Jakość wody na terenie województwa opolskiego w 2011 roku

Jakość wody na terenie województwa opolskiego w 2011 roku
Jednym z priorytetowych zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest nadzór nad
jakością wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi. Działania te wynikają z art. 4 ustawy
z dnia 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2011r. Nr 212
poz. 1263) oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. nr 72, poz. 747 z póź.zm.). Jakość wody
przeznaczonej do spoŜycia powinna odpowiadać wymaganiom określonym w rozporządzeniu
Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej
do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. z 2007r. Nr 61, poz. 417 z póź.zm.). Badania jakości wody
do spoŜycia na terenie województwa opolskiego wykonuje laboratorium Wojewódzkiej Stacji
Sanitarno – Epidemiologicznej w Opolu wraz z Oddziałem Laboratoryjnym
w Kędzierzynie – Koźlu i Kluczborku.
Podstawowe źródło zaopatrzenia ludności w wodę stanowią pokłady wód
podziemnych czerpane z warstw czwarto- i trzeciorzędowych. Jedynie wodociągi w Nysie
i Głuchołazach oparte były wyłącznie na wodzie pochodzącej z ujęć powierzchniowych,
a wodociąg w Brzegu korzystał z wody mieszanej.
W ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych w roku 2011 znajdowały się ogółem
262 wodociągi (2010r. - 251), ich strukturę przedstawia wykres nr 1. Spośród wodociągów
objętych nadzorem sanitarnym, 205 z nich to wodociągi zbiorowego zaopatrzenia, w tym:
• 64 wodociągi o produkcji poniŜej 100 m3/dobę
• 113 wodociągów o produkcji 100-1 000 m3/dobę
• 27 wodociągów o produkcji 1 000 - 10 000 m3/dobę
• 1 wodociąg o produkcji 10 000 - 100 000 m3/dobę.
Przepisy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
regulują jedynie zaopatrzenie w wodę prowadzone przez przedsiębiorstwa wodociągowo
- kanalizacyjne wykonujące działalność gospodarczą zgodnie z przepisami o swobodzie
działalności gospodarczej. Zaopatrzeniem w wodę zajmują się takŜe inne podmioty
jak np. szpitale, zakłady karne, ośrodki wypoczynkowe, szkoły itp. Podmioty te produkują
wodę na potrzeby własne, ale zdarza się równieŜ, Ŝe sprzedają ją podmiotom zewnętrznym.
W ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych w roku 2011 znajdowało się 57 tego
typu wodociągów, czyli więcej niŜ w 2010r. (42) z powodu objęcia nadzorem lokalnych ujęć
wody przy ośrodkach wczasowych nad Jeziorami Turawskimi.
Wykres 1. Zaopatrzenie ludności w wodę przez wodociągi w 2011r.
48,7
50
43,1
45
40
35,6
35
30
24,4
21,8
25
20
12,2
15
10,3
10
5
2,6
0,4
0,8
0
wo
doc
iąg
io
p
rod
ukc
ji <
wo
doc
iąg
io
pro
d
100
m3
/do
bę
udział wodociągu w ogólnej liczbie wodociągów
% ludności zaopatrywanej w wodę
wo
doc
iąg
io
wo
inn
doc
ep
odm
iąg
io
ioty
pro
zao
duk
ukc
ukc
pat
cji 1
ji 10
ji 10
rują
00
00
0- 1
ce
0
- 10
0ww
000
100
odę
000
m3
000
/do
m3
bę
m3
/do
bę
/do
bę
pro
d
1z7
Wodę spełniającą wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca
2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. nr 61 poz. 417
z późn. zm.) dostarczało 238 wodociągów, czyli 92% skontrolowanych wodociągów
(w 2010r.– 88%). Wodę o odpowiedniej jakości dostarczano do ok. 953 tys., czyli 95%
mieszkańców województwa opolskiego (w 2010r.- 93,7%).
