przeszłosc - Nasza Przeszłość

PRZESZŁOSC
19 6 8
Okładkę projektowała
CZESŁAWA LEWANDOWSKA-GORGOŃ
N A S Z A PRZESZŁOŚĆ
NOTRE PASSE
NASZA PRZESZŁOSC
Ełudes sur I H isłoire de TEglise
eł de la C ulture C atholique
en Pologne
Studia z dziejów Kościoła
i kultury katolickiej w Polsce
D i r e c ł e u r :
R e d a k to r: Ks. A l f o n s S c h l e t z C . M.
A l p h o n s e
X X V III
C r a c o v ie
1968
S c h l e ł
'
.U.
X X V III
K ra ków 1 96 8
I
Wydawnictwo
N A S Z A
P R Z E S Z Ł O Ś Ć
Kraków, ul. Słradom 4
8- *»■ Ml.
M i.,.
^K«. K«. Misjom,,,^
11 ^ > a k o v f V *
Krakowskie Zakłady Grał. 4, J. Sarego 7 — zam. 380 68 — 1 5 0 0 -(-5 0 — L-7
L£crJc o w
^
O. HONORAT KOŹMIŃSKI
kapucyn
WYBÓR PISM
Wydali, wstępem i przypisami opatrzyli
O. FLORIAN DUCHNIEWSKI OFM CAP.
i O . GABRIEL BARTOSZEWSKI OFM CAP.
1968
WSTĘP
„Ten m nich będący duszą całego splotu m ęskich i żeńskich zgro­
madzeń jest zawsze niew idzialny” — napisała o o. Honoracie w swoim
pam iętniku współcześnie żyjąca M aria Górska. Istotnie, ten człowiek
b ył niem al niew idzialny. W idziano go tylko wcześnie rano przy ołtarzu
i później, gdy przem ykał się szybko do konfesjonału ze wszystkich stron
zam kniętego. A jednak ten w łaśnie człowiek spowodował głęboki fe r­
m ent w społeczeństwie polskim w Królestw ie, docierał on do w szyst­
kich klas społecznych ze swą ideą odnow y ducha.
Jakim b y ł o. Honorat za życia, takim im ię jego pozostało i po jego
śmierci. M im o, iż należał bezsprzecznie do rzędu ludzi najbardziej za­
służonych dla Kościoła Katolickiego w Polsce w drugiej połowie X I X
wieku, jednak pozostał on nieznany szerszym
kręgom
społeczeństwa.
N iew iele o nim pisano. N ie doczekał się też jeszcze naukowo opraco­
w anego życiorysu. Złożyło się na to szereg przyczyn: warunki społecz­
no-polityczne, w jakich przyszło mu żyć i pracować, niem al całkowite
wyniszczenie jego prowincji zakonnej przez kasatę 1864 r., reorgani­
zacja i częściowy upadek zgrom adzeń przez niego założonych oraz to,
że m iał zaciętych w rogów i zajadłych przeciw ników , których przerastał
sw oją dalekowzrocznością, a którzy nie potrafili zrozumieć tak now a­
torskich, ja k na tam te czasy, form życia zakonnego. O pracow anie ta­
kiego życiorysu utrudniała również spuścizna pisarska
wprost gigan­
tycznych rozm iarów, jak chyba żadnego kandydata na ołtarze. Dopiero
obecnie jest w przygotowaniu m onografia popularno-naukow a, która
będzie pierwszą próbą krytycznej oceny jego życia w
Można żyw ić nadzieję, że w
niedługim
świetle źródeł.
czasie będzie dostępna
przy­
n ajm niej w maszynopisie.
