docstrategia rozwoju
download 
Reklamacja Transkrypt
strategia rozwoju
STRATEGIA ROZWOJU POLITYKI SPOŁECZNEJ GMINNEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W NAGŁOWICACH Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach WPROWADZENIE Realizacja zadań postawionych przed pomocą społeczną (zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i na poziomie rodziny i jednostki), a takŜe konieczność wypracowania niekonwencjonalnych form pomocy, wymaga profesjonalnego i systemowego diagnozowania problemów społecznych. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie Gminy Nagłowice została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Ośrodka Pomocy Społecznej w Nagłowicach, uzyskanej w toku bieŜącej jego działalności, a takŜe o dane uzyskane z Urzędu Gminy, Powiatowego Urzędu Pracy w Jędrzejowie, Poradni Zdrowia Psychicznego w Jędrzejowie, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie i Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego oraz innych instytucji pozostających w ciągłej współpracy z Ośrodkiem. W oparciu o diagnozę została opracowana strategia rozwiązywania problemów pomocy społecznej na najbliŜsze lata, która jest rozwinięciem działań oraz załoŜeń programowych realizowanych w sferze pomocy społecznej na terenie Gminy Nagłowice. Sukcesem moŜna nazwać przeformowanie się roli i zadań Ośrodka Pomocy Społecznej, a takŜe sposoby realizacji świadczonej pomocy. Dokonano przejścia od modelu pomocy, którego zasadniczą funkcją było udzielanie wsparcia materialnego, do modelu nastawionego na wzmocnienie postaw aktywnych oraz wspieranie osób i rodzin zgłaszających się z prośbą o pomoc w rozwiązywaniu problemów. Było to moŜliwe dzięki rozwojowi róŜnego rodzaju usług dla róŜnych grup świadczeniobiorców. Systemowe podejście do rodziny powoduje, Ŝe dysfunkcje mające w niej miejsce nie są traktowane jako izolowane zjawiska dotyczące pojedynczych osób. Stąd pomimo róŜnych form pomocy skierowanych bezpośrednio na jednostkę, podejmuje się pracę z całą rodziną, gdyŜ zmiany w jej funkcjonowaniu stanowią szansę na to, Ŝe następne pokolenie nie stanie się podopiecznymi pomocy społecznej. Działania Ośrodka w Nagłowicach mają na celu nie tylko łagodzenie skutków trudnej sytuacji bytowej świadczeniobiorców pomocy społecznej, lecz takŜe usuwanie przyczyn tkwiących często w sferze psychicznej i społecznej. Strategia rozwiązywania problemów pomocy społecznej ukierunkowana jest na rozszerzenie I pogłębienie form pracy socjalnej, współpracę z róŜnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą społeczną oraz instytucjami działającymi w szerszym obszarze polityki społecznej jak: oświata, słuŜba zdrowia, sądownictwo, prokuratura. Doświadczenia z kilku ostatnich lat pracy socjalnej wykazały pozytywne efekty. Pracownicy mają bezpośredni kontakt ze środowiskiem, który słuŜy właściwej diagnozie i ułatwia skuteczne rozwiązywanie istniejących trudności. Najczęściej pomocy w rozwiązywaniu problemów potrzebują rodziny w których występują: • długotrwałe bezrobocie, • nieleczona choroba psychiczna, • bezradność lub niepodejmowanie działań wobec osób niepełnosprawnych • konflikt wewnątrzrodzinny spowodowany rozwodem lub roszczeniami materialnymi, • oziębłość emocjonalna, • sieroctwo naturalne lub społeczne, • trudności wychowawcze z dziećmi, • przemoc fizyczna i psychiczna, • uzaleŜnienie od alkoholu lub narkotyków, • nieletnia matka, • konieczność sprawowania usług opiekuńczych nad osobą w podeszłym wieku. Wspieranie przez pracowników socjalnych rodziny, przy równoczesnej pomocy materialnej, podejmowanie prób rozwiązywania problemów, których o własnych siłach rodzina nie byłaby w stanie przezwycięŜyć przynosi bardzo poŜądane efekty. 2 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Ideą, która przyświecała opracowanie programu pomocy społecznej na kolejne lata było stworzenie rozwiązań umoŜliwiających wyprowadzenie z grupy ryzyka w kaŜdym przypadku, kiedy jest to moŜliwe (bezrobocie) oraz działanie osłonowe zapobiegające izolacji i marginalizacji tam, gdzie jest to konieczne (ludzie starsi, osoby niepełnosprawne, osoby dotknięte długotrwałą chorobą lub zaburzeniami psychicznymi).Świadomość istniejących problemów społecznych stanowiła motywację do konstruowania rozwiązań nowatorskich i niekonwencjonalnych, dających szansę na podniesienie efektywności oddziaływań pomocowych, dobrze funkcjonujących w istniejącym systemie instytucji wspierających osoby zakwalifikowane do poszczególnych kategorii dysfunkcji. Rozdział I DIAGNOZA ŚRODOWISKA 1. Charakterystyka Gminy Nagłowice Gmina Nagłowice połoŜona jest w zachodniej części województwa świętokrzyskiego przy trasie komunikacyjnej Jędrzejów- Zawiercie- Katowice. Sąsiadujące gminy to: Jędrzejów, Sędziszów, Słupia Jędrzejowska, Moskorzew, Radków, Oksa i zajmuje obszar o powierzchni 11 730 ha. Gmina składa się z 17 sołectw, w których zamieszkuje 5560 osób. Największe skupiska ludzi to miejscowości: Nagłowice-941 osób, Trzciniec- 646 osób, Deszno- 564 osoby. Gmina Nagłowice wyróŜnia się bogatą przeszłością historyczną, w szczególności związaną z Mikołajem Rejem oraz występowaniem unikalnych obiektów historycznych i przyrodniczych. Walory te aktywują do rozwoju agroturystyki, róŜnych form rekreacji i wypoczynku. Na terenie gminy znajdują się: - Samorządowe Centrum Bibliotek i Kultury „Dworek Mikołaja Reja” w skład wchodzą następujące placówki: • Samorządowa Biblioteka w Nagłowicach • Filialna Samorządowa Biblioteka w Warzynie II i w Trzcińcu • Izba pamięci Mikołaja Reja • Świetlica wiejska • Gminny Punkt Informacji Turystycznej - Dwa Ośrodki Zdrowia w Nagłowicach i w Desznie, - Schronisko młodzieŜowe, - Dom Dziecka, - Komisariat Policji, - sezonowy ośrodek wypoczynkowy w Nowej Wsi. W Nagłowicach i Warzynie Pierwszym zostały zorganizowane Zespoły Placówek Oświatowych. W Nagłowicach działają: przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum. Utworzone zostały 4 szkoły filialne w Trzcińcu, Rakoszynie, Zdanowicach, i Desznie. Brak jest szkół zawodowych i średnich. Niestety ilość uczniów w naszej gminie systematycznie maleje. Z danych uzyskanych w Urzędzie Stanu Cywilnego w Nagłowicach wynika, Ŝe liczba urodzeń dzieci w latach 2000-2004 przedstawia się następująco: - 2000 r.- 58 dzieci, - 2001 r.- 42 dzieci, - 2002 r.- 59 dzieci, - 2003 r.- 54 dzieci, - 2004 r.- 55 dzieci, 3 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - 2005 r.- 67 dzieci. - Gmina Nagłowice jest typową gminą rolniczą, na ogół są to małe gospodarstwa od 1 ha do 5 ha. Źródła utrzymania mieszkańców gminy są następujące: - praca w gospodarstwie rolnym - 40 % - emerytury i renty - 15 % - gospodarstwo + praca dodatkowa - 20 % - zasiłki dla bezrobotnych - 2% - praca na własny rachunek - 3% - praca najemna - 13 % - inne - 4% Na terenie gminy jest zaledwie kilka zakładów usługowo- produkcyjnych: - Zakład Ślusarski w Nagłowicach- produkcja drobnego sprzętu rolniczego oraz ogrodzenia stalowe, - Przetwórstwo Drewna w Nagłowicach, - Usługi Wodno- Kanalizacyjne w Nagłowicach, - Usługi Transportowe w Ślęcinie, - Piekarnia w Warzynie Pierwszym, - Usługi Stolarskie w Cacowie, - Pasieka w Cacowie Oraz zakłady mechaniki pojazdowej w Nagłowicach, w Brynicy Mokrej, w Ciernie. W Ciernie znajduje się takŜe punkt złomu „HAPART”, jak równieŜ Wytwórnia Mas Bitumicznych prowadzona przez Świętokrzyskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych „TRAKT” ŚPRD-TRAKT sp. z o. o. Kielce z siedzibą w Górkach Szczukowkich. Ponadto działają cztery lokale gastronomiczne: w Nagłowicach: Zajazd „U Reja” i restauracja „Sanet”, w Jaronowicach: Zajazd „Hubertus”, w Ciernie – śabieniec: Bar „Barbarówka”, w Ślęcinie: Zajazd – Motel, w Ciernie : betoniarnia „TRANS BETON 2. Dominujące problemy społeczne w Gminie Nagłowice Codziennemu Ŝyciu mieszkańców gminy towarzyszą liczne problemy, które swoim zasięgiem obejmują coraz większą grupę ludzi i coraz młodsze pokolenia. Zmuszają one część społeczności gminy do szukania róŜnych form pomocy w tym i korzystania z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Liczba rodzin korzystających z pomocy w latach 2000 – 2005 kształtowała się następująco: 350 300 250 200 liczba rodzin 150 100 50 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 4 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Rys.1. Liczba osób objętych pomocą GOPS w latach 2000- 2005. W roku 2000 objętych pomocą zostało 330 rodzin – liczba osób w rodzinach 1 358. - 2001 r. objętych pomocą zostało 192 rodziny – liczba osób w rodzinach 769. - 2002 r. objętych pomocą zostało 229 rodzin – liczba osób w rodzinach 932. - 2003 r. objętych pomocą zostało 291 rodzin – liczba osób w rodzinach 1 190. - 2004 r. objętych pomocą zostało 175 rodzin – liczba osób w rodzinach 681. - 2005 r. objętych pomocą zostało 191 rodzin- liczba osób w rodzinach 745. Najczęściej rodziny które korzystają ze świadczeń pomocy społecznej dotknięte są problemami związanymi z ubóstwem, bezrobociem, bezradnością w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, niepełnosprawnością. 