Wykres 2. Odsetek (%) ludności zaopatrywanej w wodę o odpowiedniej jakości
na terenie poszczególnych powiatów w latach 2010 – 2011
105
100
100 100
95
100
98,9
100
100
100 100
100
98,3
95,0
93,7
93,7
91,9
90,9
90
90,4
88,4
88,2
83,4
85
95,7
95,4
84,9
84,3
85,3
80
75
strz
ki
i
wsk
ki
ie
sko
ski
ki
elec
dnic
p ru
lski
opo
ki
oles
ysło
ki
n ys
nam
r
zbo
zyń
cki
wic
p ko
kra
kluc
zier
kę d
y
bcz
głu
i
e sk
b rz
olsk
. op
woj.
%
ki
ziels
- ko
2010
powiat
2011
Wodę nieodpowiadającą wymaganiom produkowało 20 wodociągów, czyli 8%
ze skontrolowanych (w 2010r. - 12%). Wodociągi produkujące wodę o nieodpowiedniej
jakości zaopatrywały ok. 50 tys., czyli 5% mieszkańców województwa opolskiego (w 2010r.
- 6,3%). Jakość wody kwestionowano przede wszystkim ze względu na przekroczone
parametry fizykochemiczne tj. Ŝelazo, mangan, mętność, azotany, fluorki, nikiel.
Tabela 1.
Odsetek (%) ludności zaopatrywanej w wodę odpowiadającą
i nieodpowiadającą wymaganiom sanitarnym w latach 2010-2011
2011
2010
2011
2010
% ludności korzystającej
z wody o odpowiedniej
jakości
96,0
83,6
92,2
93,4
% ludności korzystającej
z wody o nieodpowiedniej
jakości
4,0
16,4
7,8
6,6
1000 – 10 000
2011
2010
95,6
92,8
4,4
7,2
10 000 – 100 000
2011
2010
100
100
0
0
Inne podmioty
zaopatrujące w wodę
2011
2010
96,7
95,9
3,3
4,1
Razem wodociągi
2011
2010
95,0
93,7
5,0
6,3
Wodociągi o produkcji
[m3/dobę]
<100
100 - 1000
Rok
2z7
W porównaniu z rokiem ubiegłym zmniejszył się odsetek wodociągów
dostarczających wodę o nieodpowiedniej jakości o 4%, oraz odsetek mieszkańców
województwa opolskiego zaopatrywanych w wodę o nieodpowiedniej jakości ok. 1,3%
(tabela 1, wykres 2).
W 2011r. PIS udzieliła dwóch odstępstw (w 2010r.-5). Pierwsze odstępstwo PPIS
w Nysie udzielił dla wodociągu Chociebórz, którego jakość wody nie spełniała wymagań
w zakresie podstawowych parametrów chemicznych, jakim powinna odpowiadać woda
(określonych w załączniku nr 2 do w/w rozporządzenia w/s jakości wody przeznaczonej
do spoŜycia przez ludzi), tj. azotanów. Natomiast, drugie odstępstwo PWIS przyznał
dla wodociągu Mikolin (powiat brzeski) w zakresie niklu.
Ogółem na terenie województwa funkcjonowało 7 (w 2010r.-8) wodociągów,
które dostarczały wodę nieodpowiadającą wymaganiom załącznika nr 2 w/w rozporządzenia,
w tym:
- 2 ze względu na ponadnormatywną zawartość azotanów
- 4 ze względu na ponadnormatywną zawartość niklu
- 1 ze względu na ponadnormatywną zawartość fluorków
Tereny niezwodociągowane w województwie opolskim stanowiły niewielki odsetek,
poniewaŜ poza nielicznymi miejscowościami i przysiółkami ludność miała moŜliwość
korzystania ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę. Mieszkańcy terenów niezwodociągowanych
korzystali z własnych studni przydomowych. Liczba ludności na terenach
niezwodociągowanych w poszczególnych powiatach wynosiła: w brzeskim – 10,
kluczborskim – 80, namysłowskim - 162, nyskim – 3210, oleskim – 223, opolskim – 79,
prudnickim – 200. W 2011 do systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę włączono 9
miejscowości, tj. 159 mieszkańców powiatu namysłowskiego.
