ROZDZIAŁ I. CELE, TŁO OGÓLNE I POJĘCIA 1. Cele. 1. Celem

Transkrypt

ROZDZIAŁ I. CELE, TŁO OGÓLNE I POJĘCIA
1. Cele.
1. Celem Światowego Programu Akcji na Rzecz Osób Niepełnosprawnych jest popieranie
skutecznych środków w zakresie zapobiegania niepełno- sprawności, rehabilitacji, a także realizacji
zadań „pełnego uczestnictwa” osób niepełnosprawnych w społecznym życiu i rozwoju oraz
„równości”. Oznacza to zapewnienie osobom niepełnosprawnym szans takich samych jak całej
ludności oraz ich równy udział w ogólnej poprawie warunków życia stanowiącej rezultat rozwoju
społecznego i ekonomicznego. Poję- cia te powinny być stosowane w takim samym zakresie, z równą
pilnością we wszystkich krajach, bez względu na stopień ich rozwoju.
2. Tło ogólne.
2. Przeszło 500 milionów ludzi na świecie to osoby niepełnosprawne w wyniku upośledzeń
umysłowych, fizycznych lub sensorycznych. Przysługują im prawa i szansę na równi z wszystkimi
innymi istotami ludzkimi. Aż nazbyt często ich życie jest utrudnione na skutek fizycznych i socjalnych
barier występujących w społeczeństwie, a ograniczających ich pełne uczestnictwo. Z tej przyczyny
miliony dzieci i dorosłych we wszystkich częściach świata pędzi życie nacechowane często segregacją
i poniżeniem.
3. Analizę sytuacji osób niepełnosprawnych należy przeprowadzać w kontek- ście różnych poziomów
rozwoju ekonomicznego i społecznego oraz od- miennych kultur. Wszędzie jednak ostateczny
obowiązek poprawy warun- ków, które prowadzą do upośledzenia, oraz zajęcia się konsekwencjami
niepełnosprawności spoczywa na władzach państwowych. Nie zmniejsza to odpowiedzialności ogółu
społeczeństwa, jednostek czy też organizacji. Rządy powinny jednak przejąć kierownictwo w
budzeniu powszechnej świadomości całej ludności co do korzyści dla jednostek i społeczeństwa z
włączenia osób niepełnosprawnych w każdą dziedzinę życia społecz- nego, ekonomicznego i
politycznego. Rządy muszą również zapewnić, aby ludzie, którzy stali się zależni na skutek ciężkiego
upośledzenia, mieli szansę osiągnięcia standardu życia równego poziomowi życia ich współobywateli. Organizacje pozarządowe mogą w różny sposób pomagać wła- dzom państwowym –
formułując potrzeby, sugerując odpowiednie roz- wiązania i świadcząc usługi uzupełniające
poczynania tych władz. Udział wszystkich warstw ludności w zasobach finansowych i materialnych,
nie pomijając regionów wiejskich w krajach rozwijających się, może mieć ol- brzymie znaczenie dla
osób niepełnosprawnych, przynosząc w rezultacie szerzej rozwinięte usługi komunalne i większe
szansę ekonomiczne.
4. W wielu przypadkach upośledzeniom można by zapobiec poprzez podej- mowanie środków
zaradczych przeciwko niedożywieniu, zanieczyszcze- niu środowiska, złym warunkom higienicznym,
nieodpowiedniej opiece przed – i poporodowej, chorobom spowodowanym złą wodą pitną oraz
wszelkiego rodzaju wypadkom. Obejmując cały świat szerokim programem szczepień ochronnych
(immunizacji) społeczność międzynarodowa mogłaby dokonać przełomu w walce z takimi chorobami,
jak polio (cho- roba Heinego-Medina), tężec, koklusz, błonica, oraz ograniczyć zasięg gruźlicy.
5. W wielu krajach wstępne warunki dla osiągnięcia celów niniejszego programu obejmują rozwój
społeczny i ekonomiczny, szerszy zakres usług o charakterze humanitarnym świadczonych całej
ludności, redystrybucję zaso- bów i dochodu oraz poprawę standardu życia ludności. Należy dokonać
wszelkich starań, aby zapobiec wojnom prowadzącym do zniszczeń, katastrof i nędzy, do głodu,
cierpień i chorób, do masowego kalectwa ludzi, a zatem trzeba na wszystkich szczeblach sięgnąć po
środki umacniające pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe, załatwiać wszelkie spory międzynarodowe na drodze pokojowej i eliminować wszelkie formy rasizmu i dyskryminacji rasowej w
tych krajach, w których dotąd jeszcze istnieją. Pożądane byłoby zalecić wszystkim krajom
członkowskim Organizacji Na- rodów Zjednoczonych, aby zmaksymalizowały wykorzystywanie swoich
zasobów na cele pokojowe, łącznie z zapobieganiem kalectwu i zaspoka- janiem potrzeb osób
niepełnosprawnych. Wszelkie formy pomocy technicznej, które ułatwiają krajom rozwijającym się
przybliżenie do realizacji tych celów, mogą wesprzeć wprowadzanie w czyn naszego Programu. Realizacja tych zadań będzie jednak wymagać dłuższego okresu starań, podczas którego liczba osób
niepełnosprawnych może ulec zwiększeniu. Bez skutecznej akcji zapobiegawczej konsekwencje
niepełnosprawności będą dodawały przeszkód na drodze do rozwoju. Dlatego jest sprawą ważną, aby
do swoich planów rozwoju ogólnego wszystkie narody włączyły bez- pośrednie środki: zapobiegania
inwalidztwu, rehabilitacji osób niepełno- sprawnych i wyrównywania ich szans.
3. Definicje.
6. Światowa Organizacja Zdrowia, w kontekście doświadczeń ochrony zdrowia dokonała
następujących rozróżnień między pojęciami: ograniczenie, niepełnosprawność i upośledzenie:
Ograniczenie (impairment): Wszelka utrata lub odstępstwo od normalności struktury lub funkcji
psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej.
Niepełnosprawność (disability): Wszelkie ograniczenie lub brak – wynikający z ograniczenia –
zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla istoty
ludzkiej.
Upośledzenie (handicap): Niekorzystna dla danej jednostki sytuacja wynikająca z ograniczenia lub
niepełnosprawności, która ogranicza lub przeszkadza w pełnieniu roli uznanej dla tej jednostki za
normalną, w zależności od jej wieku, płci, czynników społecznych i kulturalnych”1.
7. Upośledzenie jest zatem funkcją stosunku pomiędzy osobami niepełno- sprawnymi a ich
otoczeniem. Występuje ono wówczas, kiedy osoby te napotykają na kulturalne, fizyczne albo
społeczne bariery, które hamują ich udział w różnych systemach w społeczeństwie, dostępnych dla
innych obywateli. Tak więc upośledzenie jest utratą lub ograniczeniem sposob- ności do brania
udziału w życiu danej społeczności na równym poziomie z innymi.
8. Ludzie niepełnosprawni nie tworzą grupy jednorodnej. Na przykład ludzie psychicznie chorzy albo
umysłowo upośledzeni, osoby z upośledzeniem wzroku, słuchu i mowy, ograniczoną zdolnością
poruszania się albo u któ- rych występują nadto tak zwane upośledzenia medyczne – wszyscy oni
napotykają na rozmaite bariery różnego rodzaju, które należy przezwycię- żać w różnorodny sposób.
9. Poniższe definicje rozwinęły się z takiej właśnie perspektywy. Odnośne określenia dotyczące
przedsięwzięć proponowanych w Światowym Pro- gramie definiowane są jako: zapobieganie,
rehabilitacja i wyrównywanie szans.
10. Zapobieganie (prewencja) oznacza środki mające na celu zapobieżenie powstaniu psychicznych,
fizycznych i sensorycznych ograniczeń (prewencja pierwotna) albo, jeżeli ograniczenie takie już
nastąpiło, przeciw- działanie jego ujemnym konsekwencjom fizycznym, psychologicznym
i społecznym.
11. Rehabilitacja jest zorientowanym na określony cel i ograniczonym w czasie procesem, który
powinien umożliwić osobie niepełnosprawnej osiągnię- cie optymalnego poziomu funkcjonalnego –
umysłowego, fizycznego i/ albo społecznego – pozwalającego danej osobie na uzyskanie podstaw do
zmiany swego życia. Pojęcie to obejmuje środki mające skompenso- wać utratę albo ograniczenie
jakiejś funkcji (na przykład przy użyciu pomocy technicznej) oraz inne środki mające ułatwić
przystosowanie lub re- adaptację społeczną.
12. Wyrównywanie szans to proces udostępniania wszystkim ogólnych sys- temów występujących w
społeczeństwie, takich jak: środowisko fizyczne
i kulturalne, mieszkania i transport, usługi społeczne i zdrowotne, szan- sę kształcenia i pracy, życie
kulturalne i społeczne, łącznie ze sportem i rekreacją.
4. Zapobieganie.
13. Sprawą zasadniczą dla zredukowania występowania ograniczeń i niepeł- nosprawności jest
strategia zapobiegania. Główne elementy takiej strategii będą się różnić w zależności od stanu
rozwoju danego kraju i są następujące:
a. Najważniejsze środki zapobiegania występowaniu ograniczeń: unika- nie wojny; poprawa
oświatowego, ekonomicznego i społecznego statusu grup najmniej uprzywilejowanych;
identyfikacja rodzajów upośle- dzenia i ich przyczyn w obrębie określonych obszarów geograficznych;
wprowadzanie specyficznych środków interwencyjnych poprzez prak- tykę odpowiedniego, lepszego
odżywiania; poprawa służby zdrowia, wczesna wykrywalność i diagnozowanie; opieka przed – i
popołogowa; oświata medyczna łącznie z edukacją pacjenta i lekarza; planowanie rodziny;
ustawodawstwo i uregulowania (prawne); modyfikacja stylu życia; selektywne usługi w zakresie
zatrudnienia; szkolenie dotyczące zagrożeń środowiskowych; wychowywanie lepiej
poinformowanych i silniejszych rodzin i społeczności.
b. W miarę rozwoju, stare niebezpieczeństwa zostają zredukowane, a za- czynają występować nowe.
Te zmieniające się warunki wymagają zmiany strategii, jak np. interwencyjne programy żywieniowe –
ukie- runkowania na specyficzne grupy w społeczeństwie narażone na ryzyko związane z brakiem
witaminy A; lepsza opieka medyczna dla osób w starszym wieku; szkolenie i przepisy mające na celu
zmniejszenie liczby wypadków w przemyśle, rolnictwie, na drogach i w domu; kontrola
zanieczyszczania środowiska oraz stosowania bądź nadużywania nar- kotyków i alkoholu. W związku z
tym należy poświęcić należytą uwagę strategii WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) pod hasłem
„Zdrowie dla wszystkich w roku 2000” poprzez podstawową opiekę zdrowotną.
14. Powinno się podejmować środki mające na celu możliwie jak najwcześniej- sze wykrywanie
symptomów i oznak upośledzeń, po czym natychmiast powinna następować konieczna akcja
lecznicza albo zaradcza, która może zapobiec niepełnosprawności lub przynajmniej zredukować ją w
znacznym stopniu, a często przeszkodzić w jej przerodzeniu się w stan trwa- ły. Dla wczesnego
wykrywania ważne jest zapewnienie odpowiedniego
szkolenia i orientacji rodzin oraz technicznej pomocy dla nich przez medyczne służby społeczne.
5. Rehabilitacja.
15. Rehabilitacja obejmuje zwykle następujące rodzaje usług:
a. Wczesne wykrywanie, diagnoza i interwencja.
b. Opieka medyczna i leczenie.
c. Socjalne, psychologiczne oraz inne rodzaje doradztwa i pomocy.
d. Szkolenie w zakresie samoobsługi, łącznie z poruszaniem się, komunikacją i czynnościami życia
codziennego, przy użyciu w razie potrzeb specjalnych urządzeń, np. dla osób z upośledzeniem słuchu,
wzroku i dla upośledzonych umysłowo.
e. Zapewnienie środków technicznych i ułatwiających poruszanie się oraz innych urządzeń.
f. Usługi w zakresie kształcenia specjalnego.
g. Usługi rehabilitacji zawodowej (łącznie z poradnictwem zawodowym), szkolenie zawodowe,
zatrudnienie w zakładach otwartych lub pracy chronionej.
h. Kontynuacja opieki (follow-up).
16. Przy wszelkich poczynaniach rehabilitacyjnych należy kłaść nacisk na moż- liwości jednostki, której
integralność i godność osobistą należy szanować. Maksymalną uwagę należy poświęcić procesowi
normalnego rozwoju i dojrzewania dzieci niepełnosprawnych. Powinno się wykorzystywać zdolność
dorosłych osób niepełnosprawnych do wykonywania pracy i innych czynności.
17. Rodziny osób niepełnosprawnych i ich otoczenie mogą spełnić wielką rolę rehabilitacyjną. Przy
udzielaniu pomocy osobom niepełnosprawnym należy dokładać wszelkich starań, aby utrzymywać
ich rodziny razem, umożliwić im życie w ich społecznościach oraz popierać grupy rodzin- ne i
społeczne, które pracują w tym kierunku. W planowaniu programów rehabilitacji i pomocy
zasadniczą sprawą jest uwzględnienie zwyczajów i struktur rodziny i danej społeczności oraz
popieranie ich zdolności reago- wania na indywidualne potrzeby osoby niepełnosprawnej.
18. Świadczenia dla osób niepełnosprawnych powinno się zapewniać, o ile to możliwe, w ramach
istniejących socjalnych, zdrowotnych, oświato- wych i dotyczących pracy struktur danego
społeczeństwa. Obejmują one: wszystkie szczeble opieki zdrowotnej; wykształcenie podstawowe,
średnie i wyższe; ogólne programy szkolenia zawodowego i zatrudnienia; środki zabezpieczenie
społecznego i służby socjalne. Świadczenia rehabilitacyjne
mają ułatwić uczestnictwo osób niepełnosprawnych w zwykłych dla danej społeczności usługach i
działaniach. Rehabilitacja powinna odbywać się w środowisku naturalnym, przy poparciu służb i
instytucji specjalnych mających swą bazę w społeczeństwie. Należy unikać tworzenia dużych instytucji. Instytucje wyspecjalizowane, tam gdzie są one potrzebne, powinny być organizowane tak,
aby zapewnić wczesną i trwałą integrację osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem.
19. Programy rehabilitacji powinny umożliwiać osobom niepełnosprawnym branie udziału w
projektowaniu i organizowaniu usług, które one same i ich rodziny uważają za potrzebne.
Uczestniczenie osób niepełnospraw- nych w podejmowaniu decyzji dotyczących ich rehabilitacji
powinno być przewidziane procedurą w ramach systemu. Jeżeli tacy ludzie, jak osoby z poważnymi
schorzeniami umysłowymi, mogą nie być zdolni do nale- żytego reprezentowania samych siebie przy
decyzjach mających wpływ na ich życie – w planowaniu i podejmowaniu takich decyzji powinni brać
udział członkowie ich rodzin albo prawnie określone osoby.
20. Należy zwiększyć wysiłki celem rozwoju usług rehabilitacyjnych zintegrowanych z innymi
świadczeniami i uczynić je bardziej dostępnymi. Nie powinny one opierać się na importowanym
kosztownym sprzęcie, surow- cach i technologii. Transfer technologii pomiędzy krajami powinien być
wzmagany i koncentrowany na metodach, które są funkcjonalne i dotyczą powszechnych warunków.
6. Wyrównywanie szans.
21. Aby osiągnąć cele „pełnego uczestnictwa i równości”, nie wystarczają środ- ki rehabilitacyjne
dotyczące indywidualnej osoby niepełnosprawnej. Doświadczenie wskazuje, że to głównie
środowisko determinuje skutki ograniczenia czy niepełnosprawności odczuwane w życiu codziennym
jednostki. Człowiek jest upośledzony, jeżeli odbiera się mu szansę ogól- nie dostępne w
społeczeństwie, które potrzebne są do urzeczywistnienia zasadniczych elementów życia, łącznie z
życiem rodzinnym, oświatą, za- trudnieniem, mieszkaniem, zabezpieczeniem finansowym i
osobistym, uczestnictwem w grupach społecznych i politycznych, działalnością reli- gijną, stosunkami
intymnymi i seksualnymi, dostępem do instytucji publicznych, swobodą poruszania się i ogólnym
stylem życia codziennego.