2.1. Bezrobocie Bezrobocie oznacza sytuację, w której popyt na siłę roboczą jest mniejszy od jej podaŜy. W odniesieniu do jednostki, bezrobocie oznacza przymusowe pozostawanie w bezczynności zawodowej z powodu braku moŜliwości znalezienia w ustalonym prawnie czasie, pracy odpowiadającej kwalifikacjom i predyspozycjom zawodowym. Bezrobocie jest równoznaczne z całkowitym brakiem moŜliwości zarobkowania. Głównymi przyczynami pozostawania bez pracy na z terenu Gminy Nagłowice są: - zmniejszenie rynku pracy w gminie, Jędrzejowie, Kielcach oraz innych pobliskich miejscowościach, - powrót ludności związany z utratą pracy- w szczególności tzw. dwuzawodowców, - upadek lub ograniczenie zatrudnienia w zakładach lub instytucjach związanych z rolnictwem, - ujawnienie się tzw. bezrobocia ukrytego (nadmiar osób w gospodarstwach rolnych w stosunku do rzeczywistych potrzeb). Okres pozostawania bez pracy jest dla wielu osób jednym z trudniejszych momentów Ŝycia, który rodzi szereg problemów. Bardzo szybko pojawią się problemy finansowe, rodzi się konieczność szukania doraźnych metod poprawy sytuacji ekonomicznej rodziny. Przymusowe pozostawanie bez pracy oraz brak moŜliwości ponownego zatrudnienia pozostawiają u człowieka poczucie odrzucania przez społeczeństwo. W dalszej kolejności moŜe to powodować wszelkiego rodzaju problemy Ŝyciowe: rozdraŜnienie, zamykanie się w sobie, zrywanie więzi międzyludzkich, rozwód czy samotność. Stres i utrata stabilizacji powodują często niemoŜność podejmowania racjonalnych, a nawet jakichkolwiek decyzji. Pojawia się apatia i zniechęcenie. Okres bezrobocia oznacza radykalną zmianę rozkładu w ciągu dnia, konieczność rezygnacji z klarownego podziału na czas pracy i czas relaksu. Generalnie bezrobotni częściej dysponują wolnym czasem, który poświęcają na prace domowe, kontakty z bliskimi, na swoje hobby. Zmiana trybu Ŝycia w okresie bezrobocia inaczej przebiega wśród kobiet i męŜczyzn. Dla męŜczyzn jest to przede wszystkim zwiększona porcja wolnego czasu, którą 30% z nich przeznacza na hobby. Kobiety częściej zajmują się pracami domowymi i poświęcają czas swoim bliskim. W zmianie trybu Ŝycia ujawnia się tradycyjny podział obowiązków na kobiece i męskie. Bezrobotni męŜczyźni często sięgają po uŜywki, głównie w celu rozładowania stresu. Wśród tych, którzy palili przed utratą pracy zwiększa się częstość sięgania po papierosa. Osoby o niewielkich szansach na rynku pracy- brak kwalifikacji, zaawansowany wiek raczej dostrzegają nadmiar wolnego czasu, a rodzące się przygnębienie, rozczarowanie lub stres leczą alkoholem bądź nikotyną. Bardziej aktywnie i twórczo starają się wykorzystać swój czas ci bezrobotni, którzy dostrzegają szansę poprawy swojej pozycji na rynku (młodzi, posiadający poszukiwany zawód lub gotowi do przekwalifikowania się). Bezrobotni zauwaŜają u siebie pogorszenie stanu zdrowia i pogorszenie samopoczucia. Większość bezrobotnych uwaŜa, Ŝe nie ma 5 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach wpływu na waŜne decyzje rodzinne. Prawie wszyscy bez pracy odczuwają niepokój lęk, przygnębienie, rozdraŜnienie, mają kłopoty ze snem, czują, Ŝe coś im zagraŜa. Bardzo niepokojący jest fakt, Ŝe co najmniej 25% bezrobotnych, a na wsi 30% traci chęć i motywację do Ŝycia. Taka deklaracja dowodzi głębi poczucia beznadziejności własnej sytuacji i siły stresu jaki wywołuje pozostawienie bez pracy. Bezrobocie burzy klimat Ŝycia rodzinnego. Wpływa destrukcyjnie na pełnienie przez rodzinę jej podstawowych funkcji, na realizację określonych zamierzeń, zadań i planów Ŝyciowych. Najbardziej bolesnym aspektem bezrobocia jest zagroŜenie bezpiecznej egzystencji rodziny. Brak pracy ma negatywny wpływ na ekonomiczną funkcję rodziny. Powoduje jej szybką degradację, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa. Bezrobocie naraŜa rodzinę na szereg niedogodności, sublimację wielu waŜnych potrzeb, niewłaściwe kształcenie osobowości ich członków. Praca zawodowa wyznacza postawy i zachowanie dzieci, system stosowanych przez nie ocen, kontakty ze środowiskiem rówieśniczym, uznawane przez wartości czy preferowane cele. DąŜenia dzieci i młodzieŜy są silne związane z pozycją zawodową rodziców, a otaczająca rzeczywistość postrzegana jest pryzmatach pracy zawodowej. Bezrobocie jest często w rodzinie czynnikiem konfliktogennym i nasilającym patologie społeczne takie jak naduŜywanie alkoholu, zdobywanie środków pienięŜnych nielegalnymi sposobami. Głębokość zmian w rodzinie spowodowanych bezrobociem zaleŜy w duŜej mierze od struktury rodziny, jej fazy rozwoju, statusu społecznego, stanu zagospodarowania materialnego, kondycji zdrowotnej członków rodziny oraz środowiska lokalnego. Bezrobocie rodziców dla dzieci i młodzieŜy kończącej pewien etap edukacji niejednokrotnie oznacza zmianę i ograniczenie planów dalszego kształcenia, obniŜenie ich aspiracji edukacyjnych, zahamowanie rozwijania ich uzdolnień w drodze dalszej nauki czy zajęć dodatkowych. Skutkiem bezrobocia w rodzinie jest takŜe osłabienie autorytetu rodziców. W opinii dzieci a zwłaszcza nastolatków, taka sytuacja jest przejawem braku zaradności, nieumiejętności dostosowania się do rzeczywistości społeczno- ekonomicznej czy Ŝyciowego nieudacznictwa. Powoduje to zachwianie systemu wartości młodego pokolenia i obniŜenie w hierarchii takich wartości jak wykształcenie, uczciwa praca, solidarność. Obok wcześniej wymienionych skutków bezrobocia występuje jeszcze jeden element taki jak nieplanowane, bezzadaniowe funkcjonowanie rodziny, bez określonych celów i hierarchii zadań czekających na realizację. Racjonalne planowanie Ŝycia rodzinnego moŜe odbywać się jedynie przy załoŜeniu wydolności finansowej rodziny, w pokryciu wydatków na cele konsumpcyjne i usługowe oraz poczuciu stabilności dochodów. W Gminnym Ośrodku pomocy Społecznej bezrobotni stanowią znaczną grupę. Dominującą, chociaŜ doraźną formą pomocy, są świadczenia pienięŜne- zasiłki okresowe i celowe. Bezrobotni zgłaszający się do Ośrodka to przewaŜnie ludzie młodzi. Przychodzą o pomoc po wyczerpaniu się zasiłku z powodu upływu jego pobierania, brak ofert pracy, z powodów zdrowotnych lub braku środków utrzymania. Ośrodek pośredniczy w zatrudnianiu bezrobotnych przy pracach sezonowych. Zbierane są informacje o wolnych miejscach pracy z lokalnych gazet. Podejmuje równieŜ działania mające na celu motywowanie, szczególnie osób pozostających długo bez pracy, mających niskie kwalifikacje lub nie posiadających Ŝadnego zawodu do przekwalifikowania się, uczestnictwa w szkoleniach. Pracownicy socjalni przeprowadzają często rozmowy, nakłaniają do podejmowania takiego działania jak telefoniczne sprawdzenie aktualności ogłoszenia o pracy, wyszukiwanie w gazetach ofert. Osoba bezrobotna musi uwierzyć Ŝe jakiekolwiek działania mogą przynieść oczekiwane rezultaty. Propozycje te przyjmowane są przez nich często niechętnie. Klienci Ośrodka są zupełnie bierni w poszukiwaniu stałego źródła dochodu, niezainteresowani Ŝadną pracą, agresywni w roszczeniach ciągłego uzyskiwania środków finansowych z ośrodka. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej współpracuje z Powiatowym Urzędem Pracy w Jędrzejowie przy zatrudnianiu bezrobotnych w ramach prac interwencyjnych organizowanych przez gminę. W pierwszej kolejności zatrudniane są osoby korzystające ze świadczeń ośrodka w uzgodnieniu z Wójtem Gminy. W większości są to rodziny wielodzietne. 6 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach W latach 2000-2005 liczba rodzin korzystających z pomocy ośrodka z powodu bezrobocia przedstawia się następująco: 250 200 150 100 50 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Rys.2. liczba rodzin korzystających z pomocy ośrodka z powodu bezrobocia. Jak wynika z wykresu korzystanie z pomocy z powodu bezrobocia ma tendencję spadkową. 2.2 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego Znaczną część podopiecznych stanowią rodziny w których występują trudności opiekuńczowychowawcze. Z tym problemem spotkało się wiele rodzin, m. in.: w 2000 r. pomoc otrzymało 70 rodzin, które liczyły 434 osoby, w 2001 r. pomoc otrzymało 93 rodziny, które liczyły 474 osoby, w 2002 r. pomoc otrzymało 113 rodzin, które liczyły 563 osoby, w 2003 r. pomoc otrzymało 75 rodzin, które liczyły 396 osób, w 2004 r. pomoc otrzymało 54 rodziny, które liczyły 298 osób, w 2005 r. pomoc otrzymało 54 rodziny, które liczyły 299 osób. 120 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Rys. 3. Liczba rodzin z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi w latach 2000 -2005. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami , takimi jak: - przemoc domowa, - zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych (brak pracy, odejście jednego z małŜonka), 7 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małŜeńskich, zawodowych wyraŜające się m.in. w postaci niedojrzałości emocjonalnej, problemach we współŜyciu z ludźmi, trudnościach adaptacyjnych, niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, - problemy wychowawcze w środowisku rodzinnym, szkolnym ujawniające się w postaci zachowań buntowniczych, agresywnych, konfliktowych, łamania przez dzieci i młodzieŜ panujących obyczajów, norm i wartości. Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w Ŝyciu dziecka z którego w Ŝycie dorosłe wniesie róŜne postawy i zachowania. To tu nawiązuje ono pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współŜycia społecznego. Na środowisko rodzinne składają się: • struktura rodziny, • atmosfera wychowawcza w domu, • warunki materialne i zdrowotne, • stopień wykształcenia rodziców, • ogólna struktura środowiska. Zaburzona struktura rodziny, często spotykana wśród świadczeniobiorców Ośrodka, niekorzystnie wpływa na sytuację dziecka, na jego więź z rodziną. Rodziny podopiecznych Ośrodka odznaczają się często zaburzoną strukturą w postaci nieustabilizowanych formalnie i społecznie związków, rozpadem poŜycia małŜeńskiego, częstymi zmianami partnerów, występuje w nich przemoc skierowana na dzieci lub partnera. W rodzinach z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi brakuje umiejętności tworzenia właściwego klimatu Ŝycia rodzinnego, rozładowanie napięć powstałych poza domem, właściwych wzorców komunikacji i dawania rodzinie poczucia bezpieczeństwa, obdarzenia dzieci uwagą. Rodziny te Ŝyją często w społecznościach, które nie chcą ingerować w Ŝycie innych lub nie potrafią pomóc gdyŜ same nie posiadają właściwych wzorców. W wielu sytuacjach dzieci pochodzące z tych rodzin pozostawione są same sobie, większość wolnego czasu spędzają z rówieśnikami na podwórkach, częściej pojawiają się u nich problemy w szkole (mniej czasu poświęcają przygotowaniu się do lekcji, przeŜywają więcej poraŜek szkolnych w efekcie czego rezygnują z podejmowania wysiłku w zdobywaniu wiedzy), w takiej sytuacji rodzice nie mogą podwyŜszać wymagań w stosunku do ocen i zachowania dziecka. Dzieci odrzucone przez środowisko rodzinne szukają akceptacji wśród rówieśników, łączą się w grupy subkulturowe, zaczynają wagarować, uciekać z domu i popadać w konflikt z prawem. Problemy opiekuńczo-wychowawcze, przemoc w rodzinie, konflikty międzypokoleniowe wielokrotnie są przyczyną umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub resocjalizacyjnej, a dla dorosłych ofiar rodzinnej przemocy są powodem szukania schronienia i porad w placówkach i organizacjach pomocowych. Problemy opiekuńczo-wychowawcze występują w rodzinach niepełnych i wielodzietnych. Najczęstsze problemy tych rodzin to: - zła sytuacja materialna, - złe warunki bytowania, - niewydolność wychowawcza, - patologie rodziców, - negatywne relacje między rodzeństwem, - patologie wśród dzieci, - negatywne wpływy środowiska. Pomoc dla takich rodzin kształtowała się następująco: 8 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 rodziny niepełne rodziny wielodzietne 2000 2002 2004 Rys.4 Rodziny niepełne i wielodzietne korzystające z pomocy ośrodka w latach 2000 – 2005. Z powyŜszego wykresu wynika, Ŝe pomoc udzielana rodzinom wielodzietnym i niepełnym przez ostatnie 4 lata utrzymuje się na jednakowym poziomie. 2.3 Niepełnosprawność lub długotrwała choroba Niepełnosprawność jest zjawiskiem o komponentach medycznych i społecznych. Powodowana chorobami czy dysfunkcjami cielesnymi ma przede wszystkim wymierne konsekwencje funkcjonalne i społeczne. Z tej złoŜoności zjawiska wynika, Ŝe jest ono określane i mierzone w róŜny sposób: - w oparciu o zmienne kliniczne (etiologia, lokalizacja i zakres uszkodzeń), - na podstawie moŜliwości codziennego funkcjonowania (samoobsługa, poruszanie się), - na podstawie zdolności do pełnienia podstawowych ról społecznych adekwatnych do wieku danej osoby. Powszechnie za niepełnosprawne uznaje się osoby których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemoŜliwia pełnienie ról i zadań społecznych stosownie do wieku. Osoby niepełnosprawne stanowią na świecie bardzo liczną społeczność. W jej skład wchodzi ponad 500 mln. ludzi, z czego 2/3 Ŝyje w krajach rozwijających się. W Polsce zbiorowość osób niepełnosprawnych liczy juŜ około 4,5 mln. osób (14%), a prognoza GUS przewiduje, Ŝe w roku 2010 liczba wzrośnie do 6 mln. MoŜna wyróŜnić następujące rodzaje niepełnosprawności: - dysfunkcja narządu ruchu , - dysfunkcja narządu wzroku (ślepota), - dysfunkcje narządu słuchu (głuchota), - upośledzenia umysłowe, - choroby psychiczne, - przewlekłe choroby somatyczne. Od początku 1999 roku Ŝyjemy w nowej rzeczywistości administracyjnej realizując zadania na poziomie jednostki i rodziny. Dotychczasowe doświadczenia w pracy na rzecz osób niepełnosprawnych przybliŜyły problematykę tych osób, ich moŜliwości, oczekiwania i potrzeby. DuŜym problemem dla osób niepełnosprawnych są bariery architektoniczne w miejscu zamieszkania i w budynkach uŜyteczności publicznej. Bariery nie tylko utrudniają, ale niekiedy wręcz uniemoŜliwiają uczestnictwo w normalnym Ŝyciu. Niepokojącym jest równieŜ fakt zmniejszenia ilości środków na likwidację barier architektonicznych, urbanistycznych i w komunikacji osób Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych przekazanych przez Państwowy Niepełnosprawnych(dane z Instytutu Rozwoju SłuŜb Socjalnych „Niepełnosprawność”) Niepełnosprawni spotykają się równieŜ z problemami psychologicznymi i społecznymi, które wiąŜą się z trudnościami akceptacji samego siebie i swoich schorzeń oraz z brakiem zrozumienia ze strony ludzi zdrowych. W związku z koniecznością realizacji zadań postawionych przed pomocą społeczną, a takŜe koniecznością wypracowania nowych form pomocy, w tym równieŜ pomocy dla osób 9 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach niepełnosprawnych niezbędne jest profesjonalne i systemowe zdiagnozowanie środowiska osób niepełnosprawnych. Pomoc osobom korzystających ze świadczeń ośrodka przedstawia się następująco: 80 60 40 liczba osób 20 0 2000 2002 2004 Rys.5. Liczba rodzin korzystających z pomocy ośrodka z powodu niepełnosprawności w latach 2000 – 2005. Obserwacje pracowników ośrodka pozwalają stwierdzić, Ŝe sytuacja tej grupy osób jest bardzo trudna. Problemy osób niepełnosprawnych wiąŜą się głównie z ograniczonymi moŜliwościami oprotezowania i zakupu sprzętu ułatwiającego komunikowanie się i samoobsługę, kosztowną i trudno dostępną rehabilitacją. 80 70 60 50 40 liczba rodzin 30 20 10 0 2000 2002 2004 Rys.6. Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu długotrwałej choroby w latach 2000 – 2005. Jak wynika z wykresu liczba rodzin gdzie występuje długotrwała choroba z roku na rok rośnie. Choroby przewlekłe mają następujące cechy: - długotrwałość, - pogorszenie sprawności, - uzaleŜnienie, - niepomyślne rokowania, - następstwa psycho-społeczne. Choroby będące przyczyną największej liczby orzeczeń i od wielu lat utrzymujące się w pierwszej pozycji wśród przyczyn zgonów to choroby krąŜenia. Szczegółowe analizy wykazały, Ŝe powodują one około 52 % zgonów i stanowią główną przyczynę niepełnosprawności.(dane z Instytutu Rozwoju SłuŜb Socjalnych „ Niepełnosprawność”) Choroba i niepełnosprawność to czynniki, które prowadzą do pogorszenia kondycji finansowej kaŜdej rodziny bez względu na jej przynaleŜność społeczną, zawodową i miejsce zamieszkania. Taka 10 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach sytuacja to z jednej strony efekt wydatków na leczenie, rehabilitację i róŜnego typu świadczenia będące udziałem rodzin, w których Ŝyją osoby z ograniczoną sprawnością; z drugiej strony przyczyną jest ograniczenie dochodów – utrata pracy i renta inwalidzka osoby niepełnosprawnej oraz ograniczenie aktywności zawodowej i moŜliwości zarobkowych innych członków rodziny zobowiązanych do świadczeń opiekuńczych. Na tę sytuację mogą nałoŜyć się jeszcze dodatkowe uwarunkowania, które czynią Ŝycie tych rodzin szczególnie trudnym. Uwarunkowania te to: - wcześniejsza trudna sytuacja bytowa, np. brak podstawowego standardu wyposaŜenia gospodarstwa domowego , - wysoki poziom wydatków, gdy więcej niŜ jedna osoba wymaga działań leczniczorehabilitacyjnych, - niezaradność Ŝyciowa członków rodziny, nieumiejętność gospodarowania ograniczonymi środkami finansowymi. Dotknięcie jednego z członków rodziny długotrwałą chorobą lub niepełnosprawnością stanowi dla rodziny sytuację kryzysową. Wymaga to odpowiedniego systemu interwencji kryzysowej stwarzającej dla osoby niepełnosprawnej i jej rodziny moŜliwości skorzystania z efektywnego systemu wsparcia, stanowiącego warunek prewencji podstawowej. Z drugiej strony brak konstruktywnego rozwiązania sytuacji kryzysowej w przyszłości domaga się wypracowania warunków sprzyjających aktywizacji zarówno samej osoby niepełnosprawnej jak i jej rodziny. Długotrwała choroba i niepełnosprawność najbardziej uderza w sferę finansową i emocjonalną całej rodziny. Rodzina w takiej sytuacji wymaga nieinstytucjonalnych form pomocy, maksymalnie zindywidualizowanych i dostosowanych do jej potrzeb. Wzmocnienia wymaga cała rodzina, bo ona zapewnia najwszechstronniej i w sposób ciągły moŜliwości poznawania uczucia miłości, potrzeb wolności, religijności. To rodzina z natury broni godności oraz podmiotowości prawnej swych członków. W zetknięciu z niepełnosprawnością bądź teŜ z długotrwałą i przewlekłą chorobą jednego ze swych członków, w rodzinie musi dokonać się ogromny proces, którego zasadniczymi elementami są osobista przemiana oraz właściwa reakcja grupy podstawowej. Szczególnie trudna sytuacja narasta w rodzinie wychowującej nieletnie dziecko. Często rodzice po uzyskaniu informacji, Ŝe ich dziecko jest niepełnosprawne, przeŜywają bardzo silnie negatywne emocje. W rezultacie ulegają zakłóceniu relacje między członkami rodziny, szczególnie zaś między małŜonkami oraz rodzicami a dzieckiem niepełnosprawnym. PrzeŜycia które występują prawie we wszystkich rodzinach bez względu na to, jaki rodzaj niepełnosprawności występuje u dziecka moŜna podzielić na: - okres szoku, - okres kryzysu emocjonalnego, - okres pozornego przystosowania się do sytuacji, - okres konstruktywnego przystosowania się. Zadania pracownika wobec osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych wyznaczone są potrzebami tychŜe ludzi, którzy bez pomocy nie są w stanie rozwiązać swoich problemów, ale takŜe nie potrafią się obronić przed krzywdzeniem i naruszaniem wobec nich praw człowieka. Nie są w stanie wykorzystać istniejących zasobów i innych moŜliwości społecznych stworzonych na uŜytek obywateli w celu: - rozwoju osobowego, - zaspokojenia potrzeb społecznych (kontaktu i rozwoju w grupach rówieśniczych oraz w Ŝyciu społecznym i kulturowym), - wykorzystania swojego potencjału dla dobra społecznego, - zorganizowania sobie Ŝycia tak, aby było ono Ŝyciem aktywnym i godnym, - rozwiązywania trudności Ŝyciowych, - zorganizowanie sobie środków materialnych do Ŝycia i niezbędnych warunków mieszkaniowych. Pracownik socjalny w odniesieniu do osób niepełnosprawnych jest twórcą i filarem systemu wsparcia społecznego oraz kreatorem zaistnienia osoby z upośledzeniem w Ŝyciu społecznym. Rolę pracownika socjalnego moŜna określić jako towarzyszący przewodnik i doradca, który jest pomostem pomiędzy osobą zamkniętą i bezradną, ale pełną chęci do Ŝycia, a jej szansami wśród ogólnodostępnych i specjalnych zasobów społecznych. 