Charakterystyka jakości wody w poszczególnych grupach wodociągów
1. Wodociągi o produkcji < 100 m3/dobę
W tej grupie znajdowały się 64 wodociągi, co stanowiło 24,4% wszystkich wodociągów
znajdujących się pod nadzorem. Zaopatrywały w wodę 2,6% (ok. 26 tys.) mieszkańców
województwa opolskiego. Skontrolowano 62 wodociągi, z których 59 dostarczało wodę
odpowiadającą wymaganiom sanitarnym. Wodę o nieodpowiedniej jakości podawały
3 wodociągi tj. 4,8% (w 2010r. – 9 tj. 11,9%). Korzystało z niej ok. 1 tys. mieszkańców, czyli
4% ludności zaopatrywanej przez tę grupę wodociągów. Znajdowały się one na terenie
następujących powiatów:
• brzeskiego:
- Mikolin - ponadnormatywna zawartość niklu oraz obniŜona wartość pH;
• kluczborskiego:
- Szymonków- ponadnormatywna mętność;
• nyskiego:
- Chociebórz - ponadnormatywna zawartość azotanów;
W sierpniu 2011r. wyłączono z eksploatacji wodociąg Maciejów (powiat kluczborski)
ze względu na nieodpowiednią jakość wody. Miejscowość przyłączono do wodociągu
Krzywizna produkującego wodę o dobrej jakości.
W 2011r. usunięto z ewidencji ujęcie wodociągowe w Szemrowicach (powiat oleski),
które wcześniej zostało zamknięte z uwagi na skaŜenie bakteriologiczne wody. Według
oświadczenia zarządcy, ujęcie nie będzie uruchomiane.
3z7
2. Wodociągi o produkcji 100 - 1 000 m3/dobę
W tej grupie znajdowało się 113 wodociągów, co stanowiło 43,1% wszystkich
wodociągów znajdujących się pod nadzorem. Zaopatrywały w wodę 35,6% (tj. 358 tys.)
mieszkańców województwa opolskiego. Skontrolowano 112 wodociągów z tej grupy. Wodę
o nieodpowiedniej jakości produkowało 6 wodociągów tj. 5,3% (w 2010r. – 8,9%).
Korzystało z niej ok. 28 tys. mieszkańców, czyli 7,8 % ludności zaopatrywanej przez tę grupę
wodociągów. Wodociągi produkujące wodę o nieodpowiedniej jakości znajdowały się
na terenie powiatów:
• brzeskiego:
- Śmiechowice - ponadnormatywna zawartość manganu;
- Strzegów - ponadnormatywna zawartość niklu;
• kluczborskiego:
- Wołczyn ujęcie Brzezinki - ponadnormatywna zawartość azotanów;
• krapkowickiego:
- Nowy Bud - ponadnormatywna zawartość Ŝelaza;
● nyskiego:
- Korzękwice - ponadnormatywna zawartość niklu;
● opolskiego:
- Dąbrowa - ponadnormatywna zawartość niklu;
W maju 2011r. włączono do eksploatacji wodociąg publiczny Siedlice
(powiat namysłowski), który zasilił w wodę miejscowości dotychczas obsługiwane przez
zlikwidowany wodociąg Zieleniec. W marcu 2011r. mieszkańcy zaopatrywani z wodociągu
Makowczyce (powiat oleski) zostali podłączeni do ujęcia wodociągowego w Dobrodzieniu
przy ul. Rzędowickiej.
