ROZDZIAŁ II. SYTUACJA BIEŻĄCA. 1. Opis ogólny. 37. Na świecie

ROZDZIAŁ II. SYTUACJA BIEŻĄCA.
1. Opis ogólny.
37. Na świecie istnieje obecnie wielka i stale rosnąca liczba osób niepełno- sprawnych. Szacunkową
liczbę 500 milionów potwierdzają spisy poszcze- gólnych części populacji uzupełniane obserwacjami
doświadczonych badaczy. W większości krajów co najmniej jedna osoba na 10 jest niepeł- nosprawne
na skutek fizycznych, umysłowych lub sensorycznych ograni- czeń, a co najmniej 25% każdej populacji
dotkniętych jest ujemnymi skut- kami istnienia niepełnosprawności.
38. Przyczyny upośledzeń są na świecie różne, podobnie jak rozpowszechnienie i konsekwencje
niepełnosprawności. Różnice te są wynikiem rozmaitych warunków społeczno-ekonomicznych oraz
różnych środków podejmowa- nych przez poszczególne społeczeństwa dla dobra swoich członków.
39. Badania ekspertów wykazały szacunkowo, że przynajmniej 350 milio- nów osób
niepełnosprawnych żyje na obszarach, gdzie usługi pomocne w przezwyciężaniu ich ograniczeń są
niedostępne. W znacznej mierze osoby niepełnosprawne napotykają na fizyczne, kulturalne i
społeczne bariery, które upośledzają ich życie, nawet jeżeli pomoc rehabilitacyjna jest dla nich
dostępna.
40. Na wzrost liczby osób niepełnosprawnych i ich zepchnięcie na margines społeczeństwa ma wpływ
wiele czynników. Należą do nich:
a. wojny i konsekwencje wojen oraz inne formy przemocy i destrukcji, nę- dza, głód, epidemie,
poważne przesunięcia w społeczeństwie;
b. nadmierne obciążenia i ubóstwo znacznej części rodzin; przeludnienie i niezdrowe warunki
mieszkaniowe i bytowe;
c. populacje o dużym procencie analfabetów i niewielkim uświadomieniu w zakresie podstawowych
świadczeń socjalnych albo środków z dzie- dziny zdrowia i oświaty;
d. brak dokładnych danych dotyczących inwalidztwa, jego przyczyn, zapobiegania i leczenia; takie
zjawiska, jak stygmaty, dyskryminacja oraz błędne pojęcia o niepełnosprawności;
e. nieodpowiednie programy podstawowej opieki i usług zdrowotnych;
f. utrudnienia – brak środków, oddalenie geograficzne, bariery fizyczne i społeczne –
uniemożliwiające wielu ludziom korzystanie z dostępnych usług (świadczeń);
g. użycie posiadanych zasobów na usługi wąsko wyspecjalizowane, nie mające odniesienia do
potrzeb większości ludzi wymagających pomocy;
h. brak lub słabość infrastruktury odpowiednich świadczeń w zakresie pomocy społecznej,
zdrowia, oświaty, szkolenia zawodowego i zatrudnienia;
i. niska ranga działań wiążących się z wyrównywaniem szans, zapobieganiem inwalidztwa i
rehabilitacją – w programach rozwoju społecznego i ekonomicznego;
j. wypadki w przemyśle, rolnictwie i transporcie;
k. katastrofy żywiołowe i trzęsienia ziemi;
l. zanieczyszczenie środowiska fizycznego;
m. stresy i inne psychospołeczne problemy wiążące się z przechodzeniem od społeczeństwa
tradycyjnego do współczesnego;
n. nierozsądne stosowanie medykamentów, nadużywanie środków terapeutycznych oraz
niedozwolone używanie narkotyków i środków pobudzających;
o. wadliwe leczenie osób rannych podczas katastrof, co może stanowić przyczynę możliwego do
uniknięcia inwalidztwa;
p. urbanizacja i wzrost liczby ludności oraz inne czynniki pośrednie.
