korki 22

www.dzienniklodzki.pl
Polska Dziennik Łódzki | 22 grudnia 2009 | 23
Poradnik
Korki
we wtorki
Test humanistyczny dla uczniów liceum
Język polski dla maturzystów
Rozwiąż test. Odpowiedzi porównaj z rozwiązaniami podanymi na www.dzienniklodzki.pl
Tekst 1
OJCOWIE DUCHOWI EPOKI
Artur Hutnikiewicz
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
Filozofia schyłku stulecia była przede wszystkim wielką rehabilitacją metafizyki jako koniecznego uzupełnienia prawd naukowych,
zbyt niepewnych i względnych. Nowy czas rozpoznał się najpełniej
w trzech reprezentatywnych myślicielach epoki: w Schopenhauerze,
w Nietzschem i w Bergsonie.
W Schopenhauerze [. . .] generacja modernistów odkryła [. . .]
najdoskonalszego wyraziciela jej nastrojów i niepokojów. Pociągał
ją [. . .] pesymistyczny pogląd na świat i etyka współczucia. Na
dnie wszelkiego istnienia dostrzegał Schopenhauer obecność ślepego i bezrozumnego popędu, który wiecznie poŜąda i nigdy zaspokojony być nie moŜe. Łakniemy szczęścia, a ono jest nieosiągalne;
pragniemy Ŝyć, a Ŝycie zdąŜa szybko ku nieuchronnej katastrofie. Nieodstępnie towarzyszy nam poczucie braku. śycie w takich warunkach
staje się męczarnią, porusza się monotonnie ruchem wahadłowym
między bolesnym poŜądaniem a posępnym rozczarowaniem. Lepiej
jest więc nie Ŝyć niŜ Ŝyć – ten wątek negacji woli Ŝycia, zapoŜyczony z filozofii buddyzmu, uczynił Schopenhauer jakby dominantą
myślową swojej wizji świata. [. . .] Z motywem filozofii buddyjskiej
łączył się w myśli filozofa motyw inny, zaczerpnięty z etyki chrześcijańskiej, motyw świętości i współczucia. Dobrowolna rezygnacja
i wyzbycie się pragnień, bezinteresowna miłość, uśmiercenie samolubnej Ŝądzy i radosne poddanie się cierpieniu to była owa druga
strona wyzwolin, jaką wskazywał Schopenhauer. [. . .]
W Nietzschem zafascynował modernistów przede wszystkim jego
potęŜny, burzycielski gest. Był wrogiem demokracji i krytykiem moralności chrześcijańskiej. Demokracji zarzucał, Ŝe preferuje przeciętność,
równa w dół, niweluje naturalne róŜnice między ludźmi. Chrześcijaństwo było dlań religią słabych i nędznych, bo na czoło swoich
przykazań wysuwało miłosierdzie i litość. Przeciwstawiał im zasadę
nierówności i moralność panów. Za najwyŜszą wartość uznawał Ŝycie oraz wolność jednostek silnych, bo tylko one mogą sobie wolność zapewnić i tylko im przysługują wszystkie prawa, a nie beztwórczemu pospólstwu przeciętności. Człowiek współczesny był dla
niego formą przejściową, a więc skazaną na zagładę. Sensem świata
miało być urzeczywistnienie nowego typu Ŝyciowego, którego znakiem i symbolem było [. . .] pojęcie „nadczłowieka”. Nadczłowiek –
wielka nadzieja i zadanie ludzkości, cel ostateczny, istota doskonała – mędrzec, twórca i bohater zarazem. Bez względu na ocenę
moralną owych pomysłów, dla pokolenia modernistów był autor Zaratustry „biegnącym ogniem, budzącym wszystko gnuśne, wypłaszającym z kryjówek wszystko zakłamane”, był wychowawcą i przewodnikiem, wyrąbującym drogę przez trzęsawiska obłudy, mierności
i ciasnoty wszystkiemu, „co twórcze, co przyszłość wywyŜszonego
człowieka ze sobą niesie”.