22. Społeczeństwa niekiedy zaspokajają potrzeby tylko tych osób, które w pełni dysponują swymi
zdolnościami fizycznymi i umysłowymi. Nale- ży uznać fakt, że – pomimo wysiłków prewencyjnych –
zawsze istnieć bę- dzie pewna liczba ludzi z ograniczeniami lub niepełnosprawnych, zatem
społeczeństwa muszą identyfikować i usuwać przeszkody w ich pełnym uczestnictwie. Dlatego też –
ilekroć jest to możliwe z punktu widzenia pedagogiki – kształcenie powinno odbywać się w zwykłym
systemie szkolnym, praca powinna być zapewniona poprzez zatrudnienie otwarte, a mieszkania
udostępniane na zasadach powszechnie przyjętych dla ludności. Obowiązkiem każdego rządu jest
zapewnienie, aby korzyści płynące z programów rozwoju docierały również do obywateli niepełnosprawnych. Środki służące temu celowi powinny stanowić część składową ogólnego procesu
planowania i struktury administracyjnej każdego spo- łeczeństwa. Dodatkowe usługi, jakich osoby
niepełnosprawne mogłyby potrzebować, powinny w miarę możności stanowić część ogólnych usług
w danym kraju.
23. Powyższe zasady dotyczą nie tylko samych władz państwowych. Wszy- scy mający wpływ na
zarządzanie jakiegokolwiek rodzaju przedsiębior- stwem powinni udostępniać je ludziom
niepełnosprawnym. Dotyczy to agencji publicznych na różnych szczeblach, organizacji
pozarządowych, przedsiębiorstw i poszczególnych jednostek. Dotyczy to również szczebla
międzynarodowego.
24. Ludzie z trwałą niepełnosprawnością, którzy do życia możliwie normalnego, zarówno w domu,
jak i w obrębie ich społeczności potrzebują pomocy w postaci usług komunalnych, przyrządów i
sprzętu – powinni mieć dostęp do takich świadczeń. Osoby żyjące razem z takimi niepełnosprawnymi i pomagające im w czynnościach życia codziennego powinny same otrzymywać wszelką pomoc,
która umożliwiłaby im odpoczynek i odprę- żenie oraz zajęcie się własnymi potrzebami.
25. Zasada równych praw dla osób niepełnosprawnych i zdrowych zawiera stwierdzenie, że potrzeby
każdej bez wyjątku jednostki mają jednakowe znaczenie oraz muszą stanowić podstawę dla
planowania dotyczącego społeczeństw i że trzeba wszelkie zasoby wykorzystywać w taki sposób, aby
zapewnić jednakową szansę uczestnictwa dla każdej jednostki. Po- lityka wobec osób
niepełnosprawnych powinna zapewnić im dostęp do wszelkich usług w środowisku.
26. Ponieważ osoby niepełnosprawne posiadają równe prawa, mają one rów- nież równe
zobowiązania. Ich obowiązkiem jest branie udziału w budo- wie społeczeństwa. Społeczeństwa muszą
podnieść poziom oczekiwań w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, a czyniąc tak – mobilizować
ich pełne możliwości przemian społecznych. Oznacza to między innymi, że młodym
niepełnosprawnym osobom trzeba zapewnić szansę rozwoju osobistego i zawodowego, a nie tylko
renty inwalidzkie i pomoc publiczną.
27. Powinno się oczekiwać, że osoby niepełnosprawne spełnią swoją rolę w społeczeństwie i
wykonają swoje zobowiązania jako osoby dorosłe. Obraz osób niepełnosprawnych zależy od
postaw społecznych opar- tych na różnych czynnikach, które mogą stanowić największe przeszkody
w uczestnictwie i równości. Dostrzegamy kalectwo, ujawniane przez białą laskę, kule, aparaty
słuchowe czy wózki inwalidzkie, a nie samą oso- bę. Trzeba skupić uwagę na możliwościach, a nie na
upośledzeniach osób niepełnosprawnych.
28. Na całym świecie osoby niepełnosprawne zaczęły zrzeszać się w organiza- cjach, które broniąc ich
praw wywierają wpływ na ludzi podejmujących decyzje w rządach i wszystkich warstwach
społeczeństwa. Rola tych organizacji polega między innymi na wyrażaniu własnych opinii, identyfikowaniu i zgłaszaniu istotnych potrzeb, wyrażaniu poglądów co do prio- rytetów, ocenie usług oraz
postulowaniu zmian i budzeniu powszechnej świadomości. Pomagając w samorozwoju organizacje te
stwarzają osobom niepełnosprawnym możliwość rozwijania umiejętności negocjacyj- nych i
zdolności organizacyjnych, wzajemnej pomocy, wymiany informacji, a często i umiejętności oraz
szans zawodowych. Wobec ogromnego znaczenia tych organizacji należy koniecznie popierać ich
rozwój.
29. Osoby upośledzone umysłowo zaczynają obecnie domagać się prawa do własnego głosu i brania
udziału w podejmowaniu decyzji i dyskusjach. Na- wet osoby o ograniczonych zdolnościach
komunikowania się okazały się zdolne do wyrażania swojego punktu widzenia. W tym względzie
mogą się one wiele nauczyć od ruchu na rzecz obrony własnych praw osób z innymi ułomnościami.
Rozwój w tym kierunku należy popierać.
30. Należy gromadzić i rozpowszechniać informacje w celu poprawy sytuacji osób
niepełnosprawnych. Należy starać się o współpracę wszystkich publicznych środków masowego
przekazu, aby przy ich udziale szerzyć zrozumienie dla praw osób niepełnosprawnych, tak pośród
całego spo- łeczeństwa, jak i samych osób niepełnosprawnych, co pozwoli uniknąć utrwalania
tradycyjnych stereotypów i uprzedzeń.
7. Koncepcje przyjęte w systemie Organizacji Narodów
Zjednoczonych.
31. Karcie Narodów Zjednoczonych wielkie znaczenie przywiązuje się do umacniania zasad
pokoju, wiary w prawa i podstawowe swobody, w god- ność i wartość ludzkiej istoty i popierania
sprawiedliwości społecznej.
32. Deklaracja Praw Człowieka potwierdza prawa wszystkich ludzi, bez jakich- kolwiek rozróżnień, do:
małżeństwa; posiadania własności osobistej; rów- nego dostępu do usług publicznych;
zabezpieczenia społecznego; realizacji społecznych, ekonomicznych i kulturalnych praw.
Międzynarodowe Konwencje Praw Człowieka2, Deklaracja Praw Osób Umysłowo Upośledzo- nych3
oraz Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych4 dają szczególny wyraz zasadom zawartym w
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
33. Deklaracja o Społecznym Postępie i Rozwoju głosi potrzebę ochrony praw osób upośledzonych
pod względem fizycznym i umysłowym i zapewnienia im opieki i rehabilitacji. Gwarantuje ona
każdemu prawo i szansę na użyteczną i produktywną pracę.
34. W ramach Sekretariatu ONZ szereg komórek prowadzi działalność powią- zaną z powyższymi
koncepcjami, a także ze Światowym Programem Akcji. Należą do nich: Wydział Praw Człowieka,
Departament Międzynarodowych Spraw Ekonomicznych i Socjalnych, Departament Technicznej
Współpra- cy dla Rozwoju, Departament Informacji Publicznej, Wydział Narkotyków oraz Konferencja
ONZ ds. Handlu i Rozwoju. Ważną rolę odgrywają rów- nież regionalne komisje: Komisja Ekonomiczna
dla Afryki w Addis Abebie (Etiopia), Komisja Ekonomiczna dla Europy w Genewie (Szwajcaria), Komisja Ekonomiczna dla Ameryki Łacińskiej w Santiago (Chile), Ekonomiczna i Społeczna Komisja dla Azji i
Regionu Pacyfiku w Bangkoku (Tailandia), Komisja Ekonomiczna dla Azji Zachodniej w Bagdadzie
(Irak).
35. Inne organizacje i programy Narodów Zjednoczonych podjęły uchwały dotyczące problemów
rozwoju, które będą miały znaczenie dla realizacji Światowego Programu Akcji na Rzecz Osób
Niepełnosprawnych. Obejmu- ją one:
a. Mandat zawarty w rezolucji Zgromadzenia Ogólnego nr 3405 (XXX) o Nowych Wymiarach we
Współpracy Technicznej, która zaleca Progra- mowi Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP),
między innymi, aby wziął pod uwagę znaczenie dotarcia do najuboższych i najbardziej za- grożonych
sektorów społeczeństwa przy rozpatrywaniu wniosków rzą- dowych dotyczących pomocy przy
zaspokajaniu ich najpilniejszych i najbardziej krytycznych potrzeb oraz koncepcji technicznej
współpra- cy pomiędzy krajami rozwijającymi się.
b. Koncepcja przyjęta przez Fundusz ONZ na Rzecz Pomocy Dzieciom (UNI-CEF) dotycząca
świadczeń dla wszystkich dzieci oraz przyjęta w 1980 r. przez tę organizację strategia umacniania
rodziny i środków społecznych celem niesienia pomocy dzieciom niepełnosprawnym w ich
środowisku naturalnym.
c. Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców (UNHCR) z jego programem pomocy dla
niepełnosprawnych uchodźców.
d. Agencja ONZ Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UN-RWA), która zajmuje
się, między innymi, zapobieganiem inwalidztwu pośród uchodźców palestyńskich i ograniczaniem
społecznych i fizycznych barier, na jakie napotykają niepełnosprawni członkowie lud- ności
uchodźczej.
e. Koncepcje dotyczące specyficznych środków dla osób niepełnospraw- nych w zakresie gotowości
na wypadek katastrof i zapobiegania ich skutkom oraz zapobiegania trwałemu kalectwu w wyniku
urazów czy leczenia w okresie katastrof – wysuwane przez Biuro Koordynatora ONZ ds. Ulżenia
Ofiarom Katastrof (UNDRO).
f. Centrum ONZ ds. Osadnictwa (UNCHS) zajmujące się barierami fizycznymi i ogólnym dostępem
do środowiska fizycznego5.
g. Organizacja NZ ds. Rozwoju Przemysłu (UNIDO); działalność UNIDO obejmuje m.in. produkcję
leków i środków leczniczych – ważnych dla zapobiegania niepełnosprawności oraz produkcję pomocy
technicznych dla osób niepełnosprawnych.
36. Agencje wyspecjalizowane w systemie ONZ, które są zaangażowane w popieraniu, niesieniu
pomocy i realizacji działalności terenowej, mogą po- szczycić się wieloma osiągnięciami w pracy dla
osób niepełnosprawnych. Programy zapobiegania inwalidztwu, żywienia, higieny, szkolenia niepełnosprawnych dzieci i dorosłych, szkolenia zawodowego, zatrudniania i inne pozwoliły nagromadzić
wiele doświadczeń i wiadomości praktycz- nych, które otwierają możliwości dla dalszych osiągnięć, a
równocześnie umożliwiają wymianę tych doświadczeń z organizacjami rządowymi i po- zarządowymi,
które zajmują się sprawami osób niepełnosprawnych. Są to:
a. Strategia zasadniczych potrzeb oraz zasady ustalone przez Międzyna- rodową Organizację Pracy
(ILO) w zaleceniu nr 99 z 1955 r. w sprawie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
b. Organizacja NZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), która kładzie nacisk na istotne relacje między
żywieniem a niepełnosprawnością.
c. Koncepcja przystosowania w zakresie oświaty, zalecana przez grupę ekspertów Organizacji NZ ds.
Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), doty- cząca szkolenia osób niepełnosprawnych, uzupełniona przez
dwie wio- dące zasady zawarte w Deklaracji z Sundberg6:
1. osoby niepełnosprawne powinny otrzymywać od społeczeństwa świadczenia przystosowane do
ich specyficznych potrzeb osobistych;
2. poprzez decentralizację i właściwą organizację usług potrzeby osób niepełnosprawnych powinny
być brane pod uwagę i zaspokajane w obrębie społeczności, do której osoby te należą.
d. Ogłoszony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) program zdrowia dla wszystkich w 2000 r.
(oraz wiążąca się z nim zasada podstawowej opieki zdrowotnej), poprzez który państwa
członkowskie WHO zo- bowiązały się już do zapobiegania chorobom i urazom wiodącym do
niepełnosprawności. Koncepcja opracowana przez Międzynarodową Konferencję nt. Podstawowej
opieki zdrowotnej w Ałma-Acie w 1978 r. oraz zastosowanie tej koncepcji do aspektów zdrowotnych
dotyczą- cych niepełnosprawności ujęte zostały w zasadach polityki Światowej Organizacji Zdrowia w
tym względzie, zaaprobowanych przez Świato- we Zgromadzenie Zdrowia (WHA) w 1978 r.
e. Uchwalone przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilne- go (ICAO) zalecenia dla jej
państw członkowskich dotyczące urządzeń ułatwiających poruszanie się niepełnosprawnych
pasażerów.
f. Uchwalone przez Komitet Wykonawczy Światowego Związku Pocz- towego (UPU) zalecenie, w
którym zachęca się wszystkie krajowe ad- ministracje pocztowe do ułatwień dostępu do ich placówek
osobom niepełnosprawnym.
ROZDZIAŁ II. SYTUACJA BIEŻĄCA.
1. Opis ogólny.
37. Na świecie istnieje obecnie wielka i stale rosnąca liczba osób niepełno- sprawnych. Szacunkową
liczbę 500 milionów potwierdzają spisy poszcze- gólnych części populacji uzupełniane obserwacjami
doświadczonych badaczy. W większości krajów co najmniej jedna osoba na 10 jest niepeł- nosprawne
na skutek fizycznych, umysłowych lub sensorycznych ograni- czeń, a co najmniej 25% każdej populacji
dotkniętych jest ujemnymi skut- kami istnienia niepełnosprawności.
38. Przyczyny upośledzeń są na świecie różne, podobnie jak rozpowszechnienie i konsekwencje
niepełnosprawności. Różnice te są wynikiem rozmaitych warunków społeczno-ekonomicznych oraz
różnych środków podejmowa- nych przez poszczególne społeczeństwa dla dobra swoich członków.
39. Badania ekspertów wykazały szacunkowo, że przynajmniej 350 milio- nów osób
niepełnosprawnych żyje na obszarach, gdzie usługi pomocne w przezwyciężaniu ich ograniczeń są
niedostępne. W znacznej mierze osoby niepełnosprawne napotykają na fizyczne, kulturalne i
społeczne bariery, które upośledzają ich życie, nawet jeżeli pomoc rehabilitacyjna jest dla nich
dostępna.
40. Na wzrost liczby osób niepełnosprawnych i ich zepchnięcie na margines społeczeństwa ma wpływ
wiele czynników. Należą do nich:
a. wojny i konsekwencje wojen oraz inne formy przemocy i destrukcji, nę- dza, głód, epidemie,
poważne przesunięcia w społeczeństwie;
b. nadmierne obciążenia i ubóstwo znacznej części rodzin; przeludnienie i niezdrowe warunki
mieszkaniowe i bytowe;
c. populacje o dużym procencie analfabetów i niewielkim uświadomieniu w zakresie podstawowych
świadczeń socjalnych albo środków z dziedziny zdrowia i oświaty;
d. brak dokładnych danych dotyczących inwalidztwa, jego przyczyn, zapobiegania i leczenia; takie
zjawiska, jak stygmaty, dyskryminacja oraz błędne pojęcia o niepełnosprawności;
e. nieodpowiednie programy podstawowej opieki i usług zdrowotnych;
f. utrudnienia – brak środków, oddalenie geograficzne, bariery fizyczne i społeczne –
uniemożliwiające wielu ludziom korzystanie z dostępnych usług (świadczeń);
g. użycie posiadanych zasobów na usługi wąsko wyspecjalizowane, nie mające odniesienia do
potrzeb większości ludzi wymagających pomocy;
h. brak lub słabość infrastruktury odpowiednich świadczeń w zakresie pomocy społecznej,
zdrowia, oświaty, szkolenia zawodowego i zatrudnienia;
i. niska ranga działań wiążących się z wyrównywaniem szans, zapobieganiem inwalidztwa i
rehabilitacją – w programach rozwoju społecznego i ekonomicznego;
j. wypadki w przemyśle, rolnictwie i transporcie;
k. katastrofy żywiołowe i trzęsienia ziemi;
l. zanieczyszczenie środowiska fizycznego;
m. stresy i inne psychospołeczne problemy wiążące się z przechodzeniem od społeczeństwa
tradycyjnego do współczesnego;
n. nierozsądne stosowanie medykamentów, nadużywanie środków terapeutycznych oraz
niedozwolone używanie narkotyków i środków pobudzających;
o. wadliwe leczenie osób rannych podczas katastrof, co może stanowić przyczynę możliwego do
uniknięcia inwalidztwa;
p. urbanizacja i wzrost liczby ludności oraz inne czynniki pośrednie.