41. Ustalono wyraźny związek między niepełnosprawnością a ubóstwem. Pod- czas gdy ryzyko
kalectwa jest o wiele większe dla osób cierpiących nędzę
– prawdziwa jest również odwrotna zależność tych czynników. Narodzi- ny ułomnego dziecka albo
zaistnienie kalectwa w rodzinie często staje się wielkim brzemieniem dla ograniczonych zasobów
rodziny i obciąża jej mo- rale, w ten sposób wpędzając ją w jeszcze większą nędzę. Połączone skutki
tych czynników zwiększają w rezultacie procent osób niepełnosprawnych
w najuboższych warstwach społeczeństwa. Dlatego też stale wzrasta licz- ba dotkniętych tym rodzin
żyjących w ubóstwie. Negatywne oddziaływa- nie takich tendencji hamuje poważnie procesy
rozwoju.
42. Obecna wiedza i umiejętności fachowe mogłyby zapobiec zaistnieniu wie- lu ułomności i
niepełnosprawności, mogłyby dopomóc dotkniętym nimi ludziom w przezwyciężaniu albo
zminimalizowaniu ich niepełnosprawno- ści i umożliwić narodom usunięcie barier, które osobom
niepełnospraw- nym utrudniają życie codzienne.
1.1. Występowanie niepełnosprawności w krajach rozwijających się.
43. Problemy niepełnosprawności w krajach rozwijających się wymagają szcze- gólnego naświetlenia.
Aż 80% wszystkich osób niepełnosprawnych żyje na izolowanych terenach wiejskich w krajach
rozwijających się. W niektórych z tych krajów odsetek ludności niepełnosprawnej szacowany jest na
20, tak więc, jeżeli uwzględnimy rodziny i krewnych, 50% ogółu ludności może odczuwać ujemne
skutki niepełnosprawności. Problem ten komplikuje się jeszcze bardziej na skutek tego, że ludzie
niepełnosprawni są w większości również bardzo biedni. Żyją często na terenach, gdzie usługi
medyczne i im podobne są trudno osiągalne lub nawet nie ma ich zupełnie, i gdzie zaistnienie
niepełnosprawności nie jest i nie może być wykrywane w porę. Kiedy służba medyczna zaczyna się
zajmować nimi – o ile to w ogóle ma miejsce – ich upośledzenie może okazać się już nieodwracalne.
W wielu krajach nie ma wystarczających możliwości wykrywania i zapobiegania stanom
niepełnosprawności oraz zaspokajania potrzeb związanych z re- habilitacją i świadczeniami
pomocniczymi dla niepełnosprawnej ludności. Liczba wykwalifikowanego personelu, badania w
zakresie nowych i bar- dziej skutecznych metod leczenia oraz podejście do rehabilitacji, a także
produkcja i zaopatrywanie w pomoce techniczne i sprzęt potrzebny oso- bom niepełnosprawnym – są
całkowicie niewystarczające.
44. W takich krajach problem niepełnosprawności wiąże się jeszcze z eksplozją demograficzną, co w
sposób nieunikniony zwiększa populację osób nie- pełnosprawnych zarówno w liczbach względnych,
jak i absolutnych. Ist- nieje zatem pilna potrzeba – jest to priorytet – pomagania takim krajom w
opracowywaniu polityki demograficznej, by zapobiec zwiększaniu się liczby ludności
niepełnosprawnej oraz by móc rehabilitować i świadczyć usługi dla tych osób, które już stały się
niepełnosprawne.
1.2. Grupy specjalne.
45. Konsekwencje różnych ułomności i niepełnosprawności są szczególnie po- ważne w przypadku
kobiet. Istnieje bardzo wiele krajów, w których ko- biety znajdują się w niekorzystnej sytuacji
społecznej, kulturalnej i ekono- micznej, co przeszkadza im w dostępie, na przykład, do opieki
zdrowotnej, oświaty, szkolenia zawodowego i zatrudnienia. Jeżeli w dodatku są one fizycznie lub
umysłowo upośledzone, ich szansę na przezwyciężenie nie- pełnosprawności zmniejszają się, co
jeszcze bardziej utrudnia im branie udziału w życiu społeczeństwa. W rodzinach obowiązek opieki nad
jed- nym z niepełnosprawnych rodziców spoczywa często na kobietach, co znacznie ogranicza ich
swobodę i możliwość udziału w innych zajęciach.
