Uchwała Rady Wydziału Filozofii i Socjologii

Zajęcia fakultatywne 2013/2014
Prof. dr hab. Ewa Domańska
The Posthumanist Subject
Seminarium, 30 godz., 3 punkty ECTS, semestr zimowy
This course is designed to rethink the idea of a strong and active subject (of society, of
history, of culture, of humanity, etc.) against recent ideas of the passive, victimized, or weak
subject. We will challenge both the theory of the individualized liberal subject, while
preserving some of its characteristics (such autopoesis, agency, free will, resistance to
oppressive power, etc.) and the postmodernist theory of the subject as socially constructed,
split, and fragmented. Weak subjectivity works to the disadvantage of post-colonial and postsocialist communities and resistance movements in general. So the course will analyze
authors, writers, and texts that seek to empower subjects and communities in order to develop
a more inclusive and participatory model of democracy, community, and subjectivity.
As a means to this end, the course will develop a concept of the subject within a posthumanist
framework. Here the subject will be considered outside the models of traditional humanism,
on the one hand, and the technological (cyborg) constructions, on the other, but as connected
intimately with the human-nonhuman collectivity (companion species theory). New animism
will be considered as an alternative platform for the conceptualization of a new kind of person
and a new kind of community. In the process we will reconsider such notions as autonomy,
difference, dignity, essence, substance, sociality, and life itself.
Topics of the seminar will include: the poststructuralist debate over the subject,
posthumanism as a critical discourse, victim as agent, new animism, nonhuman personhood,
plants as persons, object agency, and fractal persons. Readings will include (among others):
Jane Bennett, Nurit Bird-David, Rosi Braidotti, Judith Butler, Jacques Derrida, Gilles
Deleuze, Michel Foucault, Donna Haraway, Tim Ingold, Bruno Latour, Cary Wolfe.
Dr Jacek Haman, dr Mikołaj Jasiński
Nobel z socjologii? Udział laureatów nagród Nobla w rozwoju nauk społecznych
Seminarium, 30 godz., 3 punkty ECTS, semestr zimowy
Nie ma wprawdzie nagród Nobla z socjologii, ale nauki społeczne nie są przecież ściśle
rozgraniczone. Tak jak nagrody literackie dla Bergsona, Sartre’a czy Russela były w dużej
mierze wyrazem uznania dla ich osiągnięć jako filozofów, tak osiągnięcia licznych laureatów
nagród Nobla (a właściwie „nagród imienia Nobla”) z ekonomii mają istotne znaczenie i
często bezpośrednie zastosowania w socjologii, przede wszystkim w nurcie
neoinstytucjonalnym i generalnie podejść racjonalnego wyboru.
Celem zajęć jest prezentacja sylwetek wybranych noblistów oraz przedstawienie – w
przystępny sposób – znaczenia ich osiągnięć dla socjologii i dyscyplin pokrewnych (m.in.
psychologii i nauk politycznych). Podczas zajęć wspólnie z doktorantami pokażemy, że
propozycje, które stały się podstawą rozwiązań fundamentalnych i niejednokrotnie złożonych
stanowią zarazem cenne składniki codziennego warsztatu socjologa. Zajęcia będą miały
formę seminaryjną – opierać się będą na prezentacjach przygotowanych przez
poszczególnych uczestników. Warunkiem zaliczenia zajęć będzie obecność oraz
(współ)autorstwo przynajmniej jednej prezentacji. Celem prezentacji ma być popularny
wykład – mają się odwoływać do tych elementów prac noblistów, które można prosto
opowiedzieć „przeciętnemu słuchaczowi”. Noblistów ważnych dla socjologów było już tak
wielu, że w skali jednosemestralnych zajęć konieczne jest dokonanie drastycznego wyboru. Z
drugiej strony w wielu przypadkach ścieżki naszych noblistów się przecinają (np. wspólne
prace Shapleya [2012] i Aumanna [2005]), co uzasadnia poświęcenie im wspólnych
referatów, a jednocześnie – aktywność wielu z nich była na tyle wielokierunkowa, że warto
jej poświęcić więcej niż jeden referat (np. Sen [1998] jako badacz wyborów społecznych i
jako teoretyk ubóstwa i sprawiedliwości).
dr Lech M. Nijakowski
Media, dyskurs, komunikacja
Seminarium, 30 godz., 3 punkty ECTS, semestr zimowy
Celem kursu jest przedyskutowanie współczesnych teorii – nie tylko socjologicznych - które
pozwalają wyjaśnić rolę mediów i komunikacji w społeczeństwach późnej nowoczesności.