11 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Pracownik socjalny powinien być „oparciem społecznym”, polega ono na: - doradztwie, - poradnictwie ( w tym udzielanie informacji i motywowanie do działania), - pomocy przez towarzyszenie i wspieranie w toku względnie samodzielnego Ŝycia i w róŜnych sytuacjach Ŝyciowych, - pomocy w formie finansowej, rzeczowej, uzyskaniu usług, - zastępowaniu w załatwianiu spraw trudnych, przekraczających wydolność psychiczną i intelektualną podopiecznych. 2.4 Alkoholizm Według najnowszej klasyfikacji zespół uzaleŜnienia od alkoholu jest chorobą chroniczną i postępującą, która zaczyna się i rozwija bez świadomości osoby zainteresowanej, polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych i moŜe doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Charakteryzują ją przede wszystkim takie zjawiska jak: - codzienne wypijanie alkoholu w celu utrzymania zadowalającego funkcjonowania, - regularne ale ograniczone do weekendów picie duŜych ilości alkoholu, - ciągi picia występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości, - objawy abstynenckie, - zmiany tolerancji na alkohol, - utrata kontroli nad piciem, - zaburzenia pamięci, - nawroty picia po próbach utrzymania okresowej abstynencji. Pracownik dosyć często ma do czynienia z nietrzeźwością wśród swoich podopiecznych i wśród członków ich rodzin. RozróŜnienie przypadków, w których nietrzeźwość związana jest z uzaleŜnieniem moŜe mieć praktyczne znaczenie. W przypadku osób, w których nietrzeźwość nie wynika z chorobowych mechanizmów uzaleŜnienia istnieje większa szansa, Ŝe zewnętrzne oddziaływania socjalno- perswazyjne mogą przynieść efekty pozytywne. Stawianie warunków, odwoływanie się do norm moralnych i reguł obyczajowych moŜe w części takich przypadków okazać się skuteczne. W przypadku osoby uzaleŜnionej powstrzymanie jej od picia, a nawet zmniejszenie rozmiarów tego picia przy pomocy takich oddziaływań, niemal z reguły okazuje się mało owocne, a ewentualnie efekty krótkotrwałe, jeŜeli nie doprowadzi się do prawidłowego leczenia. W rozpoznaniu uzaleŜnienia konieczne jest uzyskanie wstępnej orientacji o rozmiarach i okolicznościach picia oraz towarzyszących temu zaburzeniach i szkodach. NaleŜy pamiętać, Ŝe celem postępowania z osobami z problemem alkoholowym jest przyczynianie się do zatrzymania lub ograniczenia picia, a więc dość radykalna zmiana w Ŝyciu takich osób. Wszystkie działania, w tym takŜe działania zmierzające do poprawy sytuacji socjalno-bytowej, muszą przyczyniać się do osiągnięcia tego celu. SłuŜy temu jednoczesna realizacja następujących zadań: - motywowanie osób uzaleŜnionych do utrzymania abstynencji i do leczenia, - rozpoznanie stopnia zaawansowania problemu, w tym diagnoza uzaleŜnienia, - przyczynianie się do brania odpowiedzialności za swoje postępowanie przez osoby naduŜywające alkoholu i uzaleŜnione, a zwłaszcza uświadomienie im skutków picia, - rozwiązywanie problemów związanych z dotychczasowym sposobem funkcjonowania i usuwania skutków picia, - poprawa sytuacji socjalno-bytowej. Specyfika uzaleŜnienia od alkoholu jako chronicznej choroby o cięŜkim przebiegu wymaga, by terapia była prowadzona w placówce profesjonalnej lub w odpowiednio przygotowanym środowisku wzajemnej pomocy. Oznacza to, Ŝe pracownik socjalny w zasadzie nie powinien 12 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach podejmować samodzielnie prób leczenia i czuć się odpowiedzialny za utrzymanie przez osobę uzaleŜnioną abstynencji. Niepowodzenia takich prób, podejmowanych czasem spontanicznie przez pracowników socjalnych, którzy pragną bezpośrednio pomóc członkom rodziny, są frustrujące. Patologiczne picie powaŜnie uszkadza zdolność człowieka do pracy i do pełnienia typowych ról społecznych. W związku z tym w populacji osób uzaleŜnionych od alkoholu znajduje się wiele takich, które mają problemy bytowe, które straciły pracę lub nie mogą jej znaleźć i naleŜą do grypy bezrobotnych. Połączenie uzaleŜnienia alkoholowego z bezrobociem powoduje zdecydowane obniŜenie szansy na aktywne radzenie sobie z brakiem pracy. W większości przypadków członkowie rodziny osoby uzaleŜnionej, pozostający z nią w bliskich kontaktach, doznają licznych szkód psychofizycznych i bytowych spowodowanych zaburzeniami zachowania wynikającymi z nietrzeźwości. Z tego powodu przyjmuje się tezę, Ŝe alkoholizm to choroba całej rodziny. Rodziny, których Ŝycie codzienne i cała sytuacja Ŝyciowa są zaburzone przez postępowanie osoby uzaleŜnionej, nazywane są rodzinami alkoholowymi. U członków tych rodzin, oprócz doraźnych cierpień i szkód osobistych spowodowanych aktami przemocy, zaniedbaniami i naduŜyciami, bardzo często obserwuje się powaŜne zaburzenia emocjonalne i pogorszenie stanu zdrowia fizycznego, wynikające z przebywania w stanie chronicznego stresu i opresji. Od kilkunastu lat u większości członków rodzin alkoholowych rozpoznaje się specyficzny rodzaj zaburzeń psychologicznych nazywany „współuzaleŜnienie” które polega na przystosowaniu się do Ŝycia w patologicznej sytuacji i obniŜeniu zdolności do samoobrony przed szkodzącym wpływem tej sytuacji .U osoby współuzaleŜnionej rozwijają się autodestrukcyjne schematy postępowania i myślenia, zaburzenia nerwicowe i psychosomatyczne, często pojawia się tendencja do naduŜywania alkoholu lub innych substancji chemicznych zmieniających stan psychiczny, jej zachowanie staje się irracjonalne i nieraz podtrzymuje patologiczne funkcjonowanie uzaleŜnionego członka rodziny. Pomoc rodzinom w których występował problem alkoholowy kształtuję się następująco: 25 liczba rodzin 20 15 10 5 0 2000 2002 2004 Rys.7. Liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu alkoholizmu w latach 2000 – 2005. Praca z tak zaburzonymi klientami GOPS jest bardzo trudna, długotrwała i często skazana na niepowodzenia. Z pomocą w pracy z alkoholikami pracownikom socjalnym przychodzi Gminna Komisja d/s Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do ich zadań naleŜy m.in.: - inicjowanie przedsięwzięć w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi i współpraca z róŜnymi instytucjami i organizacjami, - kierowanie na badania przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzaleŜnienia od alkoholu osób, które w związku z naduŜywaniem alkoholu powodują rozpad poŜycia rodzinnego, demoralizację nieletnich, systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, - kierowanie do sądów wniosków o wszczęcie postępowania w sprawie zastosowania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, - udzielanie pomocy kuratorom sądowym wykonującym nadzór nad osobami poddanymi leczeniu odwykowemu na podstawie orzeczenia sądowego, 13 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieŜy, w tym prowadzenie poza lekcyjnych zajęć sportowych, a takŜe działań na rzecz doŜywiania dzieci uczestniczących w programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych, - zwiększenie do dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzaleŜnionych od alkoholu, - udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie, - wspieranie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, słuŜącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych i współdziałanie z nimi, - przestrzeganie zasad sprzedaŜy i obrotu napojami alkoholowymi. Na terenie Gminy Nagłowice brak jest takich instytucji: Poradni Zdrowia Psychicznego, Poradni Odwykowej, Klubu AA. 2.5 Potrzeba ochrony macierzyństwa Wśród podopiecznych Ośrodka znajdują się kobiety, które korzystały z zasiłków z tytułu ciąŜy i wychowywania dziecka, będące w cięŜkiej sytuacji materialnej i bytowej. Pomoc tym rodzinom kształtowała się następująco: 25 20 15 10 5 0 2000 2002 2004 Rys.9 liczba rodzin korzystająca z pomocy z powodu ochrony macierzyństwa w latach 2000 – 2005. 