MAŕOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA PRZESZCZEPÓW

ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH
Tom XXV, numer 3 –
2015
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2015.25.3-4
JOLANTA PACIAN
*
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
PRZESZCZEPÓW – EX VIVO I EX MORTUO.
REGULACJE I DYLEMATY PRAWNE
WSTP
Regulacje prawne dotyczce transplantologii w ustawodawstwie polskim
naley oceni w wi
kszoci jako poprawne i zasadne. Niemniej jednak niektóre
z nich powinny by bardziej doprecyzowane bd zmienione, tak aby wykluczy pojawiajce si
sprzecznoci. Celem pracy jest omówienie rozwiza
prawnych dotyczcych przeszczepów ex vivo i ex mortuo, których podmiotem
jest maoletni jako dawca albo biorca, oraz rozwaenie argumentów prawnych
uzasadniajcych i negujcych konieczno ich dokonywania, w zalenoci od
wyst
powania przesanek prawnych.
Na podstawie art. 9 i 9a ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów1 przeszczep ex mortuo od
dawcy maoletniego moe by dokonany po stwierdzeniu trwaego nieodwracalnego ustania czynnoci mózgu (mierci mózgu) lub nieodwracalnego ustania
krenia krwi2. W odniesieniu do pierwszej przesanki trwae i nieodwracalne
ustanie czynnoci mózgu stwierdza, na podstawie kryteriów, komisja zoona
Dr JOLANTA PACIAN – adiunkt Katedry Zdrowia Publicznego, Wydzia Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego, ul. W. Chodki 1, 20-093 Lublin; e-mail: [email protected]
1
Tekst jedn.: Dz. U. 2015, poz. 793; rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 4.12.2009 w sprawie
szczegóowych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narzdów Dz. U. Nr 213, poz. 1656.
2
J. HABERKO, I. UHRYNOWSKA-TYSZKIEWICZ, Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów. Komentarz, LEX/el 2014.
70
JOLANTA PACIAN
z trzech lekarzy posiadajcych specjalizacj
, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii. Natomiast naley zauway,
e wystpienie drugiej przesanki bezwzgl
dnie sprowadza si
do koniecznoci
uznania, e samo nastpienie nieodwracalnego zatrzymania krenia nie jest
równoznaczne ze mierci osoby, ale musi jeszcze zosta stwierdzony zgon,
nast
pujcy dopiero wskutek nieodwracalnego zatrzymania krenia. Tak wi
c
wystpienie nieodwracalnego ustania krenia, bez stwierdzenia zgonu b
dcego jego nast
pstwem, nie warunkuje jeszcze legalnoci dokonania transplantacji. Jak susznie zauwaa J. Duda, „niezalenie od powyszego zarówno
z u.transpl., jak i wytycznych nie wynika, kto dokonuje wyboru lekarza, który
miaby stwierdzi nieodwracalne zatrzymanie krenia dla potrzeb eksplantacji.
[…] Wydaje si
równie, i lekarzem stwierdzajcym zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krenia nie powinien by lekarz leczcy pacjenta”3. Brak
takiego uregulowania prawnego moe stanowi przesank
zach
cajc do dokonywania naduy, a tym samym prowadzi do sytuacji, w których b
d stosowane mao przejrzyste kryteria przeprowadzania takich zabiegów. Dlatego te
naley postulowa de lege ferenda wprowadzenie stosowych regulacji w ustawie transplantacyjnej.
Natomiast przeszczep ex vivo od dawcy maoletniego moe by dokonany,
gdy zostaj zachowane obligatoryjnie nast
pujce warunki. Po pierwsze – pobranie nast
puje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzestwa, osoby przysposobionej lub maonka oraz na rzecz innej osoby, jeeli uzasadniaj to
szczególne wzgl
dy osobiste. Po drugie – w odniesieniu do pobrania szpiku lub
innych regenerujcych si
komórek lub tkanek, pobranie moe nastpi równie
na rzecz innej osoby. Po trzecie – pobranie szpiku lub komórek krwiotwórczych
krwi obwodowej od maoletniego, który nie posiada penej zdolnoci do czynnoci prawnych, moe by dokonane za zgod przedstawiciela ustawowego po
uzyskaniu zgody sdu opiekuczego, waciwego ze wzgl
du na miejsce zamieszkania kandydata na dawc
. W przypadku, gdy dawc szpiku jest maoletni
powyej lat trzynastu, wymagana jest take jego zgoda. Szczegóowe wymogi
przeprowadzania przeszczepów ex vivo zostay okrelone w art. 12 ustawy
transplantacyjnej. S to m.in.: 1) zasadno i celowo pobrania i przeszczepienia komórek, tkanek lub narzdów od okrelonego dawcy ustalaj lekarze
pobierajcy oraz przeszczepiajcy je okrelonemu biorcy na podstawie aktual3
J. DUDA, Cywilnoprawna problematyka transplantacji medycznej, Warszawa 2011, s. 123.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
71
nego stanu wiedzy medycznej; 2) pobranie zostao poprzedzone niezb
dnymi
badaniami lekarskimi ustalajcymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza
przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie upoledzi
w istotny sposób stanu zdrowia dawcy; 3) kandydat na dawc
zosta przed wyraeniem zgody szczegóowo, pisemnie poinformowany o rodzaju zabiegu, ryzyku zwizanym z tym zabiegiem i o dajcych si
przewidzie nast
pstwach dla
jego stanu zdrowia w przyszoci przez lekarza wykonujcego zabieg oraz przez
innego lekarza niebiorcego bezporedniego udziau w pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek lub narzdu; 4) kandydat na dawc
ma pen zdolno
do czynnoci prawnych i wyrazi dobrowolnie przed lekarzem pisemn zgod
na pobranie komórek, tkanek lub narzdu w celu ich przeszczepienia okrelonemu biorcy; wymóg okrelenia biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub innej regenerujcej si
komórki i tkanki; 5) kandydat na dawc
zosta
przed wyraeniem zgody uprzedzony o skutkach dla biorcy wynikajcych z wycofania zgody na pobranie komórek, tkanek lub narzdu, zwizanych z ostatni
faz przygotowania biorcy do dokonania ich przeszczepienia; 6) kandydat na
biorc
zosta poinformowany o ryzyku zwizanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub narzdu oraz o moliwych nast
pstwach pobrania dla stanu
zdrowia dawcy, a take wyrazi zgod
na przyj
cie komórek, tkanek lub narzdu od tego dawcy; wymóg wyraenia zgody na przyj
cie przeszczepu od okrelonego dawcy nie dotyczy szpiku lub innych regenerujcych si
komórek
i tkanek.
