Pobierz w PDF - Kancelaria Prawna GHMW

Czy jest dopuszczalne podniesienie zarzutu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy o
ustanowienie służebności przesytu?
Z każdym dniem wzrasta liczba spraw dotyczących uregulowania stanu prawnego urządzeń
przesyłowych, zwłaszcza linii elektrycznych, wodociągów oraz sieci gazowych. W tej sytuacji, jak
również uwagi na istniejącą w Polsce, rozbudowaną sieć wyżej wymienionych urządzeń,
szczególnego znaczenia nabiera kwestia udzielenia odpowiedzi na pytanie czy właściciel
nieruchomości może odmówić ustanowienia służebności przesyłu koniecznej do korzystania
z umiejscowionego na nieruchomości urządzenia przesyłowego, powołując się na przedawnienie
roszczenia przedsiębiorcy. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma niewątpliwie istotne konsekwencje
praktyczne, nie tylko dla przedsiębiorstw dystrybuujących wodę, gaz czy prąd elektryczny, lecz
również dla ich bezpośrednich odbiorców.
Służebność przesyłu – co to jest?
Dnia 3 sierpnia 2008 roku weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego, wprowadzająca do
przepisów kodeksu cywilnego instytucję służebności przesyłu. W myśl art. 3051 Kodeksu cywilnego,
nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego
własność stanowią urządzenia, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu,
energii elektrycznej (tzw. urządzenia przesyłowe), o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego,
prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie
z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.
W razie gdy właściciel nieruchomości odmawia zawarcia takiej umowy, przedsiębiorca może żądać jej
ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.
Czy możliwy jest zarzut przedawnienia?
Ponieważ zdecydowana większość infrastruktury przesyłowej pochodzi sprzed kilkudziesięciu lat,
pojawia się pytanie czy właściciel nieruchomości odmawiając ustanowienia służebności przesyłu
mógłby dodatkowo podnosić, iż takie roszczenie przedsiębiorstwa przedawniło się?
Kodeks cywilny stanowi jedynie, że roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, z zastrzeżeniem
wyjątków przewidzianych w ustawie. Skutkiem upływu terminu przedawnienia jest to, że osoba która
byłaby zobowiązana o świadczenia może uchylić się od zaspokojenia takiego świadczenia. Jest to jej
uprawnienie, z którego może skorzystać lub nie (art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego). Ustawodawca
określił terminy, w jakich następuje przedawnienie. Podstawowy termin przedawnienia, wynikający
z art. 118 Kodeksu cywilnego, wynosi lat dziesięć, a w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe
oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.
Kwestia przedawnienia roszczeń o ustanowienie służebności przesyłu, wskazanych w art. 3052
Kodeksu cywilnego, nie była jak dotąd przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Odpowiedzi
1
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
na postawione wyżej pytanie należałoby więc szukać w orzecznictwie dotyczącym roszczeń
o charakterze zbliżonym do roszczeń o ustanowienie służebności przesyłu, w stosunku do których
istnieje już ugruntowane stanowisko orzecznictwa i doktryny.
Ustanowienie służebności przesyłu może dotyczyć istniejących urządzeń roszczenie z art. 3052 § 1
Kodeksu cywilnego. W takim wypadku celem przedsiębiorstwa jest prawne uregulowanie stanu
faktycznego o charakterze trwałym jaki zaistniał na nieruchomości skutkiem wybudowania urządzeń
przesyłowych. Roszczenie przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu jest więc związane
z posiadaniem nieruchomości w zakresie korzystania z urządzenia przesyłowego.