2.6 Bezdomność Bezdomność to sytuacja osób lub rodzin, które w danym czasie nie mają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłoby uwaŜać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Bezdomność moŜna podzielić; z przymusu i z wyboru. Bezdomni z wyboru to ludzie o specyficznych predyspozycjach osobowościowych, przekonaniach, które nie pozwalają im nigdzie osiedlić się na stałe, zadomowić. Ludzie ci reprezentują typ wiecznego tułacza, wędrowca, który odrzucił normy Ŝycia społecznego. Bezdomni z konieczności to ludzie, którzy doznali niejako losowego przymusu i posiadają osobistą przyczynę bezdomności. MoŜna mówić takŜe o bezdomności : ”jawnej” i „ukrytej”, rozumiejąc przez pierwszą sytuację braku mieszkania i dachu nad głową, a przez drugą sytuację warunków mieszkaniowych drastycznie odbiegających od społecznie akceptowanego standardu mieszkaniowego. Bezdomność to jedno z najgroźniejszych zjawisk patologii społecznej. Do najczęstszych przyczyn bezdomności zalicza się: - konflikty rodzinne, trwały rozpad małŜeństwa z koniecznością opuszczenia mieszkania, - uzaleŜnienie alkoholowe, patologia, 14 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - utrata źródła utrzymania, - niezaradność Ŝyciowa, - brak moŜliwości powrotu do mieszkania po opuszczeniu zakładu karnego, - bezdomność z wyboru, - utrata mieszkania z powodu klęsk Ŝywiołowych (poŜary) i zagroŜeń budowlanych, - utrata mieszkania z powodu eksmisji za zaległości w opłatach czynszu. Na terenie Gminy Nagłowice w latach 2000-2003 nie odnotowano zjawiska bezdomności, natomiast w roku 2004 - 4 przypadki, a w roku 2005- 3 przypadki. 2.7 Trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego Grupę klientów pomocy społecznej stanowią osoby opuszczające zakłady karne. Pomoc przyznana tym osobom kształtowała się następująco: - w 2000 r. – 2 osoby, - w 2001 r. – 2 osoby, - w 2002 r. – 2 osoby, - w 2003 r. – 3 osoby, - w 2004 r. – 1 osoba, - w 2005 r. – 1 osoba. 2.8 Sieroctwo Problem sieroctwa nie jest zjawiskiem nowym. Smutnym i znamiennym jest fakt, iŜ obecnie sieroty w coraz większym stopniu pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych, w których panuje zła atmosfera, konflikty rodzinne, błędy wychowawcze, nie poczuwanie się do odpowiedzialności za dzieci, brak związków uczuciowych między członkami rodziny, a szczególnie brak miłości do dziecka. Na dezintegrację rodziny wpływa równieŜ zła sytuacja materialna, mieszkaniowa, narastająca frustracja spowodowana bezrobociem. ZagroŜenia współczesnej rodziny oraz przyjęty sposób interwencji w kłopoty i trudności rodziny pociągają za sobą znaczny i stały wzrost liczby dzieci wychowywanych poza rodziną własną. Okoliczności do podjęcia działań opiekuńczych i ratowniczych wobec dzieci mogą wynikać z przyczyn obiektywnych – śmierci rodziców, przewlekle chorych uniemoŜliwiających rodzicom sprawowanie opieki nad dzieckiem, najczęściej jednak dotyczą środowisk rodzinnych niewydolnych finansowo o niskim poziomie społeczno-moralnym, patologicznych, ubogich. Na terenie Gminy Nagłowice funkcjonuje: - Dom Dziecka, - rodziny zastępcze. W domu dziecka wychowuje się 57 dzieci, w tym tylko 2 wychowanków to sieroty naturalne, pozostałe 55 dzieci to sieroty społeczne. Sieroty społeczne, to dzieci pozbawione trwale lub czasowo szans wychowania w rodzinie własnej, ze względu na brak odpowiednich warunków opiekuńczo-wychowawczych w tej rodzinie. Z pojęciem „ sieroctwem społecznym” wiąŜe się pojęcie „sieroctwa duchowego”, odnosi się to do sytuacji, gdy dziecko przebywające w rodzinie odczuwa osamotnienie, brak opieki i wsparcia ze strony rodziców. Na terenie gminy jest tylko jedna rodzina zastępcza. 15 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Rodzina zastępcza jest formą całkowitej, okresowej opieki nad dzieckiem osieroconym lub z innych przyczyn pozbawionym opieki rodziców biologicznych. Najczęstsze przyczyny powierzania opieki nad dzieckiem rodzinom zastępczym jest: - osierocenie, - porzucenie, - wyjazd rodziców za granicę, - pozbawienie, ograniczenie, zawieszenie władzy rodzicielskiej, - patologia (alkoholizm, narkomania, znęcanie się nad rodziną), - choroba rodziców, - trudne warunki materialne rodziny, - przebywanie rodziców/ rodzica w zakładzie karnym. MoŜna wyróŜnić trzy etapy rozwiązywania problemów sieroctwa, z którym spotykają się pracownicy socjalni: - zaistnienie takiego nasilenia zjawisk patologicznych w rodzinie, gdy niezbędna jest interwencja słuŜb powołanych do ochrony dziecka, - przyjęcie dziecka na podstawie decyzji sądu i władz oświatowych do rodzin zastępczych, - rozpoczynanie samodzielnego, dorosłego Ŝycia przez usamodzielnionych wychowanków domów dziecka i rodzin zastępczych. Zadaniem pracownika socjalnego jest monitorowanie środowiska, które nie zapewnia dziecku odpowiednich warunków Ŝycia, i rozwoju. Wczesne rozpoznanie sytuacji moŜe zapobiegać narastaniu patologii. Szybka pomoc i interwencja w rodzinie moŜe zapobiec sieroctwu społecznemu i duchowemu. Pod szczególną uwagą pracownika socjalnego powinny znajdować się rodziny niewydolne wychowawco, albo przeŜywające przejściowy kryzys. Trzeba wówczas podjąć takie działania, aby wspierały rodzinę i utrzymanie w niej dziecka. Zasoby, które moŜna uruchomić w pomocy na rzecz danej rodziny zazwyczaj tkwią w samej rodzinie, wśród krewnych, w środowisku zamieszkania. MoŜliwości wspomagania rodziny i rozwiązywania jej problemów są jednak często związane z potrzebą uruchomienia specjalistycznych placówek diagnostycznych, interwencyjnych ( policja, sąd, organizacje społeczne, zwłaszcza zajmujące się ochroną praw dziecka, obroną przed przemocą), konsultacyjnych ( poradnie, ośrodki zajmujące się edukacją rodziny, umiejętnościami wychowawczymi rodziców), opiekuńczo-wychowawczych ( zapewniających całodobową lub częściową opiekę o charakterze stałym lub doraźnym). 2.9 Człowiek w wieku starszym i jego problemy Gerontologia jest to nauka o starzeniu się i starości. Zajmuje się ona szerokim zakresem zagadnień, od biologii poprzez medycynę, psychologię, po socjologię i demografię. Starzenie się jest to naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w osobniczym rozwoju Ŝywych organizmów, w tym takŜe człowieka. Starzenie się ma charakter zjawiska dynamicznego, przebiegającego w czasie. Starość jest to końcowy etap starzenia się. Za początek starości przyjmuje się umownie na 60 – 65 lat. Procesy demograficzne od lat wskazują, Ŝe postępuje proces starzenia się społeczeństw. Badania GUS informują, Ŝe w Polsce w 1970 r. ludzie w wieku poprodukcyjnym stanowili 13 % społeczeństwa; w 1990 r. juŜ 15 %; a w 2000 r. – 16 %. W miarę przebiegu starzenia ujawniają się pewne cechy psychiczne uwaŜane za charakterystyczne dla wieku starczego. Mogą one być podstawą oceny wieku psychologicznego. Podstawy psychiczne ludzi starszych dają się sklasyfikować w pewne typy, istnieje jednak duŜa róŜnorodność cech psychicznych pojawiających się u poszczególnych osób. Zarówno starzenie biologiczne, jak i starzenie psychiczne nie zawsze przebiega z wiekiem metrykalnym, czyli nieproporcjonalnie do liczby przeŜytych lat. Zachodzące z wiekiem, ale nie zawsze równoległe do 16 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach wieku, zmiany psychiczne moŜna odnieść do trzech elementów: zdolności poznawczych (intelektu), Ŝycia uczuciowego i postaw społecznych. W zakresie intelektu następuje stopniowe obniŜenie procesów poznawczych, sztywność schematów myślowych (konserwatyzm poglądów), mniejsza zdolność przystosowawcza do nowej sytuacji, osłabienie pamięci. W zakresie Ŝycia uczuciowego słabnie uczuciowość skierowana na osoby drugie, a wzrasta zainteresowanie emocjonalne własną osobą. Obserwuje się równieŜ niestabilność emocjonalną w postaci zmiany nastrojów, płaczliwości lub skłonności do depresji, egoizmu będącego wyrazem skierowania uczuć na samego siebie. W zakresie postaw społecznych ulega zawęŜeniu krąg zainteresowań, wzrasta podejrzliwość i poczucie zagroŜenia. Ludzie starsi, schorowani mają problemy z podstawowymi codziennymi czynnościami domowymi; dotyczą konieczności zmiany dotychczasowych zachowań lub nauczenia się przez człowieka starzejącego się nowych czynności lub nowych sposobów ich wykonania w związku z zachodzącymi procesami starzenia się, a w przypadku rodziny – obejmują konieczność realizacji konkretnych czynności lub co najmniej pomocy w realizacji tych czynności, z którymi senior sobie nie radzi. Zmiany są następstwem: - obserwowanych w starszych grupach wiekowych tendencji do utraty lub ograniczenia sprawności fizycznej w czynnościach codziennego Ŝycia, - pogarszającego się stanu zdrowia lub są wynikiem konkretnej choroby czy dysfunkcji, co wywołuje konieczność prowadzenia terapii, pielęgnowania, usprawniania w warunkach domowych, - pojawiających się objawów ograniczonej lub utraconej orientacji czasoprzestrzennej ( np. przy miaŜdŜycy, chorobie Alzheimera), co uniemoŜliwia Ŝycie bez opieki. Dla człowieka starzejącego się są to dwie kategorie zmian. Pierwsza z nich obejmuje konieczność wykonania czynności codziennego Ŝycia w sytuacji ograniczonej sprawności. Są to: - czynności z zakresu samoobsługi (mycie się, jedzenie, ubieranie, korzystanie z toalety), - czynności obejmujące higienę otoczenia (zmiana pościeli, sprzątanie), - czynności związane z przygotowaniem posiłków (gotowanie, zmywanie), - czynności związane z utrzymaniem kontaktów poza domem (zakupy, apteka, lekarza). Druga kategoria zmian dotyczy zachowań związanych z chorobą , takich jak: - konieczność przyjmowania leków, - przestrzeganie zaleconej terapii innej niŜ farmakologiczna, np. okłady, ćwiczenia usprawniające, - zachowania rygorów dietetycznych, często wbrew wieloletnim przyzwyczajeniom Ŝywieniowym i upodobaniom seniora, - przestrzeganie np. w leczeniu i odŜywianiu konkretnych sekwencji czasowych tj. przyjmowanie leków. W realizacji opieki nad człowiekiem starszym samotnym występują dwie sytuacja. Pierwsza- gdy istnieją juŜ trudności, ale w ramach swoich moŜliwości i pomocy z zewnątrz człowiek starszy wiekiem jest w stanie sobie z nimi poradzić. Druga- gdy starszy