3. Wodociągi o produkcji 1 000-10 000 m3/dobę
Grupa liczyła 27 wodociągów, czyli 10,3% wszystkich wodociągów znajdujących się
pod nadzorem. W ramach zbiorowego zaopatrzenia w wodę dostarczały wodę do 48,7%
(ok. 489 tys.) mieszkańców województwa opolskiego. Wodę o nieodpowiedniej jakości
dostarczały 3 wodociągi (w 2010r.-5), które zaopatrywały ok. 21 tys. mieszkańców
tj. 4,4% ludności zaopatrywanej przez tą grupę wodociągów. Wodociągi produkujące wodę
o nieodpowiedniej jakości znajdowały się na terenie powiatów:
• krapkowickiego:
- Gogolin ujęcie Podbór - ponadnormatywna zawartość manganu;
• nyskiego:
- Paczków - ponadnormatywna zawartość manganu;
• opolskiego:
- Niemodlin - ponadnormatywna zawartość manganu.
4. Wodociągi o produkcji 10 000-100 000 m3/dobę
W tej grupie znajduje się 1 wodociąg miejski, tj. Opole. Zaopatrywał 123 tys.
mieszkańców Opola oraz okolicznych wsi. Podobnie jak w roku 2010 wodociąg dostarczał
wodę o odpowiedniej jakości.
5. Inne podmioty zaopatrujące w wodę
W 2011r. nadzorem objętych było 57 (w 2010r. – 42) wodociągów eksploatowanych
przez inne podmioty m.in. szkoły, szpitale, zakłady karne, domy pomocy społecznej, obiekty
turystyczne, zakłady produkujące Ŝywność, gospodarstwa rolne. Wodociągi te dostarczały
wodę do około 8 tys. (tj. 0,8%) mieszkańców województwa. Wodę o nieodpowiedniej jakości
podawało 8 (w 2010r. - 5) wodociągów, z której korzystało ok. 260 osób na terenie
następujących powiatów:
4z7
•
krapkowickiego:
- wodociąg Hotelu „Aviator” przy lotnisku w Kamieniu Śląskim - ponadnormatywna
zawartość siarczanów;
● nyskiego:
- wodociąg Zwierzyniec PPHiU „Harenda” – ponadnormatywna zawartość fluorków;
- wodociąg Publicznej Szkoły Podstawowej w Burgrabicach - ponadnormatywna
zawartość Ŝelaza i manganu oraz podwyŜszona mętność i barwa;
● opolskiego:
- wodociąg lokalny Piekarni w Opolu przy ul. Oleskiej – ponadnormatywna zawartość
Ŝelaza i manganu;
- ujęcie lokalne przy gospodarstwie agroturystycznym „Ekoland”, Kęszyce 7, gmina
Murów – ponadnormatywna zawartość Ŝelaza, manganu i amoniaku;
- ujęcie lokalne przy gospodarstwie agroturystycznym „Zacisze Leśne u Huberta”
w Kęszycach (gmina Murów) – ponadnormatywna zawartość manganu;
- ujęcie lokalne przy parkingu Grodziec - ponadnormatywna zawartość manganu
i chlorków;
- ujęcie lokalne przy Ośrodku Wypoczynkowym „Skorpion” nad Jeziorem DuŜym
w Turawie - ponadnormatywna zawartość manganu, Ŝelaza i amoniaku.
Ujęcia wód powierzchniowych
W roku 2011 pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa
opolskiego znajdowały się 4 ujęcia wody powierzchniowej. Jakość wody z ujęć oceniana była
na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie
wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane
do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia (Dz. U. z 2002r. nr 204
poz. 1728). Woda z ujęć powierzchniowych ujmowana była na potrzeby 3 wodociągów
publicznych, tj. Brzeg, Głuchołazy i Nysa.
Ujęcie wody powierzchniowej w Obórkach na Kanale przerzutowym
Nysa Kłodzka – Oława
Ujmowana woda stanowiła ok. 3,1% ogólnej produkcji wody słuŜącej do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, dla wodociągu publicznego w Brzegu z SUW
w Gierszowicach, który zaopatrywał ok. 39 tys. mieszkańców miasta Brzeg oraz
7 miejscowości w gminie Olszanka. Ujęcie zakwalifikowano do kategorii A2. Po uzdatnieniu,
jakość wody spełniała normy sanitarne.
