Pobierz bezpłatnie artykuł w formie PDF

Edyta Simońska1, Janusz Gumprecht1, Helena Sławska2,
Anna Oslizlo2, Władysław Grzeszczak1
PRACA ORYGINALNA
1
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu, 2Katedra i Klinika Ginekologii
i Położnictwa Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu
Związek polimorfizmu genu kodującego substrat-1
receptora insuliny z obniżeniem urodzeniowej
masy ciała donoszonych noworodków
— doniesienia wstępne
Relationship between the polymorphism in insulin receptor substrat-1
and the reduction birth weight in newborns at term — preliminary communication
Abstract
Background. The mutation of the IRS-1 gene is one of the
genetic risk factor which is “suspected” of inducing an insulin resistance or predisposing to type 2 diabetes. The
Gly972Arg polymorphism in insulin receptor substrate-1 is
associated with a significant impairment of insulin signaling
and may induce abnormalities in pancreatic beta-cells. That
polymorphism could also influence IGF-1 function. A reduction in IGF-1 insulin signaling and also in insulin secretion
may contribute to the reduced birth weight. The purpose of
this study was analyze whether this polymorphism is associated with decreased birth weight.
Material and methods. We studied 100 newborn children
with adequate gestational age (38–42 weeks), whose mother
had no disorders. The genomic DNA was extracted from umbilical cord blood leukocytes by standard techniques. The
product of amplification was digested with the restriction enzyme. The next stage was run in agarose gel and visualization
in UV. The newborn were divided in three groups: 1 — homozygote GG, 2 — homozygote AA, 3 — heterozygote GA.
Results. Genotype frequencies were: GG — 84%, GA —
15%, AA — 1%. The data showed that birth weight was
significantly lower in the newborn with the IRS-1 Gly972Arg
compared with control group (3161.75 g ± 380.86 vs.
3427.92 g ± 468.86). The birth length and head circumference were also lower in the newborns with that polymorphism (54.38 cm ± 3.13 vs. 52.69 cm ± 2.91 and 34.08 cm ±
± 1.47 vs. 33.63 cm ± 0.81). There were not significant
difference between groups in gestational ages, mother
ages, mother height and BMI. The multifactorial analysis
showed the significant, independent influence of that polymorphism on birth weight. The results suggest that the
genotype Gly972Arg leads to decreasing birth weight,
length and head circumference in children born in adequate gestational age. The occurrence of this polymorphism is significant, independent risk factor of lower birth
weight.
key words: IRS-1, Gly972Arg, birth weight,
type 2 diabetes
Wstęp
Adres do korespondencji: prof. dr hab. med. Janusz Gumprecht
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śl. AM
ul. 3 Maja 13/15, 41–800 Zabrze
tel.: +49 (32) 271 25 11, faks: +48 (32) 271 46 17
e-mail: [email protected]
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2004, 4, 6, 451–455
Copyright © 2004 Via Medica, ISSN 1643–3165
W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się
na predyspozycje genetyczne do rozwoju cukrzycy.
Szybki rozwój technik biologii molekularnej, stosującej
coraz bardziej wysublimowane metody analizy DNA
w badaniu patogenezy chorób człowieka, stwarza nowe
możliwości oceny genetycznego uwarunkowania różnych
chorób. Dość dobrze udokumentowano związek zarówno cukrzycy typu 1, jak i typu 2 z podłożem genetycz-
www.ddk.viamedica.pl
451
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 6
nym. Wciąż poszukuje się „genów-kandydatów” oraz
przeprowadza się analizę odcinków DNA zawierających
badane geny w celu poszukiwania podłoża genetycznego samej choroby oraz towarzyszących jej powikłań naczyniowych o typie mikro- i makroangiopatii. Badania te
mają na celu m.in. określenie przyczyny insulinooporności, a także patogenezy niedoboru insuliny wynikającej
z zaburzeń czynności komórki b wysp trzustki.
