Czy do wydania orzeczenia przewidzianego w art. 788

PPytania
i odpowiedzi prawne
Ewa Stawicka
Czy do wydania orzeczenia przewidzianego w art. 788 k.p.c.
wystarczy kopia dokumentu poświadczona za zgodność
z oryginałem przez fachowego pełnomocnika?
Kodeks postępowania cywilnego stanowi w art. 192 pkt 3, że zbycie w trakcie procesu
rzeczy albo prawa objętego sporem nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy, z tym że za
zezwoleniem przeciwnika nabywca może wstąpić w miejsce zbywcy. Normy te są o tyle
uniwersalne, że funkcjonują zarówno wtedy, kiedy zmiana dotyczy strony powodowej,
jak i wówczas, gdy tyczy się ona podmiotu pozwanego. Gdyby zmiana podmiotowa
przewidziana wskazanym wyżej przepisem z jakiejkolwiek przyczyny się nie odbyła, po
wyrokowaniu problem powróci w nieco zmienionej postaci, mianowicie w postaci pytania, przeciw komu – albo na czyją rzecz – ma zostać nadana klauzula wykonalności.
Możliwa jest także – i zapewne częściej w praktyce się zdarza – sytuacja polegająca
na tym, że uprawnienie albo obowiązek stanowiące istotę sądowego sporu przejdzie na
inną osobę już po wyroku bądź innym zdarzeniu skutkującym powstaniem tytułu egzekucyjnego. Wtedy względy celowości również każą się zastanowić, kto będzie figurować
– jako podmiot uprawniony czy też zobowiązany – w treści tytułu wykonawczego.
Dla obydwu hipotez ustawodawca przewidział jednolite rozwiązanie, zapisane
w art. 788 § 1 k.p.c. Zgodnie z nim sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko podmiotowi albo na rzecz podmiotu, który wszedł w miejsce strony poprzednio w sprawie
figurującej, gdy przejście praw bądź obowiązków zostanie wykazane dokumentem
urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Paragraf drugi
rozszerza funkcjonowanie tej normy na fluktuacje wynikające czy to z objęcia, czy też
z zakończenia wykonywania funkcji: zarządcy masy spadkowej, kuratora spadku, wykonawcy testamentu.
Od 1 stycznia 2010 r. obowiązuje znowelizowany stan tyczący się uprawnień, a zarazem obowiązków fachowych pełnomocników w zakresie poświadczania za zgodność
przedkładanych w sądzie dokumentów. Aktualne od wskazanej wyżej daty brzmienie
art. 129 k.p.c. uprawnia występującego w sprawie adwokata, radcę prawnego, rzecznika
patentowego oraz radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa do poświadczania
odpisów składanych dokumentów, a odpisy te uzyskują walor dokumentu urzędowe-
190
9–10/2012
Czy do wydania orzeczenia...
go. Równocześnie ustawodawca umieścił w ustawach regulujących funkcjonowanie
poszczególnych profesji przepisy określające sposób dokonywania poświadczeń za
zgodność z oryginałem.
Judykatura dostrzegła niejasność wzajemnej relacji norm zapisanych w art. 129
i w art. 788 k.p.c. Powstałą wątpliwość rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z 21
grudnia 2010 r., o sygnaturze III CZP 94/10, uznając, że art. 788 § 1 nie stanowi lex specialis względem art. 129 § 2 k.p.c. Teza tego orzeczenia dotyczy wprawdzie jednostkowej
sytuacji – w sytuacji faktycznej sprawy występujący w niej radca prawny złożył w toku
postępowania klauzulowego przez siebie poświadczoną kopię odpisu z KRS dokumentującego połączenie firm – lecz z łatwością można, a raczej należy, przypisać jej walor
ogólniejszy. Jak bowiem słusznie wskazał Tomasz Szanciło, autor aprobującej glosy do
wskazanego wyżej orzeczenia, przesądziło ono, że poświadczeniem „adwokacko-radcowskim” może być objęty nie tylko dokument w oryginale noszący znamiona prywatnego, ale także – urzędowego. Jest to uwaga uogólniająca, tym cenniejsza, że przecież
już wkrótce wszelkie elektronicznie uzyskiwane odpisy z różnego rodzaju rejestrów
prowadzonych przez sądy nie będą wymagały dla swej ważności niczyich pieczęci.