1. KRYTERIA DEFINIOWANIA OSOBY MAOLETNIEJ
W prawie polskim mona wyróni dwa kryteria, na podstawie których
okrela si
dan osob
jako maoletni. S nimi – po pierwsze – wiek, a po
drugie – stan cywilny. W odniesieniu do pierwszej przesanki, zgodnie z art. 10
§ 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny4 penoletnim jest, kto
ukoczy lat osiemnacie. Tak wi
c zgodnie z powyszym, maoletnim jest
kada osoba, która nie ukoczya osiemnastu lat. W odniesieniu za do drugiej
przesanki naley przywoa art.10 § 2 k.c. w zwizku z art. 10 § 1 zd.1. ustawy
z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuczy5, które stanowi, i
4
5
DZ. U. 1964, Nr 16, poz. 93; tekst jedn.: Dz. U. 2014, poz. 121 z pón. zm.
DZ. U. 215, poz. 583 z pón. zm.; tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 788 z pón. zm.
72
JOLANTA PACIAN
równie stan cywilny warunkuje status maoletniego. Art. 10 § 2 k.c. gosi, i
przez zawarcie maestwa maoletni uzyskuje penoletno. Nie traci jej w razie uniewanienia maestwa. Natomiast zgodnie z art. 10 § 1 zd.1. k.r.o., nie
moe zawrze zwizku maeskiego osoba niemajca ukoczonych lat osiemnastu. Jednake z wanych powodów sd opiekuczy moe zezwoli na zawarcie zwizku maeskiego kobiecie, która ukoczya szesnacie lat, a z okolicznoci wynika, e zawarcie maestwa b
dzie zgodne z dobrem zaoonej
rodziny. Tak wi
c w niektórych sytuacjach równie zmiana stanu cywilnego
skutkuje nabyciem penej zdolnoci do czynnoci prawnych. Zatem definicja
ustawowa maoletniego na gruncie prawa cywilnego nie jest jednoznaczna.
Troch
kontrowersyjna jest propozycja zgoszona przez A. Ga
sk
-liwk
,
dotyczca sposobu kwalifikowania maoletnich w przypadku transplantacji ex
mortuo. Jej zdaniem „ustawodawca zdecydowa si
na wyodr
bnienie trzech
kategorii podmiotów tj. maoletniego poniej 16 roku ycia, maoletniego powyej 16 roku ycia dziaajcego z rozeznaniem i maoletniego powyej 16 roku ycia niedziaajcego z rozeznaniem, dopisujc tym podmiotom okrelone
[uprawnienia]”6. Mao zasadne wydaje si
wyodr
bnienie w grupie pacjentów
maoletnich takich, którzy dziaaj i nie dziaaj z rozeznaniem. Szesnastoletni
bowiem pacjent, bez wzgl
du na stopie czy zdolno oceniania stanów faktycznych, zawsze ma ograniczon zdolno do czynnoci prawnych, co oznacza
w praktyce pewne ograniczenia w dokonywaniu prawnie skutecznych dziaa.
Nie oznacza to jednak, e czynnoci prawne dokonane przez tak osob
s
obligatoryjnie nieskuteczne prawnie. One mog rodzi skutki prawne w sytuacji
potwierdzenia przez przedstawicieli ustawowych maoletniego bd przez
samego maoletniego z chwil uzyskania penoletnoci. Dokonywanie zatem takiego podziau pozostaje w sprzecznoci z definicj ograniczonej zdolnoci do
czynnoci prawnych, obowizujcej na gruncie prawa cywilnego, która ju
swoim zakresem przedmiotowym obejmuje t
grup
osób.
2. MAOLETNI DAWCA W PRZEPISACH PRAWA MIDZYNARODOWEGO
Szczególny problem stanowi jednak dokonywanie przeszczepów ex vivo od
dawcy maoletniego. Mona postawi pytanie, czy maoletni maj prawo czy
6
A. GASKA-LIWKA, Transplantacja ex mortuo z udziaem maoletniego, „Prawo i Medycyna” (2013), nr 1-2, s. 74; A. PYRZYSKA, Dostp pacjenta do wiadcze zdrowotnych (na tle
ustawy o dziaalnoci leczniczej), „Pastwo i Prawo” 2011, nr 12, s. 16.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
73
obowizek bycia dawcami dla osób, z którymi s spokrewnieni? Udzielnie
jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie jest niezwykle trudne, jeli w ogóle
moliwe. Wydaje si
jednak, e zawsze najbardziej racjonalnym argumentem
w takich sytuacjach powinno by przede wszystkim dobro takiej osoby maoletniej, a dopiero w dalszej kolejnoci dobro biorcy. Nie moe tutaj dochodzi
do naduy ani tym bardziej wywierania jakichkolwiek prób nacisku na maoletniego, aby zosta dawc i za wszelk cen
obowizany by ratowa zdrowie,
a czasem nawet ycie rodzestwa, a zwaszcza rodziców. O ile rodzicie maj
moralny obowizek ratowania ycia i zdrowia dzieci, o tyle trudno to twierdzenie odnie do dzieci. Oczywicie powód jest prosty, bowiem to dzieci z reguy powinny y duej ni ich rodzice. A w sytuacji, kiedy b
d dawcami, ta
prawidowo cz
sto moe zawodzi. Idc dalej, gdyby przeprowadzi wnioskowanie a contrario, to odpowied byaby z pewnoci twierdzca. Bo skoro
taki obowizek ciy na rodzicach jako opiekunach prawnych, to równie
i dzieci, jako ich przyszli opiekunowie, powinny by nim obcione. Pojawia
si
jednak wtpliwo, czy tak postawiony wniosek moe znale uzasadnienie
moralne.
Prawa osoby maoletniej zawarte s w wielu aktach prawnych. Jednym
z nich jest Konwencja o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989 r.7 Konwencja
mówi o kierowaniu si
dobrem dziecka i zabezpieczeniu jego interesów . Tak
wi
c zgodnie z tymi uregulowaniami, zawsze na pierwszym miejscu naley stawia interes maoletniego, a zwaszcza w sytuacji, gdy ma on zosta dawc.