Czynniki te, oprócz wpływu na upośledzenie wydzielania insuliny lub/i rozwój insulinooporności, mogą również zmieniać wewnątrzmaciczny wzrost płodu oraz tolerancję glukozy w dorosłym życiu człowieka [1]. Jednym z takich czynników jest gen glukokinazy. Stwierdzono bowiem, iż mutacje w jego obrębie powodują
redukcję urodzeniowej masy ciała i wpływają na wydzielanie insuliny u płodu, a ostatecznie prowadzą do rozwoju cukrzycy typu MODY 2 [2]. Zmniejszenie urodzeniowej masy ciała, które powodują niekorzystne warunki
wewnątrzmaciczne lub specyficzna podatność genetyczna, wiąże się z występowaniem insulinooporności
i ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 [3, 4].
Innym czynnikiem genetycznym mogącym powodować insulinooporność lub przyczyniać się do rozwoju
cukrzycy typu 2 jest mutacja genu dla substratu-1 receptora insuliny (IRS-1, insulin receptor substrate 1).
Opisuje się ponad 10 polimorfizmów genu dla IRS-1,
a wśród nich najbardziej powszechny glyÆ972Æarg.
Zmiana ta jest wynikiem zastąpienia guaniny przez adeninę w łańcuchu DNA (GGGÆAGG). Polimorfizm ten występuje u osób z cechami insulinooporności związanymi
lub niezwiązanymi z cukrzycą typu 2 oraz powoduje nieprawidłowości w obrębie wysp trzustkowych, takie jak:
zmiana wydzielania insuliny, mniejsza zawartość insuliny
w ziarnistościach oraz występowanie większej liczby niedojrzałych ziarnistości wydzielniczych [5]. Powyższy polimorfizm badano u chorych na cukrzycę typu 2, a także
w populacji osób zdrowych należących do różnych grup
etnicznych. W przypadku jego obecności stwierdzono
większą zachorowalność na cukrzycę typu 2 niż u osób
z grupy kontrolnej [6–10]. Substrat-1 receptora insuliny
jest również substratem dla receptora insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1, insulin-like growth factor),
polimorfizm Gly972Arg powoduje nieprawidłowe działanie IGF-1 oraz zmniejszenie natężenia sygnału insuliny
i obniżenie jej sekrecji. W rezultacie prowadzi to do redukcji urodzeniowej masy ciała u noworodków, u których
polimorfizm ten występuje.
Cel pracy
Celem pracy była ocena, czy istnieje związek między
obecnością polimorfizmu gly972arg genu dla IRS-1
a zmniejszeniem urodzeniowej masy ciała.
452
Materiał i metody
Badaniem objęto 100 zdrowych noworodków, urodzonych między 38. a 42. tygodniem ciąży przez zdrowe
matki w Klinice Ginekologii i Położnictwa w Zabrzu. Matki
noworodków włączonych do badania nie chorowały na
nadciśnienie tętnicze, cukrzycę ciężarnych, nie stwierdzono u nich upośledzonej tolerancji glukozy, nie były otyłe
[przed ciążą wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index)
wynosił u nich poniżej 30]. Kobiety nie paliły tytoniu podczas ciąży. Bezpośrednio po urodzeniu od noworodków
pobierano 10 ml krwi pępowinowej na EDTA. Pozostałe
dane, takie jak płeć, masa ciała, długość ciała oraz obwód
głowy noworodków, zebrano na podstawie dokumentacji
medycznej po narodzinach dzieci.
Z krwi pępowinowej izolowano DNA, a następnie namnażano fragment 198 par zasad obejmujący polimorficzne miejsce, korzystając z metody polimerazowej reakcji
łańcuchowej (PCR, polymerase chain reaction), po czym
produkt PCR trawiono enzymem Eco 881 (Aval). Enzym
ten rozpoznawał sekwencję 5’...CØ(C/T)CG(A/G)G...3’.
Kolejnym etapem była elektroforeza produktów trawienia na żelu agarozowym z dodatkiem bromku etydyny i wizualizacja w świetle UV. Długość prążków szacowano, wykorzystując wzorzec, jakim był DNA molecular
weigth marker XIII firmy Roche.
Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy użyciu
pakietu statystycznego SPSS for Windows Student Version wersja 6.0.1 oraz programu Microsoft Excel 2000.