46. Dla wielu dzieci niepełnosprawność jest przyczyną odtrącania lub izola- cji od możliwości
gromadzenia doświadczeń życiowych, które stanowią część normalnego rozwoju. Sytuacja może ulec
jeszcze tylko pogorsze- niu na skutek niewłaściwych postaw i zachowania rodziny i społeczności w
ciągu tego krytycznego okresu, kiedy następuje rozwój osobowości i obrazu własnego „ja” dziecka.
47. W większości krajów wzrasta liczba osób w wieku starszym; w niektórych krajach już teraz aż dwie
trzecie osób niepełnosprawnych jest w takim wieku. Większość przyczyn powodujących ich
niepełnosprawność (np. artretyzm, udary, choroby serca i pogorszenie słuchu i wzroku) nie zda- rza
się zbyt często pośród młodszych niepełnosprawnych osób i może wymagać innych form
zapobiegania, leczenia, rehabilitacji i świadczeń pomocniczych.
48. Dopiero teraz, wraz z pojawieniem się wiktymologii – gałęzi kryminologii – stał się powszechnie
znany prawdziwy zakres urazów ofiar zbrodni, powodujących trwałe albo przejściowe kalectwo.
49. Ofiary stosowania tortur, upośledzone fizycznie lub umysłowo nie od urodzenia, na skutek
wypadku albo jakichś zwykłych przyczyn (ura- zów), ale na skutek umyślnego okaleczenia –
stanowią inną grupę osób niepełnosprawnych.
50. Na świecie istnieje obecnie przeszło 10 milionów uchodźców i osób wy- siedlonych w rezultacie
nieszczęść wywołanych przez ludzi. Wielu z nich to osoby niepełnosprawne fizycznie albo psychicznie
wskutek cierpień spowodowanych prześladowaniem, przemocą i trudnymi warunkami. Większość z
nich znajduje się w krajach trzeciego świata, gdzie odpowied- nie świadczenia i placówki są bardzo
ograniczone. Już sam fakt, że jest się uchodźcą, stanowi upośledzenie, zaś niepełnosprawny uchodźca
jest upośledzony podwójnie.
51. Osoby pracujące poza krajem ojczystym znajdują się często w trudnej sy- tuacji połączonej z
szeregiem upośledzeń wynikających z różnic środowi- skowych, braku należytej znajomości języka
kraju, do którego emigrowały, przesądów i dyskryminacji, braku lub niedostatków w zakresie
szkolenia zawodowego oraz niewłaściwych warunków bytowych. Szczególna po- zycja robotnikacudzoziemca w kraju zatrudnienia naraża jego samego i jego rodzinę na zagrożenia zdrowia i
zwiększone ryzyko wypadków za- wodowych, które często prowadzą do urazów czy
niepełnosprawności. Sytuacja niepełnosprawnego robotnika cudzoziemskiego może ulec dal- szemu
pogorszeniu na skutek konieczności powrotu do kraju ojczystego, gdzie, w większości przypadków,
specjalne usługi i placówki dla inwali- dów są bardzo ograniczone.
2. Zapobieganie.
52. Stale rośnie liczba przedsięwzięć, działań mających zapobiegać upośledze- niom, takich jak:
poprawa stanu higieny, oświaty, wyżywienia, łatwiejszy dostęp do pomocy wyżywieniowej i leczniczej
– poprzez programy pod- stawowej opieki zdrowotnej, ze specjalnym uwzględnieniem opieki nad
matką i dzieckiem; doradztwo dla rodziców w zakresie genetyki i opieki przedpołogowej; immunizacja
i kontrola chorób i infekcji; zapobieganie wypadkom; poprawa jakości środowiska. W niektórych
częściach świata takie środki wywierają poważny wpływ na występowanie zaburzeń fizycz- nych i
umysłowych.