41. Ustalono wyraźny związek między niepełnosprawnością a ubóstwem. Pod- czas gdy ryzyko
kalectwa jest o wiele większe dla osób cierpiących nędzę
– prawdziwa jest również odwrotna zależność tych czynników. Narodzi- ny ułomnego dziecka albo
zaistnienie kalectwa w rodzinie często staje się wielkim brzemieniem dla ograniczonych zasobów
rodziny i obciąża jej mo- rale, w ten sposób wpędzając ją w jeszcze większą nędzę. Połączone skutki
tych czynników zwiększają w rezultacie procent osób niepełnosprawnych
w najuboższych warstwach społeczeństwa. Dlatego też stale wzrasta liczba dotkniętych tym rodzin
żyjących w ubóstwie. Negatywne oddziaływa- nie takich tendencji hamuje poważnie procesy
rozwoju.
42. Obecna wiedza i umiejętności fachowe mogłyby zapobiec zaistnieniu wielu ułomności i
niepełnosprawności, mogłyby dopomóc dotkniętym nimi ludziom w przezwyciężaniu albo
zminimalizowaniu ich niepełnosprawno- ści i umożliwić narodom usunięcie barier, które osobom
niepełnospraw- nym utrudniają życie codzienne.
1.1. Występowanie niepełnosprawności w krajach rozwijających się.
43. Problemy niepełnosprawności w krajach rozwijających się wymagają szcze- gólnego naświetlenia.
Aż 80% wszystkich osób niepełnosprawnych żyje na izolowanych terenach wiejskich w krajach
rozwijających się. W niektórych z tych krajów odsetek ludności niepełnosprawnej szacowany jest na
20, tak więc, jeżeli uwzględnimy rodziny i krewnych, 50% ogółu ludności może odczuwać ujemne
skutki niepełnosprawności. Problem ten komplikuje się jeszcze bardziej na skutek tego, że ludzie
niepełnosprawni są w większości również bardzo biedni. Żyją często na terenach, gdzie usługi
medyczne i im podobne są trudno osiągalne lub nawet nie ma ich zupełnie, i gdzie zaistnienie
niepełnosprawności nie jest i nie może być wykrywane w porę. Kiedy służba medyczna zaczyna się
zajmować nimi – o ile to w ogóle ma miejsce – ich upośledzenie może okazać się już nieodwracalne.
W wielu krajach nie ma wystarczających możliwości wykrywania i zapobiegania stanom
niepełnosprawności oraz zaspokajania potrzeb związanych z re- habilitacją i świadczeniami
pomocniczymi dla niepełnosprawnej ludności. Liczba wykwalifikowanego personelu, badania w
zakresie nowych i bardziej skutecznych metod leczenia oraz podejście do rehabilitacji, a także
produkcja i zaopatrywanie w pomoce techniczne i sprzęt potrzebny osobom niepełnosprawnym – są
całkowicie niewystarczające.
44. W takich krajach problem niepełnosprawności wiąże się jeszcze z eksplozją demograficzną, co w
sposób nieunikniony zwiększa populację osób nie- pełnosprawnych zarówno w liczbach względnych,
jak i absolutnych. Ist- nieje zatem pilna potrzeba – jest to priorytet – pomagania takim krajom w
opracowywaniu polityki demograficznej, by zapobiec zwiększaniu się liczby ludności
niepełnosprawnej oraz by móc rehabilitować i świadczyć usługi dla tych osób, które już stały się
niepełnosprawne.
1.2. Grupy specjalne.
45. Konsekwencje różnych ułomności i niepełnosprawności są szczególnie po- ważne w przypadku
kobiet. Istnieje bardzo wiele krajów, w których ko- biety znajdują się w niekorzystnej sytuacji
społecznej, kulturalnej i ekonomicznej, co przeszkadza im w dostępie, na przykład, do opieki
zdrowotnej, oświaty, szkolenia zawodowego i zatrudnienia. Jeżeli w dodatku są one fizycznie lub
umysłowo upośledzone, ich szansę na przezwyciężenie nie- pełnosprawności zmniejszają się, co
jeszcze bardziej utrudnia im branie udziału w życiu społeczeństwa. W rodzinach obowiązek opieki nad
jed- nym z niepełnosprawnych rodziców spoczywa często na kobietach, co znacznie ogranicza ich
swobodę i możliwość udziału w innych zajęciach.
46. Dla wielu dzieci niepełnosprawność jest przyczyną odtrącania lub izolacji od możliwości
gromadzenia doświadczeń życiowych, które stanowią część normalnego rozwoju. Sytuacja może ulec
jeszcze tylko pogorszeniu na skutek niewłaściwych postaw i zachowania rodziny i społeczności w
ciągu tego krytycznego okresu, kiedy następuje rozwój osobowości i obrazu własnego „ja” dziecka.
47. W większości krajów wzrasta liczba osób w wieku starszym; w niektórych krajach już teraz aż dwie
trzecie osób niepełnosprawnych jest w takim wieku. Większość przyczyn powodujących ich
niepełnosprawność (np. artretyzm, udary, choroby serca i pogorszenie słuchu i wzroku) nie zda- rza
się zbyt często pośród młodszych niepełnosprawnych osób i może wymagać innych form
zapobiegania, leczenia, rehabilitacji i świadczeń pomocniczych.
48. Dopiero teraz, wraz z pojawieniem się wiktymologii – gałęzi kryminologii – stał się powszechnie
znany prawdziwy zakres urazów ofiar zbrodni, powodujących trwałe albo przejściowe kalectwo.
49. Ofiary stosowania tortur, upośledzone fizycznie lub umysłowo nie od urodzenia, na skutek
wypadku albo jakichś zwykłych przyczyn (ura- zów), ale na skutek umyślnego okaleczenia –
stanowią inną grupę osób niepełnosprawnych.
50. Na świecie istnieje obecnie przeszło 10 milionów uchodźców i osób wy- siedlonych w rezultacie
nieszczęść wywołanych przez ludzi. Wielu z nich to osoby niepełnosprawne fizycznie albo psychicznie
wskutek cierpień spowodowanych prześladowaniem, przemocą i trudnymi warunkami. Większość z
nich znajduje się w krajach trzeciego świata, gdzie odpowiednie świadczenia i placówki są bardzo
ograniczone. Już sam fakt, że jest się uchodźcą, stanowi upośledzenie, zaś niepełnosprawny uchodźca
jest upośledzony podwójnie.
51. Osoby pracujące poza krajem ojczystym znajdują się często w trudnej sytuacji połączonej z
szeregiem upośledzeń wynikających z różnic środowi- skowych, braku należytej znajomości języka
kraju, do którego emigrowały, przesądów i dyskryminacji, braku lub niedostatków w zakresie
szkolenia zawodowego oraz niewłaściwych warunków bytowych. Szczególna po- zycja robotnikacudzoziemca w kraju zatrudnienia naraża jego samego i jego rodzinę na zagrożenia zdrowia i
zwiększone ryzyko wypadków zawodowych, które często prowadzą do urazów czy
niepełnosprawności. Sytuacja niepełnosprawnego robotnika cudzoziemskiego może ulec dal- szemu
pogorszeniu na skutek konieczności powrotu do kraju ojczystego, gdzie, w większości przypadków,
specjalne usługi i placówki dla inwali- dów są bardzo ograniczone.
2. Zapobieganie.
52. Stale rośnie liczba przedsięwzięć, działań mających zapobiegać upośledze- niom, takich jak:
poprawa stanu higieny, oświaty, wyżywienia, łatwiejszy dostęp do pomocy wyżywieniowej i leczniczej
– poprzez programy podstawowej opieki zdrowotnej, ze specjalnym uwzględnieniem opieki nad
matką i dzieckiem; doradztwo dla rodziców w zakresie genetyki i opieki przedpołogowej; immunizacja
i kontrola chorób i infekcji; zapobieganie wypadkom; poprawa jakości środowiska. W niektórych
częściach świata takie środki wywierają poważny wpływ na występowanie zaburzeń fizycznych i
umysłowych.
53. Dla większości populacji świata, zwłaszcza dla ludzi żyjących w krajach znaj- dujących się we
wczesnych stadiach rozwoju ekonomicznego, te środki zapobiegawcze stanowią skuteczną pomoc
tylko dla niewielkiej części po- trzebującej jej ludności. Większość krajów rozwijających się musi
dopiero zorganizować system wczesnego wykrywania i zapobiegania upośledze- niom poprzez
periodyczne badania lekarskie, zwłaszcza kobiet w ciąży, niemowląt i małych dzieci.
54. W Deklaracji z Leeds Castle w sprawie zapobiegania niepełnosprawności, z 12 listopada 1981 r.,
międzynarodowa grupa naukowców, lekarzy, admi- nistratorów służby zdrowia i polityków zwraca
uwagę, między innymi, na następujące środki praktyczne mające zapobiegać niepełnosprawności:
„3. Zaburzeniom (ograniczeniom) wynikającym z niedożywienia, zaka- żenia i zaniedbań można
zapobiec za pomocą niezbyt kosztownej poprawy podstawowej opieki zdrowotnej...
4. ...Wiele niepełnosprawności w życiu późniejszym można odroczyć albo uniknąć ich. Istnieją
obiecujące kierunki badań dotyczące kontroli czynników dziedzicznych albo degenerujących...
5. ...Niepełnosprawność nie musi prowadzić do upośledzenia. Niezasto- sowanie prostych środków
zapobiegających bardzo często zwiększa niepełnosprawność, a postawy i urządzenia instytucjonalne
w spo- łeczeństwie zwiększają możliwość niepełnosprawności przynoszącej ludziom szkodę.
Potrzebne jest pilnie intensywne szkolenie zarówno publiczne, jak i specjalistyczne, zawodowe.
6. Niepełnosprawność, której można by uniknąć, to pierwsza przyczy- na marnotrawstwa
ekonomicznego i ludzkiej deprywacji we wszystkich krajach – uprzemysłowionych i rozwijających
się. Te straty moż- na szybko zredukować. Technologia, która zapobiegnie albo pozwoli kontrolować
większość ułomności, jest dostępna i stale poprawia się. Potrzebne jest zaangażowanie
społeczeństwa, aby przezwyciężyć te problemy. Należy dokonać przesunięć priorytetów w
istniejących krajowych i międzynarodowych programach opieki zdrowotnej, aby zapewnić
rozpowszechnianie wiedzy i technologii...
7. Chociaż istnieje technologia w zakresie zapobiegania i prewencyjnej kontroli większości stanów
niepełnosprawności, znamienny postęp osiągnięty ostatnio w badaniach biomedycznych obiecuje
nowe re- wolucyjne narzędzia, które mogłyby bardzo ułatwić wszelkie inter- wencje. Zarówno
podstawowe, jak i stosowane badania zasługują na poparcie w najbliższych latach”.
55. Uznaje się coraz powszechniej, że programy mające na celu zapobieganie urazom albo
zwiększaniu stopnia niepełnosprawności i jej skutków są na dłuższą metę mniej kosztowne dla
społeczeństwa niż konieczność póź- niejszej opieki nad osobami niepełnosprawnymi. Dotyczy to, na
przykład, w niemałym stopniu programów odnoszących się do bezpieczeństwa w pracy
zawodowej, dziedziny ciągle jeszcze w wielu krajach zaniedbanej.
3. Rehabilitacja.
56. Usługi rehabilitacyjne są często świadczone przez wyspecjalizowane instytucje. Jednakże
istnieje coraz wyraźniejsza tendencja, aby przykła- dać większą uwagę do integracji tych usług w
ogólnych, powszechnych placówkach.
57. ewolucja tak co do zakresu, jak i charakteru działań określonych jako rehabilitacja. Tradycyjna
praktyka uważała rehabilitację za pewien zestaw zabiegów lekarskich i usług świadczonych osobom
niepełnosprawnym w środowisku instytucjonalnym, często pod nadzorem lekarskim. Jest to
stopniowo zastępowane przez programy, które, zapewniając nadal kwa- lifikowane usługi medyczne,
socjalne i pedagogiczne, angażują również społeczności i rodziny oraz pomagają im w
podtrzymywaniu wysiłków ich niepełnosprawnych członków w kierunku przezwyciężenia
upośledzają- cych skutków inwalidztwa w ramach normalnego środowiska socjalnego. W coraz
większym stopniu uznaje się, że nawet ciężko dotknięte niepeł- nosprawnością osoby mogą w
znacznej mierze żyć samodzielnie, jeżeli zapewni się im konieczne środki pomocnicze. Liczba osób
wymagających opieki w instytucjach zamkniętych jest o wiele mniejsza, niż pierwotnie zakładano, a
nawet i te osoby mogą, w znacznym stopniu, prowadzić życie niezależne.
58. Wiele osób niepełnosprawnych potrzebuje pomocy technicznych. W nie- których krajach
technologia potrzebna do produkowania takich urządzeń jest dobrze rozwinięta i produkowane są
tam wielce skomplikowane aparaty pomagające w poruszaniu się, komunikowaniu i życiu
codziennym osób niepełnosprawnych. Koszty takich urządzeń są jednak wysokie i tylko kilka krajów
może dostarczać taki sprzęt.
59. osób potrzebuje prostych urządzeń ułatwiających poruszanie się, porozu- miewanie i życie
codzienne. Pomoce takie są produkowane i dostępne w niektórych krajach. Jednakże w wielu innych
krajach nie można ich uzy- skać, ponieważ nie są one dostępne i/albo wymagają wysokich kosztów.
Coraz większą uwagę zwraca się na projektowanie prostszych, mniej kosz- townych urządzeń, które
łatwiej przystosować do możliwości danego kraju, które są bardziej właściwe dla potrzeb większości
osób niepełnospraw- nych i łatwiej dostępne dla nich.
4. Wyrównywanie szans
60. Akcje polityczne i społeczne są głównym czynnikiem realizacji prawa osób niepełnosprawnych do
uczestnictwa w życiu społeczeństw.
61. Wiele krajów podjęło ważne kroki, żeby wyeliminować albo zredukować bariery przeszkadzające
w pełnym uczestnictwie. Wydano liczne akty prawne gwarantujące osobom niepełnosprawnym
prawa i szansę szkolenia, zatrudnienia i dostępu do urządzeń publicznych, mające usuwać kulturalne
i fizyczne bariery i likwidować dyskryminację wobec osób nie- pełnosprawnych. Zaznacza się ruch
odchodzenia od instytucjonalnych do społecznych form życia. W niektórych krajach rozwiniętych i
rozwijających się coraz większy nacisk w dziedzinie oświaty kładzie się na „otwartą edu- kację”,
zamiast kształcenia w instytucjach i szkołach specjalnych. Zastoso- wano metody udostępniania
systemów transportu publicznego, a także
uprzystępniania informacji dla osób upośledzonych sensorycznie. Wzra- sta świadomość potrzeby
stosowania takich środków. W wielu przypadkach zainicjowano kampanie edukacyjne i
uświadamiające, których zada- niem jest wychowywanie szerokich kręgów społecznych, zmiana
postaw i poczynań wobec osób niepełnosprawnych.