Naley wzi pod uwag
wszelkie okolicznoci, które potwierdz, e oddanie
narzdu przez maoletniego nie przysporzy mu cierpie i krzywd ani nie b
dzie
wizao si
dla niego ze zbyt duym stresem. Dlatego te zgodnie z art. 12 ust. 1
Konwencji, poprzez prawo maoletniego do swobodnego wypowiadania si
w sprawach jego dotyczcych, przewidziano jego udzia w procesie wyraania
zgody odnonie do tego, czy chce zosta potencjalnym dawc. W imieniu maoletniego, zgodnie z ustaw z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu
i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów, przedstawiciel ustawowy moe
wyrazi sprzeciw na przeszczep organów, a w przypadku maoletniego powyej
lat szesnastu sprzeciw moe wyrazi równie ten maoletni. Przedmiotowa ustawa przewiduje moliwo zgoszenia takiego sprzeciwu do Centralnego Rejestru Sprzeciwów, sporzdzenia owiadczenia podpisanego wasnor
cznie,
w którym zawarte b
dzie stanowisko na temat dokonywania przeszczepów albo
7
Dz.U. 1991, Nr 120, poz. 526 z pón. zm.
74
JOLANTA PACIAN
zoenia ustnego owiadczenia woli w obecnoci co najmniej dwóch wiadków,
zawierajcego sprzeciw, które zostanie nast
pnie potwierdzone zoonymi wasnor
cznymi podpisami. Warto podkreli, e istnieje dowolno w wyborze
sposobu sporzdzenia sprzeciwu. Niemniej jednak sprzeciw zgoszony przynajmniej przez jednego przedstawiciela ustawowego maoletniego, skutkuje cakowitym brakiem zgody na przeszczep organów czy szpiku.
Równie Rezolucja (78) 29 Komitetu Ministrów Rady Europy dotyczca
harmonizacji ustawodawstwa pastw czonkowskich zwizanego z pobieraniem
i przeszczepianiem ludzkich tkanek i narzdów z 11 maja 1978 r.8, w art. 6
ust. 2 zakazuje pobierania nieregenerujcych si
substancji od osób niezdolnych
do czynnoci prawnych. Niemniej jednak pastwa czonkowskie mog przewidywa wyjtki wynikajce ze wzgl
dów terapeutycznych lub diagnostycznych.
Na podstawie wi
c tego aktu przewiduje si
brak moliwoci dokonywania
przeszczepów od tej grupy osób, jeeli usprawiedliwiaj to chociaby stany zagroenia ycia i zdrowia maoletnich. Jedynie w wyjtkowych sytuacjach, takich, które nie neguj interesu maoletniego, przewidziana zostaa moliwo
dokonywania przeszczepów na rzecz innych spokrewnionych z nim osób. Rezolucja wyranie wskazuje na wyst
powanie w takich przypadkach wskaza medycznych, które pozwalaj na dokonywanie przeszczepów od osób maoletnich.
Nadto art. 20 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Godnoci Istoty Ludzkiej wobec Zastosowa Biologii i Medycyny z 4 kwietnia 1997 r.9
wprawdzie zakazuje pobierania organów lub tkanek od osoby, która nie posiada
zdolnoci do wyraenia zgody, ale w ust. 2 przewiduje transplantacj
od maoletniego dawcy, jeeli zaistniej przewidziane przez prawo warunki ochronne.
Do tych warunków zaliczono – po pierwsze – przeszczep regenerujcych si
tkanek, po drugie – sytuacj
, kiedy nie ma moliwoci znalezienia innego
dawcy, a po trzecie – przesank
pokrewiestwa pomi
dzy dawc a biorc. Te
warunki nale do wyjtkowych i przede wszystkim uzasadniaj dokonywanie
przeszczepów pomi
dzy osobami najbliszymi, kiedy nie mona znale innego
potencjalnego dawcy. Tak wi
c te rozwizania naley oceni jak najbardziej
pozytywnie, z uwagi na fakt, e zaw
aj grono biorców tylko wycznie do
osób z rodziny. Ta regulacja prawna potwierdza obowizek wynikajcy z zasad
moralnych, a dotyczcy koniecznoci niesienia pomocy osobom najbliszym,
i dobrze, e zosta on umocowany prawnie. Ale ta regulacja prawna nie roz8
Europejskie standardy bioetyczne: wybór materiaów, red. i tum.T. Jasudowicz, Toru 1998,
s. 81-86.
9
Tame, s. 3-15.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
75
wizuje cakowicie problemu w wymiarze moralnym, który w dalszym cigu
jest wtpliwy.
3. WYMOGI PRAWNE DOKONYWANIA PRZESZCZEPÓW
EX VIVO I EX MORTUO OD MAOLETNIEGO
W odniesieniu do przeszczepów ex mortuo, to wedug art. 5 ustawy z 1 lipca
2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów, pobrania komórek, tkanek lub narzdów ze zwok ludzkich w celu ich
przeszczepienia mona dokona, jeeli osoba zmara nie wyrazia za ycia
sprzeciwu. Natomiast jeeli chodzi o przeszczepy ex vivo, to na podstawie art.
12 ust. 1 pkt 1 i 2 pobranie nast
puje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzestwa, osoby przysposobionej lub maonka, oraz na rzecz innej osoby, jeeli
uzasadniaj to szczególne wzgl
dy osobiste.