N iniejszy w ybór pism m a na celu ukazanie o. Honorata w świetle
jego pism . Przez większą część życia przym usowo zam knięty w klasz­
torze interesow ał się niem al w szystkim i zjaw iskam i i problem am i ó w ­
czesnej epoki. Całą duszą w nie zaangażowany i czujny na wszystko,
co służyło lub m ogło szkodzić bożej sprawie, nie rezygnow ał ani na
chwilę z m ożliwości oddziaływania na społeczeństwo. Pozbaw iony m oż­
liwości zewnętrznej akcji kontaktow ał się listow nie z osobami będącym i
pod jego w p ływ em . Stąd powstała obfita korespondencja, obejm ująca
dziesiątki tysięcy listów , z których tylko część ocalała.
Jako niezm ordow any apostoł w ykorzystyw ał każdą chwilę, aby od­
działyw ać na otoczenie za pośrednictwem religijnej książki. Dzięki te­
mu w ciągu długich lat życia w yszły spod jego pióra dziesiątki pozycji,
z których część została ogłoszona drukiem , a niem al połowa pozostała
w rękopisie.
0 . Honorat należy też do rzędu w ybitniejszych kaznodziejów X I X
wieku. N ie w ygłosił kazania bez bardzo sum iennego przygotowania go
na piśm ie. O w ocem tych w ysiłków kaznodziejskich b yły .tomiki kazań
napisanych in e xten so lub w szczegółow ych szkicach. Zachow ało się
około 1500 kazań.
Założyw szy ponad 20 zgromadzeń zakonnych m usiał wiele napra­
cow ać się nad tekstam i ustaw odawczym i, zwłaszcza że dla niektórych
zgromadzeń napisał kilka, a naw et kilkanaście redakcji konstytucji.
Osoby
związane
z
o.
Honoratem
zarówno
ze
zgrom adzeń,
jak
i spoza nich, skrzętnie zbierały jego pism a. Dlatego zachowało się ich
wiele, m im o iż duża część m usiała ulec zniszczeniu z powodu rew izji.
Spuścizna pisarska o. Honorata jest w posiadaniu archiw um Prow incji
W arszaw skiej O O. K apucynów , ale jako w ydzielony zespół podpada­
jący pod kom petencję wicepostulatora spraw y beatyfikacji Sługi B o ­
żego. Spora część spuścizny przechowywana jest w archiwach zgrom a­
dzeń założonych przez o. Honorata oraz pew na ilość w archiwach św.
K ongregacji Zakonników i Kurii Generalnej zakonu.
W niniejszym zbiorze pragniem y tylko zaanonsować całość spuścizny
pisarskiej o. Honorata, ponieważ pełne w ydanie pism nastręczałoby
zbyt w iele kłopotów i byłoby w prost niem ożliwe. D rukujem y natomiast
tylko niektóre pozycje. K ryterium w yboru stanowiła przydatność pism
o. Honorata dla historii Kościoła Katolickiego w Polsce oraz pragnienie
ukazania w nich żywego człowieka na tle swej epoki, tak niesłychanie
trudnej dla katolicyzm u polskiego. Cały splot stosunków i wydarzeń
zawsze żyw o ukazuje się w listach, dlatego um ieściliśm y ich n a jw ię­
cej, by czytelnikow i ukazać o. Honorata takiego, jakim b ył na codzień,
zaangażowanego w ogrom nej m asie spraw wielkich i drobnych, które
potem ukształtow ały się w im ponujące dzieło. W ybran e fragm enty no­
tatek duchownych odsłaniają nam tajem nicę wewnętrznego życia za­
łożyciela licznych rodzin zakonnych, gorliwego apostoła i męża bożego.
W dalszych zaś działach pism przem ów i o. Honorat jako kaznodzieja
i ustaw odawca.
Zbiór niniejszy zawiera następujące pozycje:
1. L isty do w ładz kościelnych zakonnych i diecezjalnych.
2 listy do o. Bernarda z A nderm att, generała zakonu.
1 do o. Pacyfika z Sejano, generała zakonu.
1 do o. W enantego z L isle -e n -R ig au lt, generała zakonu.
1 do ks. bpa H enryka Piotra Kossow skiego.
1 do ks. arcybpa W incentego Popiela.