Rewolucje internetowa i cyfrowa, które się na siebie nałożyły, doprowadziły bowiem do
głębokich przemian społecznych – wzorów interakcji, stylów życia, modeli tożsamości,
koncepcji erudycji, procesów zbiorowego pamiętania i zapominania, aktywności politycznej
itd. Niesieni falą tych rewolucji nie jesteśmy w stanie ogarnąć wszystkich ich konsekwencji.
Dlatego refleksja o współczesnym społeczeństwie wymaga ponownego przemyślenia
klasycznych koncepcji socjologicznych, a także przyjęcia nowej perspektywy badawczej.
Niezbędne jest także zapoznanie się z dorobkiem innych dyscyplin, w tym zwłaszcza
kulturoznawstwa i medioznawstwa. Szczegółowe zagadnienia (ostateczny plan uzależniony
jest od wiedzy i zainteresowań doktorantów):
 Medium jako przekaz (M. McLuhan);
 Znaczenie technologii komunikacyjnych (N. Luhmann, P. Ricoeur);
 Język i logika nowych mediów (L. Manovich, T.H. Eriksen);
 Oralność, piśmienność i wtórna oralność (W.J. Ong, D.R. Olson, J. Goody);
 Specyfika socjologicznej analizy dyskursu (T. van Dijk, N. Fairclough, R. Wodak);
 Globalne społeczeństwo sieci (M. Castells);
 Biospołeczności a nowe media (N. Rose);
 Dyskursywna reprodukcja narodów w erze Internetu (M. Billig, R. Wodak, R. de
Cillia, M. Reisigl, K. Liebhart).
Prof. dr hab. Izabella Bukraba-Rylska
Monografie – dylematy poznawcze, metodologiczne i etyczne
Seminarium, 30 godz., 3 punkty ECTS, semestr letni
Celem zajęć będzie prezentacja podstawowych dylematów związanych ze stosowaniem
metody monograficznej. Główny nacisk zostanie położony na założenia metody, omówienie
typów monografii i walorów poznawczych tego gatunku socjologicznego piśmiennictwa.
Poruszony też zostanie problem zakresu możliwych uogólnień (czy monografie są bliżej
bieguna case study czy też oferują możliwość generalizacji). Zaprezentowane zostaną
wypracowane w polskiej socjologii koncepcje reprezentatywności oraz kwestie związane z
problemem opisu (doniosłość konkretu) i wnioskowania (indukcja analityczna). Rozważane
będzie również zagadnienie czy monografia jest narzędziem weryfikacji czy falsyfikacji
teorii.
Uczestnicy zajęć zapoznają się z podstawowymi tekstami teoretycznymi omawiającymi
metodę monograficzną - tę „wizytówkę polskiej socjologii” z okresu przed-ankietowego - a
także poddadzą analizie kilka klasycznych polskich monografii, stanowiących prekursorskie
2
osiągnięcia w socjologii światowej (monografie porównawcze, monografia powtórna,
monografia refleksyjna).
O aktualności metody i potrzebie przybliżenia jej znajomości przesądza renesans
problematyki lokalności w naukach społecznych oraz dokonujący się w całej humanistyce
zwrot ku doświadczeniu jako kategorii pełniejszego niż analiza pojęciowa poznawania
rzeczywistości.
Prof. dr hab. Ewa Nowicka
Współczesne wyzwania antropologii: dawne korzenie i
antropologicznego drzewa
Seminarium, 30 godz. 3 punkty ECTS, semestr letni
obecna różnorodność
To co się w ostatnich latach dzieje w naukach społecznych, rozgrywa się głównie na terenie
antropologii. Socjologia, jeśli nie chce obumrzeć w przebrzmiałych koncepcjach, nie ma
wyboru – musi się zwrócić ku antropologii, czyli ku dostrzeżeniu wagi ludzkiej
różnorodności, kreatywności, zmienności, adaptatywności, sile twórczej gatunku.
Podczas zajęć chcę się skupić na kilku kluczowych kwestiach, które przewijają się przez
twórczość antropologów w ciągu ostatnich dziesięcioleci.