człowiek wymaga stałej i intensywnej pomocy, której pełna realizacja nie jest moŜliwa w warunkach opieki domowej. Między nimi istnieją róŜne, często złoŜone sytuacje pośrednie. Jeśli okaŜe się, Ŝe człowiek jest w stanie poradzić sobie z nowymi zadaniami, czynnościami i samoopieką, pomoc z zewnątrz moŜe być ograniczona do sprawowania nadzoru lub obserwacji czy czynności te są wykonywane prawidłowo, takŜe, od którego momentu naleŜy udzielić bezpośredniej pomocy. W przypadku człowieka starszego zamieszkującego z rodzina, w sposób naturalny obserwacja jest prowadzona i pomoc jest udzielona przez rodzinę. W przypadku człowieka samotnego – wiele tych czynności jest podejmowanych w ramach pomocy sąsiedzkiej, w trudniejszych przypadkach przez róŜne instytucje – dzienne domy pomocy społecznej lub teŜ przez domy pomocy społecznej zapewniające całodobową opiekę. Problemy, wiąŜą się z zadaniami opiekuńczymi rodziny na rzecz seniora, a takŜe, mogą mieć charakter emocjonalny, organizacyjny i bytowy. Problemy rodziny w realizacji zadań opiekuńczych wobec seniora w rodzinie mogą być związane z wykonywaniem poszczególnych czynności: - problemy wynikające z udzielania pomocy przy wykonywaniu przez seniora niektórych czynności 17 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Ŝycia codziennego, - problemy związane ze świadczeniem opieki wzmacniającej zalecaną człowiekowi starszemu przez lekarza terapię: podawanie, kontrolowanie leków, kontrolowanie diety, pomoc w wykonywaniu ćwiczeń, czynności usprawniających ( np. pomoc przy chodzeniu, siadaniu na wózku inwalidzkim), - problemy związane z pielęgnowaniem i ograniczeniem powikłań i nawrotów choroby u człowieka w starszym wieku ( np. pielęgnacja przeciwodleŜeniowa, oklepywanie, smarowanie, masaŜe). W większości przypadków problemy te wiąŜą się z: - brakiem umiejętności i doświadczenia w wykonywaniu poszczególnych czynności, - brakiem czasu, by w odpowiednich sekwencjach czasowych wykonywać poszczególne czynności, - wyjątkową wraŜliwością lub awersją do wykonywania poszczególnych czynności (np. iniekcja insuliny, higiena intymna). Drugą grupę stanowią problemy dotyczące przebiegu opieki i konsekwencji z tym związanych; są to problemy emocjonalne, organizacyjne i bytowe. Problemy emocjonalne występujące w sytuacji opieki łączą się z reakcjami członków rodziny na konieczność udzielania pomocy i świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych, głównie ze względu na niekorzystne postawy wobec tych świadczeń tj. braku akceptacji siebie w roli opiekuna, a takŜe braku akceptacji osoby, którą naleŜy się opiekować. Problemy organizacyjne powstają z róŜnego rodzaju ograniczeń w sprawowaniu opieki (typ rodziny, trudności lokalowe) lub istniejących ułatwień i wzmocnień rodziny w jej funkcji opiekuńczej w środowisku lokalnym (organizacji pozarządowych i lokalnych systemów wsparcia). Gmina Nagłowie jest gminą starzejącą się; zamieszkuje ją 1 168 osób w wieku poprodukcyjnym co stanowi 20% ogółu mieszkańców. W ostatnich latach obserwuje się migrację ludzi młodych do duŜych miejskich aglomeracji. W ramach pomocy osobom starszym świadczone są usługi opiekuńcze przez pomoc sąsiedzką, która z roku na rok ciągle wzrasta. Pomoc ta kształtowała się w następujący sposób: 25 20 15 licza osób 10 5 0 2000 2002 2004 Rys.8 Liczba osób korzystających z pomocy w ramach usług świadczonych przez pomoc sąsiedzką W latach 2000 – 2005. Z powyŜszego wykresu wynika, Ŝe z roku na rok rośnie liczba osób korzystających z usług świadczonych przez pomoc sąsiedzką. Ludzie starsi stanowią najuboŜszą klasę polskiego społeczeństwa. Są teŜ grupą społeczną o małych wpływach na kształtowanie opinii publicznej. Sytuacja społeczna i materialna ludzi w wieku starczym jest kształtowana przez: środowisko zamieszkania, dawny wykonywany zawód i wysokość emerytury oraz warunki bytowe. 18 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach 3. Zasady pomocy społecznej 3.1 Potencjał kadrowy pomocy społecznej Zatrudnienie kadr w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej oraz rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia pracowników samorządowych. W myśl ustawy o pomocy społecznej: Art. 116 „Pracownikiem socjalnym moŜe być osoba, która posiada dyplom uzyskania tytułu zawodowego w zawodzie pracownik socjalny, dyplom wyŜszej szkoły zawodowej o specjalności praca socjalna lub ukończone studia wyŜsze o specjalności praca socjalna na jednym z kierunków: pedagogika, politologia, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie” Zgodnie z wymaganiami postawionymi w ustawie wszyscy pracownicy socjalni w Ośrodku Pomocy Społecznej posiadają kwalifikacje do wykonania zawodu. art. 122 „osoby kierujące jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej są zobowiązane posiadać co najmniej 3-letni staŜ pracy w pomocy społecznej oraz specjalizację z zakresu organizacji społecznej W Ośrodku Pomocy Społecznej w Nagłowicach zatrudnionych jest czterech pracowników. Zgodnie a ustawą o pomocy społecznej liczba zatrudnionych pracowników socjalnych powinna być proporcjonalna do liczby mieszkańców (art. 61 pkt 11). Małgorzata Foremnik Kierownik Ośrodka średnie Pomocy Społecznej Specjalizacja z organizacji pomocy społecznej ElŜbieta Równicka Specjalista socjalnej Specjalizacja II stopnia w zawodzie pracownik socjalny Administracja Ewa Wileczek pracy średnie Aspirant pracy wyŜsze zawodowe socjalnej Magdalena Markiewicz Pracownik socjalny wyŜsze Pedagogika opiekuńcza i pracy socjalnej Tabela 1. Kwalifikacje kadry Ośrodka Pomocy Społecznej w Nagłowicach 3.2 Infrastruktura instytucjonalnej pomocy społecznej w Gminie Nagłowice Gmina Nagłowice od 1999 roku realizuje koncepcję budowy systemu pomocy społecznej (zgodnie z zasadą pomocniczości). Jego celem jest skuteczne wspieranie osób i rodzin w przezwycięŜeniu trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, moŜliwości i uprawnienia. Współdziałanie Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej z wieloma podmiotami, które w większym lub mniejszym stopniu wkraczają w politykę społeczną i pomoc społeczną, rozszerza ofertę stosowanych form i środków pomocy. Stwarza moŜliwości lepszego docierania do róŜnych grup i środowisk, jak równieŜ finansowania działalności z róŜnych źródeł. 19 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Rozdział II Program Pomocy Społecznej na lata 2006-2013 Organizacja systemu pomocy społecznej w Gminie Nagłowice jest dostosowana do potrzeb społecznych. Planowane sposoby ich zaspakajania są kontynuacją istniejącego juŜ systemu wsparcia lub tworzą moŜliwości jego uzupełnienia o nowe rozwiązania. Wszystkie programy i projekty tworzone są w oparciu o szczegółowe analizy. Realizacja proponowanego programu pomocy społecznej na lata 2006-2013 ma zapewnić moŜliwości długofalowych działań wspierających osoby i rodziny w procesie odzyskiwania zdolności do samodzielnego funkcjonowania w zmieniających się warunkach społeczno-ekonomicznych, moŜliwość sukcesywnego zmniejszania się liczby środowisk uzaleŜnionych od świadczeń pomocy społecznej. 1. Kierunki rozwoju pomocy społecznej w Gminie Nagłowice Budowany system pomocy społecznej w Gminie Nagłowice wymaga stałej rozbudowy infrastruktury społecznej i przystosowywania jej do zmieniających się potrzeb społecznych, wypracowania nowych sposobów pracy socjalnej mającej na celu usamodzielnienie osób i rodzin oraz poprawę ich funkcjonowania, a takŜe zapobieganie zjawiskom rodzącym zapotrzebowanie na pomoc społeczną. Tworzenie warunków organizacyjnych do realizacji zadań pomocy społecznej 1. Przystosowanie struktury ośrodka pomocy społecznej do nowych zadań. 2. Rozwijanie infrastruktury socjalnej stosownie do rozeznanych potrzeb, w tym tworzenie: - punktów konsultacyjnych oraz poradnictwa dla rodzin, - klubu integracji społecznej, - organizowanie grup terapeutycznych oraz grup wsparcia dla osób uzaleŜnionych, bezdomnych, ofiar przemocy, Zaspakajanie niezbędnych potrzeb Ŝyciowych osób i rodzin: 1. Udzielanie świadczeń przewidzianych w ustawie o pomocy społecznej oraz ustawie o świadczeniach rodzinnych. 2. Udzielanie świadczeń wynikających z rządowych programów pomocy społecznej. 3. Opracowanie i wynikających z rządowych programów pomocy społecznej w oparciu o rozeznane potrzeby. Pobudzanie społecznej aktywności do działań samopomocowych: 1. Podejmowanie działań informacyjnych i integracyjnych na rzecz osób dotkniętych tym samym problemem. 2. Animowanie róŜnych grup samopomocowych. 