62. Osoby niepełnosprawne często same przejmują kierowanie procesem uświadamiania i
kształtowania możliwości wyrównywania szans. W tym kontekście postulują one swoją własną
integrację z głównym nurtem społeczeństwa.
63. Pomimo takich wysiłków, osobom niepełnosprawnym daleko jeszcze do osiągnięcia równych
szans i stopień ich integracji ze społeczeństwem w większości krajów nie jest jeszcze
zadowalający.
5. Oświata.
64. Co najmniej 10% dzieci jest niepełnosprawnych. Mają one takie same prawa do kształcenia, co
dzieci pełnosprawne, a wymagają czynnej interwencji i specjalnych usług. W krajach rozwijających się
większość niepełnospraw- nych dzieci nie korzysta jednak ani z usług specjalnych, ani z obowiązkowego nauczania.
65. Istnieją wielkie różnice między krajami o wysoko postawionej oświacie dla osób
niepełnosprawnych a krajami, gdzie możliwości takie są ograniczone albo nie ma ich wcale.
66. Odczuwa się brak wiedzy o potencjale osób niepełnosprawnych. Ponad- to brakuje często
ustawodawstwa, które zajmowałoby się ich potrzebami, występuje również niedostatek personelu
nauczycielskiego i zakładów nauczania. W większości krajów osoby niepełnosprawne nie korzystają,
jak dotąd, z kształcenia ustawicznego.
67. W pedagogice i nauczaniu specjalnym nastąpił znaczny postęp w dziedzinie technik nauczania,
wprowadzono wiele innowacji, a znacznie więcej można jeszcze osiągnąć w zakresie szkolenia osób
niepełnosprawnych. Ale postęp ogranicza się przeważnie do kilku krajów albo tylko do kilku
ośrodków miejskich.
68. Postęp dotyczy wczesnego wykrywania, oceny i interwencji, programów kształcenia specjalnego
w różnych układach, przy czym wiele dzieci niepełnosprawnych może uczyć się w zwykłych
warunkach szkolnych,
podczas gdy inne wymagają bardzo intensywnych (specjalnych) progra- mów nauczania.
5.1. Zatrudnienie.
69. osobom niepełnosprawnym odmawia się zatrudnienia albo też oferuje się im jedynie podrzędną i
słabo płatną pracę. Dzieje się tak naprawdę, cho- ciaż można wykazać, że przy właściwej ocenie,
wyszkoleniu i zatrudnieniu olbrzymia większość osób niepełnosprawnych może wykonywać wiele zajęć zgodnie z obowiązującymi normami. W czasie bezrobocia i trudności ekonomicznych osoby
niepełnosprawne są zazwyczaj pierwsze zwalniane i ostatnie przyjmowane do pracy. W niektórych
krajach uprzemysłowio- nych, które odczuwają skutki recesji ekonomicznej, procent bezrobotnych
pośród osób niepełnosprawnych szukających pracy jest dwa razy więk- szy niż pośród osób zdrowych
ubiegających się o pracę. W wielu krajach opracowano różne programy i podjęto środki dla
stworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Obejmują one zakłady pracy chronionej i
produkcyjne, chronione enklawy, specjalne stanowiska pracy, obowiązek zatrudniania pewnej liczby
niepełnosprawnych osób (quota schemes), zapomogi dla pracodawców, którzy szkolą, a następnie
angażują niepeł- nosprawnych pracowników, spółdzielnie inwalidów i dla inwalidów itd. Aktualna
liczba osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zwykłych albo chronionych zakładach pracy jest o
wiele mniejsza od liczby osób niepeł- nosprawnych mogących pracować. Szersze stosowanie zasad
ergonomii prowadzi do adaptacji stosunkowo niewielkim kosztem miejsc pracy, na- rzędzi, maszyn i
wyposażenia oraz pomaga zwiększyć szansę zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
70. Wiele osób niepełnosprawnych, zwłaszcza w krajach rozwijających się, żyje na terenach wiejskich.
Jeżeli gospodarka rodziny opiera się na rolnictwie albo innych zajęciach wiejskich i jeżeli istnieje tam
tradycyjnie rozszerzo- ny model rodziny – większość osób niepełnosprawnych może znaleźć dla siebie
jakieś pożyteczne zajęcia. Ponieważ coraz więcej rodzin przenosi się z okręgów wiejskich do
ośrodków miejskich, rolnictwo staje się coraz bardziej zmechanizowane i skomercjalizowane,
transakcje pieniężne zastę- pują dawne systemy wymienne, a instytucja rozszerzonej rodziny zanika
– los osób niepełnosprawnych jako pracowników staje się coraz trudniej- szy. Dla tych, którzy żyją w
miejskich slumsach, rywalizacja o zatrudnienie jest bardzo trudna, a innych ekonomicznie
produktywnych zajęć jest mało. Wiele osób niepełnosprawnych na takich terenach cierpi na skutek
przymusowej bezczynności i stają się one zależne; inni muszą uciekać się do żebraniny.
5.2. Sprawy socjalne.
71. Pełne uczestnictwo w podstawowych jednostkach społeczeństwa – rodzinie, grupach
społecznych i zbiorowościach lokalnych – stanowi esencję doświadczeń ludzkich. Prawo do równych
szans takiego uczestnictwa zo- stało ustalone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i powinno
stoso- wać się do wszystkich ludzi, łącznie z osobami niepełnosprawnymi. W rze- czywistości jednak
osoby niepełnosprawne są często pozbawione szans pełnego uczestnictwa w systemie i działaniach
socjokulturalnych, których część stanowią. Deprywacja ta wynika z barier fizycznych i społecznych,
które zrodziły się z ignorancji, obojętności i strachu.
72. Postawy i zachowanie często prowadzą do wykluczenia osób niepełno- sprawnych z życia
kulturalnego i społecznego. Ludzie są skłonni unikać kontaktów i stosunków osobistych z osobami,
które są niepełnosprawne. Uporczywe uprzedzenia i dyskryminacja wobec osób niepełnosprawnych
oraz ich znaczne wyłączenie z normalnych stosunków społecznych powo- duje u wielu z nich
problemy psychologiczne i społeczne.
73. Aż nazbyt często zawodowe i inne służby pomocnicze, z którymi osoba niepełnosprawna ma
kontakt, nie doceniają potencjalnych możliwości jej uczestniczenia w normalnych doświadczeniach
społecznych, a wskutek tego nie przyczyniają się do integracji osób niepełnosprawnych z innymi
grupami społecznymi.
74. Ze względu na te bariery często dla osób niepełnosprawnych jest rzeczą trudną lub wręcz
niemożliwą nawiązanie bliskich i intymnych stosunków z innymi ludźmi. Małżeństwo i macierzyństwo
bądź ojcostwo są często nieosiągalne dla osób, które są identyfikowane jako „niepełnosprawne”,
choćby nawet nie występowały żadne ograniczenia funkcjonalne. Obec- nie w coraz większym
stopniu uznaje się także potrzeby osób umysłowo niepełnosprawnych – w zakresie osobistych i
społecznych stosunków, łącznie z partnerstwem seksualnym.
75. Liczne osoby niepełnosprawne nie tylko są wykluczane z normalnego życia społecznego, ze swego
środowiska, ale de facto są umieszczane w zakła- dach zamkniętych. Chociaż dawne kolonie
trędowatych zostały częściowo zlikwidowane, a wielkie zakłady zamknięte nie są już tak liczne, jak to
było niegdyś – zbyt wielu ludzi podlega jeszcze dzisiaj izolacji instytucjonalnej, jakkolwiek ich stan
wcale tego nie usprawiedliwia ani nie wymaga.
76. Wiele osób niepełnosprawnych wykluczanych jest z aktywnego uczestnictwa w życiu
społeczeństwa, ponieważ: drzwi bywają zbyt wąskie dla
wózków inwalidzkich; nie dają się pokonać schody prowadzące do wnę- trza budynków, wejścia do
autobusów, pociągów i samolotów; nie mogą oni dosięgnąć słuchawek telefonicznych i wyłączników
światła; nie mogą korzystać z urządzeń sanitarnych. Podobnie mogą napotykać na innego rodzaju
bariery, na przykład przy porozumiewaniu się ustnym, które igno- ruje potrzeby osób z wadami
słuchu, oraz w przypadku informacji pisa- nych, które nie uwzględniają ludzi z wadami wzroku. Takie
bariery stano- wią rezultat ignorancji i braku zainteresowania; istnieją one pomimo faktu, że
większości z nich można by uniknąć niewielkim kosztem przy bardziej starannym planowaniu.
Aczkolwiek niektóre kraje wydały odpowiednie przepisy i przeprowadziły kampanie wychowania
publicznego, żeby wy- eliminować takie przeszkody – problem nadal pozostaje kluczowy.
77. Ogólnie biorąc, istniejące usługi, zakłady i akcje społeczne mające na celu zapobieganie
ograniczeniom, rehabilitację osób niepełnosprawnych i ich integrację ze społeczeństwem, wiążą się
ściśle z chęcią i zdolnością rzą- dów i społeczeństw do tego, aby kierować zasoby, dochód i usługi na
potrzeby poszkodowanych grup ludności.
6. Niepełnosprawność a nowy międzynarodowy ład ekonomiczny.
78. Transfer zasobów i technologii z krajów rozwiniętych do rozwijających się, przewidziany w
ramach nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego, a także inne środki mające wzmocnić
gospodarkę krajów rozwijają- cych się – jeżeli zostaną spełnione – przyniosłyby korzyść ludności tych
krajów, łącznie z osobami niepełnosprawnymi. Poprawa warunków ekonomicznych w krajach
rozwijających się, zwłaszcza w ich okręgach wiejskich, stworzyłaby nowe szansę zatrudnienia osób
niepełnosprawnych i zapewniła konieczne środki na potrzeby zapobiegania, rehabilitacji! wyrównania szans. Transfer odpowiednich technologii, jeśli się nim dobrze pokieruje, mógłby
doprowadzić do rozwoju przemysłów specjalizujących się w masowej produkcji urządzeń i pomocy
technicznych dla złagodzenia skutków ograniczeń fizycznych, umysłowych i sensorycznych.
79. Międzynarodowa Strategia Rozwoju dla Trzeciej Dekady Rozwoju Organi- zacji Narodów
Zjednoczonych7 stwierdza, że należy podjąć szczególne wysiłki celem integracji osób
niepełnosprawnych w procesie rozwoju, a skuteczne środki dla zapobiegania, rehabilitacji i
wyrównywania szans są sprawą zasadniczą. Pozytywna akcja w tym kierunku powinna stanowić część
bardziej ogólnych starań na rzecz mobilizacji wszelkich środków dla rozwoju. Zmiany w
międzynarodowym ładzie ekonomicznym powinny następować równolegle ze zmianami krajowymi,
których celem jest osią- gnięcie przez poszkodowane grupy społeczne pełnego uczestnictwa.
7. Konsekwencje rozwoju ekonomicznego i społecznego.
80. O ile starania rozwojowe przyniosą pomyślne rezultaty – poprawę odżywia- nia, oświaty,
warunków mieszkaniowych, lepsze warunki sanitarne i wła- ściwą podstawową opiekę zdrowotną –
szansę zapobiegania urazom i leczenia niepełnosprawności zwiększą się poważnie. Postęp w tym
kierunku można ułatwić i przyśpieszyć, zwłaszcza w zakresie:
a. szkolenia personelu w takich dziedzinach, jak np. pomoc społeczna, zdrowie publiczne, medycyna,
oświata i rehabilitacja zawodowa,
b. tworzenie możliwości dla lokalnej produkcji urządzeń i sprzętu po- trzebnego dla osób
niepełnosprawnych,
c. organizacji usług socjalnych, systemów zabezpieczenia społecznego, spółdzielni i programów
wzajemnej pomocy na szczeblach ogólnokra- jowym i lokalnym,
d. właściwego poradnictwa zawodowego i usług związanych z przygo- towaniem do pracy, a także
zwiększenia możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
81. Ponieważ rozwój ekonomiczny prowadzi do zmian w zakresie liczebności i rozmieszczenia
ludności, do modyfikacji stylu życia i zmian w strukturze i stosunkach społecznych – służby potrzebne
dla zajęcia się problemami ludzkimi na ogół nie ulegają wystarczająco szybkiej poprawie i rozbudowie. Taki brak równowagi pomiędzy rozwojem ekonomicznym a społecz- nym zwiększa trudności
wynikające z integrowania osób niepełnospraw- nych z ich otoczeniem.
ROZDZIAŁ III. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE REALIZACJI ŚWIATOWEGO PROGRAMU AKCJI NA RZECZ OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH. cz1
1. Wprowadzenie.
82. Celem Światowego Programu Akcji na Rzecz Osób Niepełnosprawnych jest popieranie
efektywnych środków mających zapobiegać niepełnospraw- ności, pomagać w rehabilitacji i w
realizacji zadań „pełnego uczestnictwa” osób niepełnosprawnych w życiu i rozwoju społecznym oraz
zasady „rów- ności”. Przy realizacji Światowego Programu należy poświęcić właściwą uwagę
szczególnej sytuacji krajów rozwijających się, a zwłaszcza krajów najmniej rozwiniętych. Ogromne
zadanie poprawy warunków życia całej ludności i ogólny brak zasobów utrudniają osiągnięcie celów
Światowego Programu w tych właśnie krajach. Równocześnie należy zdać sobie spra- wę z tego, że
realizacja Światowego Programu Akcji sama przez się stano- wić będzie wkład w proces rozwoju,
dzięki mobilizacji wszelkich środków
ludzkich i pełnego uczestnictwa całej ludności. Chociaż niektóre kraje mo- gły już zainicjować albo
zrealizować pewne akcje zalecane w tym Progra- mie, trzeba zrobić więcej. Dotyczy to także krajów o
wyższym ogólnym standardzie życia.
83. Ponieważ sytuacja osób niepełnosprawnych jest ściśle związana z rozwojem ogólnym, w skali
ogólnokrajowej, rozwiązanie problemów w krajach rozwijających się zależy w bardzo dużym stopniu
od stworzenia odpowiednich warunków międzynarodowych dla szybszego rozwoju społecz- nego i
ekonomicznego. W konsekwencji, stworzenie nowego między- narodowego ładu ekonomicznego ma
bezpośredni wpływ na realizację zadań Programu. Sprawą zasadniczą jest zwłaszcza znaczne
zwiększenie napływu środków do krajów rozwijających się, jak to zostało ustalone w
Międzynarodowej Strategii Rozwoju dla Trzeciej Dekady Rozwoju Naro- dów Zjednoczonych.
84. Realizacja tych zadań wymagać będzie wielosektorowej i wielodyscyplinar- nej globalnej strategii
dla kompleksowej skoordynowanej polityki i akcji dotyczącej wyrównywania szans osób
niepełnosprawnych, skutecznych usług rehabilitacyjnych i środków zapobiegania.
85. W trakcie dalszego rozwoju i realizacji Światowego Programu Akcji powinno się przeprowadzać
konsultacje z osobami niepełnosprawnymi i ich organizacjami. W tym celu należy dołożyć wszelkich
starań, aby zachęcić do tworzenia organizacji osób niepełnosprawnych na szczeblach: lokalnym,
krajowym, regionalnym i międzynarodowym. Ich unikalne ekspertyzy, oparte na ich własnych
doświadczeniach, mogą wnieść istotny wkład do planowania programów i usług dla osób
niepełnosprawnych. Uczestni- cząc w dyskusjach nad poszczególnymi problemami, przedstawiają one
punkt widzenia jak najbardziej reprezentatywny dla wszystkich potrzeb osób niepełnosprawnych. Ich
oddziaływanie na postawy publiczne gwarantuje konsultacje z nimi, a jako siła dążąca do
wprowadzenia zmian wywierają one poważny wpływ na przyznawanie priorytetu problemom
niepełnosprawności. Same osoby niepełnosprawne powinny mieć istotny wpływ na decydowanie o
skuteczności polityki, programów i usług na ich rzecz. Powinno się podjąć szczególne starania, aby do
procesu tego włą- czyć osoby upośledzone psychicznie.