Dodatkowo zgodnie z art. 12 ust. 3 i 4 ustawy transplantacyjnej, pobranie
szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej od maoletniego, który
nie posiada penej zdolnoci do czynnoci prawnych, moe by dokonane za
zgod przedstawiciela ustawowego po uzyskaniu zgody sdu opiekuczego,
waciwego ze wzgl
du na miejsce zamieszkania kandydata na dawc
. W przypadku, gdy dawc szpiku jest maoletni powyej lat trzynastu, wymagana jest
take jego zgoda. Sd orzeka na wniosek przedstawicieli ustawowych kandydata na dawc
, po wysuchaniu maoletniego i zasi
gni
ciu opinii biegego
psychologa, a w przypadku maoletniego powyej lat szesnastu – równie na
jego wniosek. Do wniosku naley doczy orzeczenie lekarskie stwierdzajce,
e pobranie szpiku nie spowoduje dajcego si
przewidzie upoledzenia
organizmu dawcy. Naley zatem podkreli, e zgodnie z art. 617 § 1 k.r.o.,
krewnymi w linii prostej s osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej s osoby, które pochodz od wspólnego przodka, a nie s
krewnymi w linii prostej. § 2 stopie pokrewiestwa okrela wedug liczby
urodze, wskutek których powstao pokrewiestwo. Tak wi
c w odniesieniu do
rodzestwa trzeba zauway, e s to krewni w linii bocznej, niepochodzcy
jedni od drugich, a wycznie od jednego wspólnego przodka. I zgodnie z ustaw transplantacyjn, moliwe jest pobranie od rodzestwa szpiku albo komórek
krwiotwórczych krwi obwodowej, przy zachowaniu wymogów ustawowych.
76
JOLANTA PACIAN
4. ZNACZENIE ZGODY ZASTPCZEJ SDU OPIEKUCZEGO
Jeeli jednak przedstawiciele ustawowi nie wyraaj zgody w imieniu maoletniego na dokonanie przeszczepu, to ich odmowa moe zosta nieuwzgl
dniona przez lekarzy na podstawie orzeczenia sdu. Europejski Trybuna Praw
Czowieka bardzo wyranie zaznaczy to stanowisko w wyroku z 10 czerwca
2010, orzekajc, i „odmowa moe zosta nieuwzgl
dniona jedynie w trzech
konkretnych sytuacjach: zapobieganie rozprzestrzenianiu si
chorób zakanych,
leczenie powanych chorób umysowych i przymusowe leczenie sprawców czynów zabronionych. Ponadto, decyzja rodziców o odmowie leczenia dziecka
moe zosta uchylona w drodze decyzji sdowej. Std wynika, i prawo krajowe chroni wolno wyboru osoby w sferze wyboru w zakresie decyzji dotyczcych jej zdrowia tak dalece, jak pacjent jest wiadom osob doros i nie
rodzi to zagroenia dla niewiadomych osób trzecich”10. Tylko osoba dorosa
moe odmówi leczenia, natomiast w sytuacji, gdy zagroone jest ycie lub
zdrowie maoletniego, nawet odrzucenie leczenia przez rodziców, jak potwierdzi to Trybuna, nie zwalnia lekarzy z obowizku niesienia pomocy,
a umocowanie ich do podejmowania dziaa medycznych wynika wtedy z orzeczenia sdu.
5. ZNACZENIE ZGODY ZASTPCZEJ
PRZEDSTAWICIELI USTAWOWYCH
Jednak w pierwszej kolejnoci to przedstawiciele ustawowi s uprawnieni do
wyraania zgody zast
pczej w imieniu maoletniego. Co wi
cej, jak zauwaa
P. Daniluk: „zgoda zast
pcza jest dopuszczalna i skuteczna jedynie wtedy, gdy
nie stoi w sprzecznoci z dobrem maoletniego i interesem spoecznym”11.
Trudno jednak do koca zgodzi si
z powysz tez, z uwagi na fakt, e
w trakcie wyraania takiej zgody naleaoby te uwzgl
dni dobro biorcy,
a przede wszystkim czy przeprowadzenie przeszczepu ex vivo ley w jego
najlepiej poj
tym interesie i jakie s realne szanse uratowania lub przeduenia
jego ycia. Dopiero uwzgl
dnienie tych przesanek wespó z tymi, które towarzysz wyraaniu zgody zast
pczej, najlepiej chronioby interesy dawcy i bior10
W sprawie Jehovah’s Witnesses of Moscow p. Rosji, nr skargi 302/02, Lex nr 578368.
P. DANILUK, Zgoda zastpcza na naruszenie dóbr prawnych w prawie karnym, „Prokuratura
i Prawo” 2005, nr 5, s. 81.
11
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
77
cy. Potwierdzeniem tego s sowa G. Rejman o tym, i cz
sto wyst
puj
w praktyce takie przypadki, w których jedno dziecko staje si
za zgod jego
przedstawicieli ustawowych dawc tkanki lub narzdu dla ratowania zdrowia
drugiego dziecka12. Równie K. Mularski przywoujc przypadek dotyczcy
przeszczepu od maoletniego, który jest przysposobionym, na rzecz dziecka
biologicznego, podnosi, e „jeli dawc miaoby by dziecko przysposobione,
a biorc biologiczne, sd – wydajc zgod
na dokonanie przeszczepu – powinien zbada spraw
wnikliwie, z najwi
ksz dokadnoci”13.
Tak wi
c dopiero logiczna kalkulacja korzyci i strat, jakie wi si
z przeszczepem ex vivo dla obydwu maoletnich na podstawie przekazanej przez
lekarzy wiedzy medycznej, mog warunkowa podejmowan przez rodziców
zgod
zast
pcz. Co wi
cej, takie twierdzenie wraz z tez sformuowan przez
M. Szewczyka, e „waciwe poinformowanie pacjenta o rodzaju zabiegu i nast
pstwach jest warunkiem wyraenia przez niego zgody na przeprowadzenie
interwencji medycznej”14, potwierdza take wyrok SN z 20 listopada 1979 r.15
SN orzek, e „lekarz wyjaniajc pacjentowi konsekwencje zabiegu operacyjnego powinien mie na celu zapoznanie pacjenta ze stanem jego zdrowia
i nast
pstwami tego zabiegu tak, aby pacjent ten podejmowa decyzj
o wyraeniu zgody z pen wiadomoci, na co si
godzi i czego moe si
spodziewa. Dawca musi by pouczony o wszystkim, co mogoby zgodnie z ludzkim
uznaniem wpyn na jego decyzj
za lub przeciw pobraniu organów”16. Zatem
reasumujc, zarówno przedstawicielom ustawowym dawcy i biorcy, jak równie
im samym, powinny zosta przekazane w sposób przyst
pny rzetelne, kompleksowe i wszechstronne informacje na temat planowanej eksplantacji, tak aby b
dc odpowiednio poinformowanymi, mogli podj wiadom i dobrowoln
zgod
.
12
G. REJMAN, Zgoda dawcy narzdu lub organu na uszkodzenie ciaa jako okoliczno uchylajca bezprawno czynu, „Nowe Prawo” 1998, nr 4, s. 24.