2. Poszczególne obszary programu pomocy społecznej na lata 2006- 2013 20 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach 2.1 Pomoc na rzecz osób bezrobotnych. Motywacją do tworzenia programów pomocy dla osób bezrobotnych, stanowiących najliczniejszą grupę świadczeniobiorców Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, jest świadomość negatywnych konsekwencji zjawiska bezrobocia. Bezrobocie przyczyniając się do zuboŜenia materialnego implikuje na poziomie rodziny takie negatywne skutki, jak: dezintegracja rodziny (upadek autorytetów i zakłócenia w socjalizacji ról), zmniejszenie siły wsparcia emocjonalnego i solidarności pomiędzy członkami rodziny, zwiększenie ryzyka zaistnienia patologii Ŝycia rodzinnego. Na poziomie indywidualnym – powoduje brak wiary we własne siły, obniŜenie samooceny, wpływa na potęgowanie się niezdolności do pokonywania problemów (syndrom „wyuczonej bezradności”), przyczynia się do zaniku gotowości i chęci do pracy, wywołuje obniŜenie poziomu umiejętności funkcjonowania w zorganizowanych formach Ŝycia społeczno-gospodarczego. Szczególne zagroŜenia dla jednostki i rodziny niesie długotrwały brak pracy. Wpływ bezrobocia na kształtowanie się nowej warstwy ubogich jest ciągle potwierdzany faktem rosnącej liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej. Większość długotrwale bezrobotnych klientów GOPS to osoby, które nie spełniły wymagań rynku pracy. Ich trwałe pozostawanie bez pracy zmniejsza z kaŜdym dniem szansę na zatrudnienie, postępuje zuŜycie kwalifikacji, wtórne przystosowanie i utrata atrakcyjności dla potencjalnego pracodawcy. Argumentację dla rozwoju inicjatyw samorządowych stanowi nie tylko aspekt finansowy problemu bezrobocia w środowisku lokalnym – konieczność ponoszenia przez budŜet miasta znaczących kosztów pomocy społecznej kierowanej do bezrobotnych (szczególnie długotrwale bezrobotnych) i ich rodzin. Jest nią równieŜ świadomość zagroŜeń wynikających z długotrwałego bezrobocia dla jednostki, rodziny społeczności. Poszerzające się obszary niedostatku materialnego spowodowanego bezrobociem mogą być przyczyną narastania zjawisk społecznie niepoŜądanych, mogą wyzwalać szeroko rozumiane zachowania patologiczne. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji Ŝycia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb Ŝycia wyzwalają zachowania dewiacyjne skierowane na rodzinę i lokalne środowisko wychowawcze . Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliŜszych – ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga skonstruowania specjalnych form oddziaływań. Załączone projekty działań, odnoszone do osób bezrobotnych, mają spowodować zwiększenie planowanej aktywności w poszukiwaniu pracy, a w końcowym efekcie – wyjście z bezrobocia i z kręgu świadczeniobiorców pomocy społecznej. Cele strategii: Celem planowanych przez GOPS Nagłowice działań jest wspieranie bezrobotnych w poszukiwaniu pracy oraz przeciwdziałanie i eliminowanie negatywnych skutków psychospołecznych bezrobocia. Adresatem programu jest grupa osób bezrobotnych z terenu Gminy Nagłowice, którzy są podopiecznymi ośrodka i wykazują aktywność w poszukiwaniu pracy. Etapy strategii: 1.Budowanie sieci między instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz rozwiązywania bezrobocia . 21 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach 2. Przeciwdziałanie uzaleŜnieniu świadczeniobiorców od instytucji pomocy społecznej. 3. Rozwiązywanie problemu bezrobocia systemowo czyli z uwzględnieniem pomocy dla bezrobotnego. 4. ZróŜnicowanie form pomocy adresowanych do bezrobotnego zgodnie z zasadą indywidualizacji procesu pomagania. 5. Przy zatrudnianiu na roboty publiczne i interwencyjne organizowane prze Urząd Gminy, brane są pod uwagę opinie GOPS na temat sytuacji materialnej i finansowej zatrudnionych osób. 6. Rozszerzanie zakresu robót publicznych i interwencyjnych o prace, które na rzecz Gminy mogą wykonać osoby bezrobotne z terenu Gminy Nagłowice. 7. Koordynatorami działań na rzecz bezrobotnych będą pracownicy socjalni. 8. Pozostające do dyspozycji GOPS Nagłowice środki finansowe na pomoc materialną będą stanowić waŜny instrument słuŜący kształtowaniu poŜądanych postaw i zachowań bezrobotnych podopiecznych 9. Negocjowanie kontraktów określających zasady współdziałania będących podstawą pracy z bezrobotnymi klientami GOPS. Kierunki działania: Działania z zakresu pracy socjalnej - Opis i diagnoza sytuacji psychospołecznej klienta; analiza przyczyn długotrwałego pozostawania bez pracy i źródeł niepowodzeń w znalezieniu zatrudnienia, określenie predyspozycji i preferencji, ocena zasobów bezrobotnego i jego środowiska społecznego. - Wypracowanie z klientem planu działań ukierunkowanych na uaktywnienie zawodowe w kontekście szerszej koncepcji Ŝycia; określenie celu głównego i celów krótkoterminowych. - Praca socjalna z klientem i środowiskiem. - Oddziaływanie urzędu pracy poprzez kontakt, doradztwo i poradnictwo zawodowe organizacja szkoleń, kursów. - Zawieranie kontraktów pomiędzy bezrobotnym, a ośrodkiem pomocy określającej zasady współpracy oraz cele, do których naleŜy zmierzać, by uniezaleŜnić od środków finansowych ośrodka. - Przeznaczenie środków finansowych na zakup: podstawowego wyposaŜenia do szkoły, ciepłego posiłku w szkole. Pomoc dla bezrobotnych nie moŜe się ograniczyć jedynie do świadczeń finansowych. Konieczne jest takŜe prowadzenie intensywnej pracy socjalnej, której celem będzie kształtowanie u bezrobotnych odpowiedzialności za swój los i umiejętności przystosowania się do samodzielnego Ŝycia w obecnej rzeczywistości. Szczególny nacisk naleŜy połoŜyć na uczenie prowadzenia gospodarstwa domowego w nowej sytuacji, racjonalnego gospodarowania ograniczonymi środkami finansowymi oraz planowanie najbliŜszej przyszłości własnej rodziny. Osoby bezrobotne oraz wsparcia. ich rodziny dotyka wiele ograniczeń w zakresie funkcjonowania społecznego. Sytuacja bezrobocia wywołuje takŜe wiele napięć w sferze Ŝycia psychicznego jednostki. Rozwiązaniem dla tej części problemów staną się grupowe formy pomocy takie jak grupy samopomocowe. Działania z zakresu budowania sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w obszarze problemu bezrobocia: - docieranie z informacjami do zainteresowanych, - przekazanie informacji o jego sytuacji prawnej, 22 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - przekazywanie informacji o jego uprawnieniach oraz moŜliwościach ubiegania się o dofinansowanie projektów pomocowych z róŜnych źródeł np. fundacji, funduszy, itp. Podmioty realizacji strategii: 1. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach. 2. Powiatowy Urząd Pracy w Jędrzejowie. 2.2 Pomoc na rzecz rodzin z problemem opiekuńczo- wychowawczym Wiodącą myślą strategii pomocy rodzinie z problemami opiekuńczo-wychowawczymi jest konieczność systemowego podejścia do pracy z rodziną i kompleksowego oddziaływania na nią. Rodzina jest dynamiczną, społeczną całością, jej elementy są ze sobą w interakcji i we wzajemnej zaleŜności. NaleŜy więc załoŜyć, Ŝe nie wystarczy zajmować się tylko dziećmi w celu poprawienia ich funkcjonowania, lecz cała rodziną, która potrzebuje wszechstronnej diagnozy i pomocy. Mając na uwadze dobro dziecka i rodziny naleŜy kierować się zasadami: - pomoc powinna być wczesna i mieć charakter profilaktyczny, ochronny i aktywizujący jednostkę lub rodzinę do poszukiwania samodzielnych rozwiązań, - opieka i pomoc powinny być zorganizowane w środowisku bliskim dziecku; w rodzinie, w szkole tak, aby umoŜliwiły mu wzrastanie i rozwój w naturalnych warunkach rodzinnych, kulturowych i społecznych w przypadku udzielania pomocy zakłada się stopniowe zmniejszanie jej intensywności, zmianę charakteru pomocy z intencyjnej na stymulującą i wspierającą. Kierunki pomocy: Występujące i dominujące w rodzinach dysfunkcje wyznaczają kierunki działań: Działania z zakresu pracy socjalnej: 1) Specjalizacja pracowników socjalnych, która pozwoli na bardziej kompleksową i profesjonalną pomoc w rozwiązywaniu problemów rodzin z trudnościami opiekuńczo – wychowawczymi. 2) Rozwój pracy zespołowej Pracownik socjalny wraz z konsultantem – w zaleŜności od potrzeb moŜe to być: pedagog, psycholog, prawnik - wspólnie opracowują plan pracy z konkretną rodziną w celu pomocy w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowej tej rodziny. NaleŜy się spodziewać, Ŝe efektem takiej pracy będzie wszechstronna i bardziej niŜ dotychczas skuteczna pomoc rodzinie w odbudowywaniu utraconych ról, umiejętności i wartości, takich jak: więź rodzinna, poczucie bezpieczeństwa, optymizm i wiara, Ŝe istnieje wiele realnych moŜliwości pokonania kryzysu. 3) Warunkowanie pomocy przez zawieranie kontraktów Uświadomienie podopiecznemu, Ŝe to on jest odpowiedzialny za rozwiązanie swojego problemu, a zadaniem wyspecjalizowanego pracownika socjalnego/konsultanta jest stymulowanie i wspieranie podejmowanych przez niego działań. Efektem tej pracy powinno być podpisanie kontraktu dotyczącego współpracy podopiecznego z pracownikiem socjalnym/ konsultantem. 4) Zorganizowanie wsparcia dla ofiar przemocy i osób w sytuacji kryzysowej - Grupa wsparcia dla kobiet, której celem będzie: praca nad motywacją do zmiany sytuacji, wspieranie w działaniu, zmniejszenie poczucia osamotnienia, udzielanie informacji z zakresu prawa i pomocy społecznej (spotkanie z prawnikiem, psychologiem, pracownikiem socjalnym), - Grupa wsparcia dla dzieci i młodzieŜy dotkniętych przemocą i będących świadkami przemocy, której celem będzie udzielanie informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie, uczenie wyraŜania emocji, rozładowywania agresji, napięć, uczenie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie. 5) Utworzenie ośrodka interwencji kryzysowej i dla ofiar przemocy 23 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach Obserwuje się nasilenie przemocy w rodzinie. Trudno jest jednak ustalić aktualne wskaźniki dotyczące przemocy. Jest to problem w duŜej mierze ukryty. Statystyki prowadzone w tym zakresie są bardzo ograniczone, a zgromadzone dane nie odzwierciedlają problemu. Przemoc w domu stanowi jednak powaŜny problem. Negatywne skutki przemocy dotyczą wszystkich członków rodziny. Najczęściej sprawcami przemocy są męŜczyźni, a ofiarami – kobiety i dzieci. Realizacja projektu będzie obejmowała: - pomoc prawną, psychologiczną, socjalną - tworzenie miejsc noclegowych dla kobiet z dziećmi w celu odizolowania ofiar od sprawcy, - zorganizowanie grupy wsparcia dla kobiet – ofiar przemocy, - terapia grupowa ofiar przemocy, - zorganizowanie grupy wsparcia dla dzieci i młodzieŜy dotkniętych przemocą i będących świadkami przemocy, Działania z zakresu budowania sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi: 1) Doskonalenie systemu informowania o moŜliwościach uzyskania pomocy przez osoby potrzebujące Uruchomienie strony internetowej, na której zamieszczane byłyby informacje o bieŜącej działalności Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nagłowicach, realizowanych programach i planach na przyszłość. Stworzenie takiej informacji umoŜliwi m.in. nawiązanie współpracy z innymi instytucjami pomocowymi, a być moŜe wypracowanie wspólnych działań, zaznajomi organizacje pozarządowe z charakterem prowadzonej działalności. 