2. Akcje krajowe.
86. Światowy Program Akcji odnosi się do wszystkich narodów. Jednakże czas jego realizacji oraz
wybór problemów, którym przyznaje się priorytet, róż- nią się w rozmaitych krajach w zależności od
ich sytuacji oraz zasobów,
poziomu socjoekonomicznego rozwoju, tradycji kulturalnych i zdol- ności do formułowania oraz
urzeczywistniania działań przewidzianych w Programie.
87. Władze państwowe ponoszą ostateczną odpowiedzialność za realizację środków zalecanych w
tej części programu. Jednakże, wobec różnic kon- stytucyjnych między poszczególnymi państwami –
do realizacji krajowych przedsięwzięć zawartych w Światowym Programie Akcji mogą być powo- łane
również władze lokalne, jak i inne organa (organizacje) w sektorze publicznym i prywatnym.
88. Państwa członkowskie powinny w pilnym trybie inicjować długofalowe programy krajowe, aby
osiągnąć cele Światowego Programu Akcji; programy takie powinny stanowić integralną część
składową ogólnej polityki krajowej w zakresie rozwoju socjoekonomicznego.
89. Sprawy dotyczące osób niepełnosprawnych powinny być traktowane we właściwym
kontekście ogólnym, a nie oddzielnie. Każde ministerstwo lub inny organ w sektorze publicznym czy
prywatnym, odpowiedzialny lub współpracujący w ramach specyficznego sektora, powinien być odpowiedzialny za będące w jego kompetencji problemy wiążące się z osobami niepełnosprawnymi.
Rządy powinny stworzyć punkt centralny (na przykład krajową komisję, komitet lub podobną
organizację), który nad- zorowałby i śledził działania dotyczące Światowego Programu Akcji prowadzone przez różne ministerstwa, inne agencje rządowe i organizacje pozarządowe. Każdy taki
mechanizm powinien obejmować wszystkie zainteresowane strony, łącznie z organizacjami osób
niepełnosprawnych. Ciało takie powinno mieć dostęp do czynników podejmujących decyzje na
najwyższym szczeblu.
90. Aby zrealizować Światowy Program Akcji, państwa członkowskie powinny: planować,
organizować i finansować działalność na wszystkich szczeblach; a. tworzyć, na drodze
ustawodawstwa, podstawy prawne i organa upoważnione do podejmowania środków dla osiągnięcia
tych celów
b. zapewniać szansę, eliminując bariery utrudniające pełne uczestnictwo;
c. zapewniać świadczenia i usługi rehabilitacyjne, udzielając osobom niepełnosprawnym pomocy
socjalnej, w zakresie wyżywienia, medycznej, oświatowej, zawodowej oraz technicznej
d. powoływać albo wspierać zakładanie organizacji publicznych i prywatnych;
e. popierać zakładanie i rozwój organizacji osób niepełnosprawnych;
f. przygotowywać i rozpowszechniać informacje dotyczące problemów Światowego Programu Akcji
wśród wszystkich kręgów społeczeństwa, łącznie z osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami;
g. popierać edukację publiczną, aby zapewnić powszechne zrozumienie kluczowych problemów
Światowego Programu Akcji i jego realizacji;
h. ułatwiać badania w dziedzinach związanych ze Światowym Programem Akcji;
i. popierać pomoc techniczną i współprace, dotyczącą Akcji;
j. ułatwiać uczestnictwo osób niepełnosprawnych i ich organizacji w podejmowaniu decyzji
dotyczących Światowego Programu Akcji.
2.1. Uczestnictwo osób niepełnosprawnych w podejmowaniu decyzji.
91. Państwa członkowskie powinny zwiększyć swoją pomoc dla organizacji osób niepełnosprawnych i
pomagać im w organizowaniu i koordynowa- niu reprezentacji interesów i problemów osób
niepełnosprawnych.
92. Państwa członkowskie powinny aktywnie starać się i zachęcać we wszel- ki możliwy sposób do
rozwoju organizacji złożonych z osób niepełno- sprawnych albo reprezentujących te osoby. Takie
organizacje, w których decydujący wpływ mają członkowie i zarządy złożone z osób niepełnosprawnych, a w niektórych przypadkach z ich krewnych, istnieją w licz- nych krajach. Wiele z nich nie
posiada środków, aby umocnić się i walczyć o swoje prawa.
93. Państwa członkowskie powinny nawiązać bezpośrednie kontakty z takimi organizacjami i
zapewnić im odpowiednie kanały, aby mogły wywie- rać wpływ na rządową politykę i decyzje we
wszystkich interesujących je dziedzinach. W tym celu państwa członkowskie powinny także świadczyć
konieczną pomoc finansową dla organizacji osób niepełnosprawnych.
94. Organizacje i jednostki administracyjne na wszystkich szczeblach powinny zapewnić osobom
niepełnosprawnym uczestnictwo w swych czynno- ściach w możliwie najszerszym zakresie.
2.2. Zapobieganie ograniczeniom, niepełnosprawności i upośledzeniom.
95. Metody zapobiegania i kontroli większości przyczyn niepełnosprawności są dostępne i stale
ulepszane, ale nie zawsze w pełni wykorzystywane. Pań- stwa członkowskie powinny podjąć
odpowiednie kroki celem zapobiegania ograniczeniom i niepełnosprawności oraz zapewnić
upowszechnianie odpowiedniej wiedzy i technologii.
96. Potrzebne są skoordynowane programy prewencyjne zapobiegania na wszystkich szczeblach
społeczeństwa. Powinny one obejmować:
a. Lokalne (komunalne) systemy podstawowej opieki zdrowotnej, które docierają do wszystkich
kręgów ludności, zwłaszcza na obszarach wiejskich i w miejskich slumsach.
b. Skuteczną sieć opieki i doradztwa dla matek i dzieci, a także doradztwo w zakresie planowania
rodziny i życia rodzinnego.
c. Edukację dotyczącą żywienia i pomoc w uzyskiwaniu odpowiednich środków dietetycznych,
zwłaszcza dla matek i dzieci, łącznie z produ- kowaniem i wykorzystywaniem pokarmów bogatych w
witaminy i inne środki odżywcze.
d. Szczepienia ochronne przeciwko chorobom zakaźnym – zgodnie z celami rozszerzonego
programu immunizacji Światowej Organizacji Zdrowia.
e. System wczesnej wykrywalności i wczesnej interwencji.
f. Zarządzenia i programy szkolenia w zakresie bezpieczeństwa celem zapobiegania wypadkom w
domu, w miejscu pracy, na ulicy i podczas zajęć rekreacyjnych.
g. Przystosowanie miejsc pracy, sprzętu i środowiska pracy oraz organizowanie programów opieki
zdrowotnej w zakładach pracy celem zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym i ich nasilaniu
się.
h. Środki kontroli nad nierozsądnym zażywaniem leków, narkotyków, alkoholu, tytoniu i innych
środków pobudzających lub uspokajających celem zapobiegania upośledzeniom powodowanym
narkomanią, zwłaszcza pośród dzieci szkolnych i osób w starszym wieku. Szczególną uwagę trzeba
również zwrócić na skutki nierozsądnego zażywania tych
substancji przez ciężarne matki – dla ich nie narodzonych jeszcze dzieci.
i. Działalność oświatową i związaną ze zdrowiem publicznym, która może dopomóc ludziom w
osiągnięciu takiego stylu życia, który zapewni maksymalną obronę przeciwko przyczynom
upośledzeń.
j. Ciągłe szkolenie szerokich mas i osób pracujących zawodowo, a także kampanie informacyjne
dotyczące programów zapobiegania niepełnosprawności.
k. Właściwe szkolenie personelu medycznego, paramedycznego i innych osób, które mogą być
wezwane do współpracy w przypadkach nagłej konieczności.
l. Środki prewencyjne przewidziane w szkoleniu pracowników wiejskich, aby pomóc w
zredukowaniu występowania niepełnosprawności.
m. Dobrze zorganizowane szkolenie zawodowe i praktyczne szkolenie w czasie pracy, pod kątem
zapobiegania wypadkom przy pracy i różnego rodzaju niepełnosprawnościom. Należy zwrócić uwagę
na fakt, że w krajach rozwijających się stosowana jest często przestarzała technologia. W wielu
przypadkach stara technologia przenoszona jest z krajów przemysłowych do rozwijających się.
Przestarzała technologia, niewła- ściwa dla warunków panujących w krajach rozwijających się, wraz z
nie- dostatecznym szkoleniem i wadliwą ochroną pracy, przyczynia się do zwiększenia liczby
wypadków przy pracy i kalectw.
2.3. Rehabilitacja.
97. Państwa członkowskie powinny rozwijać i zapewniać usługi rehabilitacyjne potrzebne dla
osiągnięcia celów Światowego Programu Akcji.
98. Państwa członkowskie powinny zachęcać do zapewnienia wszystkim ludziom opieki zdrowotnej i
usług potrzebnych dla wyeliminowania lub zredukowania upośledzających skutków niesprawności.
99. Należy tu uwzględnić usługi socjalne, żywieniowe, zdrowotne i zawodowe potrzebne dla
umożliwienia osobom niepełnosprawnym osiągnięcia optymalnego poziomu funkcjonowania. W
zależności od takich czynni- ków, jak rozmieszczenie ludności, położenie geograficzne i stadium rozwoju – usługi mogą być świadczone poprze następujące kanały:
a. pracownicy komunalni (środowiskowi);
b. ogólne placówki zdrowia, oświaty, opieki i usług zawodowych;
c. inne świadczenia specjalistyczne – w przypadkach, kiedy placówki powszechne nie są w stanie
zapewnić potrzebnych usług.
100. Państwa członkowskie powinny zapewnić dostępność pomocy technicznych – odpowiednio do
sytuacji miejscowej – tym wszystkim osobom, dla których samodzielności i funkcjonalności są one
niezbędne. Należy za- pewnić pomoce techniczne w czasie i po zakończeniu procesu rehabilitacji.
Potrzebne są również usługi zapewniające naprawę sprzętu i wymianę pomocy technicznych, obecnie
trudno dostępne.
101. Nieodzowne jest rozeznanie, czy osoba niepełnosprawna, która potrzebuje takiego sprzętu,
posiada środki finansowe oraz praktyczne możliwości ich uzyskania, a także nauczenia się
posługiwania sprzętem. Należy elimi- nować cła importowe lub inne ograniczenia proceduralne,
które utrud- niają dostępność pomocy i materiałów, których nie można produkować na miejscu, a
trzeba sprowadzać z innych krajów. Ważną sprawą jest popieranie lokalnej produkcji pomocy
technicznych, przystosowanych do warunków technologicznych, socjalnych i ekonomicznych, w
jakich będą używane. Rozwój i produkcja pomocy technicznych powinny odpowiadać ogólnemu
rozwojowi technologii w danym kraju.
102. W celu stymulowania lokalnej produkcji i rozwoju pomocy technicznych państwa członkowskie
powinny rozważyć możliwość powoływania krajowych ośrodków odpowiedzialnych za popieranie
takich lokalnych ini- cjatyw. Rolę takiej bazy mogłyby spełniać w wielu przypadkach istniejące szkoły
specjalistyczne, instytuty technologii itp. Należy wziąć pod uwagę możliwość regionalnej współpracy
w tym kierunku.
103. Zachęca się państwa członkowskie, aby włączyły do powszechnego systemu usług socjalnych
personel kompetentny w dziedzinie poradnictwa i innych form pomocy potrzebnej przy zajmowaniu
się problemami osób niepełnosprawnych i ich rodzin.
104. Jeżeli środki ogólnego systemu usług socjalnych nie wystarczają na zaspokojenie tych potrzeb –
należy oferować świadczenia specjalne aż do chwili, kiedy jakość systemu powszechnego ulegnie
poprawie.
105. Zachęca się państwa członkowskie, aby w ramach dostępnych możliwości inicjowały wszelkie
środki specjalne, które mogłyby okazać się potrzebne dla zapewnienia i pełnego wykorzystania
usług koniecznych dla osób niepełnosprawnych żyjących na terenach wiejskich, w slumsach miejskich
i w dzielnicach miejskich złożonych z szałasów.
106. Osób niepełnosprawnych nie należy rozdzielać z ich rodzinami i środowi- skami. System usług
musi uwzględniać: problemy transportu i komunika- cji; potrzebę pomocy w zakresie usług
socjalnych, zdrowotnych i oświa- towych; istnienie prymitywnych, a często niebezpiecznych
warunków bytowych; i, zwłaszcza w niektórych slumsach miejskich, trzeba pamiętać o barierach
społecznych, które mogą wpływać ujemnie na gotowość ludzi do szukania lub przyjmowania usług.
Państwa członkowskie powinny za- pewnić równomierną dystrybucję tych usług (świadczeń) między
wszystkie grupy ludności i obszary geograficzne – stosownie do potrzeb.
107. Usługi zdrowotne i socjalne dla osób psychicznie chorych byty szczegól- nie zaniedbane w wielu
krajach. Opieka psychiatryczna nad tymi osobami powinna być uzupełniana przez świadczenia
pomocy społecznej i poradnictwo dla tych osób oraz dla ich rodzin, których sytuacja jest często
bardzo napięta. Tam, gdzie usługi takie są dostępne, okres pobytu w za- kładach zamkniętych i
prawdopodobieństwo ponownego skierowania do nich, są mniejsze. W przypadkach, kiedy osoby
umysłowo upośledzone cierpią jeszcze dodatkowo na skutek problemów spowodowanych choro- bą
umysłową, trzeba dopilnować, aby personel zajmujący się opieką me- dyczną był świadomy
szczególnych potrzeb, jakie pociąga za sobą opóź- nienie w rozwoju umysłowym.
2.4. Wyrównywanie szans.
2.4.1. Ustawodawstwo.
108. Państwa członkowskie powinny przyjąć odpowiedzialność za zagwaranto- wanie osobom
niepełnosprawnym szans równych z innymi obywatelami.
109. Państwa członkowskie powinny podjąć potrzebne kroki, aby wyelimino- wać wszelkie praktyki
dyskryminacyjne wobec osób niepełnosprawnych.
110. Przy opracowywaniu projektów przepisów dotyczących praw człowieka i w odniesieniu do
krajowych komitetów lub innych podobnych organów koordynacyjnych zajmujących się problemami
niepełnosprawności nale- ży zwrócić szczególną uwagę na warunki, które mogą wpływać ujemnie na
zdolność osób niepełnosprawnych do korzystania z praw i swobód gwarantowanych ich
współobywatelom.
111. Państwa członkowskie powinny zwrócić uwagę na specjalne prawa, takie jak prawo do nauki,
pracy, zabezpieczenia socjalnego i ochrony przed nieludzkim albo degradującym traktowaniem, i
powinny zbadać te prawa z punktu widzenia osób niepełnosprawnych.
2.4.2. Środowisko fizyczne.
112. Państwa członkowskie powinny starać się o to, aby uczynić środowisko fizyczne dostępnym dla
wszystkich, łącznie z osobami mającymi różne nie- pełnosprawności, co podkreślono w pkt 8 tego
dokumentu.
113. Państwa członkowskie powinny przyjąć zasadę przestrzegania aspektów dostępności przy
planowaniu osiedli, łącznie z programami przeznaczo- nymi dla okręgów wiejskich w krajach
rozwijających się.
114. Zachęca się państwa członkowskie, aby przyjęły zasadę zapewniania osobom
niepełnosprawnym dostępu do wszystkich nowych budynków publicznych i urządzeń, do
publicznych systemów mieszkaniowych i transportowych. Powinno się ponadto podjąć środki, które
ułatwiłyby dostęp do istniejących już budynków i zakładów publicznych, do mieszkań i środ- ków
transportowych tam, gdzie jest to możliwe, zwłaszcza korzystając z okazji remontów.
115. Państwa członkowskie powinny zachęcać do zapewniania usług pomocniczych, aby umożliwić
osobom niepełnosprawnym życie możliwie nie- zależne w ich środowisku. Czyniąc tak powinny
upewnić się, że osoby
niepełnosprawne mają szansę rozwijania i kierowania tymi usługami dla siebie samych, jak to się już
dzieje w niektórych krajach.