Proponuję zajęcie się następującymi tematami:
1) Pozytywistyczne versus konstruktywistyczne stanowisko w antropologii (spory od lat 90.).
Koncepcja Marshalla Sahlinsa, (dla którego historia jest opracowaniem porządku
symbolicznego, a to, co wydaje się zmianą, jest w istocie przejawem ukrytej struktury
ideologicznej, za pomocą której ludzie interpretują wydarzenia) oraz spór Sahlinsa z
Friedmanem (Sahlins wyjaśnienia kulturologiczne, Friedman wyjaśnienia w kategoriach sił
historii).
2) Pojęcie kultury: ciągle użyteczne? do porzucenia? Czy do zmiany? Co zmienić? Używanie
w liczbie mnogiej lub tylko pojedynczej? przypisanie do określonych grup ludzkich (Fox i
King 2002).
3) Powstanie socjobiologii i rozłam z tym związany (od 1975, Wilson).
4) Sens, granice i konsekwencje postawy zaangażowanej w antropologii.Antropologia na
usługach, antropologia poza środowiskiem badawczym.
5) Relacja: badacz badany, kultura badacza kultura badanego. Pozycja badacza tubylczego.
6) Formy relatywizmu kulturowego: postmodernistyczne stanowisko skrajne, „humanizm”
relatywistyczny, czy być antropologiem nie zakłada pewnego stopnia tubylczości? Kultura,
władza i historia.
Zajmiemy się kilkoma przykładami sporów w antropologii:
Kontrowersja Gananath Obeysekere – Marshall Sahlins,
Margaret Mead a Freeman – oszustwa terenu.
kontrowersja Roy D'Andrade (1995) i Nancy Scheper-Hughes (1995).
Napoleon Chagnon i jego wrogowie (2000 Patrick Tierney).
Dr hab. Andrzej Waśkiewicz
Rzeczy w świecie ludzi
Seminarium, 30 godz. 3 punkty ECTS, semestr letni
W wielu, jeśli nie większości amerykańskich książek, ich autorzy wspominają w
podziękowaniach o (z reguły bezimiennych) studentach, których pytania zmusiły ich do
przemyślenia lub choćby bardziej klarownego wyłożenia różnych kwestii. Takich stwierdzeń
w polskich książkach właściwie nie znajdziemy, tymczasem także na naszych uniwersytetach
3
łączenie badań i dydaktyki uważa się za jedną z zasad, a nawet zalet pracy naukowej. Wydaje
się, że wobec obniżającego się poziomu studiów magisterskich można ją obecnie realizować
wyłącznie na studiach doktoranckich.
W ramach seminarium chciałbym więc przeczytać i omówić z jego uczestnikami kilka
książek, które mogą być mi przydatne w pracy nad rozprawą Ludzie-rzeczy-ludzie –
planowanym właśnie studium myśli Oświecenia szkockiego na temat rzeczy, które
pośredniczą w relacjach między ludźmi. To osiemnastowiecznym filozofom szkockim
zawdzięczamy bowiem odkrycie społeczeństwa – organizacji życia zbiorowego powstałej i
zmieniającej się niezależnie od organizacji politycznej (społeczeństwa obywatelskiego w
szerokim rozumieniu). Rzeczy, które ludzie wspólnie tworzą i wymieniają, wiążą ich ze sobą;
porządek prawno-polityczny nakłada się na rozbudowaną już sieć relacji międzyludzkich.
Rzec można, że nawet jeśli ludzie tworzą rzeczy, to rzeczy tworzą społeczeństwo; władza
polityczna pojawia się po to, by ów porządek utrzymać. Rzeczone studium poświęcone więc
będzie temu, w jaki sposób świat materialny, czyli rzeczy, (1) skłaniają ludzi do życia w
zbiorowości, (2) zbiorowości te następnie integrują, (3) tworząc przy tym ich strukturę, oraz
(4) przyczyniając się do ich zmiany.
Nie planuję na zajęciach omawiania źródeł ani opracowań poświęconych filozofii oświecenia.
Przedmiotem dyskusji będzie głównie literatura z zakresu antropologii filozoficznej i
kulturowej oraz współczesnej socjologii kultury (materialnej). Wstępna lista lektur zostanie
podana we wrześniu; sugestie ze strony uczestników zajęć mile widziane.
4