53. Dla większości populacji świata, zwłaszcza dla ludzi żyjących w krajach znaj- dujących się we
wczesnych stadiach rozwoju ekonomicznego, te środki zapobiegawcze stanowią skuteczną pomoc
tylko dla niewielkiej części po- trzebującej jej ludności. Większość krajów rozwijających się musi
dopiero zorganizować system wczesnego wykrywania i zapobiegania upośledze- niom poprzez
periodyczne badania lekarskie, zwłaszcza kobiet w ciąży, niemowląt i małych dzieci.
54. W Deklaracji z Leeds Castle w sprawie zapobiegania niepełnosprawności, z 12 listopada 1981 r.,
międzynarodowa grupa naukowców, lekarzy, admi- nistratorów służby zdrowia i polityków zwraca
uwagę, między innymi, na następujące środki praktyczne mające zapobiegać niepełnosprawności:
„3. Zaburzeniom (ograniczeniom) wynikającym z niedożywienia, zaka- żenia i zaniedbań można
zapobiec za pomocą niezbyt kosztownej poprawy podstawowej opieki zdrowotnej...
4. ...Wiele niepełnosprawności w życiu późniejszym można odroczyć albo uniknąć ich. Istnieją
obiecujące kierunki badań dotyczące kon- troli czynników dziedzicznych albo degenerujących...
5. ...Niepełnosprawność nie musi prowadzić do upośledzenia. Niezasto- sowanie prostych środków
zapobiegających bardzo często zwiększa niepełnosprawność, a postawy i urządzenia instytucjonalne
w spo- łeczeństwie zwiększają możliwość niepełnosprawności przynoszącej ludziom szkodę.
Potrzebne jest pilnie intensywne szkolenie zarówno publiczne, jak i specjalistyczne, zawodowe.
6. Niepełnosprawność, której można by uniknąć, to pierwsza przyczy- na marnotrawstwa
ekonomicznego i ludzkiej deprywacji we wszyst- kich krajach – uprzemysłowionych i rozwijających
się. Te straty moż- na szybko zredukować. Technologia, która zapobiegnie albo pozwoli kontrolować
większość ułomności, jest dostępna i stale poprawia się. Potrzebne jest zaangażowanie
społeczeństwa, aby przezwyciężyć te problemy. Należy dokonać przesunięć priorytetów w
istniejących krajowych i międzynarodowych programach opieki zdrowotnej, aby zapewnić
rozpowszechnianie wiedzy i technologii...
7. Chociaż istnieje technologia w zakresie zapobiegania i prewencyjnej kontroli większości stanów
niepełnosprawności, znamienny postęp osiągnięty ostatnio w badaniach biomedycznych obiecuje
nowe re- wolucyjne narzędzia, które mogłyby bardzo ułatwić wszelkie inter- wencje. Zarówno
podstawowe, jak i stosowane badania zasługują na poparcie w najbliższych latach”.
55. Uznaje się coraz powszechniej, że programy mające na celu zapobieganie urazom albo
zwiększaniu stopnia niepełnosprawności i jej skutków są na dłuższą metę mniej kosztowne dla
społeczeństwa niż konieczność póź- niejszej opieki nad osobami niepełnosprawnymi. Dotyczy to, na
przykład, w niemałym stopniu programów odnoszących się do bezpieczeństwa w pracy
zawodowej, dziedziny ciągle jeszcze w wielu krajach zaniedbanej.
3. Rehabilitacja.
56. Usługi rehabilitacyjne są często świadczone przez wyspecjalizowane in- stytucje. Jednakże
istnieje coraz wyraźniejsza tendencja, aby przykła- dać większą uwagę do integracji tych usług w
ogólnych, powszechnych placówkach.