2.4.3. Dochód, utrzymanie i zabezpieczenie socjalne.
116. Każde państwo członkowskie powinno starać się o to, aby jego system praw i innych regulacji
obejmował przepisy dotyczące realizacji ogólnych i pomocniczych celów Światowego Programu Akcji
związanych z zabezpieczeniem społecznym.
117. Państwa członkowskie powinny dopilnować, aby osoby niepełnosprawne miały równe szansę
przy uzyskiwaniu wszelkich form dochodu, utrzyma- nia się z niego i zabezpieczenia społecznego.
Proces taki powinien odby- wać się przy zachowaniu form przystosowanych do systemu ekonomicznego i stopnia rozwoju danego państwa członkowskiego.
118. Powinno się dokonać przeglądu systemu zabezpieczenia społecznego, ubezpieczeń i innych tego
rodzaju systemów, mających zasięg powszechny, aby upewnić się, że przewidują one odpowiednie
świadczenia i usługi służące zapobieganiu, rehabilitacji i wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych i ich rodzin oraz że przepisy w ramach tych systemów – czy to dotyczące osób
świadczących, czy korzystających z takich usług – nie wykluczają ani nie dyskryminują inwalidów.
Zorganizowanie i rozwój publicznego systemu opieki społecznej, bezpieczeństwa pracy i ochrony
zdrowia stanowią istotny warunek dla osiągnięcia ustalonych celów.
119. Powinno się zapewnić osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom możli- wość odwoływania się
(apelacji) do bezstronnych organów przeciwko de- cyzjom dotyczącym ich praw i świadczeń w tej
dziedzinie.
2.4.4. Oświata i szkolenie.
120. Państwa członkowskie powinny przyjąć politykę, która uznaje prawa osób niepełnosprawnych
do równych z innymi szans w zakresie oświaty. Kształ- cenie osób niepełnosprawnych powinno, w
miarę możliwości, odbywać się w ramach ogólnego systemu szkolnego. Odpowiedzialność za to powinna spoczywać na władzach oświatowych, zaś przepisy dotyczące obo- wiązkowego nauczania
powinny obejmować dzieci z wszelkiego rodzaju niepełnosprawnościami, w tym także najciężej
upośledzone.
121. Państwa członkowskie powinny pozwalać na większą elastyczność w stosowaniu wobec
osób niepełnosprawnych wszelkich zarządzeń dotyczących wieku dopuszczania, promocji z klasy do
klasy i, tam gdzie to okaże się właściwe, procedury egzaminacyjnej.
122. Należy przestrzegać podstawowych zasad przy organizowaniu oświato- wych usług dla
niepełnosprawnych dzieci i osób dorosłych. Usługi te powinny być:
a. Zindywidualizowane, tzn. oparte na ustalonych potrzebach uzgod- nionych wzajemnie przez
władze, administrację, rodziców i niepełno- sprawnych uczniów, i kierujące się wyraźnie określonymi
zadaniami programowymi i krótkoterminowymi celami, które będą regularnie przeglądane i w razie
potrzeby rewidowane
b. Łatwo dostępne, tzn. znajdujące się w rozsądnej komunikacyjnej odle- głości od domu lub miejsca
zamieszkania uczniów, z wyjątkiem okolicz- ności specjalnych.
c. Powszechne, tzn. dostępne dla wszystkich osób mających potrzeby specjalne, bez względu na ich
wiek czy stopień niepełnosprawności, oraz takie, żeby żadne dziecko w wieku szkolnym nie było
wyłączone z możliwości pobierania nauki ze względu na znaczny stopień upośle- dzenia albo żeby nie
musiało korzystać z usług oświatowych znacznie gorszych od tych, które są udziałem innych uczniów.
d. Oferujące szeroki wybór możliwości, współmiernych z zakresem specjalnych potrzeb w danej
społeczności.
123. Integracja niepełnosprawnych dzieci w powszechnym systemie nauczania wymaga planowania
ze strony wszystkich zainteresowanych stron.
124. Jeżeli, z jakichś przyczyn, zakłady ogólnego systemu szkolnego nie od- powiadają potrzebom
niektórych dzieci niepełnosprawnych – powinno się zapewnić tym dzieciom możliwości uczenia
się przez odpowiedni okres w placówkach specjalnych. Jakość takiej nauki specjalnej powinna
odpowiadać poziomowi ogólnego systemu szkolnego i być z nim ściśle powiązana.
125. Istotną sprawą jest udział rodziców na wszystkich szczeblach procesu oświatowego.
Rodzicom powinno się zapewnić potrzebną pomoc dla stwarzania niepełnosprawnym dzieciom
możliwie normalnego środowi- ska rodzinnego. Powinno się szkolić personel w zakresie pracy z
rodzicami niepełnosprawnych dzieci.
126. Państwa członkowskie powinny zapewnić możliwość udziału osób niepeł- nosprawnych w
programach oświatowych dla dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów wiejskich.
127. Jeżeli zakłady prowadzące kursy oświatowe dla dorosłych nie są odpowiednie do potrzeb
niektórych osób niepełnosprawnych – mogą okazać się przydatne specjalne kursy albo ośrodki
szkoleniowe, dopóki programy powszechne nie zostaną zmodyfikowane. Państwa członkowskie
powinny zapewnić osobom niepełnosprawnym możliwości kształcenia na szczeblu uniwersyteckim.
2.4.5. Zatrudnienie.
128. Państwa członkowskie powinny przyjąć odpowiednią politykę i popierać taką strukturę
świadczeń, aby zapewnić osobom niepełnosprawnym – tak na terenach miejskich, jak i wiejskich –
równe szansę produktywnego i opłacalnego zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Szczególną
uwagę należy zwrócić na zatrudnienia na wsi i produkcję odpowiednich narzędzi i sprzętu.
129. Państwa członkowskie powinny popierać integrację osób niepełnospraw- nych w otwartym
zatrudnieniu poprzez różne środki oddziaływania, takie jak: bodźce zachęcające do zatrudnienia
pewnej określonej liczby inwali- dów, zarezerwowane lub z góry przewidziane dla nich miejsca pracy,
po- życzki lub dotacje dla małych przedsiębiorstw i spółdzielni, odrębne za- mówienia lub przywilej
wyłączności albo pierwszeństwa produkcji, ulgi podatkowe, ułatwienia kontraktowe lub inna pomoc
techniczna bądź finansowa dla przedsiębiorstw zatrudniających osoby niepełnosprawne. Państwa
członkowskie powinny popierać produkcję pomocy technicznych i ułatwiać osobom
niepełnosprawnym uzyskiwanie pomocy i poparcia, jakiego potrzebują dla wykonywania swojej
pracy.
130. Stosowna polityka i metody pomocy nie powinny jednakże ograniczać możliwości zatrudniania
ani szkodzić żywotności prywatnego sektora go- spodarki. Państwa członkowskie powinny w tym
zakresie dokonywać wy- boru różnych środków zgodnie z ich sytuacją wewnętrzną.
131. Na szczeblu centralnym i lokalnym powinna istnieć wzajemna współpraca między władzami
państwowymi a organizacjami pracodawców i praco- biorców – dla wypracowywania wspólnej
strategii i wspólnego podejmowania działań służących zapewnieniu osobom niepełnosprawnym
więcej szans i lepszych warunków zatrudnienia. Współpraca taka powinna doty- czyć polityki
rekrutacyjnej, środków poprawy środowiska pracy, zapobiegania wypadkom będącym przyczyną
niepełnosprawności, środków słu- żących rehabilitacji osób, które doznały urazów przy pracy – np.
poprzez przystosowanie stanowisk i metod pracy do potrzeb.
132. Usługi te powinny obejmować ocenę i poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe (łącznie z
zakładami szkoleniowymi), zatrudnianie i dal- szą opiekę. Praca chroniona powinna być dostępna dla
tych osób, które ze względu na swoje specjalne potrzeby albo szczególnie poważny sto- pień
upośledzenia mogą nie być zdolne do radzenia sobie z wymogami zatrudnienia konkurencyjnego.
Powinny to być formy zakładów produk- cyjnych, pracy nakładczej, programów samozatrudnienia
oraz niewielkich grup ciężko poszkodowanych osób zatrudnionych w warunkach chronionych w
ramach zwykłego przemysłu (konkurencyjnego).
133. Działając w charakterze pracodawcy, centralne i lokalne władze powinny popierać zatrudnienie
osób niepełnosprawnych w sektorze publicznym. Akty prawne i inne przepisy nie powinny stwarzać
przeszkód w zatrudnia- niu osób niepełnosprawnych.
2.4.6. Rekreacja.
134. Państwa członkowskie powinny dopilnować, aby osoby niepełnospraw- ne miały takie same
szansę zajęć rekreacyjnych, jak inni obywatele. Cho- dzi tu o możliwość korzystania z restauracji, kin,
teatrów, bibliotek itp., jak również z placówek wypoczynkowych, terenów sportowych, hoteli, plaż i
innych miejsc wypoczynku. Państwa członkowskie powinny podjąć akcję celem usunięcia wszelkich
przeszkód w tym zakresie. Władze turystycz- ne, agencje podróżnicze, hotele, organizacje
dobrowolne i inne zajmujące się organizowaniem zajęć rekreacyjnych albo turystycznych powinny
ofe- rować swoje usługi wszystkim, nie dyskryminować osób niepełnospraw- nych. Obejmuje to także
na przykład informacje o dostępności takich usług – w ramach powszechnej informacji publicznej.
2.4.7. Kultura.
135. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby osoby niepełnosprawne miały okazję do
wykorzystania swego potencjału twórczego, artystycz- nego i intelektualnego w całej pełni, nie tylko
dla własnej korzyści, lecz również dla wzbogacenia społeczeństwa. W tym celu należy zapewnić im
dostęp do działań kulturalnych. W razie potrzeby należy podjąć specjalne środki, aby zaspokoić
potrzeby jednostek z upośledzeniami umysłowymi czy sensorycznymi. Powinny one obejmować
pomoce w komunikowaniu się dla głuchych, literaturę brailowską i/albo kasety dla osób z wadami
wzroku oraz materiały do czytania przystosowane do indywidualnych zdolności umysłowych.
Domeną zajęć kulturalnych są: taniec, muzyka, li- teratura, teatr i sztuki plastyczne.
2.4.8. Religia.
136. Powinno się podejmować środki, aby zapewnić osobom niepełnospraw- nym szansę pełnego
udziału w praktykach religijnych dostępnych w danej społeczności.
2.4.9. Sport.
137. Coraz powszechniej doceniane jest znaczenie sportu dla osób niepełno- sprawnych. Państwa
członkowskie powinny więc zachęcać osoby niepeł- nosprawne do wszelkich form aktywności
sportowej, między innymi poprzez zapewnianie odpowiednich urządzeń i właściwą organizację
takich zajęć.
2.5. Akcja środowiskowa.
138. Państwa członkowskie powinny przyznawać wysoki priorytet zapewnia- niu informacji, szkolenia
i pomocy finansowej dla społeczności lokalnych na rozwój programów realizujących cele Światowego
Programu Akcji.
139. Należy poczynić starania, aby zachęcać i ułatwiać współpracę między lokalnymi
społecznościami oraz wymianę informacji i doświadczeń. Każdy rząd, korzystając z międzynarodowej
pomocy technicznej czy współpracy technicznej w dziedzinie problemów związanych z
niepełnosprawnością, powinien zapewnić docieranie takiej pomocy do warstw najbardziej tego
potrzebujących.
140. Ważne jest zapewnienie aktywnej współpracy lokalnych organów administracji państwowej,
agencji i organizacji środowiskowych takich, jak grupy obywatelskie, związki zawodowe, organizacje
kobiece, organizacje konsu- mentów, kluby usługowe, zrzeszenia religijne, partie polityczne i stowarzyszenia rodzicielskie. Każda społeczność powinna powołać właściwy organ – w którym organizacje
osób niepełnosprawnych miałyby swój wpływ
– służący jako ośrodek porozumiewania się i koordynacji, mobilizowania środków i inicjowania
działań.
2.6. Szkolenie personelu.
141. Wszystkie władze odpowiedzialne za rozwój i zapewnienie usług dla osób
niepełnosprawnych powinny zwracać uwagę na sprawy personalne, zwłaszcza na rekrutację i
szkolenie.
142. Szkolenie pracowników środowiskowych w zakresie wczesnego wykrywania uszkodzeń,
zapewnienia podstawowej pomocy i zgłaszania przy- padków do właściwych instytucji oraz
sprawowania opieki to sprawa zasadnicza, podobnie jak szkolenie zespołów medycznych i innego
personelu w ośrodkach, które – tam gdzie to jest możliwe – powinny być in- tegrowane w jednostki
usługowe zajmujące się takimi zagadnieniami, jak podstawowa opieka zdrowotna, szkolnictwo,
lokalne programy rozwoju. Państwa członkowskie powinny organizować i intensyfikować szkolenie
lekarzy, które podkreślałoby konsekwencje nieodpowiedniego używania niektórych środków
farmakologicznych. Należy ograniczać sprzedaż le- ków, których niekontrolowane używanie może na
dłuższą metę stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego i poszczególnych jednostek.
143. Jeżeli świadczenia i usługi dotyczące niepełnosprawności umysłowej i fi- zycznej mają docierać
do coraz większej liczby osób niepełnosprawnych, które obecnie nie korzystają z żadnej w ogóle
pomocy – trzeba zapew- niać je poprzez różnego rodzaju pracowników socjalnych i służby zdrowia
w lokalnych społecznościach. Niektóre z ich czynności już teraz wiążą się z prewencją i usługami dla
osób niepełnosprawnych, a będą one po- trzebować specjalnego poradnictwa i instruktażu, na
przykład w zakresie prostych środków i metod rehabilitacyjnych, które mogą być stosowane przez
osoby niepełnosprawne i ich rodziny. Poradnictwem może się za- jąć zawodowy personel
rehabilitacyjny na szczeblu lokalnym lub okrę- gowym, odpowiednio do terenu swojej działalności.
Szkolenie specjalne potrzebne będzie dla personelu zawodowego na szczeblu peryferyjnym, gdzie
może być on odpowiedzialny za nadzór nad programami lokalnymi dla osób niepełnosprawnych oraz
za kontakty ze służbami rehabilitacyjny- mi i innymi dostępnymi w danym regionie.
144. Państwa członkowskie powinny zadbać, aby pracownicy środowiskowi oprócz wiedzy i
umiejętności specjalistycznych byli wyczerpująco infor- mowani w zakresie socjalnych,
wyżywieniowych, medycznych, oświato- wych i zawodowych potrzeb osób niepełnosprawnych.
Pracownicy ci, po odpowiednim przeszkoleniu i przy nadzorze nad nimi, mogą zapewnić większość
usług potrzebnych dla osób niepełnosprawnych i dopomóc w wypełnianiu luki powodowanej
niedostatkiem personelu fachowego. Ich szkolenie powinno obejmować odpowiednie informacje w
zakresie metod zapobiegania ciąży i świadomego macierzyństwa. Również ochot- nicy (osoby
pracujące społecznie) mogą świadczyć bardzo przydatne usługi i inne formy pomocy. Należy położyć
większy nacisk na wiedzę, umiejętności i odpowiedzialność osób zajmujących się innymi usługami,
które pracują już w danej społeczności w dziedzinach pokrewnych, jak na- uczyciele, pracownicy
socjalni, zawodowy pomocniczy personel służby zdrowia, pracownicy administracji, planiści, kadra
kierownicza, ducho- wieństwo i doradcy w sprawach rodziny. Osoby pracujące w programach
usługowych dla osób niepełnosprawnych powinny przejść przeszkole- nie, być przygotowane do
należytego rozumienia przyczyn, znaczenia, konieczności szukania, stymulowania i wspierania
pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich rodzin w podejmowaniu decyzji dotyczą- cych
opieki, leczenia, rehabilitacji oraz spraw bytowych i zatrudnienia.
145. Szkolenie specjalne nauczycieli to dynamiczne pole działania, i – o ile to tylko możliwe –
powinno być prowadzone w tym samym kraju, w którym następnie mają oni prowadzić kształcenie,
albo przynajmniej tam, gdzie zaplecze kulturalne i stopień rozwoju nie są zbyt odmienne.