13
K. MULARSKI, Problematyka przeszczepu od maoletniego ywego dawcy, „Pastwo i Prawo”
2013, nr 7, s. 54.
14
M. SZEWCZYK, Wybrane prawne aspekty wykonywania zawodu lekarza, „Folia Medica
Cracoviensia” 1998, nr 3-4, s. 103.
15
IV CR 389/79, OSNC 1980, nr 4, poz. 81.
16
Tame.
78
JOLANTA PACIAN
6. OCENA I ZNACZENIE WYSTPOWANIA BEZPOREDNIEGO
NIEBEZPIECZESTWA UTRATY YCIA
Przesank medyczn, która uzasadnia konieczno pobrania tkanek czy
narzdów od maoletniego, jest istnienie bezporedniego niebezpieczestwa
utraty przez biorc
ycia. SN w wyroku z 30 maja 1973 r. podkreli, e „przez
bezporednie niebezpieczestwo rozumie naley takie, które grozi okrelonemu dobru natychmiast, a wi
c zagraa tak, e wszelka zwoka w podj
ciu
czynnoci ratowniczych mogaby czyni je bezprzedmiotowym, wzgl
dnie – e
naruszenie dobra nie musi nastpi natychmiast, ale ma charakter nieuchronny,
a wstrzymanie si
od czynnoci ratowniczych mogoby powi
kszy rozmiary
grocej szkody lub utrudni zapobieenie jej”17.
Zakres przedmiotowy poj
cia „bezporednie niebezpieczestwo” jest szeroki, bowiem obejmuje nie tylko stan zagroenia aktualny, ale i przyszy, którego wystpienie jest wysoce prawdopodobne. Poprzez tak interpretacj
niewtpliwie ochrona interesu maoletniego zostaa zapewniona i zagwarantowana.
Susznie orzek SN, e ju samo ryzyko wystpienia niebezpieczestwa powinno by traktowanie jako realne zagroenie. R. Kubiak idzie jednak jeszcze dalej,
formuujc zasadn tez
, „e ta przesanka powinna by rozpatrywana przez
lekarza w wietle aktualnego stanu wiedzy medycznej, czyli zgodnie ze zbiorem
twierdze naukowych, które pozytywnie zweryfikowane w rodowisku medycznym, obowizuj w danym momencie”18.
7. WAENIE INTERESU MAOLETNIEGO DAWCY I BIORCY
Jednake oprócz zapewnienia dobra biorcy, lekarz musi rozway równie
dobro dawcy. Przeszczep nie b
dzie móg by dokonany, jeeli wystpi zagroenie dla ycia dawcy. Bardzo wane jest tutaj wywaenie tych interesów
i wybranie rozwizania korzystnego dla obu stron, czyli zarówno dawcy, jak
i biorcy. E.M. Guzik-Makaruk postuluje, aby kady maoletni majcy ukoczone 16 lat, posiadajcy zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy transplantacyjnej moliwo
zgoszenia sprzeciwu na dokonanie przeszczepu postmoralnego, po uzyskaniu
stosownego zapytania od ministra zdrowia móg mie 3 miesice – tak jak w
17
18
III KR nr 6/1973, Lex nr 21565.
R. KUBIAK, Prawo medyczne, Warszawa 2010, s. 510.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
79
prawie woskim – na podj
cie samodzielnej decyzji19. Taki postulat de lege ferenda naley oceni jak najbardziej pozytywnie, z jednym jednak zastrzeeniem, e powinna by wskazana w takiej sytuacji moliwo konsultacji
z przedstawicielami ustawowymi, którzy powinni dodatkowo jeszcze potwierdzi stanowisko wyraone przez maoletniego. Z uwagi bowiem na posiadanie
przez szesnastolatka ograniczonej zdolnoci do czynnoci prawnych, trudno
przewidywa, e tak wyraone owiadczenie woli b
dzie prawnie skuteczne,
a co wi
cej – nie pozostaje w sprzecznoci z jego dobrem i nie narusza go.
Dlatego te, konsekwentnie, naley oceni negatywnie rozwizanie prawne
obowizujce w Szwajcarii, dajce takim maoletnim moliwo zoenia samodzielnie owiadczenia w kwestii darowania organów, chocia – jak dowodz
obowizujce tam przepisy prawne – takie rozwizanie koreluje z art. 303 ust. 3
szwajcarskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z którym taki maoletni moe
decydowa równie o swojej przynalenoci religijnej20. Pomimo e moe
decydowa w sprawach zwizanych z religi, to samodzielna moliwo decydowania w kwestii ycia czy zdrowia bez konsultacji z przedstawicielami ustawowymi wydaje si
mao zasadna.
Ciekawe rozwizania prawne funkcjonuj w Austrii, gdzie sprzeciw na
eksplantacj
moe zoy tylko przedstawiciel ustawowy w sytuacji, gdy nie ma
moliwoci rozpoznania znaczenia przedsi
branych czynnoci przez potencjalnego maoletniego dawc
, albo kurator ustanowiony przez sd, jeeli rodzice
nie wypeniaj naleycie swoich obowizków21. Przyznanie przedstawicielom
ustawowym takiej ostatecznej moliwoci decydowania o dobru maoletniego
wydaje si
bardzo podanym kierunkiem dziaa take i w polskim systemie
prawnym. Zwaywszy w szczególnoci na posiadanie znacznie wi
kszej wiedzy i dowiadczenia yciowego przez rodziców w zakresie znajomoci potrzeb
i interesów swoich dzieci, taka regulacja prawna jest jak najbardziej prawidowa. Chocia pewien niedosyt moe wzbudza brak konsultacji z lekarzem,
dzi
ki której w procesie wyraania wiadomej i dobrowolnej zgody na dokonanie przeszczepu, to przesanki medyczne i dobro dawcy oraz biorcy w pierwszej
kolejnoci powinny przesdza o koniecznoci takiego zabiegu.
19
E.M. GUZIK-MAKARUK, Transplantacja organów, narzdów i tkanek w ujciu prawnym i kryminologicznym, Biaystok 2008, s. 290 i 291.
20
Schweizerisches Zivilgesetzbuch vom 10. Dezember 1907, SR. Systematische Sammlung des
Bundesrechts, 210.