57. ewolucja tak co do zakresu, jak i charakteru działań określonych jako re- habilitacja. Tradycyjna
praktyka uważała rehabilitację za pewien zestaw zabiegów lekarskich i usług świadczonych osobom
niepełnosprawnym w środowisku instytucjonalnym, często pod nadzorem lekarskim. Jest to
stopniowo zastępowane przez programy, które, zapewniając nadal kwa- lifikowane usługi medyczne,
socjalne i pedagogiczne, angażują również społeczności i rodziny oraz pomagają im w
podtrzymywaniu wysiłków ich niepełnosprawnych członków w kierunku przezwyciężenia
upośledzają- cych skutków inwalidztwa w ramach normalnego środowiska socjalnego. W coraz
większym stopniu uznaje się, że nawet ciężko dotknięte niepeł- nosprawnością osoby mogą w
znacznej mierze żyć samodzielnie, jeżeli zapewni się im konieczne środki pomocnicze. Liczba osób
wymagających opieki w instytucjach zamkniętych jest o wiele mniejsza, niż pierwotnie zakładano, a
nawet i te osoby mogą, w znacznym stopniu, prowadzić życie niezależne.
58. Wiele osób niepełnosprawnych potrzebuje pomocy technicznych. W nie- których krajach
technologia potrzebna do produkowania takich urządzeń jest dobrze rozwinięta i produkowane są
tam wielce skomplikowane apa- raty pomagające w poruszaniu się, komunikowaniu i życiu
codziennym osób niepełnosprawnych. Koszty takich urządzeń są jednak wysokie i tyl- ko kilka krajów
może dostarczać taki sprzęt.
59. osób potrzebuje prostych urządzeń ułatwiających poruszanie się, porozu- miewanie i życie
codzienne. Pomoce takie są produkowane i dostępne w niektórych krajach. Jednakże w wielu innych
krajach nie można ich uzy- skać, ponieważ nie są one dostępne i/albo wymagają wysokich kosztów.
Coraz większą uwagę zwraca się na projektowanie prostszych, mniej kosz- townych urządzeń, które
łatwiej przystosować do możliwości danego kra- ju, które są bardziej właściwe dla potrzeb większości
osób niepełnospraw- nych i łatwiej dostępne dla nich.
4. Wyrównywanie szans
60. Akcje polityczne i społeczne są głównym czynnikiem realizacji prawa osób niepełnosprawnych do
uczestnictwa w życiu społeczeństw.
61. Wiele krajów podjęło ważne kroki, żeby wyeliminować albo zredukować bariery przeszkadzające
w pełnym uczestnictwie. Wydano liczne akty prawne gwarantujące osobom niepełnosprawnym
prawa i szansę szko- lenia, zatrudnienia i dostępu do urządzeń publicznych, mające usuwać kulturalne
i fizyczne bariery i likwidować dyskryminację wobec osób nie- pełnosprawnych. Zaznacza się ruch
odchodzenia od instytucjonalnych do społecznych form życia. W niektórych krajach rozwiniętych i
rozwijających się coraz większy nacisk w dziedzinie oświaty kładzie się na „otwartą edu- kację”,
zamiast kształcenia w instytucjach i szkołach specjalnych. Zastoso- wano metody udostępniania
systemów transportu publicznego, a także
uprzystępniania informacji dla osób upośledzonych sensorycznie. Wzra- sta świadomość potrzeby
stosowania takich środków. W wielu przypad- kach zainicjowano kampanie edukacyjne i
uświadamiające, których zada- niem jest wychowywanie szerokich kręgów społecznych, zmiana
postaw i poczynań wobec osób niepełnosprawnych.
62. Osoby niepełnosprawne często same przejmują kierowanie procesem uświadamiania i
kształtowania możliwości wyrównywania szans. W tym kontekście postulują one swoją własną
integrację z głównym nurtem społeczeństwa.
63. Pomimo takich wysiłków, osobom niepełnosprawnym daleko jeszcze do osiągnięcia równych
szans i stopień ich integracji ze społeczeństwem w większości krajów nie jest jeszcze
zadowalający.
5. Oświata.
64. Co najmniej 10% dzieci jest niepełnosprawnych. Mają one takie same prawa do kształcenia, co
dzieci pełnosprawne, a wymagają czynnej interwencji i specjalnych usług. W krajach rozwijających się
większość niepełnospraw- nych dzieci nie korzysta jednak ani z usług specjalnych, ani z obowiązkowego nauczania.