1 do księży biskupów K rólestw a Polskiego.
II. Listy do zakonników i kapłanów diecezjalnych.
1 do br. Cypriana M ichałow skiego, kapucyna.
1 do o. Prokopa Leszczyńskiego, kapucyna.
1 do o. Feliksa Sadow skiego, kapucyna.
1 do o. W acław a N ow akow skiego, kapucyna.
1 do o. M ariana N ajdeckiego, kapucyna.
1 do o. Zenona G orlickiego, kapucyna.
1 do współbraci w klasztorze now om iejskim .
1 do ks. Jana M azanka.
1 do księży proboszczów K rólestw a Polskiego.
2 do ks. A dolfa Pleszczyńskiego.
1 do ks. Józefa Kłosa.
III. Listy do sióstr ze zgrom adzeń przez siebie założonych.
A . Do Zgrom adzenia Sióstr Felicjanek.
2 do s. M agdaleny B orow skiej.
1 do s. M oniki Sybilskiej.
1 do s. Elżbiety Stum m er.
1 do s. Angeli Truszkow skiej.
B. Do Sióstr K apucynek
w Przasnyszu i w Kętach.
1 do s. Izabelli Lebenstein.
1 do s. K la ry Sejde.
C. Do Zgrom adzenia Sióstr Posłanniczek Serca
3 do p. Zofii G liszczyńskiej.
Jezusowego.
1 do s. Józefy Chudzyńskiej.
D Do Zgrom adzenia Sióstr Służek N M P N iepokalanej.
1 do s. Józefy Sieradzkiej.
1 do s. An ieli Szym ańczak.
2 do s. Franciszki Zm ysłow skiej.
E. Do Zgrom adzenia Córek N M P od Siedmiu Boleści.
2 do s. Feliksy K ołakow skiej.
F. Do Zgrom adzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących.
4 do s. K azim iery G ruszczyńskiej.
G. Do Zgrom adzenia Sióstr Sługi Jezusa.
4 do s. Eleonory M otylow sk iej.
1 do s. K azim iery R atyńskiej.
H. Do Zgrom adzenia Córek Najczystszego Serca N M P.
3 do s. Pauli M ałeckiej.
I. Do Zgrom adzenia Sióstr Im ienia Jezus.
2 do s. Filom eny H erm an -Iżyck iej.
V II I. Teksty ustawodawcze.
J. Do Zgrom adzenia Małych Sióstr Niepokalanego Serca M aryi.
1. U staw a dla sióstr Służek.
2. Rady dla Służek Niepokalanej.
10 do s. Anieli Godeckiej.
1 do s. Jolanty M uśkiewicz.
K . Do Zgrom adzenia Sióstr Zwiastunek Wynagradzania.
Opracowanie pism o. Honorata Koźm ińskiego jest niełatwe. Autor
1 do s. Teresy Boczkow skiej.
1 do s. Aleksandry Szczepkowskiej.
pisał bardzo nieczytelnym , drobnym pism em , często na skrawkach pa­
1 do s. Zofii Szczepkowskiej.
pieru. Chronologia listów nastręcza niem ało trudności. Jedynie listy
do w ładz kościelnych, osób duchownych i świeckich przewaznie są da­
L. Do Zgrom adzenia Córek M aryi Niepokalanej.
tow ane, natomiast do zgrom adzeń pisane są zw ykle bez m iejsca i daty,
2 do s. Ludw iki Gąsiorowskiej.
Ł. Do
Zgrom adzenia
Sióstr
Pocieszycielek
Najśw iętszego
Serca
Jezusowego.
1 do s. Marii Łozińskiej.
podjąć trzeba niem ały trud, aby ustalić chronologię i adresatów. W w y ­
danym zbiorze zm odernizowano pisownię pozostawiając oryginalny ję ­
2 do s. Janiny W olskiej.