Badane noworodki podzielono według genotypów na
3 grupy: GA, AA, GG. W celu weryfikacji hipotez o jednakowym rozkładzie poszczególnych cech we wszystkich
grupach noworodków przeprowadzono test zgodności
Kołmogorowa-Smirnowa. Obliczone wyniki podano w postaci średniej ± odchylenie standardowe (SD, standard
deviation). W analizie genotypów badanego polimorfizmu
zastosowano test istotności U. Przeprowadzono również
analizę wieloczynnikową, uwzględniając badany polimorfizm, wiek matki, masę ciała i wzrost matki, wskaźnik masy
ciała matki oraz płeć noworodków. Jako istotną statystycznie przyjęto wartość p < 0,05.
Wyniki
Charakterystykę kliniczną badanej grupy przedstawiono w tabeli 1. W tabeli 2 wyszczególniono podgrupy
noworodków, podzielone według genotypów: podgrupa 1 — GG i podgrupa 2 — GA z AA łącznie. Częstość
poszczególnych genotypów była następująca: GG —
84%, AA — 1%, GA — 15%. Uzyskane wyniki były podobne do wcześniejszych, pochodzących z populacji
kontrolnych: Wielkiej Brytanii [9,11], Danii [12], Finlandii
[13] i Stanów Zjednoczonych [14].
www.ddk.viamedica.pl
Edyta Simońska i wsp. Polimorfizm IRS-1 a urodzeniowa masa ciała u donoszonych noworodków
Tabela 1. Ogólna charakterystyka badanej grupy
Table 1. Characteristics of the study population
Grupa badana n = 100
Wiek matki
26,99 ± 4,69*
Masa ciała matki przed ciążą [kg]
59,79 ± 9,85
Wzrost matki [cm]
1,66 ± 0,06
Wskaźnik masy ciała przed ciążą
21,79 ± 3,41
Tydzień ciąży
39,12 ± 0,88
Kolejność ciąży
1,94 ± 1,41
Płeć noworodka M/K
56/44
Masa noworodka [g]
3385 ± 464,65
Długość ciała noworodka [cm]
54,11 ± 3,15
Obwód głowy noworodka [cm]
34,01 ± 1,40
*X ± SD
Wykazano, iż urodzeniowa masa ciała była istotnie niższa w grupie noworodków nosicieli allelu A (genotyp GA
i AA) i wynosiła 3161,75 g ± 380,86; w grupie kontrolnej
(genotyp GG): 3427,92 g ± 468,86. Podobny związek
badanego polimorfizmu wykazano, porównując długość
ciała noworodków (54,38 cm ± 3,13 vs. 52,69 cm ± 2,91)
oraz obwód głowy (34,08 cm ± 1,47 vs. 33,63 cm ± 0,81).
Nie stwierdzono istotnych różnic pod względem wieku
ciążowego, wieku i wzrostu matek, BMI w obu podgrupach. Porównując masę ciała matek przez ciążą, wykazano, że średnia masa w grupie matek, których dzieci były
nosicielami allelu A (genotypy GA i AA), była niższa i wynosiła 57,69 kg ± 7,43 w porównaniu z 60,19 kg ± 10,24
w grupie kontrolnej. Różnica ta była bliska istotności statystycznej i wynosiła p = 0,06.
W analizie wieloczynnikowej, uwzględniając badany polimorfizm, wiek matki, masę ciała, jej wzrost i BMI oraz płeć
noworodków, wykazano istotny, niezależny wpływ nosicielstwa allelu A (genotypy GA i AA) badanego polimorfizmu
Gly972Arg na masę ciała noworodków przy urodzeniu.
Dyskusja
Substrat-1 receptora insuliny jest białkiem, którego
gen zlokalizowany jest na chromosomie 2q 36. Stanowi
on główny cel dla zaktywowanego receptora insuliny.
Jego fosforylacja inicjuje reakcje wewnątrzkomórkowe,
prowadzące do przemian metabolicznych, charakterystycznych dla działania insuliny oraz dla procesów komórkowych, które pobudzają mitogenezę [15, 16].