Ujęcie wody powierzchniowej na rzece Biała Głuchołaska oraz „Park Leśny”
na Potoku Jelenia w Głuchołazach
Woda z obydwu ujęć stanowiła źródło wody dla wodociągu publicznego
w Głuchołazach, który zaopatrywał ok. 18 tys. mieszkańców Głuchołaz i okolicznych wsi
(13% ludności powiatu). Jakość wody powierzchniowej na rzece Biała Głuchołaska
zakwalifikowano do kategorii A2. Po uzdatnieniu, jakość wody spełniała normy sanitarne.
Woda powierzchniowa z Potoku Jelenia sklasyfikowana została do kategorii
A1. Woda z ujęcia po uzdatnieniu, spełniała normy sanitarne.
Ujecie wody powierzchniowej na rzece Biała Głuchołaska w Siestrzechowicach
Woda z ujęcia w Siestrzechowicach stanowiła jedyne źródło wody dla wodociągu
publicznego w Nysie, który zaopatrywał ok. 52 tys. mieszkańców miasta Nysa
i okolicznych wsi, tj. 37,22 % ludności powiatu nyskiego. Jakość wody zakwalifikowano do
kategorii A3. Po uzdatnieniu, jakość wody spełniała normy sanitarne.
5z7
Charakterystyka i wpływ na zdrowie człowieka wybranych
parametrów chemicznych
Analiza przekroczeń parametrów z załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra
Zdrowia w/s jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi
AZOTANY – wzrost ich wartości w wodzie związany jest z działalnością rolniczą.
Azotany mogą być powaŜnym zagroŜeniem dla noworodków i małych dzieci. Związki
te z pól uprawnych przenikają do gleby, a następnie do wód gruntowych i powierzchniowych.
SkaŜone wody stanowią bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia, powodując u niemowląt
methemoglobinemię i niedokrwistość. Są równieŜ źródłem nitrozoamin, związków
o działaniu rakotwórczym i mutagennym.
NIKIEL – moŜe występować w wodzie jako składnik naturalnego pochodzenia.
Specjaliści Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), przyjmując za podstawę wyniki badań
toksykologicznych przeprowadzonych na zwierzętach oraz u ludzi, ustalili, Ŝe dopuszczalne
stęŜenie niklu w wodzie przeznaczonej do spoŜycia wynosi 0,07 mg/l (Zalecenia dotyczące
wody przeznaczonej do spoŜycia, WHO, Genewa, 2004 r.). Wartość ta oznacza takie stęŜenie,
przy którym przy spoŜywaniu wody o takiej zawartości tego metalu w ciągu całego Ŝycia nie
wystąpią u osób naraŜonych Ŝadne negatywne skutki zdrowotne. Została ona ustalona
z duŜym marginesem bezpieczeństwa, z uwzględnieniem innych źródeł naraŜenia oraz faktu,
Ŝe w populacji znajdują się osoby o zróŜnicowanej podatności na toksyczne działanie niklu.
Unia Europejska w regulacjach dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przyjęła
jeszcze ostrzejsze kryteria, ustalając jako maksymalne dopuszczalne stęŜenie niklu 0,02 mg/l
(dyrektywa 98/83/EC), wartość ta obowiązuje równieŜ w przepisach krajowych.
FLUORKI – zagroŜenie fluorkami w wodzie do picia zaleŜy w duŜym stopniu
od warunków naturalnych. StęŜenie fluoru w surowej wodzie zwykle nie przekracza
1,5 mg/litr, lecz w wodach podziemnych w okolicach bogatych w minerały fluorkowe moŜe
ono wynosić około 10 mg/litr. Fluorki są czasem dodawane do wody do picia w celu
zapobiegania próchnicy zębów. Rozpuszczalne fluorki po spoŜyciu wraz z wodą są szybko
wchłaniane z przewodu pokarmowego. Dopuszczalna dawka wynosi 1,5 mg/litr. WyŜsze
stęŜenia mogą powodować fluorozy zębów lub kości szkieletowych. Podana wyŜej wartość
jest wyŜsza od zalecanej w przypadku sztucznego fluorkowania wody do picia.