65. Istnieją wielkie różnice między krajami o wysoko postawionej oświacie dla osób
niepełnosprawnych a krajami, gdzie możliwości takie są ograniczone albo nie ma ich wcale.
66. Odczuwa się brak wiedzy o potencjale osób niepełnosprawnych. Ponad- to brakuje często
ustawodawstwa, które zajmowałoby się ich potrzebami, występuje również niedostatek personelu
nauczycielskiego i zakładów nauczania. W większości krajów osoby niepełnosprawne nie korzystają,
jak dotąd, z kształcenia ustawicznego.
67. W pedagogice i nauczaniu specjalnym nastąpił znaczny postęp w dziedzi- nie technik nauczania,
wprowadzono wiele innowacji, a znacznie więcej można jeszcze osiągnąć w zakresie szkolenia osób
niepełnosprawnych. Ale postęp ogranicza się przeważnie do kilku krajów albo tylko do kilku
ośrodków miejskich.
68. Postęp dotyczy wczesnego wykrywania, oceny i interwencji, programów kształcenia specjalnego
w różnych układach, przy czym wiele dzieci niepełnosprawnych może uczyć się w zwykłych
warunkach szkolnych,
podczas gdy inne wymagają bardzo intensywnych (specjalnych) progra- mów nauczania.
5.1. Zatrudnienie.
69. osobom niepełnosprawnym odmawia się zatrudnienia albo też oferuje się im jedynie podrzędną i
słabo płatną pracę. Dzieje się tak naprawdę, cho- ciaż można wykazać, że przy właściwej ocenie,
wyszkoleniu i zatrudnieniu olbrzymia większość osób niepełnosprawnych może wykonywać wiele zajęć zgodnie z obowiązującymi normami. W czasie bezrobocia i trudności ekonomicznych osoby
niepełnosprawne są zazwyczaj pierwsze zwalniane i ostatnie przyjmowane do pracy. W niektórych
krajach uprzemysłowio- nych, które odczuwają skutki recesji ekonomicznej, procent bezrobotnych
pośród osób niepełnosprawnych szukających pracy jest dwa razy więk- szy niż pośród osób zdrowych
ubiegających się o pracę. W wielu krajach opracowano różne programy i podjęto środki dla
stworzenia miejsc pra- cy dla osób niepełnosprawnych. Obejmują one zakłady pracy chronionej i
produkcyjne, chronione enklawy, specjalne stanowiska pracy, obowiązek zatrudniania pewnej liczby
niepełnosprawnych osób (quota schemes), zapomogi dla pracodawców, którzy szkolą, a następnie
angażują niepeł- nosprawnych pracowników, spółdzielnie inwalidów i dla inwalidów itd. Aktualna
liczba osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zwykłych albo chronionych zakładach pracy jest o
wiele mniejsza od liczby osób niepeł- nosprawnych mogących pracować. Szersze stosowanie zasad
ergonomii prowadzi do adaptacji stosunkowo niewielkim kosztem miejsc pracy, na- rzędzi, maszyn i
wyposażenia oraz pomaga zwiększyć szansę zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
70. Wiele osób niepełnosprawnych, zwłaszcza w krajach rozwijających się, żyje na terenach wiejskich.
Jeżeli gospodarka rodziny opiera się na rolnictwie albo innych zajęciach wiejskich i jeżeli istnieje tam
tradycyjnie rozszerzo- ny model rodziny – większość osób niepełnosprawnych może znaleźć dla siebie
jakieś pożyteczne zajęcia. Ponieważ coraz więcej rodzin przenosi się z okręgów wiejskich do
ośrodków miejskich, rolnictwo staje się coraz bar- dziej zmechanizowane i skomercjalizowane,
transakcje pieniężne zastę- pują dawne systemy wymienne, a instytucja rozszerzonej rodziny zanika
– los osób niepełnosprawnych jako pracowników staje się coraz trudniej- szy. Dla tych, którzy żyją w
miejskich slumsach, rywalizacja o zatrudnie- nie jest bardzo trudna, a innych ekonomicznie
produktywnych zajęć jest mało. Wiele osób niepełnosprawnych na takich terenach cierpi na skutek
przymusowej bezczynności i stają się one zależne; inni muszą uciekać się do żebraniny.