Wobec braku regulacji, odwołując się do służebności przesyłu, wskazać należałoby na art. 231 § 1
Kodeksu cywilnego przewidujący roszczenie samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze, który
wzniósł na cudzej nieruchomości budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie
wartość zajętej na ten cel działki. Zgodnie z powyższym przepisem, taki posiadacz może żądać, aby
właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Kwestia
przedawnienia tego roszczenia została poddana analizie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Zgodnie
z tezą uchwały Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 18 marca 1968 roku o sygn. III CZP 15/68
„roszczenie przewidziane w art. 231 par. 1 KC wygasa z chwilą definitywnej utraty posiadania przez
samoistnego posiadacza działki gruntu, na której wzniósł on budynek lub inne urządzenie. Roszczenie
to nie ulega przedawnieniu”. W uzasadnieniu powyższej uchwały stwierdzono, że „można by sądzić,
że roszczenie posiadacza o wykup działki, na której wzniósł on budynek lub inne urządzenie, ulega zgodnie z przepisami art. 117 i 118 KC - 10-letniemu przedawnieniu, licząc od daty ukończenia
budowy, z tą bowiem chwilą roszczenie to stało się wymagalne (art. 120 § 1 KC). Pogląd taki nie byłby
jednak uzasadniony. Z istoty bowiem roszczenia, o którym mowa, wynika, że jest ono uprawnieniem
wynikającym z posiadania i ściśle z tym posiadaniem związanym, tzn. że dopóty, dopóki trwa
posiadanie, utrzymuje się ono i może być realizowane”. Wyrażone powyżej stanowisko wciąż jest
aktualne, o czym świadczy wyrok składu 7 sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 15
stycznia 2009 roku o sygn. I CSK 333/07, w uzasadnieniu którego stwierdzono, że „z punktu widzenia
możliwości dochodzenia rozważanego roszczenia pozbawiony jest bowiem znaczenia upływ czasu
między wybudowaniem budynku a dochodzeniem roszczenia. Zgodnie z poglądem przyjętym w
orzecznictwie Sądu Najwyższego i przeważającym w piśmiennictwie, roszczenie posiadacza
samoistnego o wykup działki nie ulega przedawnieniu”.
Można więc postawić tezę, iż roszczenie przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu nie
podlega przedawnieniu. Stanowisko takie jest co istotne akceptowane przez doktrynę. Dla przykładu
K. Zaradkiewicz w komentarzu do tego przepisu Kodeksu cywilnego („Kodeks Cywilny. Komentarz do
art. 1 – 44910” pod redakcją prof. dr hab. K. Pietrzykowskiego, wydawnictwo C.H. Beck 2011),
podniósł, iż z uwagi na funkcję i charakter służebności przesyłu jako prawa przymusowego
kształtującego treść i zakres własności nieruchomości należy uznać, że roszczenie o jej
ustanowienie nie ulega przedawnieniu. Podobne stanowisko zajmuje również M. Bulwicka –
Szczyrba w artykule pt. „Problem przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego
o ustanowienie służebności przesyłu” (PiP 2010, z. 4, s. 84 i nast.). Nadto, wskazać należy, że z uwagi
na ciągłość posiadania niemożliwe jest również wskazanie daty wymagalności roszczenia
przedsiębiorcy o ustanowienie służebności, w tej sytuacji można wręcz twierdzić, że „przedawnienie
rozpoczyna się każdego dnia od nowa” na co zwrócił uwagę J. Pokrzywniak w artykule „Kiedy
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
przedawnia się roszczenie o przymusowe ustanowienie służebności przesyłu” („Rzeczpospolita”
z dnia 5 lutego 2009 roku).
Podsumowanie
Pamiętać należy, że podstawowym celem instytucji przedawnienia jest stabilizacja stosunków
cywilnoprawnych. Tymczasem uwzględnienie takiego zarzutu w przypadku roszczenia przedsiębiorcy
o ustanowienie służebności przesyłu do takiej stabilizacji w ogóle nie doprowadzi. Nieuregulowane
pozostałyby warunki korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę w związku z posadowieniem
i dalszą eksploatacją urządzeń przesyłowych, co w przyszłości stanowić może zarzewie konfliktów.
Podniesiony zarzut przedawnienia w okolicznościach konkretnej sprawy może zostać również uznany
za sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i jako taki nie zasługiwać
na ochronę w myśl art. 5 Kodeksu cywilnego. Co więcej, forsowanie stanowiska, iż roszczenie takie
przedawnia się po stronie przedsiębiorcy, prowadziłoby wprost do wniosku, że analogiczne
roszczenie ulega przedawnieniu również po stronie właścicieli nieruchomości. To zaś miałoby
olbrzymie znaczenie dla obrotu prawnego oraz wielu spraw sądowych, jakie toczą się i z pewnością
toczyć się będą przed sądami powszechnymi.
Autorzy:
Maciej Hulist, radca prawny, partner w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
Tomasz Bernady, aplikant radcowski, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt z
naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Maciej Hulist, radca prawny
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 662 158 116
e-mail: [email protected]