Nie zaklasyfikowano fluorków, jako czynniki rakotwórcze dla człowieka.
Analiza przekroczeń parametrów z załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra
Zdrowia w/s jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi
W/w rozporządzenie Ministra Zdrowia w/s jakości wody przeznaczonej do spoŜycia
przez ludzi wyszczególnia równieŜ dodatkowe wymagania mikrobiologiczne,
organoleptyczne, fizykochemiczne oraz radiologiczne, jakim powinna odpowiadać woda,
określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia, pozwalające stwierdzić poprawność
i skuteczność uzdatniania wody. Problemy związane ze związkami chemicznymi
umieszczonymi w załączniku nr 3 do rozporządzenia występującymi w wodzie przeznaczonej
do spoŜycia przez ludzi, wynikają głównie z ich zdolności do wywoływania niepoŜądanych
skutków zdrowotnych po dłuŜszym okresie spoŜywania zanieczyszczonej wody. Najczęściej
stwierdzano przekroczenia w zakresie: Ŝelaza, manganu i mętności.
6z7
śELAZO – poniewaŜ woda przeznaczona do spoŜycia pochodzi głównie z ujęć
podziemnych, moŜe ona zawierać wyŜsze stęŜenia Ŝelaza i manganu. Beztlenowe wody
podziemne mogą zawierać jony Ŝelaza (II) w stęŜeniach osiągających kilka miligramów na
litr, nie wywołując niepoŜądanego zabarwienia czy mętności wody (jeśli jest ona pompowana
bezpośrednio ze studni). JednakŜe podczas kontaktu z powietrzem atmosferycznym jon Ŝelaza
(II) utlenia się do jonu Ŝelaza (III) powodując czerwonobrązowe zabarwienia wody. śelazo
sprzyja zrostowi bakterii, które czerpią energię z utleniania jonu Ŝelaza (II) do Ŝelaza (III)
i tworzą maziste osady pokrywające przewody wodociągowe. W stęŜeniach poniŜej
0,3 mg/litr zazwyczaj nie stwierdza się wyczuwalnego specyficznego smaku wody, chociaŜ
juŜ takie stęŜenia mogą powodować mętnienie wody i zmianę jej zabarwienia. Coraz częściej
w wodach ujmowanych z mniejszych głębokości stwierdza się znacznie większe zawartości
związków Ŝelaza i manganu.
MANGAN – pomimo, Ŝe stęŜenia manganu w ilości do 0,1 mg/litr są zazwyczaj
tolerowane przez konsumentów (zaleŜy to od warunków lokalnych), moŜe się zdarzyć, Ŝe
przy przekroczeniu tego stęŜenia mangan wywołuje niepoŜądany smak napojów. Obecność
manganu w wodzie do spoŜycia, tak jak i Ŝelaza, moŜe powodować w sieci dystrybucyjnej
powstawanie osadów. Ponadto, stwarza problemy ze smakiem, zapachem oraz mętnością
wody dostarczanej siecią wodociągową do konsumenta. Przekroczone wartości mętności
w wodzie rozprowadzanej sieciami dystrybuującymi mogą być skutkiem nieprawidłowego
procesu uzdatniania wody. Woda o wysokiej mętności moŜe chronić mikroorganizmy przed
działaniem dezynfekcyjnym i moŜe pobudzać wzrost bakterii. Dlatego kiedy woda jest
dezynfekowana mętność musi być niska, aby procesy dezynfekcyjne mogły być skuteczne.
Sporządził:
Aneta Gniazdowska
St. asystent w Oddziale HK
WSSE w Opolu
7z7