5.2. Sprawy socjalne.
71. Pełne uczestnictwo w podstawowych jednostkach społeczeństwa – rodzi- nie, grupach
społecznych i zbiorowościach lokalnych – stanowi esencję doświadczeń ludzkich. Prawo do równych
szans takiego uczestnictwa zo- stało ustalone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i powinno
stoso- wać się do wszystkich ludzi, łącznie z osobami niepełnosprawnymi. W rze- czywistości jednak
osoby niepełnosprawne są często pozbawione szans pełnego uczestnictwa w systemie i działaniach
socjokulturalnych, których część stanowią. Deprywacja ta wynika z barier fizycznych i społecznych,
które zrodziły się z ignorancji, obojętności i strachu.
72. Postawy i zachowanie często prowadzą do wykluczenia osób niepełno- sprawnych z życia
kulturalnego i społecznego. Ludzie są skłonni unikać kontaktów i stosunków osobistych z osobami,
które są niepełnosprawne. Uporczywe uprzedzenia i dyskryminacja wobec osób niepełnosprawnych
oraz ich znaczne wyłączenie z normalnych stosunków społecznych powo- duje u wielu z nich
problemy psychologiczne i społeczne.
73. Aż nazbyt często zawodowe i inne służby pomocnicze, z którymi osoba niepełnosprawna ma
kontakt, nie doceniają potencjalnych możliwości jej uczestniczenia w normalnych doświadczeniach
społecznych, a wskutek tego nie przyczyniają się do integracji osób niepełnosprawnych z innymi
grupami społecznymi.
74. Ze względu na te bariery często dla osób niepełnosprawnych jest rzeczą trudną lub wręcz
niemożliwą nawiązanie bliskich i intymnych stosunków z innymi ludźmi. Małżeństwo i macierzyństwo
bądź ojcostwo są często nieosiągalne dla osób, które są identyfikowane jako „niepełnosprawne”,
choćby nawet nie występowały żadne ograniczenia funkcjonalne. Obec- nie w coraz większym
stopniu uznaje się także potrzeby osób umysłowo niepełnosprawnych – w zakresie osobistych i
społecznych stosunków, łącznie z partnerstwem seksualnym.
75. Liczne osoby niepełnosprawne nie tylko są wykluczane z normalnego życia społecznego, ze swego
środowiska, ale de facto są umieszczane w zakła- dach zamkniętych. Chociaż dawne kolonie
trędowatych zostały częściowo zlikwidowane, a wielkie zakłady zamknięte nie są już tak liczne, jak to
było niegdyś – zbyt wielu ludzi podlega jeszcze dzisiaj izolacji instytucjonalnej, jakkolwiek ich stan
wcale tego nie usprawiedliwia ani nie wymaga.
76. Wiele osób niepełnosprawnych wykluczanych jest z aktywnego uczest- nictwa w życiu
społeczeństwa, ponieważ: drzwi bywają zbyt wąskie dla
wózków inwalidzkich; nie dają się pokonać schody prowadzące do wnę- trza budynków, wejścia do
autobusów, pociągów i samolotów; nie mogą oni dosięgnąć słuchawek telefonicznych i wyłączników
światła; nie mogą korzystać z urządzeń sanitarnych. Podobnie mogą napotykać na innego rodzaju
bariery, na przykład przy porozumiewaniu się ustnym, które igno- ruje potrzeby osób z wadami
słuchu, oraz w przypadku informacji pisa- nych, które nie uwzględniają ludzi z wadami wzroku. Takie
bariery stano- wią rezultat ignorancji i braku zainteresowania; istnieją one pomimo faktu, że
większości z nich można by uniknąć niewielkim kosztem przy bardziej starannym planowaniu.