2) Budowanie sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz ofiar przemocy i wsparcia rodzin z problemami opiekuńczo – wychowawczymi - Kontynuacja podjętej wraz z instytucjami pozarządowymi akcji organizowania wypoczynku letniego dla dzieci z rodzin patologicznych - Uściślanie współpracy z sędziami rodzinnymi, kuratorami sądowymi. Podmioty realizacji strategii: - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach, - Caritas Diecezji Kieleckiej, - Sąd Rejonowy w Jędrzejowie – zespół kuratorów, - Organizacji pozarządowe wspomagające rodziny dysfunkcyjne społecznie. 2.3 Pomoc na rzecz osób dotkniętych problemem alkoholowym Cele strategii: - Wypracowanie modelu wspólnego oddziaływania pracowników socjalnych, konsultantów i terapeutów odwykowych na rodziny dotknięte problemem alkoholowym, - Wypracowanie i doskonalenie form pracy z podopiecznym uzaleŜnionym w celu mobilizacji go do podjęcia leczenia odwykowego, - Ochrona dzieci przed skutkami alkoholizmu rodziców, - Wypracowanie form współpracy z lokalnymi instytucjami i organizacjami pomagającymi osobom uzaleŜnionym i ich rodzinom. Aktualne działania GOPS skierowane na pomoc rodzinom z problemem alkoholowym: - działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieŜy prowadzone przez świetlicę wiejską, - udzielanie pomocy pedagogicznej, psychologicznej i prawnej rodzicom z problemem alkoholowym, - zaspakajanie socjalnych i innych potrzeb np. kulturowych dla dzieci z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym poprzez opłacanie doŜywiania w szkole, wyposaŜenie w niezbędne artykuły szkolne 24 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach i odzieŜ, opłacanie udziału w wypoczynku zimowym i letnim. Kierunki działania: 1. Stworzenie modelu współpracy pracownika socjalnego i konsultanta- psychologa Motywacja uzaleŜnionych i współuzaleŜnionych podopiecznych GOPS do zmiany sytuacji Ŝyciowej jest bardzo niska, aby ją zwiększyć konieczne jest opracowanie modelu współpracy pracownik socjalny – konsultant psycholog. Rolą pracownika socjalnego będzie rozpoznanie na podstawie faktów z Ŝycia podopiecznych, problemu alkoholowego i zmotywowanie podopiecznego lub jego rodziny do podjęcia kontaktu z psychologiem. 2.Grupa wsparcia dla kobiet współuzaleŜnionych Grupa wsparcia dla osób współuzaleŜnionych z udziałem pracownika socjalnego GOPS-u zawierać będzie elementy psychoedukacji mającej na celu zdobycie przez uczestników rzetelnej podstawowej wiedzy na temat tego kim jest alkoholik i dlaczego jest to człowiek chory, czym jest współuzaleŜnienie w chorobie alkoholowej członka rodziny i jakie są jego konsekwencje. 3. Grupa wsparcia dla dzieci z rodzin uzaleŜnionych od alkoholu Zorganizowanie zajęć dla dzieci w czasie trwania grupy wsparcia dla kobiet współuzaleŜnionych. Celem będzie zapewnienie dzieciom opieki i stworzenie warunków do odreagowania negatywnych emocji nagromadzonych na skutek problemów w domu. 4. Szkolenia pracowników socjalnych w sposobie postępowania z rodziną z problemem alkoholowym Zorganizowanie spotkań pracowników socjalnych z psychologiem , których celem będzie: - psychoedukacja, - wskazanie na moŜliwości i formy postępowania z rodziną dotkniętą problemem alkoholowym, - informowanie o miejscach, organizacjach, instytucjach mogących oprócz pracowników GOPS-u nieść pomoc w rozwiązywaniu piętrzących się problemów, - kształtowanie umiejętności stawiania wymagań i ich egzekwowania 5. Ośrodek profilaktyki i rozwoju osobowości Monitoring problemów uzaleŜnień przeprowadzany na terenie kraju oraz naszej Gminy wskazuje, iŜ niezbędne jest podjęcie działań wspomagających rozwój jednostki i rodziny. Działania te miałyby na celu lepsze przystosowanie się ludzi do zmieniających się warunków społecznych, a przez to – przeciwdziałanie patologiom społecznym. Powstanie Ośrodka Profilaktyki i Rozwoju Osobowości umoŜliwi realizację w/w celów oraz zintegruje oddziaływanie edukacyjne, profilaktyczne i terapeutyczne adresowane do jednostki i grup społecznych. Podmioty realizacji strategii : - Gminna Komisja Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. 2.4 Pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych. System wsparcia dla niepełnosprawnych będzie uzupełniany o te formy, które zagwarantują lepsze usamodzielnienie, pełną integrację ze środowiskiem z jej rodziną, a takŜe będzie przeciwdziałał izolacji i marginalizacji tej grupy ludzi. Wśród niepełnosprawnych szczególnie naraŜonymi na wyŜej wymienione zjawiska są osoby z zaburzeniami psychicznymi. Doprowadzenie bez względu na wysiłek do sytuacji, w której osoba niepełnosprawna będzie zdolna pełnić róŜne adekwatne do płci i wieku role społeczne, to priorytety. Strategia pomocy Cele strategiczne: - Diagnoza środowiska osób niepełnosprawnych, - Powołanie grupy wsparcia dla osób niepełnosprawnych, 25 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach - Stworzenie moŜliwości rehabilitacji leczniczej, psychologicznej i społecznej osób niepełnosprawnych, - Wyrównywanie szans Ŝyciowych, - Wykorzystanie lokalnego potencjału w procesie integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, - Doskonalenie systemu pomocy. Kierunki działania: Działania z zakresu pomocy socjalnej: 1. Szkolenie pracowników socjalnych – jako element niezbędny do efektywnego poradnictwa i wspierania osoby niepełnosprawnej w samodzielnym Ŝyciu i róŜnych sytuacjach Ŝyciowych. 2. Rozwój pomocy zespołowej. Pracownik socjalny, wraz z nauczycielem, pedagogiem, psychologiem opracują wspólny plan pracy i pomocy na rzecz osoby niepełnosprawnej. 3. Zorganizowanie grupy wsparcia dla osób wychowujących niepełnosprawne dziecko. Celem będzie integracja rodzin osób niepełnosprawnych. Prowadzone będą zajęcia z zakresu terapii rodzinnej, w celu psychicznego wzmocnienia rodziców, pozbycia się stresu, porozumiewania się. Zajęcia będą obejmować praktyczną naukę z zakresu pielęgnacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych np.: naukę karmienia, ubierania, mycia. 4. Pomoc usługowa w formie: - usług opiekuńczych i pielęgnacji w miejscu zamieszkania, - rehabilitacji prowadzonej w Ośrodkach Zdrowia w Nagłowicach i w Desznie, Podmioty realizacji: - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach, - Ośrodki Zdrowia w Nagłowicach i w Desznie, - Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych. 2.5 Pomoc na rzecz osób starszych Opieka nad człowiekiem starszym musi mieć charakter wielokierunkowy i powinna odpowiadać indywidualnym potrzebom kaŜdego człowieka. Indywidualizowanie form pomocy i rodzaju świadczeń jest znamieniem nowoczesnej opieki środowiskowej. Główną zasadą organizowania pomocy dla ludzi starszych, jest jak najdłuŜsze pozostawienie człowieka starego w jego naturalnym środowisku Ŝyciowym. Pomoc ludziom starszym jest moŜliwa wówczas gdy: - zachowują sprawność Ŝyciową, - zachowują samodzielność materialną, - zachowują pozytywną postawę Ŝyciową. Pomoc społeczna dla ludzi starszych będzie cechować się szerokim asortymentem świadczeń dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Cele strategiczne: - Diagnoza środowiska osób starszych, - Zaspakajanie potrzeb ludzi starszych w szczególności przez: • utrzymanie w porządku i czystości pomieszczeń, z których bezpośrednio korzysta osoba objęta pomocą usługową, • opiekę higieniczną osoby niesprawnej, • pomoc w przygotowaniu posiłków z uwzględnieniem diety, • pracę socjalną, • współpracę opiekunki z lekarzem i z pielęgniarką środowiskową, 26 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach • zapewnienie kontaktów ze społeczeństwem Dostęp do usług i świadczeń systemu opieki zdrowotnej w zakresie umoŜliwiającym im utrzymanie lub przywrócenie dobrego funkcjonowania, a takŜe zapobiegania i powstrzymywania procesów chorobowych. Kierunki działania: 1. Utrzymanie optymalnego poziomu fizycznego i emocjonalnego dobrego samopoczucia. 2. Przystosowanie Ŝyciowych standardów do poziomu dochodu na emeryturze. 3. Ustanowienie wygodnego, bezpiecznego i odpowiadającego stanowi zdrowia oraz zasobom ekonomicznym sposobu funkcjonowania w rodzinie i w gospodarstwie domowym. 4. Ustalenie satysfakcjonującej równowagi między oczekiwaniami społecznymi wobec roli człowieka starego. 5. Minimalizowanie dyskomfortu i zagroŜenia niepełnosprawnością mające swe źródło w stanach przewlekłych, utrzymujących się przez wiele lat. Podmioty realizacji: - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nagłowicach, - Ośrodki Zdrowia w Nagłowicach i Desznie, - Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób starszych, - rodzina. 27