21
§ 187 ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzchbuch, www.ris.bka.gv.at. §187.
80
JOLANTA PACIAN
Dobrym rozwizaniem de lege ferenda, które mona by byo wprowadzi do
naszego porzdku prawnego, wzorem rozwiza prawnych obowizujcych
w Hiszpanii, byoby implementowanie obowizku ustawowego zapytania, kierowanego do hospitalizowanych maoletnich pacjentów i ich przedstawicieli
ustawowych, czy wyraaj zgod
na przeszczep postmoralny czy te sprzeciw.
E. Zieliska podkrela, e „skoro pacjent wyraa zgod
na dokonanie ewentualnego zabiegu operacyjnego, to wydaje si
celowe, aby pouczy go przy tym
o moliwoci wypowiedzenia si
co do pobrania po jego mierci tkanek lub
narzdów”22.
Wprowadzenie ustawowego obowizku informowania osoby, która ukoczya 18 lat, o figurujcym w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów zgoszonym przez
przedstawicieli ustawowych sprzeciwie, równie jest uzasadnione. Cz
sto bowiem penoletnie osoby nie maj wiedzy ani wiadomoci, e ich rodzice, w tak
pojmowanej trosce o nich, zgosili taki sprzeciw. Przekazywanie takich informacji daoby moliwo posiadajcym ju pen zdolno do czynnoci prawnych osobom, wyraenia indywidualnego stanowiska na temat przeszczepów
post mortem. J. Lipski podnosi, e takie rozwizanie „stanowioby wyraz poszanowania woli tych osób, które osignwszy penoletnio, b
d mogy wiadomie zadecydowa o ewentualnym pozostawieniu lub wycofaniu sprzeciwu”23.
Na nieco innym stanowisku dotyczcym dokonywania eksplantacji czy
implantacji od maoletnich stoi jednak ustawodawca niemiecki. Mianowicie
prawo niemieckie24 zabrania darowania organów ex vivo przez maoletniego
dawc
. W rozumieniu tamtejszego prawa – dawca musi by osob penoletni,
czyli zdoln do wyraenia zgody. Niemniej trzeba zaznaczy, e równie w
myl obowizujcych tam regulacji prawnych, maoletnim jest osoba, która nie
ukoczya 18 lat. Wyjtek stanowi przeszczep szpiku kostnego, w takim tylko
wycznie przypadku maoletni moe by dawc. Zgodnie z niemieck ustaw
transplantacyjn, nie jest moliwe, aby maoletni samodzielnie lub przez przedstawiciela ustawowego bd opiekuna prawnego wyrazi prawnie skuteczn
wol
wyst
powania w roli dawcy. Przyj
cie takiego rozwizania wynika niewtpliwie z respektowanej w Niemczech kantowskiej teorii celów i rodków.
22
E. ZIELISKA, Transplantacja w wietle prawa w Polsce i na wiecie, „Pastwo i Prawo”
1995, nr 6, s. 26.
23
J. LIPSKI, Opinia prawna na temat rzdowego projektu ustawy o pobieraniu, przechowywaniu
i przeszczepianiu komórek, narzdów i tkanek, druk sejmowy nr 3856, http://orka. sejm.gov.
pl/proc4.nsf/opisy/3856.htm
24
Gesetz über die Spende, Entnahme und bertragung von Organen (TransplantatinsgesetzTPG) vom 5. November 1997, BGBI I 1997, 2631.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
81
Naley równie podkreli, e niemiecki ustawodawca traktuje w ogóle transplantacj
ex vivo jako jedynie subsydiarn metod
, wykorzystujc przewanie
transplantacj
od dawców martwych. Tak wi
c tym bardziej prawodawca niemiecki uniemoliwi dokonywanie przeszczepów ex vivo od maoletnich, których wyraane samodzielnie decyzje albo w ich imieniu przez przedstawicieli
ustawowych, nie zawsze za wyznacznik mogyby mie zasadno i celowo
takich zabiegów.
8. OBOWIZEK PODEJMOWANIA PRZEZ LEKARZA DZIAA WBREW
STANOWISKU PRZEDSTAWICIELI USTAWOWYCH
Szczególnie problematyczne s sytuacje, w których zachodzi uzasadniona
medycznie konieczno wykonania transplantacji u pacjenta maoletniego,
a przedstawiciel ustawowy nie wyraa zgody na dokonanie tej czynnoci medycznej. Cz
sto zbyt maa wiedza albo zbyt dua ale nieuzasadniona obawa
o skutki niepowodzenia takich dziaa, stoj na przeszkodzie w podj
ciu takiej
decyzji przez rodziców. W naszym systemie prawnym, zgodnie z ustaw
z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty25, lekarz jednak nie
jest bezradny wobec takich przypadków. Mianowicie zgodnie z art. 34 ust. 6 tej
ustawy, lekarz moe zwróci si
do sdu opiekuczego w sprawie wyraenia
zgody na dokonanie przeszczepu u takiego maoletniego pacjenta. Jednak w sytuacji, gdy zwoka spowodowana tym post
powaniem skutkowa mogaby
niebezpieczestwem utraty ycia, ci
kim uszkodzeniem ciaa lub ci
kim rozstrojem zdrowia, na podstawie ust. 7-8 tego artykuu, lekarz moe wykona
taki zabieg bez zgody. Musi wtedy zasi
gn opinii drugiego lekarza, w miar
moliwoci tej samej specjalnoci. Post factum jednak zobowizany jest poinformowa przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sd opiekuczy i poczyni stosown adnotacj
w dokumentacji medycznej pacjenta-biorcy.
T. Dukiet-Nagórska idzie jeszcze dalej, formuujc tez
, e „konsekwencj istnienia w ustawie [z 1996 r.] o zawodach lekarza i lekarza dentysty art. 30 jest
to, i zawarte w niej, w art. […] art. 34 ust. 7 […] postanowienia odnoszce si
do podejmowania przez lekarza decyzji samodzielnie – wbrew literalnemu
brzmieniu opierajcemu si
o uycie terminów «jest dopuszczalne», «lekarz
25
Dz. U. 2008, Nr 136, poz. 857 z pón. zm.