Obecność polimorfizmu Gly972Arg prowadzi do zaburzenia ścieżki sygnałowej insuliny, obniżenia jej sekrecji i rozwoju obwodowej insulinooporności. Znaczenie IRS-1 badano u myszy z „wyłączonym” genem dla
IRS-1 (knockout gene IRS-1 mice). Stwierdzono, iż rozwinęła się u nich nieprawidłowa tolerancja glukozy, nastąpiło obniżenie wychwytu glukozy stymulowanego insuliną oraz o 50% zmniejszył się wewnątrzmaciczny
wzrostu płodu [17].
Wyniki niniejszego badania wskazują, iż obecność
allelu A badanego polimorfizmu, prowadząca do redukcji masy ciała przy urodzeniu, długości ciała i obwodu
głowy, wynika ze zmiany czynności IRS-1. Ponadto, IRS-1,
będąc substratem dla IGF-1, powoduje zmianę jego
działania i również może przyczyniać się do zmniejszenia urodzeniowej masy ciała, obserwowanej u dzieci
z allelem A. Na podstawie przeprowadzonej w 2003 roku
metaanalizy, obejmującej wszystkie dostępne dane dotyczące opisywanego polimorfizmu wykazano, że nosicielstwo allelu A wariantu genu dla IRS-1 zwiększa aż
o 25% ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w porównaniu
z grupą kontrolną, w której nie było nosicieli tego allelu
[18]. Badania te sugerują, iż powyższą zmianę sekwencji można traktować jako czynnik ryzyka, predysponujący do wystąpienia cukrzycy typu 2.
W ostatnich latach Mason i wsp. przeprowadzili podobne badania wśród populacji noworodków Wielkiej
Brytanii [19], podobnie Rasmussen i wsp. populacji
młodych Duńczyków [4]. Nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy między obecnością 972Arg wariantu
genu IRS-1 a zmniejszeniem urodzeniowej masy ciała.
Z kolei z badania noworodków populacji brazylijskiej
wynika, że obecność polimorfizmu Gly972Arg genu dla
IRS-1 wiąże się z niższą urodzeniową masą ciała
w porównaniu z grupą kontrolną [20]. Prawdopodobnie wynika to z upośledzenia wewnątrzmacicznego
wzrostu płodu spowodowanego działaniem insuliny
Tabela 2. Podział na poszczególne podgrupy według genotypów
Table 2. Distribution to particular subgroups according to genotypes
n
Płeć M/K
Genotyp IRS-1
GG
Genotyp IRS-1
GA i AA
84
16
p
45/39
11/5
3427,92 ± 468,86*
3161,75 ± 380,86
Długość ciała noworodka [cm]
54,38 ± 3,13
52,69 ± 2,91
0,01
Obwód głowy noworodka [cm]
34,08 ± 1,47
33,63 ± 0,81
0,02
Masa noworodka [g]
0,00
*X ± SD; IRS-1 (insulin receptor substrate 1) — substrat-1 receptora insuliny
www.ddk.viamedica.pl
453
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 6
jako mediatora. Na uwagę zasługuje fakt, że chociaż
wzrost płodu zależy od czynników genetycznych, to
mogą go zmieniać liczne czynniki środowiskowe —
głównie matczyne. W niniejszym badaniu, podobnie jak
w badaniu populacji Brazylijczyków, wykluczono potencjalne czynniki matczyne modyfikujące masę urodzeniową, ponadto w badaniach nie uczestniczyły noworodki urodzone przedwcześnie i po terminie. W populacji angielskiej i duńskiej nie wyłączono z badań
matek chorujących na nadciśnienie tętnicze, palących
tytoń podczas ciąży oraz kobiet z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Zatem nie wyeliminowano
istotnych czynników matczynych, zmieniających wzrost
płodu. Podsumowując, wyniki niniejszej pracy potwierdzają fakt, iż genetycznie uwarunkowana insulinooporność i zmniejszone wydzielanie insuliny prowadzą do
zależnego od insuliny, nieprawidłowego wewnątrzmacicznego wzrostu płodu.
ny i wizualizacja w świetle UV. Badane noworodki podzielono według genotypów na 3 grupy: GA, AA, GG.