146. Warunkiem skutecznej integracji jest zapewnienie odpowiedniego szkolenia nauczycieli –
zarówno nauczycieli zwykłych, jak i specjalnych. W programach szkolenia powinna znaleźć
odzwierciedlenie koncepcja zintegro- wanej oświaty.
147. Przy szkoleniu nauczycieli specjalnych ważne jest uwzględnienie możli- wie szerokiej
problematyki, bowiem w wielu krajach rozwijających się na- uczyciel specjalny sam będzie pełnił
funkcję jakby wielodyscyplinarnego zespołu. Należy tu podkreślić, że nie zawsze jest potrzebne czy
pożądane szkolenie na poziomie wyższym, olbrzymia większość personelu przecho- dzi średni i niższy
poziom szkolenia.
2.7. Informacja i edukacja publiczna.
148. Państwa członkowskie powinny popierać szeroko zakrojone programy informacji publicznej
na temat praw, udziału i niezaspokojonych potrzeb osób niepełnosprawnych, która docierałaby do
wszystkich zainteresowanych, łącznie z szerszymi kręgami społeczeństwa. W związku z tym szczególną uwagę należy poświęcić sprawie przekształcania postaw.
149. Założenia przewodnie należy opracowywać konsultując się z organizacjami osób
niepełnosprawnych, aby zachęcać środki masowego przekazu do wnikliwego i dokładnego, a także
rzetelnego prezentowania i relacjono- wania spraw niepełnosprawności i dotkniętych nią osób – w
radiu, tele- wizji, filmie, fotografii i wydawnictwach. Istotnym elementem takich zało- żeń powinno
być umożliwienie osobom niepełnosprawnym osobistego, publicznego prezentowania swoich
własnych problemów i sugerowania, w jaki sposób można by je rozwiązać. Należy popierać włączanie
informacji o realiach problemów niepełnosprawności do programów szkolenia dziennikarzy.
150. Władze publiczne są odpowiedzialne za takie przystosowanie swoich informacji, aby docierały
one do każdego, łącznie z osobami niepełnospraw- nymi. Dotyczy to nie tylko informacji, o których
wspomniano wyżej, ale również informacji odnośnie praw i obowiązków obywatelskich.
151. Program informacji powszechnej powinien być taki, aby informacje do- cierały do wszystkich
właściwych kręgów społeczeństwa. Oprócz regularnych środków masowego przekazu i innych
normalnych kanałów komunikowania się należy zwrócić szczególną uwagę na:
a. Przygotowanie specjalnych materiałów informujących osoby niepełno- sprawne i ich rodziny o
prawach, świadczeniach i usługach dostępnych dla nich oraz o krokach, jakie należy podejmować, aby
korygować błę- dy i nadużycia w istniejącym systemie. Materiały takie powinny być do- stępne w
formie, która może być wykorzystana i zrozumiana przez ludzi z wadami wzroku, słuchu czy z innymi
niedomogami porozumiewania się.
b. Opracowanie specjalnych materiałów dla grup ludności, do których trudno dotrzeć poprzez
normalne kanały porozumiewania. Grupy takie mogą być separowane na skutek różnic w języku,
kulturze, poziomie wykształcenia, skutkiem oddalenia (geograficznego) lub innych przyczyn.
c. Przygotowanie materiałów poglądowych, prezentacji audiowizualnych i wytycznych na użytek
pracowników środowiskowych na odległych terenach i znajdujących się w innych sytuacjach, w
jakich normalne formy porozumiewania mogą okazać się mało skuteczne.
152. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby do osób niepełnospraw- nych, ich rodzin i
pracowników zawodowych docierały bieżące informacje dotyczące programów i usług,
ustawodawstwa, instytucji, ekspertyz, pomocy, sprzętu itd.
153. Władze odpowiedzialne za oświatę publiczną powinny zapewnić syste- matyczną informację
dotyczącą realiów niepełnosprawności i ich konsekwencji oraz zapobiegania, rehabilitacji i
wyrównywania szans dla osób niepełnosprawnych.
154. Osoby niepełnosprawne i ich organizacje powinny mieć równy dostęp do zatrudnienia,
jednakowych środków i szkolenia zawodowego w odniesieniu do informacji publicznej, tak aby
mogły wyrażać swobodnie poprzez środki masowego przekazu swój punkt widzenia i przedstawiać
swoje do- świadczenia szerokim kręgom publicznym.
3. Akcja międzynarodowa.
3.1. Aspekty ogólne.
155. Światowy Program Akcji, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne, stanowi międzynarodowy,
długofalowy plan oparty na szeroko zakrojonych kon- sultacjach z rządami, organami i instytucjami w
łonie systemu Narodów Zjednoczonych oraz z międzyrządowymi i pozarządowymi organizacjami,
łącznie z organizacjami osób niepełnosprawnych lub pracującymi na ich rzecz. Postęp w realizacji
zadań Programu można będzie osiągnąć szyb- ciej, bardziej skutecznie i ekonomiczniej, jeśli zostanie
utrzymana ścisła współpraca na każdym szczeblu.
156. Ze względu na rolę, jaką Centrum Rozwoju Społecznego i Spraw Ludzkich Departamentu
Międzynarodowych Spraw Ekonomicznych i Społecznych odgrywa w ramach ONZ w dziedzinie
zapobiegania niepełnosprawności, rehabilitacji i wyrównywania szans dla osób niepełnosprawnych,
zostało ono wyznaczone jako centrum koordynacji i nadzoru realizacji Światowe- go Programu Akcji,
łącznie z jego przeglądem i oceną.
157. Fundusz Powierniczy utworzony przez Zgromadzenie Ogólne na Między- narodowy Rok
Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych zostanie wykorzy- stany na zaspokojenie wniosków o pomoc
napływających z krajów rozwi- jających się i od organizacji osób niepełnosprawnych oraz na
popieranie i realizację Światowego Programu Akcji.
158. Ogólnie biorąc, istnieje potrzeba zwiększenia napływu środków do kra- jów rozwijających się –
dla realizacji celów Światowego Programu Akcji. Dlatego Sekretarz Generalny powinien zbadać nowe
drogi i sposoby gromadzenia funduszy i podjąć dalsze kroki konieczne dla mobilizacji zaso- bów.
Zachęca się do dobrowolnych wkładów ze strony rządów i źródeł prywatnych.
159. Komitet Administracyjny ds. Koordynacji powinien rozważyć implikacje Światowego Programu
Akcji dla organizacji należących do systemu ONZ i powinien wykorzystać istniejące mechanizmy dla
kontynuowania łącz- ności i współpracy w zakresie polityki i działalności, łącznie z ogólnym podejściem do spraw współpracy technicznej.
160. Międzynarodowe organizacje pozarządowe powinny przyłączyć się do wspólnych starań o
realizację celów Światowego Programu Akcji. W tym celu należy wykorzystać powiązania istniejące
pomiędzy takimi organizacjami a Organizacją Narodów Zjednoczonych.
161. Wzywa się wszystkie międzynarodowe organizacje i organy do współpra- cy i udzielania pomocy
organizacjom osób niepełnosprawnych lub re- prezentujących te osoby celem zapewnienia im
możliwości przedstawia- nia swojego punktu widzenia przy omawianiu problemów związanych ze
Światowym Programem Akcji.
3.2. Prawa człowieka.
162. Celem realizacji hasła Międzynarodowego Roku Inwalidów i Osób Nie- pełnosprawnych: „Pełne
uczestnictwo i równość” – wzywa się usilnie, aby w systemie ONZ całkowicie znoszono bariery,
zapewniono osobom z upośledzeniami sensorycznymi pełne warunki porozumiewania oraz by
przyjęto plany akcji obejmujące politykę i praktykę administracyjną, aby zachęcono do zatrudniania
osób niepełnosprawnych w całym systemie ONZ.
163. Co się tyczy statusu osób niepełnosprawnych w kontekście praw człowie- ka – należy przyznać
priorytet stosowaniu (przestrzeganiu) przez Narody Zjednoczone konwencji i innych instrumentów, a
także odnośnych posta- nowień innych organizacji międzynarodowych w obrębie systemu ONZ, które
chronią prawa wszystkich ludzi. Zasada ta jest zgodna z hasłem Międzynarodowego Roku Inwalidów i
Osób Niepełnosprawnych: „Pełne uczestnictwo i równość”.
164. W szczególności organizacje i organa w ramach systemu ONZ odpowiedzialne za
opracowywanie i administrowanie międzynarodowymi poro- zumieniami, konwencjami i innymi
instrumentami, które mogłyby mieć wpływ bezpośredni lub pośredni na osoby niepełnosprawne,
powinny zapewnić, aby instrumenty te w pełni brały pod uwagę sytuację osób niepełnosprawnych.
165. Państwa sygnatariusze Międzynarodowych Konwencji Praw Człowieka powinny w swoich
sprawozdaniach zwracać baczną uwagę na jej stosowanie odpowiednio do sytuacji osób
niepełnosprawnych. Grupa robo- cza Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ, której powierzono badanie
spra- wozdań dotyczących Międzynarodowej Konwencji Praw Ekonomicznych, Społecznych i
Kulturalnych, oraz Komisji Praw Człowieka, której funkcja polega na badaniu sprawozdań z zakresu
Międzynarodowej Konwencji Praw Obywatelskich i Politycznych, powinny zwracać szczególną uwagę
na te aspekty sprawozdań.
166. Mogą zaistnieć szczególne warunki, które ograniczają zdolność osób nie- pełnosprawnych do
korzystania z ludzkich praw i swobód, uznanych za powszechne dla całego rodzaju ludzkiego. Komisja
Praw Człowieka powinna zwrócić uwagę na takie warunki.
167. Krajowe komitety lub podobne organa koordynujące, zajmujące się problemami
niepełnosprawności, powinny również zwracać uwagę na takie warunki.
168. Przypadki poważnego naruszania podstawowych praw człowieka, w tym tortury, mogą stanowić
przyczynę umysłowego lub fizycznego upośle- dzenia. Komisja Praw Człowieka powinna, między
innymi, zwracać uwagę na takie naruszenia, w celu podjęcia odpowiednich akcji zaradczych.
169. Komisja Praw Człowieka powinna nadal pracować nad metodami osią- gnięcia współpracy
międzynarodowej w celu realizacji powszechnie uznanych podstawowych praw dla wszystkich,
łącznie z osobami niepełnosprawnymi.
3.3. Współpraca techniczna i ekonomiczna.
3.3.1. Pomoc międzyregionalna.
170. Kraje rozwijające się odczuwają coraz większe trudności w mobilizowaniu środków na
zaspokajanie palących potrzeb osób niepełnosprawnych i mi- lionów osób znajdujących się w ciężkiej
sytuacji w tych krajach, wobec pilnych potrzeb takich pierwszoplanowych dziedzin, jak rolnictwo,
rozwój wsi i przemysłu, kontrola przyrostu ludności itd., związanych z podstawo- wymi potrzebami.
W wysiłkach tych powinny więc pomagać im między- narodowe społeczności zgodnie z punktami 82 i
83, a napływ środków do krajów rozwijających się powinien być znacznie zwiększony – jak to
stwierdzono w Międzynarodowej Strategii Rozwoju dla Trzeciej Dekady Rozwoju Narodów
Zjednoczonych.
171. Zważywszy, że większość międzynarodowych agencji zajmujących się współpracą techniczną i
pomocą może rozpocząć współpracę z krajowymi przedsięwzięciami tylko na podstawie oficjalnych
próśb rządów – wszystkie instytucje zainteresowane opracowywaniem programów dotyczących
osób niepełnosprawnych powinny zwiększyć swoje wysiłki, aby powiado- mić rządy o dokładnym
charakterze poparcia, jakiego można oczekiwać od tych agencji.
172. Wiedeński Afirmatywny Plan Akcji8, przygotowany przez Światowe Sym- pozjum Ekspertów ds.
Współpracy Technicznej Krajów Rozwijających się i Pomocy Technicznej dla Zapobiegania
Niepełnosprawności i Rehabili- tacji Osób Niepełnosprawnych, może służyć jako wytyczna
kierunkowa realizacji działań związanych z techniczną współpracą w ramach Świato- wego Programu
Akcji.
173. Te organizacje w łonie systemu ONZ, które posiadają uprawnienia, zasoby i doświadczenie w
dziedzinach związanych ze Światowym Programem, powinny zbadać wraz z rządami, przy których są
akredytowane, sposoby uzupełnienia istniejących lub planowanych projektów elementami, które
odpowiadałyby specyficznym potrzebom osób niepełnosprawnych i zapobieganiu kalectwom.
174. Wszystkie organizacje międzynarodowe, których działalność ma wpływ na współpracę
finansową i techniczną, powinno się nakłaniać do tego, aby przyznawały priorytet wnioskom państw
członkowskich dotyczącym pomocy w zapobieganiu inwalidztwu, rehabilitacji i wyrównywaniu szans,
które są zgodne z ich naturalnymi priorytetami. Takie metody powinny zapewnić przyznawanie
zwiększonych zasobów zarówno na inwestycje kapitałowe, jak i wydatki zwrotne na usługi związane z
zapobieganiem, rehabilitacją i wyrównywaniem szans. Akcja ta powinna znaleźć odzwierciedlenie w
programach ekonomicznego i społecznego rozwoju wszystkich agencji pomocy multilateralnych i
bilateralnych, łącznie z techniczną współpracą pomiędzy krajami rozwijającymi się.
175. Starając się o współpracę z rządami w celu lepszego zaspokajania potrzeb osób
niepełnosprawnych, różne agendy ONZ, jak również instytucje bila- teralne i prywatne powinny
koordynować ściślej swój udział, ażeby przy- czyniać się w sposób bardziej skuteczny do osiągnięcia
zamierzonych celów.
ROZDZIAŁ III. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE REALIZACJI ŚWIATOWEGO PROGRAMU AKCJI NA RZECZ OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH. cz2
176. Ponieważ większość agencji ONZ, zaangażowanych już teraz, ponosi spe- cyficzną
odpowiedzialność za popieranie opracowywania lub uzupełnia- nie projektów elementami
dotyczącymi osób niepełnosprawnych – powinno się ustalić bardziej wyraźny podział obowiązków
pomiędzy nimi, jak to proponujemy poniżej, aby usprawnić reakcję systemu ONZ na po- stulaty
wysuwane w związku z Międzynarodowym Rokiem Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych oraz
Światowym Programem Akcji:
a. ONZ, a zwłaszcza Departament Współpracy Technicznej i Rozwoju powinien wraz z
wyspecjalizowanymi agencjami i innymi międzyrządo- wymi i pozarządowymi organizacjami
prowadzić działalność związaną ze współpracą techniczną pomocną w realizacji Światowego
Programu Akcji; w związku z tym Centrum Rozwoju Społecznego i Spraw Huma- nitarnych
Departamentu Międzynarodowych Spraw Ekonomicznych i Społecznych powinno nadal udzielać
istotnej pomocy dla współpracy technicznej, projektów i działalności w tym zakresie przy realizacji
Świa- towego Programu Akcji.
b. Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP) powinien w dal- szym ciągu wykorzystywać
swoje placówki terenowe, aby w ramach swych normalnych programów i procedury zwracały baczną
uwagę na te związane z projektami życzenia poszczególnych rządów, które spe- cjalnie odpowiadają
potrzebom osób niepełnosprawnych i zapobieganiu kalectwu. Powinno się zachęcać zwłaszcza do
współpracy technicznej w dziedzinie zapobiegania niepełnosprawności, rehabilitacji i
wyrównywania szans, przy wykorzystaniu różnych programów i usług, takich jak współpraca
techniczna pomiędzy krajami rozwijającymi się, projekty ogólnoświatowe i międzyregionalne oraz
Tymczasowy Fun- dusz ds. Nauki i Technologii.
c. Główne starania UNICEF powinny nadal mieć na względzie poprawę środków zapobiegania,
większe poparcie usług zdrowotnych dla matki i dziecka, oświaty sanitarnej, kontroli chorób i
poprawy wyżywienia; dla osób, które już są niepełnosprawne, UNICEF popiera rozwój zintegrowanych planów edukacji oraz działalność rehabilitacyjną na szczeblu lokalnym, przy wykorzystywaniu
niezbyt bogatych zasobów miejscowych.
d. Agencje wyspecjalizowane w ramach swoich mandatów i zadań powinny, na podstawie
wniosków poszczególnych rządów, kłaść jeszcze więk- szy nacisk na pomoc w zaspokajaniu potrzeb
osób niepełnosprawnych, wykorzystując szansę, jakie stwarzają programy poszczególnych krajów
oraz projekty regionalne, międzyregionalne i powszechne, a także wy- korzystując swoje własne
środki tam, gdzie to jest możliwe. Podział ich sfery odpowiedzialności w tym względzie powinien
wyglądać następu- jąco: ILO – rehabilitacja zawodowa oraz bezpieczeństwo i higiena pracy; UNESCO
– kształcenie niepełnosprawnych dzieci i dorosłych; WHO – zapobieganie niepełnosprawności i
rehabilitacja medyczna; FAO – poprawa stanu wyżywienia.
e. W swojej działalności pożyczkowej multilateralne instytucje finansowe powinny brać poważnie
pod uwagę cele i propozycje Światowego Pro- gramu Akcji.