82
JOLANTA PACIAN
moe», «lekarz ma prawo» – wyraaj obowizek lekarza”26. Taki wniosek
niewtpliwie jest zasadny i zgodny ze stanowiskiem i intencj ustawodawcy,
a przede wszystkim dobrem maoletniego pacjenta. Co wi
cej, ta teza znajduje
potwierdzenie równie w orzecznictwie. Sd Okr
gowy w Warszawie w wyroku
z 11 lutego 2011 r. orzek, e na podstawie „art. 34 ust. 7 u.z.l. […] w wypadku
niecierpicym zwoki lekarz powinien sam podj decyzj
o wyborze metody
leczenia. Zwracanie si
przez lekarza do sdu opiekuczego po to, eby sd
w cigu kilkudziesi
ciu minut po nadesaniu faksu wyda postanowienie,
stanowi naruszenie tego przepisu oraz art. 34 ust. 6 u.z.l.”27. Nie powinien zatem wzbudza wtpliwoci fakt, e w sytuacji zagroenia zdrowia i ycia szczególnie maoletniego pacjenta, lekarz musi podejmowa dziaania natychmiast,
jakakolwiek zwoka w dziaaniu moe skutkowa w praktyce zmniejszeniem
szans na popraw
stanu zdrowia, a niejednokrotnie take na uratowanie ycia.
T. Dukiet-Nagórska wyraa suszny pogld, e nawet wówczas, gdy przedstawiciel ustawowy zgasza sprzeciw, a zachodzi stan zagroenia ycia lub
zdrowia, lekarz jest uprawniony do podejmowania dziaa28. Ale ju pojawiaj
si
wtpliwoci, co w sytuacji, gdy maoletni pacjent, który ukoczy 16 lat,
sprzeciwia si
na przykad przeszczepowi szpiku kostnego od swojego brata
albo innej osoby, z któr jest spokrewniony. Zgodnie z literalnym brzmieniem
art. 32 ust. 6 powyszej ustawy, jego zgod
zast
puje orzeczenie sdu opiekuczego. Mona dopatrze si
tutaj pewnej sprzecznoci. Skoro lekarz moe
ratowa ycie maoletniego w stanie zagroenia wbrew stanowisku przedstawiciela ustawowego, to dlaczego nie ma takiej moliwoci, gdy sprzeciw zgasza
sam maoletni. Podobnie uwaa M. Filar, twierdzc, e „skoro zgoda nie ma
charakteru zgody wycznej (tj. pacjent jest nieletni czy ubezwasnowolniony
cz
ciowo lub cakowicie), nie jest w przypadku takiego zabiegu niezb
dna”29.
Tak wi
c tre art. 32 ust. 6 wydaje si
zaprzecza wnioskom wysnutym na
podstawie chociaby wnioskowania a contrario. Trudno wprawdzie zrozumie,
dlaczego dla ustawodawcy waniejszy okazuje si
sprzeciw maoletniego ni
jego przedstawiciela ustawowego.
26
T. DUKIET-NAGÓRSKA, Niepodjcie – zaprzestanie terapii a prawo karne, „Prawo i Medycyna” 2010, nr 1, s. 36.
27
IV CA 1506/10, „Pastwo i Prawo” 2011, nr 7-8, s. 172.
28
T. DUKIET-NAGÓRSKA, wiadoma zgoda pacjenta w ustawodawstwie polskim, „Prawo i Medycyna” 2000, nr 6-7, s.78.
29
M. FILAR, Postpowanie lecznicze (wiadczenia zdrowotne) w stosunku do pacjenta niezdolnego do wyraenia zgody, „Prawo i Medycyna” 2003, nr 13, s. 41.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
83
Chocia przepisy ustawy transplantacyjnej czasem zawieraj pewne sprzecznoci, to jednak, spogldajc na nie w sposób globalny, pozytywnie w pierwszej
kolejnoci naley oceni te rozwizania prawne, które otwieraj moliwo
wyraenia przez sd zgody zast
pczej, niejednokrotnie bardzo cz
sto ratujcej
zdrowie a nawet ycie maoletniego. Pewn wtpliwo wzbudza moe tylko
konieczno zasi
gni
cia opinii drugiego lekarza w sytuacji zagroenia ycia
lub zdrowia. W takich przypadkach naleao postulowa de lege ferenda przyznanie lekarzowi ustawowej moliwoci podejmowania decyzji samodzielnie,
zwaszcza e niejednokrotnie uzyskanie opinii drugiego lekarza, a cz
sto dodatkowej jeszcze tej samej specjalnoci, moe znacznie przeduy przeprowadzenie transplantacji, dla wykonania której najwi
ksze znaczenie ma natychmiastowe podejmowanie dziaa.
PODSUMOWANIE
Trudno dokona jednoznacznej oceny w wymiarze prawnym argumentów
uzasadniajcych i negujcych dokonywanie przeszczepów ex vivo i ex mortuo
od maoletnich. Jednak na pewno mona je uszeregowa w zalenoci od
wyst
powania stanów zagroenia ycia lub zdrowia oraz dobra maoletnich,
którzy maj by poddani takim przeszczepom. Niewtpliwie, te argumenty,
które zawsze przemawiaj za respektowaniem najlepiej poj
tego interesu
maoletniego – w znaczeniu medycznym i prawnym – zawsze winny by priorytetem i musz kadorazowo wyznacza kierunek podejmowanych dziaa
medycznych. To przede wszystkim ycie i zdrowie maoletniego, który wyst
puje niezalenie czy w roli dawcy, czy biorcy, musz zawsze by bezwzgl
dnie
chronione. Naley równie postulowa de lege ferenda implementowanie do naszego systemu prawnego sprawdzonych, najlepszych i najbardziej korzystnych
dla maoletnich rozwiza prawnych, obowizujcych chociaby w Austrii,
Woszech czy Hiszpanii, zaprezentowanych w niniejszym artykule, tak aby
zagwarantowa jak najwi
ksze bezpieczestwo pacjentowi maoletniemu, poddawanemu procedurze transplantacyjnej.
84
JOLANTA PACIAN
BIBLIOGRAFIA
RÓDA PRAWA
Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991, Nr 120, poz.
526 z pón. zm.).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59
z pón. zm.).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z pón.
zm.).
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2008,
Nr 136, poz. 857 z pón. zm.).
Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów (tekst jedn.: Dz. U. 2015, poz. 793).
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 4 grudnia 2009 w sprawie szczegóowych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narzdów
(Dz. U. Nr 213, poz. 1656).