Wyniki. Częstość poszczególnych genotypów była następująca: GG — 84%, AA — 1%, GA — 15%. Wykazano, iż
urodzeniowa masa ciała była istotnie niższa w grupie noworodków nosicieli allelu A i wynosiła 3161,75 g ± 380,86;
w grupie kontrolnej: 3427,92 g ± 468,86. Porównując długość
ciała noworodków (54,38 cm ± 3,13 vs. 52,69 cm ± 2,91)
oraz obwód głowy (34,08 cm ± 1,47 vs. 33,63 cm ± 0,81),
uzyskano podobną zależność (p < 0,05). Nie wykazano istotnych różnic pod względem wieku ciążowego, wieku i wzrostu matek, wskaźnika masy ciała (BMI) w obu podgrupach.
Wnioski. W analizie wieloczynnikowej wykazano istotny,
niezależny wpływ nosicielstwa allelu A badanego polimorfizmu Gly972Arg na urodzeniową masę ciała noworodków.
Istnieje związek między obecnością badanego polimorfizmu
genu dla IRS-1 a istotnie statystyczną niższą urodzeniową
masą ciała, długością ciała oraz obwodem głowy noworodków. Występowanie badanego polimorfizmu jest istotnym,
niezależnym czynnikiem ryzyka niższej urodzeniowej masy
ciała.
słowa kluczowe: IRS-1, Gly972Arg, urodzeniowa masa
ciała, cukrzyca typu 2
Wnioski
Istnieje związek między obecnością polimorfizmu
gly972arg genu kodującego IRS-1 a istotną statystycznie niższą urodzeniową masą ciała, długością ciała oraz
obwodem głowy noworodków. Obecność badanego
polimorfizmu Gly972Arg jest istotnym, niezależnym czynnikiem ryzyka niższej urodzeniowej masy ciała.
Streszczenie
Wstęp. Przypuszcza się, że jednym z czynników genetycznych, które mogą powodować insulinooporność lub przyczyniać się do rozwoju cukrzycy typu 2, jest mutacja genu
dla substratu-1 receptora insuliny (IRS-1). Polimorfizm
Gly972Arg genu dla IRS-1 występuje u osób z cechami
insulinooporności związanymi lub niezwiązanymi z cukrzycą
typu 2 oraz powoduje nieprawidłowości w obrębie wysp
trzustkowych. Ponadto wpływa na nieprawidłowe działanie
insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) oraz zmniejszenie natężenia sygnału insuliny i obniżenie jej sekrecji, co
w rezultacie może prowadzić do redukcji urodzeniowej
masy ciała u noworodków. Celem pracy była ocena, czy
istnieje związek między obecnością polimorfizmu Gly972Arg
genu dla IRS-1 a zmniejszeniem urodzeniowej masy ciała.
Materiał i metody. Badaniem objęto 100 zdrowych noworodków, urodzonych między 38. a 42. tygodniem ciąży
przez zdrowe matki. Po urodzeniu od noworodków pobierano 10 ml krwi pępowinowej, z której izolowano DNA, a następnie namnażano fragment obejmujący polimorficzne
miejsce, stosując metodę polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR). Kolejnym etapem była elektroforeza produktów
trawienia na żelu agarozowym z dodatkiem bromku etydy-
454
Piśmiennictwo
1.
Lithell H.O., McKeigue P.M., Berglund L., Mohsen R., Lithell
U.B., Leon D.A. Relation of size at birth to non-insulin dependent diabetes and insulin concentrations in men aged 50–60
years. Br. Med. J. 1996; 312: 406–410.
2. Hattersley A.T., Tooke J.E. The fetal insulin hypothesis: an
alternative explanation of the association of low birth weight
with diabetes and vascular disease. Lancet 1999; 353: 1789–
–1792.
3. Hales C.N., Barker D.J.P., Clark P.M.S. i wsp. Fetal and infant growth and impaired glucose tolerant at age 64. Br. Med.
J. 1991; 303: 1019–1022.
4. Rasmussen S.K., Urhammer S.A., Hansen T. Variability of the
insulin receptor substrate-1, hepatocyte nuclear factor-1 a
(HNF-1 a), HNF-4 a, and HNF-6 genes and size at birth in
a population-based sample of young Danish subject. J. Clin.