Trzecim z wielkich patronów filozoficznych modernizmu był Henri
Bergson. [. . .] Filozofia dotychczasowa [. . .] umoŜliwiła w przekonaniu Bergsona rozwój nauk ścisłych, ale nie posunęła naprzód –
bo nie mogła posunąć – rzeczywistej wiedzy o istocie świata i Ŝycia. Bergsonowi rzeczywistość przedstawiała się „jako nieprzerwany
wytrysk nowości, z których kaŜda zaledwie się zjawi dla wytworzenia teraźniejszości juŜ się w przeszłość oddala”. Istnienie to wieczny
ruch; wiekuisty, niepowstrzymany rozpęd twórczy i Ŝycionośny (élan
vital) przenika wszechświat. Pojąć go myślą jest niepodobieństwem.
„PróŜno wtłaczamy świat Ŝyjący w taką lub inną z naszych ram.
Wszystkie ramy pękają. Są one zbyt ciasne, a przede wszystkim zbyt
sztywne, aby zawrzeć to, co w nich zmieścić chcemy”. Umysł nasz
zwrócony ku świadomości, tak doskonale orientujący się w świecie bezwładnej materii, „jawnie okazuje swą niezgrabność, skoro
tylko tknie ciał Ŝyjących [. . .] odznacza się przyrodzonym niezrozumieniem Ŝycia”. Ma natomiast tę przyrodzoną władzę ujmowania
bezpośredniego zjawisk i przedmiotów w samej ich realnej naturze
[. . .]. Z pomocą intuicji przenosimy się niejako do wnętrza rzeczy
samej, przenikając jej najgłębszą, indywidualną istotę.
Wpływ Bergsona na świadomość epoki był kolosalny. Rozwiązywał podstawową antynomię filozofii pozytywistycznej – sprzeczność
między wolnością a determinizmem. Odrzucając determinizm, przeciwstawiał mu rzeczywistość róŜnorodną, w moŜliwościach swych
nieobliczalną, twórczą, wolną, niepodległą Ŝadnym normom
OGŁOSZENIE
70
i prawom. Ograniczając intelekt, rehabilitował metafizykę i wyzwalał
Ŝywioły irracjonalne. Przekreślając schematy i stereotypy, wskazywał
na istnienie tajemniczych regionów rzeczywistości, czekających na
odkrycie.
Tekst 2
CZŁOWIEK JAKO OFIARA
Henryk Tomaszewski
Młoda Polska, 1994, fragmenty
Zadanie 1.
Podziel tekst na części i zatytułuj kaŜdą z nich, a następnie omów
kompozycję tego tekstu.
5
Zadanie 2.
Zinterpretuj tytuł artykułu.
Zadanie 3.
Zacytuj zdanie, które wyjaśnia powody fascynacji modernistów filozofią Schopenhauera (akapit 2).
10
Zadanie 4.
Napisz, jakie były źródła inspiracji filozofii Schopenhauera (akapit 2).
Zadanie 5.
Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednich miejscach przynajmniej
po trzy załoŜenia filozofii Schopenhauera (akapit 2).
pesymistyczna wizja świata
idea ascezy (etyka chrześcijańska)
Zadanie 6.
Podkreśl w tekście przynajmniej trzy sformułowania określające Nietzschego, a następnie podaj przykład takiego określenia, które:
a) nie wartościuje jego poglądów,
b) wartościuje jego poglądy.
Zadanie 7.
Sformułuj w punktach trzy główne załoŜenia filozofii Nietzschego
(akapit 3).
Zadanie 8.
Podaj po dwa określenia filozofii Schopenhauera i Nietzschego, tak
aby oddawały one istotę danego systemu myślowego. Jaki wniosek
wypływa z tego zestawienia? (akapity 2 i 3)
filozofia Schopenhauera:
filozofia Nietzschego:
wniosek:
...................................................
......................................................
.....................................................................
Zadanie 9.
Zacytuj zdanie definiujące istotę świata i Ŝycia według Bergsona (akapit 4).
Zadanie 10.
Krótko odpowiedz, jaki sposób poznania rzeczywistości preferuje
Bergson i jakiemu poznaniu go przeciwstawia (akapity 4 i 5).
Zadanie 11.
Biorąc pod uwagę przedmiot rozwaŜań filozoficznych, wskaŜ róŜnicę
między systemami filozoficznymi Schopenhauera i Nietzschego a poglądami Bergsona.
Zadanie 12.