M . Do
Zgrom adzenia
Sióstr
często skrótami m yślow ym i. Podyktow ane to było sytuacją zewnętrzną
i ukrytym charakterem zgromadzeń założonych przez o. Honorata. Stąd
Służebnic
M atki
Dobrego
Pasterza.
1 do s. W iktorii Roguckiej.
1 do s. Heleny Bułharowskiej.
zyk i styl autora.
Na t>m m iejscu w yrażam y głęboką wdzięcznosc ks. Redaktorowi
prof. drowi Alfonsow i Schletzowi za udostępnienie dla pism o. Honorata
specjalnego numeru „N aszej Przeszłości” oraz za fachow e wskazówki.
N . 2 listy okólne do braci i sióstr zgromadzeń ukrytych.
Wykaz
IV . Listy do różnych osób.
skrótów
1 do Zofii Borkowskiej.
A rch iw a:
AG ZK
AKN
AKPK
AW P
AW PK
4 do M arii Górskiej.
2 do Ludw ika Górskiego.
1 do Feliksy Kozłow skiej.
1 do Aleksandra Koźm ińskiego.
1 do Wincentego Lutosławskiego.
2 do Stefanii Łuczyckiej.
AZSF
AZSFb.
„
,
_
Archiw um Generalne Zakonu Kapucynów w Rzym ie.
Archiw um Klasztoru w N ow ym Mieście n/Pilicą.
Archiw um K rakow skiej Prowincji K apucynów w Krakow ie.
Archiw um W icepostulatora w W arszaw ie.
Archiw um W arszaw skiej Prow incji K apucynów w W a rszawie.
— Archiw um Zgrom adzenia Sióstr M atki Dobrego Pasterza
w Piasecznie.
__ Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Felicjanek w Krakow ie.
— Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Fabrycznych w Częstocho-
A Z S F r.
Sióstr Franciszkanek od Cierpią­
AZSDP
2 do Jana Sieradzkiego.
V . W ypisy z Notatnika duchownego.
1. Na
cześć
Niepokalanego
Serca
N ajśw iętszej
w rocznicę ofiarowania się tej Pierworodnej
służbę Jego świętą.
2. Nabożeństwo do M atki Bożej.
3. N oty z rekolekcji odbywanych
w
W arszaw ie
M aryi
Panny
Córki Boga
w
roku
na
1855
i 1856.
4. Noty z rekolekcji 1886 roku.
5. R efleksje na tem at reorganizacji zgromadzeń ukrytych.
6. A k t odnowienia ślubów w ręku Przenajśw iętszej M aryi Panny
w dniu Oczekiwania PM P 18 grudnia 1868 r.
— Archiw um Zgrom adzenia
cych w W arszaw ie.
A Z S IJ
— Archiw um Zgrom adzenia
wie.
AZSJ
— Archiw um Zgrom adzenia
AZSM
— Archiw um Zgrom adzenia
M ieście n/Pilicą.
AZSN
— Archiw um Zgrom adzenia
Mieście n/Pilicą.
A Z SP S J — Archiw um Zgrom adzenia
sowegc w W arszaw ie.
AZSS
- Archiw um Zgrom adzenia
A Z S S ł.
- Archiw um Zgrom adzenia
V I. Objaśnienia tyczące się zgromadzeń ukrytych przed światem.
A Z SSr.
V II . Kazania.
1. M ow a
pogrzebowa
przy
przewiezieniu
i
pochowaniu
śp. E lfrydy Zam oyskiej w lipcu 1873 w e W łodaw ie.
zwłok
—
—
—
—
—
Sióstr
Imienia Jezus w W arsza­
Sióstr Sługi Jezusa w Warszawie.
Braci Sług M aryi w
Now ym
Sióstr
Niepokalanek w JNowym
.
Sióstr Pocieszycielek Serca Jez
Sióstr Serafitek w K rakow ie.
Sióstr Służek N M P Niepoka
w M ariówce.
— Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Sercanek w No
cie n/Pilicą.
y
ivrif>4 -