ORZECZNICTWO
Wyrok SN z dnia 30 maja 1973 r., III KR nr 6/1973, Lex nr 21565.
Wyrok SN z dnia 20 listopada 1979 r., IV CR 389/79, OSNC 1980 nr 4, poz. 81.
Wyrok SO w Warszawie z dnia 11 lutego 2011 r., IV CA 1506/10, „Pastwo i Prawo”
2011, nr 7-8, s. 172.
LITERATURA
DANILUK Pawe: Zgoda zast
pcza na naruszenie dóbr prawnych w prawie karnym,
„Prokuratura i Prawo” 2005, nr 5, s. 81.
DUDA Juliusz: Cywilnoprawna problematyka transplantacji medycznej, Lex a Wolters
Kluwer business, Warszawa 2011, s. 123.
DUKIET-NAGÓRSKA Teresa: Niepodj
cie – zaprzestanie terapii a prawo karne, „Prawo
i Medycyna” 2010, nr 1, s. 36.
DUKIET-NAGÓRSKA Teresa: wiadoma zgoda pacjenta w ustawodawstwie polskim,
„Prawo i Medycyna” 2000, nr 6-7, s. 78.
Europejskie standardy bioetyczne: wybór materiaów, red. i tum. Tadeusz Jasudowicz,
TNOiK Dom Organizatora, Toru 1998, s. 81-86.
FILAR Marian: Post
powanie lecznicze (wiadczenia zdrowotne) w stosunku do pacjenta
niezdolnego do wyraenia zgody, „Prawo i Medycyna” 2003, nr 13, s. 41.
GASKA-LIWKA Anita: Transplantacja ex mortuo z udziaem maoletniego, „Prawo
i Medycyna” 2003, nr 1-2, s. 74.
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA
85
Gesetz über die Spende, Entnahme und bertragung von Organen (Transplantatinsgesetz-TPG) vom 5. November 1997, BGBI I 1997, 2631.
GUZIK-MAKARUK Ewa M.: Transplantacja organów, narzdów i tkanek w uj
ciu prawnym i kryminologicznym, Temida 2, Biaystok 2008, s. 290 i 291.
HABERKO Joanna, UHRYNOWSKA-TYSZKIEWICZ Izabela: Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów. Komentarz, LEX/el 2014.
KUBIAK Rafa: Prawo medyczne, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2010, s. 510.
LIPSKI Jan: Opinia prawna na temat rzdowego projektu ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, narzdów i tkanek, druk sejmowy nr 3856,
http://orka.sejm.gov.pl/proc4.nsf/opisy/3856.htm
MULARSKI Krzysztof: Problematyka przeszczepu od maoletniego ywego dawcy,
„Pastwo i Prawo” 2013, nr 7, s. 54.
PYRZYSKA Agnieszka: Dost
p pacjenta do wiadcze zdrowotnych (na tle ustawy
o dziaalnoci leczniczej), „Pastwo i Prawo” 2011, nr 12, s. 16.
REJMAN Genowefa: Zgoda dawcy narzdu lub organu na uszkodzenie ciaa jako okoliczno uchylajca bezprawno czynu, „Nowe Prawo” 1988, nr 4, s. 24.
SZEWCZYK Maria: Wybrane prawne aspekty wykonywania zawodu lekarza, „Folia
Medica Cracoviensia” 1998, nr 3-4, s. 103.
Schweizerisches Zivilgesetzbuch vom 10. Dezember 1907, SR. Systematische Sammlung des Bundesrechts, 210.
ZIELISKA Eleonora: Transplantacja w wietle prawa w Polsce i na wiecie, „Pastwo
i Prawo” 1995, nr 6, s. 26.
ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzchbuch, www.ris.bka.gv.at
MAOLETNI JAKO DAWCA I BIORCA PRZESZCZEPÓW
– EX VIVO I EX MORTUO.
REGULACJE I DYLEMATY PRAWNE
STRESZCZENIE
Celem pracy jest omówienie rozwiza prawnych dotyczcych przeszczepów ex
vivo i ex mortuo, których podmiotem jest maoletni jako dawca albo biorca, oraz
rozwanie argumentów prawnych uzasadniajcych i negujcych ich dokonywanie.
Regulacje prawne dotyczce transplantologii zawarte s w ustawie z dnia 1 lipca
2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzdów.
Natomiast status maoletniego warunkuj przepisy prawne zawarte zarówno w Kodeksie cywilnym, jak i Kodeksie rodzinnym i opiekuczym. Chocia przepisy ustawy
transplantacyjnej czasem zawieraj pewne sprzecznoci, to jednak w przewaajcej
wi
kszoci pozytywnie naley oceni zwaszcza te rozwizania prawne, które traktuj o
moliwoci wyraenia przez sd opiekuczy zgody zast
pczej, niejednokrotnie bardzo
86
JOLANTA PACIAN
cz
sto ratujcej zdrowie a nawet ycie maoletniego. Równie ciekawe s unormowania
obowizujce w Austrii, Niemczech czy Hiszpanii, które z duym powodzeniem i
korzyci dla maoletnich zarówno dawców, jak i biorców mogyby by implementowane do naszego systemu prawnego.
Sowa kluczowe: maoletni, dawca, biorca, regulacje, transplantacja
A JUVENILE PERSON AS A DONOR AND A RECIPIENT
– EX VIVO AND EX MORTUO.
REGULATIONS AND LEGAL ISSUES
SUMMARY
The aim of the paper is to discuss legal solutions concerning ex vivo and ex mortuo
transplantation whose participant is a juvenile donor or recipient, as well as to consider
legal arguments for and against such transplantation. Legal regulations concerning
transplantation are contained in the Act of 01.07.2005 on taking, storing and transplanting of cells, tissue and organs. On the other hand, the status of a juvenile person is
regulated by the provisions of the Civil Code and of the Family and Guardianship Code.
Even though the provisions of the Transplantation Act occasionally contain some
contradictions, there is mostly positive evaluation of especially these legal solutions
which enable a Family Court to give a replacement consent, which frequently saves
health and even life of a juvenile person. There are also interesting legal rules binding
in Austria, Germany or Spain which could be effectively implemented into our legal
system, for the benefit of juvenile donors and recipients.
Key words: a juvenile person, donor, recipient, regulations, transplantation