Endocrinol. Metab. 2000; 85: 2951–2952.
5. Marchetti P., Lupi R., Federici M. i wsp. Insulin secretory function is impaired in isolated human islets carrying the
GlyÆ972ÆArg IRS-1 polymorphism. Diabetes 2002; 51: 1419–
–1424.
6. Almind K., Bjørbaek C., Vestergaard H., Hansen T., Echwald S.,
Pedersen O. Amino acid polymorphisms of insulin receptor
substrate-1 in non-insulin-dependent diabetes mellitus. Lancet 1993; 342: 828–832.
7. Imai Y., Fusco A., Suzuki Y. Variant sequences of insulin receptor substrate-1 in patient with non-insulin-dependent
diabetes mellitus. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1994; 79: 1655–
–1658.
8. Hitman G.A., Hawrami K., McCarthy M.I. i wsp. Insulin receptor substrate-1 gene mutations in NIDDM, implications for the
study of polygenic disease. Diabetologia 1995; 38: 481–486.
9. Zhang Y., Wat N., Stratton I.M. i wsp. UKPDS 19: Heterogeneity in NIDDM: separate contributions of IRS-1 and a-3 adrenergic receptor mutations to insulin resistance and obesity
respectively with no evidence for glycogen synthase gene
mutations. Diabetologia 1996; 39: 1505–1511.
10. Ura S., Araki E., Kishikawa H. i wsp. Molecular scanning of
the insulin receptor subtrate-1 (IRS-1) gene in Japanese patients with NIDDM: identification of five novel polymorphisms.
Diabetologia 1996; 39: 600–608.
www.ddk.viamedica.pl
Edyta Simońska i wsp. Polimorfizm IRS-1 a urodzeniowa masa ciała u donoszonych noworodków
11. Almind K., Inoue G., Pederson O., Kahn R. A common amino
acid polymorphism in insulin receptor substrat-1 causes impaired insulin signaling. J. Clin. Invest. 1996; 97: 2569–2575.
12. Hribal M.L., Federici M., Porzio O. The GlyÆ972ÆArg amino
acid polymorphism in insulin receptor substrat-1 affects glucose metabolism in skeletal muscle cells. J. Clin. Endocrinol.
Metabol. 2000; 85: 2004–2013.
13. Reichelt A.J., Spichler E.R., Branchtein L., Nucci L.B., Franco L.J., Schmidt M.I. Fasting plasma glucose is useful test
for the detection of gestional diabetes. Diabetes Care 1998;
21: 1246–1249.
14. World Health Organization Prevention of Diabetes Mellitus:
Report of WHO Study Group. World Health Organization,
Geneva 1994.
15. Saad M.J.A., Araki E., Miralpeix M., Rothenberg P.L., White
M.F., Kahn C.R. Regulation of insulin receptor substrat-1 in
liver and muscle of animal models of insulin resistance. J.
Clin. Invest. 1992; 90: 1839–1849.
16. Defronzo R.A. Pathogenesis of type 2 diabetes: metabolic
and molecular implications for identifying diabetes gene.
Diabetes Rev. 1997; 5: 177–269.
17. Tamemoto H., Kadowaki T., Tobe K. i wsp. Insulin resistance
and growth retardation in mice lacking insulin receptor substrat-1. Nature 1994; 372: 182–186.
18. Jellema A., Zeegers M.P.A., Feskens E.J.M., Dagnelie P.C.,
Mensink R.P. Gly972Arg variant in the insulin receptor substrate-1 gene and association with type 2 diabetes: a metaanalysis of 27 studies. Diabetologia 2003; 46: 990–995.
19. Mason S., Ong K.K.L., Pembrey M.E. The ALSPAC Study Team,
Woods K.A., Dunger D.B. The Gly972Arg variant in insulin receptor substrate-1 is not associated with birth weight in contemporary English children. Diabetologia 2000; 43: 1201–1203.
20. Bezerra R., De Casto V., Sales T. i wsp. The Gly972Arg polymorphism in insulin receptor substrate-1 is associated with
decreased birth weight in a population-based sample of Brazilian newborns. Diabetes Care 2002; 25: 550–553.
www.ddk.viamedica.pl
455