SŁOWO WSTĘPNE - History of Mining

SŁOWO WSTĘPNE
Obecny kształt polskiego górnictwa uformowany został bez wątpienia przez
wielowiekową praktykę oraz tradycje. Dzieje górnictwa na ziemiach polskich to okres
uporczywej walki z siłami przyrody, doskonalenia narzędzi i organizacji kolektywnej
pracy. Historia tej walki opisana została w licznych opracowaniach bibliograficznych,
zarówno o charakterze naukowo-poznawczym, jak i dokumentacyjnym. Swój skromny
wkład w tym dziele ma również wydawany przez Wyższy Urząd Górniczy miesięcznik
„Bezpieczeństwo pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie”, na łamach którego
prowadzona jest stała rubryka – „Historia i współczesność naszego górnictwa”.
Organy nadzoru górniczego w ramach realizacji swoich ustawowych zadań
zmuszone są niejednokrotnie sięgać do źródeł historycznych, zwłaszcza do
dokumentacji, które przetrwały do dnia dzisiejszego i znajdują się w archiwach
własnych, archiwach państwowych, archiwach zakładowych, muzeach. Konieczność
taka zachodzi przede wszystkim przy badaniu zasadności roszczeń z tytułu szkód
pochodzenia górniczego, kierowanych wobec Skarbu Państwa w przypadkach braku
przedsiębiorcy oraz jego następcy prawnego. Warunkiem uznania roszczeń jest
w takim przypadku udowodnienie istnienia związku przyczynowego pomiędzy szkodą
a dawnymi robotami górniczymi. Udowodnienie takiego związku wymaga też często
wykonania specjalistycznych badań i ekspertyz. Potwierdzenie znaczenia wiedzy
o zaszłościach działalności górniczej odnaleźć można w „górniczym” wątku badania
przyczyn tragicznej w skutkach katastrofy budowlanej hali wystawowej
Międzynarodowych Targów Katowickich, która miała miejsce 28 stycznia br.
Wiedząc, że zachodzące w górotworze procesy zainicjowane działalnością górniczą
nie ustają wraz z zaprzestaniem tej działalności, w celu zapewnienia bezpieczeństwa
powszechnego na terenach pogórniczych, a także właściwego zagospodarowania
przestrzeni tych terenów, powołano do życia przy Wyższym Urzędzie Górniczym
Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej. Archiwum za pośrednictwem
okręgowych urzędów górniczych gromadzi i udostępnia dokumentację mierniczogeologiczną, przy zachowaniu wymaganych prawem procedur, wszystkim zainteresowanym osobom i organom. Do chwili obecnej w oparciu o dokumentację archiwalną
udzielono ponad 2000 informacji o geologicznych i górniczych warunkach środowiska.
Do Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego sporadycznie kierowane są przez
organizacje społeczne, ekologiczne i stowarzyszenia, zapytania i wnioski dotyczące
możliwości objęcia nadzorem górniczym prac zmierzających do wykorzystania
obiektów po dawnych robotach górniczych w celach gospodarczych, turystycznych
i dydaktycznych. Oceniając koncepcje takich rozwiązań pod względem technicznym
i organizacyjnym, tyko niektóre uznać można za realne. Nie jest np. realny wniosek
o wykorzystanie podziemnych wyrobisk w kopalniach węgla kamiennego dla budowy,
zamiast drogi średnicowej, tunelu z Katowic do Gliwic. Badając zaś projekty
wspomnianych prac pod względem spełnienia wymagań dyktowanych przepisami
4
prawa geologicznego i górniczego, zwłaszcza przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy, bezpieczeństwa pożarowego, dochodzimy do przekonania, że poddanie tych prac
rygorom wspomnianego prawa i objęcie nadzorem górniczym, nie tylko nie pomoże ich
realizacji ale skutecznie je uniemożliwi. Sądzę, że prace tego typu powinny być
realizowane jako przedsięwzięcia inżynierskie, w oparciu o przepisy prawa
budowlanego, a tworzone obiekty traktowane jako budowle.
Ujmując rzecz formalnie, objęcie projektowanego bądź istniejącego obiektu
górniczego dziedzictwa nadzorem górniczym, mogłoby nastąpić poprzez wskazanie go
w §1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 kwietnia 2002 r. w sprawie objęcia
przepisami Prawa geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót
podziemnych z zastosowaniem techniki górniczej. Aktualnie rozporządzeniem tym
objęte są między innymi roboty górnicze wykonywane w celu ochrony zabytków
w kopalniach soli Bochnia i Wieliczka, w Kopalni Doświadczalnej M-300 oraz
w Muzeum w Tarnowskich Górach. Należy mieć na uwadze, że objecie obiektu
historycznego prawem geologicznym i górniczym nie jest równoznaczne z objęciem go
ochroną. Tę bowiem kwestę regulują przepisy o ochronie dóbr kultury,
w szczególności ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która dla celów
ochrony przewiduje formy takie jak: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik
historii, utworzenie parku kulturowego oraz stosowne ustalenie w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego.
Badania historyczne w dziedzinie górnictwa prowadzone są przez wiele jednostek
naukowych. Są one jeszcze znacznie rozproszone. dotyczą spraw wycinkowych,
epizodycznych. Uważam, że byłoby celowe ukierunkowanie i skoordynowanie tych
badań. Należałoby rozważyć możliwość powołania Instytutu (Katedry) Historii
Górnictwa. Problematykę rozwoju górnictwa w aspekcie historycznym należałoby
ponadto uwzględnić w szerszym niż dotąd zakresie w programach nauczania szkół
technicznych, na studiach o kierunku górnictwo i geologia. Stanowiłoby to krok
w kierunku dalszej humanizacji górniczych zawodów.
Badanie dziejów górnictwa uczy nie tylko technik pozyskiwania bogactw
mineralnych i zmagań z siłami natury. Wskazuje również liczne, negatywne skutki
eksploatacji górniczej, które w obecnej dobie, w warunkach masowej skali
przedsięwzięć wydobywczych, muszą być rozpoznawalne i w sposób planowy
minimalizowane. Wymagają tego względy ochrony środowiska i zasady
zrównoważonego rozwoju.
W dziedzinie poznania górniczego dziedzictwa wiele jest jeszcze do zrobienia.
Jestem pewien, że konferencja, którą mam zaszczyt objąć patronatem, umożliwi
dotarcie do nowych faktów i przysłuży się do otwarcia niezbadanych jeszcze rozdziałów
historii polskiej ziemi.
Jan SZCZERBIŃSKI
Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego