielskie – jedna strona kontraktu sprzedaje drugiej stronie prawo
własności przedsiębiorstwa (np. akcje),
• instrumenty terminowe – strony określają przyszłe przepływy pieniężne, do
których dojdzie pomiędzy nimi (np. kontrakty terminowe).
W ramach opisywanego rynku kapitałowego możemy wyróżnić dwa elementy
– rynek pierwotny i rynek wtórny. Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych
emisji papierów wartościowych przez emitenta tym inwestorom, którzy ocenili, że
inwestycja w te papiery jest korzystną lokatą oszczędności. Na rynku tym może
wystąpić pierwsza oferta publiczna oraz kolejne emisje tego samego emitenta. Istotne
jest przy tym, że na rynku pierwotnym następuje zasilenie w kapitał emitenta papierów
wartościowych – pieniądze od inwestorów trafiają właśnie do niego.
Z kolei wtórny rynek kapitałowy charakteryzuje się tym, że nie następuje
zasilenie emitenta papierów wartościowych w kapitał – kupno i sprzedaż papierów
wartościowych występuje między inwestorami. Jest to możliwe dzięki istniejącemu
systemowi publicznego obrotu papierami wartościowymi, którego elementami są
rynek giełdowy i rynek pozagiełdowy.
Rynek giełdowy oznacza zawieranie transakcji kupna – sprzedaży w ściśle
określonym miejscu i czasie, według ściśle określonych zasad (w Polsce takim
miejscem jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie). Oprócz rynku
giełdowego istnieją tzw. rynki pozagiełdowe (OTC – Over The Counter Markets).
Rynek pozagiełdowy to rynek nie posiadający ściśle określonego miejsca transakcji –
odbywają się one bezpośrednio pomiędzy inwestorami lub też np. za pośrednictwem
biur maklerskich (w tym drugim przypadku mówimy o regulowanym rynku
pozagiełdowym, którego przykładem może być funkcjonująca w Warszawie Centralna
Tabela Ofert).
Giełda jest najważniejszą instytucją rynku papierów wartościowych.
Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych,
którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrzebują kapitałów i potrafią z
tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie
dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek, a pośrednio także całej
gospodarki. Dodatkowym plusem notowania na giełdzie dla spółki jest bezpłatna
reklama, a także podniesienie wiarygodności i prestiżu. Z kolei inwestorom daje to
pewność, że wszystkie ważne informacje ze spółki zostaną podane do publicznej
wiadomości.
Dwa najczęściej spotykane na rynku rodzaje papierów wartościowych to:
• obligacje (instrumenty wierzycielskie),
• akcje (instrumenty udziałowe).
Obligacje są papierami wartościowymi, w których emitent stwierdza, że jest
dłużnikiem wobec właściciela obligacji (wierzyciela) i zapłaci kwotę pieniężną oraz
ustalone oprocentowanie w sposób i w terminach określonych w obligacji. Emitowane
obligacje mogą zawierać zobowiązanie emitenta do spełnienia dodatkowych
świadczeń na rzecz nabywcy obligacji, które mogą polegać m.in. na prawie do
zamiany obligacji na akcje emitenta (coraz bardziej popularne wśród naszych spółek
giełdowych). Ostatnio na świecie pojawia się też wiele bardziej złożonych rodzajów
obligacji – np. obligacje denominowane w walutach obcych oraz obligacje z opcją
wykupu na żądanie emitenta (opcja call) lub właściciela (opcja put).
Emisja obligacji jest swego rodzaju formą zaciągnięcia kredytu – kredytobiorcą
jest emitent obligacji, a kredytodawcą jej nabywca (obligatariusz). Oczywiście od
momentu emisji obligacji do chwili ich wykupu przez emitenta, mogą one
wielokrotnie zmieniać właściciela – w takim przypadku wierzycielem emitenta nie jest
nabywca obligacji na rynku pierwotnym lecz jej aktualny właściciel. Obligacje są
bardzo ważnym instrumentem rynku kapitałowego i to zarówno dla podmiotów
potrzebujących środków pieniężnych na realizację zaplanowanych inwestycji, jak i dla
podmiotów poszukujących korzystnych form zainwestowania nadwyżek finansowych.
Dla emitentów obligacje stanowią formę pozyskiwania kapitału długoterminowego
2
alternatywną w stosunku do kredytów bankowych. Obligacje emitują więc zarówno
przedsiębiorstwa z sektora produkcji i usług (obligacje przedsiębiorstw), jak i
podmioty sektora publicznego, charakteryzującego się nadwyżką wydatków nad
dochodami (obligacje skarbowe i obligacje komunalne). Dla posiadaczy wolnych
środków pieniężnych z kolei obligacje stwarzają możliwość zainwestowania kapitału
przy stosunkowo niskim ryzyku.
Drugim – obok obligacji – najistotniejszym instrumentem na rynku
kapitałowym są akcje. Akcje są papierami wartościowymi o charakterze
właścicielskim, są bowiem dokumentami emitowanymi przez spółki akcyjne
stwierdzającymi udział posiadacza akcji (akcjonariusza) w spółce akcyjnej. Akcja
przedstawia sobą ułamek kapitału akcyjnego, z objęciem którego związane jest prawo
akcjonariusza do udziału w spółce akcyjnej. Posiadacz akcji staje się w ten sposób
współwłaścicielem majątku całej spółki, ma m.in. prawo do głosu na Walnym
Zgromadzeniu Akcjonariuszy, prawo do udziału w zyskach (dywidenda) i prawo
poboru akcji nowych emisji.
Podobnie jak obligacje, tak i akcje spełniają bardzo istotną rolę na rynku
finansowym, dając możliwość zarówno pozyskiwania, jak i lokowania kapitału.
Przedsiębiorstwa aktywnie uczestniczące w procesach gospodarczych poszukują
możliwości zaangażowania i pomnażania kapitału – potrzebując środków na realizację
nowych projektów i inwestycji często sięgają właśnie po emisję akcji. Z kolei
inwestorzy decydują się na inwestycje w akcje danych przedsiębiorstw oczekując
wyższej od rynkowej stopy zwrotu.
Podstawowym i długookresowym celem działalności każdej spółki akcyjnej
powinna być maksymalizacja korzyści finansowych jej współwłaścicieli (w domyśle:
maksymalizacja ceny rynkowej akcji). Dlatego dla inwestorów podstawowym
miernikiem oceny działalności podmiotu gospodarczego (tu: spółki akcyjnej) będzie
zysk, który będzie można wypłacić akcjonariuszom w formie dywidendy lub też
będzie on miał „przełożenie” na wzrost rynkowej wyceny akcji. Inwestorzy akceptując
niewątpliwie wyższe niż w przypadku obligacji ryzyko inwestycji w akcje oczekują w
zamian relatywnie wyższej stopy zwrotu. Decyzja inwestycyjna jest natomiast swego
rodzaju wypadkową oczekiwanej stopy zwrotu i akceptowanego poziomu ryzyka.
3