Znaczenie dla praktyki art. 788 k.p.c. i – co za tym idzie – brak notarialnego rygoru
odpisów składanych dokumentów – staje się nie do przecenienia, jeśli zważyć, że zdarzeniami prawnymi powodującymi przejście uprawnień albo obowiązków – które jest
hipotezą tego przepisu – mogą być:
1) śmierć wierzyciela lub dłużnika;
2) utrata bytu prawnego przez wierzyciela lub dłużnika niebędącego osobą fizyczną
i przejęcie jego majątku przez następcę prawnego;
3) przelew wierzytelności (art. 509 k.c.);
4) wstąpienie w prawa wierzyciela (art. 518 k.c.);
5) przejęcie długu (art. 519 k.c.);
6) nabycie spadku na podstawie umowy ze spadkobiercą (art. 1051 i n. k.c.). Koniecznie trzeba przy tym zaznaczyć, że w literaturze słusznie kładziony jest nacisk
na konieczność wykazania – przy stosowaniu art. 788 k.p.c. – iż współistnieją wszelkie elementy, od których prawo materialne uzależnia dojście następstwa prawnego do
skutku. Tylko w takim przypadku można twierdzić, że doszło do wykazania przejścia
praw w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c. Obserwacja ta znajdzie zastosowanie wszędzie
tam, gdzie dla ważności czynności prawnej przewidziana jest forma szczególna, a także
wtedy, gdy mieć będziemy do czynienia ze szczególnym rodzajem źródła uprawnień
egzekucyjnych, jakim jest bankowy tytuł wykonawczy – w tym ostatnim wypadku przeniesienie owych uprawnień będzie możliwe tylko na inny bank.
Przeciwko nasuwającej się na tle wyżej zrelacjonowanego orzeczenia refleksji, że ob
Uprawnienie pełnomocników do poświadczania dokumentów – glosa – III CZP 94/10, „Monitor Prawniczy” 2012, nr 8, s. 438 i n.
K. Flaga-Gieruszyńska, (w:) Kodeks postępowania cywilnego, pod red. A. Zielińskiego, Warszawa 2012, uwagi
do art. 788.
Zob. m.in. P. Grzegorczyk, Kognicja sądu w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 788
§ 1 k.p.c., „Radca Prawny” 2010, nr 1, s. 54 i n.
Zob. w tym zakresie m.in. wyrok SN z 13 kwietnia 2011 r., V CSK 312/10 i wcześniejsze orzeczenia cytowane w jego uzasadnieniu.
191
Ewa Stawicka
PALESTRA
darzenie tak wielkim zaufaniem poświadczeń dokonywanych na etapie postępowania
klauzulowego przez pełnomocników może rodzić pewne ryzyko – można wytoczyć
dwa argumenty, wypływające wprost z istoty regulacji zawartych w art. 129 i art. 788
k.p.c. Artykuł 129, poprzez brzmienie paragrafu czwartego, dozwala sądowi zażądać
przedłożenia oryginału dokumentu; przy czym ewentualna odmowa spełnienia tego
żądania nie jest obwarowana inną sankcją aniżeli tylko tą, która wypływa z brzmienia
art. 233 § 2 k.p.c. (zob. także treść art. 785 k.p.c.). Zarazem konstrukcja art. 788 k.p.c.
każe w nim dostrzec niezwykle ograniczony zakres kognicji sądu. Dłużnik może zatem
kwestionować fakt sukcesji poprzez wytoczenie powództwa z art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.
– które to remedium, choć częstokroć kosztowne, zazwyczaj bywa skuteczne. Trudniejsza natomiast mogłaby się okazać sytuacja wierzyciela, zamiast nazwiska którego
na tytule wykonawczym pojawiłyby się dane innej osoby, działającej na podstawie
niewiarygodnego dokumentu, np. przelewu wierzytelności.
Wreszcie w obrocie gospodarczym należy mieć na względzie regulację zawartą
w art. 789 k.p.c. Niczego nie zmieniając w zakresie wyżej omówionego liberalnego podejścia do poświadczeń dokumentów, przepis ten generalnie zawęża możliwość nadania
klauzuli wykonalności przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa albo gospodarstwa rolnego
(vide art. 554 k.c.) jedynie do tych sytuacji, w których przejście praw i obowiązków nastąpiło już po uprawomocnieniu się orzeczenia stanowiącego tytuł egzekucyjny.
192