Aczkolwiek niektóre kraje wydały odpowiednie przepisy i przeprowadziły kampanie wychowania
publicznego, żeby wy- eliminować takie przeszkody – problem nadal pozostaje kluczowy.
77. Ogólnie biorąc, istniejące usługi, zakłady i akcje społeczne mające na celu zapobieganie
ograniczeniom, rehabilitację osób niepełnosprawnych i ich integrację ze społeczeństwem, wiążą się
ściśle z chęcią i zdolnością rzą- dów i społeczeństw do tego, aby kierować zasoby, dochód i usługi na
po- trzeby poszkodowanych grup ludności.
6. Niepełnosprawność a nowy międzynarodowy ład ekonomiczny.
78. Transfer zasobów i technologii z krajów rozwiniętych do rozwijających się, przewidziany w
ramach nowego międzynarodowego ładu ekonomiczne- go, a także inne środki mające wzmocnić
gospodarkę krajów rozwijają- cych się – jeżeli zostaną spełnione – przyniosłyby korzyść ludności tych
krajów, łącznie z osobami niepełnosprawnymi. Poprawa warunków eko- nomicznych w krajach
rozwijających się, zwłaszcza w ich okręgach wiej- skich, stworzyłaby nowe szansę zatrudnienia osób
niepełnosprawnych i zapewniła konieczne środki na potrzeby zapobiegania, rehabilitacji! wyrównania szans. Transfer odpowiednich technologii, jeśli się nim dobrze pokieruje, mógłby
doprowadzić do rozwoju przemysłów specjalizujących się w masowej produkcji urządzeń i pomocy
technicznych dla złagodzenia skutków ograniczeń fizycznych, umysłowych i sensorycznych.
79. Międzynarodowa Strategia Rozwoju dla Trzeciej Dekady Rozwoju Organi- zacji Narodów
Zjednoczonych7 stwierdza, że należy podjąć szczególne wysiłki celem integracji osób
niepełnosprawnych w procesie rozwoju, a skuteczne środki dla zapobiegania, rehabilitacji i
wyrównywania szans są sprawą zasadniczą. Pozytywna akcja w tym kierunku powinna stanowić część
bardziej ogólnych starań na rzecz mobilizacji wszelkich środków dla rozwoju. Zmiany w
międzynarodowym ładzie ekonomicznym powinny następować równolegle ze zmianami krajowymi,
których celem jest osią- gnięcie przez poszkodowane grupy społeczne pełnego uczestnictwa.
7. Konsekwencje rozwoju ekonomicznego i społecznego.
80. O ile starania rozwojowe przyniosą pomyślne rezultaty – poprawę odżywia- nia, oświaty,
warunków mieszkaniowych, lepsze warunki sanitarne i wła- ściwą podstawową opiekę zdrowotną –
szansę zapobiegania urazom i le- czenia niepełnosprawności zwiększą się poważnie. Postęp w tym
kierunku można ułatwić i przyśpieszyć, zwłaszcza w zakresie:
a. szkolenia personelu w takich dziedzinach, jak np. pomoc społeczna, zdrowie publiczne, medycyna,
oświata i rehabilitacja zawodowa,
b. tworzenie możliwości dla lokalnej produkcji urządzeń i sprzętu po- trzebnego dla osób
niepełnosprawnych,
c. organizacji usług socjalnych, systemów zabezpieczenia społecznego, spółdzielni i programów
wzajemnej pomocy na szczeblach ogólnokra- jowym i lokalnym,
d. właściwego poradnictwa zawodowego i usług związanych z przygo- towaniem do pracy, a także
zwiększenia możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
81. Ponieważ rozwój ekonomiczny prowadzi do zmian w zakresie liczebności i rozmieszczenia
ludności, do modyfikacji stylu życia i zmian w strukturze i stosunkach społecznych – służby potrzebne
dla zajęcia się problemami ludzkimi na ogół nie ulegają wystarczająco szybkiej poprawie i rozbudowie. Taki brak równowagi pomiędzy rozwojem ekonomicznym a społecz- nym zwiększa trudności
wynikające z integrowania osób niepełnospraw- nych z ich otoczeniem