Wyjaśnij pojęcia występujące w ostatnim akapicie.
antynomia –
.................................................................
determinizm –
15
20
25
30
Wydaje mi się, Ŝe o współczesnym teatrze nie sposób mówić, pomijając nazwisko Franza Kafki, bo bez niego nie sposób wyobrazić
sobie, jakby ten teatr wyglądał. Mimo Ŝe Ŝadnej sztuki Kafki nie
znamy, Ŝadnej nie grywamy, a na scenę zawędrował on jedynie poprzez adaptację jego znakomitej, wstrząsającej prozy. Adaptacje były
najczęściej fatalne, ale za to literatura zapładniająca. Dziś Kafka jest
w całym współczesnym teatrze: od Becketta do MroŜka. Tym, co
wniósł Kafka do współczesnego dramatu i co tak znakomicie odsłania naszą epokę, jest człowiek pokazany jako ofiara. Ofiara nędzna,
upodlona, sponiewierana, komiczna w swym tragizmie, śmieszna
i okrutna. W tragediach antycznych i klasycznych, w całym dawnym
dramacie bohater ginął wśród wielkich słów i wielkich spraw. Zgonowi jego towarzyszyły dźwięki fanfar, łopot sztandarów, szczęk bitewny lub gromy niebieskie. Bohater ten wchodził na stos ofiarny, nie
zdejmując koturnów z nóg. Dzisiejszy bohater, Kafkowski lub z dziedzictwa Kafki zrodzony, zdycha na śmietniku, w błazeńskim pasiaku,
w klekocie drewnianych chodaków, przygnieciony przez anonimowe
siły zagłady, działające z niezawodną sprawnością szwajcarskich zegarków i bezdusznością rozkładu jazdy. Ofiara juŜ nie jest patetyczna,
a śmierć przestała być olimpijskim spokojem. Człowiek osiągnął dno
poniŜenia, nędzy i bólu, które nie budzą współczucia, lecz obrzydzenie. Śmierć jest beznadziejna, bezcelowa, idiotyczna, a przecieŜ
nieunikniona. Jest jedynym, choć najstraszniejszym, pewnikiem powszechnej niepewności. Człowiek ginie absurdalnie, bo absurdalnie
pojmujemy naszą egzystencję. A jednak mimo tego błota, w którym
unurzano człowieka wobec sprawy najintymniejszej, bo sprawy jego
istnienia, mimo cynizmu, z jakim pokazano jego fizjologiczny rozpad,
dezorganizację materialną i psychiczną, mimo okropności i drapieŜności, jakieś absolutne wartości zostają przecieŜ wyniesione na ołtarz
ofiary. I stąd bliŜszy jest mi Józef K. z Procesu Kafki czy oczekujący
egzekucji Hiszpanie z Muru Sartre’a niŜ ginący pod sztyletem Brutusa
na stopniach senatu rzymskiego Juliusz Cezar lub zakuty w zbroję
Roland, którego w dolinie Roncevaux dosięgły saraceńskie groty.
Andrzej Hausbrandt, Rozmowy z ludźmi teatru. Inscenizatorzy, 1973, fragment
Zadanie 15.
Pierwsze zdanie tekstu wyraŜa:
A. wątpliwość
B. Ŝyczenie
C. pewność
D. przekonanie
Zadanie 16.
Wyjaśnij paradoks związany z zaliczeniem Kafki do grona ludzi teatru.
Zadanie 17.
Wypisz z tekstu zdanie wyjaśniające znaczenie Kafki dla współczesnego dramatu.
Zadanie 18.
Opisz róŜnice między przedstawianiem śmierci w dramacie antycznym
i w dramacie współczesnym.
Zadanie 19.
Podaj trzy przykłady sformułowań, które wartościują okoliczności
śmierci współczesnego bohatera. Określ charakter tego wartościowania.
..............................................................
Zadanie 13.
Nazwij jeden ze środków składniowych zastosowanych w celu skontrastowania koncepcji Bergsona z innymi koncepcjami filozofii pozytywistycznej (akapit 5).
Zadanie 14.
Podaj trzy argumenty świadczące o tym, Ŝe tekst A. Hutnikiewicza
ma charakter naukowy.
Zadanie 20.
Wyjaśnij, czym autor tłumaczy absurdalność ludzkiej egzystencji.
Zadanie 21.
Nazwij kierunek filozoficzny, który odwoływał się do absurdu istnienia.
Zadanie 22.
Wyjaśnij sens ostatniego zdania tekstu.
0386211/02