3.3.2. Pomoc regionalna i bilateralna.
177. Komisje regionalne ONZ oraz inne organa regionalne powinny popierać regionalną i
subregionalną współpracę w dziedzinie zapobiegania inwalidztwu, rehabilitacji osób
niepełnosprawnych i wyrównywania ich szans. Powinny one badać postęp w swoich regionach,
rozpoznawać potrzeby, gromadzić i analizować informacje, inicjować badania, świadczyć usłu- gi
doradcze i włączać się do działań w zakresie współpracy technicznej. Powinny także obejmować
swoją działalnością plany badań naukowych i rozwoju, przygotowywanie materiałów informacyjnych
i szkolenie personelu; powinny też, zastępczo, ułatwiać działania w dziedzinie współpra- cy
technicznej pomiędzy krajami rozwijającymi się wiążące się z celami Światowego Programu Akcji.
Powinny również popierać rozwój organizacji osób niepełnosprawnych, jako istotnego elementu w
rozwijaniu dzia- łalności, o której była mowa wyżej.
178. Państwa członkowskie, współpracujące z organami i komisjami regionalnymi, powinny zakładać
regionalne (lub subregionalne) instytuty albo biura zajmujące się popieraniem interesów osób
niepełnosprawnych, konsultując się z organizacjami osób niepełnosprawnych i właściwymi
organizacjami międzynarodowymi. Inne ich funkcje powinny polegać na popieraniu działań, o których
była mowa wyżej. Ważne jest zrozumienie, że rolą instytutów nie jest świadczenie bezpośrednich
usług, ale popieranie koncepcji nowatorskich, takich jak rehabilitacja oparta na zasobach lokalnych,
koordynacja, informacja, szkolenie i doradztwo w zakresie or- ganizacyjnego rozwoju osób
niepełnosprawnych.
179. Państwa świadczące pomoc powinny starać się znaleźć, w ramach swoich bilateralnych i
multilateralnych programów pomocy technicznej, środki na zaspokojenie wniosków państw
członkowskich ONZ o pomoc dotyczą- cą krajowych lub regionalnych środków w dziedzinie prewencji,
rehabilitacji i wyrównywania szans. Środki te powinny obejmować pomoc udzie- laną właściwym
agencjom i/albo organizacjom w realizowaniu wspólnych projektów w ramach poszczególnych
regionów i pomiędzy nimi. Agencje zajmujące się współpracą techniczną powinny aktywnie
rekrutować osoby niepełnosprawne na wszystkie funkcje i szczeble, łącznie z terenowymi.
3.4. Informacja i oświata publiczna.
180. ONZ powinna prowadzić i kontynuować działania mające na celu zwięk- szenie powszechnej
znajomości celów Światowego Programu Akcji. W tym celu odnośne biura powinny regularnie i
automatycznie dostarczać do Departamentu Informacji Publicznej (DPI) informacje o swej
działalności, aby umożliwić Departamentowi publikowanie danych – poprzez prasowe komunikaty,
artykuły, notatki, relacje faktograficzne, broszury, wywiady radiowe i telewizyjne oraz we wszelkiej
innej właściwej formie.
181. Wszystkie agencje zajmujące się projektami i programami mającymi zwią- zek ze Światowym
Programem Akcji powinny kontynuować swoje starania o informowanie opinii publicznej. Agencje
te powinny przeprowa- dzić badania, jakie dziedziny specjalizacji wymagają zaangażowania w tę
działalność.
182. ONZ współpracując z zainteresowanymi agencjami specjalistycznymi powinna wprowadzać
innowacje, korzystając z rozmaitych środków masowego przekazu, dla rozpowszechniania
informacji obejmujących zasady i cele Światowego Programu Akcji, przeznaczonych dla tych
odbiorców, do których nie docierają regularnie konwencjonalne środki przekazu albo którzy nie są
przyzwyczajeni do korzystania z takich środków.
183. Organizacje międzynarodowe powinny pomagać organom krajowym i lokalnym w
przygotowywaniu programów edukacji publicznej, sugerując ich treść i dostarczając materiały
naukowe i informacje dodatkowe o ce- lach Światowego Programu Akcji.
4. Badania.
184. Wobec skąpej wiedzy o miejscu i sytuacji osób niepełnosprawnych w róż- nych kręgach
kulturowych, co z kolei determinuje postawy i wzorce zachowania, istnieje potrzeba podjęcia prac
badawczych socjokulturalnych aspektów inwalidztwa. Pozwoli to na lepsze zrozumienie stosunków
po- między osobami zdrowymi a niepełnosprawnymi w różnych kręgach kulturowych. Rezultaty
takich badań umożliwią zaproponowanie metod właściwych dla realiów danego środowiska.
Ponadto trzeba starać się o opracowanie wskaźników socjalnych dotyczących edukacji osób niepełnosprawnych, aby zgodnie z nimi móc przeanalizować problemy i opraco- wać projekty programów.
185. Państwa członkowskie powinny opracować program badań przyczyn, rodzajów i
występowania ograniczeń i niepełnosprawności, warunków ekonomicznych i społecznych osób
niepełnosprawnych oraz dostępno- ści i skuteczności istniejących środków pozwalających
rozwiązywać te problemy.
186. Szczególnie ważne są badania problemów społecznych, ekonomicznych i dotyczących
uczestnictwa, które wywierają wpływ na osoby niepełno- sprawne i ich rodziny, oraz traktowania
tych problemów przez społeczeń- stwo. Dane dotyczące tych badań można otrzymać poprzez
krajowe biura statystyczne i zajmujące się spisami ludności; trzeba jednak stwierdzić, że program
badań gospodarstw domowych, nastawiony na gromadzenie informacji dotyczących problemów
niepełnosprawności, mógłby przynieść lepsze i bardziej przydatne rezultaty niż powszechny spis
ludności.
187. Istnieje również potrzeba zachęcania do badań mających za przedmiot produkcję lepszych
pomocy i przyrządów dla osób niepełnospraw- nych. Szczególne starania należy poświęcić
poszukiwaniu rozwiązań odpowiadających technologicznym i ekonomicznym warunkom panują- cym
w krajach rozwijających się.
188. ONZ i jej wyspecjalizowane agendy powinny śledzić trendy w międzyna- rodowych badaniach
niepełnosprawności i pokrewnych problemów, aby poznawać istniejące potrzeby i priorytety,
podkreślając znaczenie nowa- torskiego podejścia do wszelkich form akcji zalecanych w Światowym
Programie.
189. ONZ powinna zachęcać i pomagać w projektach badań mających na celu rozszerzenie zakresu
wiedzy o problemach związanych ze Światowym Pro- gramem Akcji. Nieodzowne jest zaznajomienie
się z wynikami badań róż- nych krajów i projektami badań oczekującymi obecnie na zatwierdzenie.
Narody Zjednoczone muszą również zwracać większą uwagę na wyniki badań i starać się o ich
wykorzystywanie i rozpowszechnianie. Usilnie zaleca się ciągłą łączność z systemami pozyskiwania
danych bibliograficznych.
190. Komisje regionalne ONZ oraz inne gremia i placówki regionalne powinny objąć swym planem
działalność badawczą, aby pomóc rządom w realizacji propozycji zawartych w Światowym
Programie Akcji. Kluczem do maksymalnej efektywności wydatków na badania problemów osób niepełnosprawnych jest rozpowszechnianie i wymiana informacji dotyczą- cych wyników badań.
Międzynarodowe agencje rządowe i pozarządowe powinny odgrywać aktywną rolę w powoływaniu
do życia mechanizmów współpracy pomiędzy regionalnymi i lokalnymi instytucjami, w celu prowadzenia wspólnych badań i wymiany informacji.
191. Badania w dziedzinach: medycznej, psychologicznej i społecznej kryją w sobie możliwości
redukowania upośledzeń fizycznych, psychicznych i społecznych. Istnieje potrzeba inicjowania
programów, które podejmują badanie tych dziedzin, gdzie jest wysokie prawdopodobieństwo osiągania postępu poprzez badania. Różnica pomiędzy krajami uprzemysłowio- nymi a rozwijającymi się nie
powinna przeszkadzać w rozwoju owocnej współpracy, gdyż wiele problemów ma charakter
powszechny.
192. Studia w następujących dziedzinach są cenne tak dla rozwijających się, jak i dla rozwiniętych
krajów:
a. Badania kliniczne przyczyn niepełnosprawności; ocena funkcjonalnej wydolności jednostki z
punktu widzenia medycznego, psychologiczne- go i społecznego; ocena programów rehabilitacji,
łącznie z aspektami informacyjnymi.
b. Badania dominujących rodzajów niepełnosprawności, funkcjonalnych ograniczeń osób
niepełnosprawnych, ich warunków życia i problemów, jakie stoją przed nimi.
c. Badania usług zdrowotnych i społecznych, łącznie ze studiami nad ko- rzyściami i kosztami różnych
metod rehabilitacji i opieki, nad najbardziej skutecznymi sposobami i rozwiązaniami programowymi
oraz poszuki- wanie alternatywnych rozwiązań. Badanie zagadnień opieki środowi- skowej nad
osobami niepełnosprawnymi będzie szczególnie przydatne dla krajów rozwijających się, zaś studia
nad oceną eksperymentów i szeroko zakrojone programy udostępniania wyników będą wartościowe dla wszystkich krajów. Można uzyskać wiele informacji, które mogą okazać się przydatne do
analizy wtórnej.
193. Instytucje badawcze zajmujące się problemami zdrowia i nauk społecz- nych powinny
podejmować badania i gromadzić informacje dotyczące osób niepełnosprawnych. Zastosowanie
wyników badań jest szczególnie ważne przy opracowywaniu nowych metod świadczenia usług,
przygo- towania materiałów informacyjnych właściwych dla różnych grup języko- wych i kulturowych
oraz szkolenia personelu w warunkach odpowiednich dla danego regionu.
5. Kontrola i ocena.
194. Istotną sprawą jest, aby ocena sytuacji w odniesieniu do osób niepełno- sprawnych była
przeprowadzana periodycznie; trzeba również stworzyć podstawę wyjściową dla analizy rozwoju w
tej dziedzinie. Najważniejsze kryteria oceny Światowego Programu Akcji sugeruje hasło Międzynarodowego Roku Osób Niepełnosprawnych: „Pełne uczestnictwo i równość”. Kontrole i oceny powinny
być przeprowadzane w regularnych odstępach czasu na szczeblu międzynarodowym i regionalnym, a
także na szczeblach krajowych. Wskaźniki oceny powinny być dobrane przez Departament
Międzynarodowych Spraw Ekonomicznych i Społecznych ONZ, w konsul- tacji z państwami
członkowskimi i właściwymi agencjami ONZ oraz innymi organizacjami.
195. System ONZ powinien przeprowadzać krytyczną okresową ocenę postę- pów w realizacji
Światowego Programu Akcji, a w tym celu dobrać odpowiednie wskaźniki oceny konsultując się z
państwami członkowskimi. Ważną rolę powinna odegrać Komisja Rozwoju Społecznego. ONZ wraz z
wyspecjalizowanymi agencjami powinna opracowywać, z uwzględnie- niem zasady ciągłości,
odpowiednie metody gromadzenia i rozpowszechniania informacji, aby w oparciu o wyniki ocen
zapewnić usprawnianie programów na wszystkich szczeblach. W związku z tym ważną rolę ma do
spełnienia Centrum Rozwoju Społecznego i Spraw Humanitarnych.
196. Komisje regionalne powinny zostać wezwane do pełnienia funkcji kontro- lnych i analitycznych –
jako wkład do ocen globalnych, przeprowadzanych na szczeblu międzynarodowym. Powinno się
zachęcić inne organa regionalne i międzyrządowe do brania udziału w tym procesie.
197. Na szczeblu krajowym powinno się przeprowadzać okresowe oceny pro- gramów dotyczących
osób niepełnosprawnych.
198. Wzywa się Biuro Statystyczne, wraz z innymi jednostkami Sekretariatu, agencje
wyspecjalizowane i komisje regionalne, aby współpracowały z krajami rozwijającymi się nad
opracowaniem realistycznego i praktycz- nego systemu gromadzenia danych, opartego na badaniach
globalnych albo reprezentatywnych prób – w zależności od wskazań – w odniesieniu do różnych
rodzajów niepełnosprawności, a w szczególności nad przy- gotowaniem narzędzi lub dokumentacji
wykorzystywania przeglądów (spisów) gospodarstw domowych do gromadzenia takich danych, które
będą służyły jako podstawowe narzędzia i ramy odniesienia do inicjowania programów akcji po
Międzynarodowym Roku Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych; wszystko to ma na celu poprawę
warunków osób niepełnosprawnych.
199. W tych rozległych badaniach główną rolę powinno odgrywać Centrum ONZ ds. Rozwoju
Społecznego i Spraw Humanitarnych, z pomocą Biura Statystycznego ONZ.
200. Sekretarz Generalny powinien składać okresowe sprawozdania dotyczą- ce starań ONZ i
wyspecjalizowanych agencji o zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz poprawy
dostępności swych placówek i informacji dla osób niepełnosprawnych.
201. Na podstawie wyników okresowych ocen i rozwoju światowej sytuacji ekonomicznej i społecznej
niezbędne może być dokonywanie rewizji Światowego Programu Akcji. Rewizje takie powinny
odbywać się co pięć lat – pierwsza w roku 1987 – na podstawie sprawozdania Sekretarza Generalnego ONZ złożonego przed Zgromadzeniem Ogólnym na jego czter- dziestej drugiej sesji.
Powinno to być równocześnie wkładem w proces przeglądu i oceny Międzynarodowej Strategii
Rozwoju na Trzecią Dekadę Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Przypisy
1. Międzynarodowa Klasyfikacja Ograniczeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (ICIDH). Świa- towa
Organizacja Zdrowia. Genewa 1980.
2. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 2200 A (XXI).
3. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 2856 (XXVI).
4. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 3447 (XXX).
5. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 2542 (XXIV ).
6. Dokument Narodów Zjednoczonych A/36/766.
7. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 35/56.
8. Dokument Narodów Zjednoczonych IYDP/SYMP/L.2/Rev. l of 16 March 1982.

ROZDZIAŁ I. CELE, TŁO OGÓLNE I POJĘCIA 1. Cele. 1. Celem

Transkrypt

Podobne dokumenty

ROZDZIAŁ I. CELE, TŁO OGÓLNE I POJĘCIA 1. Cele. 1. Celem

Scenariusz zajęć w klasie IB Temat: Czy osoba

XIII Edycja Konkursu "Otwarte Drzwi"

Rozumienie niepełnosprawności jako kwestii praw człowieka (PDF

REKRUTACJA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ „Trener pracy

Scenariusz lekcji wychowawczej w klasie Vc Temat: Mój przyjaciel

WYTYCZNE DZIAŁAŃ Z TALLINA DOTYCZĄCE ROZWOJU

ROZDZIAŁ II. SYTUACJA BIEŻĄCA. 1. Opis ogólny. 37. Na świecie

Formularz kontaktowy - Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o