Darmowy fragment www.bezkartek.pl

t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
Božidar Jezernik
Naga Wyspa
Gułag Tity
Przełożyły Joanna Pomorska i Joanna Sławińska
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
Wszelkie powielanie lub wykorzystanie niniejszego pliku elektronicznego
inne niż jednorazowe pobranie w zakresie własnego użytku stanowi
naruszenie praw autorskich i podlega odpowiedzialności cywilnej oraz
karnej.
Tytuł oryginału słoweńskiego NON COGITO ERGO SUM. ARHEOLOGIJA NEKE ŠALE
Rozdziały 1–10 przełożyła Joanna Pomorska, 11–19 Joanna Sławińska
Projekt okładki AGNIESZKA PASIERSKA / PRACOWNIA PAPIERÓWKA
Fotografia na okładce © by MILOŠ ŠVABIĆ. Wykorzystano dzięki uprzejmości
MUSEUM OF CONTEMPORARY HISTORY LJUBLJANA, SLOVENIA
Fotografia Autora © by Maja Avsenik
Ilustracje wewnątrz tomu pochodzą ze zbiorów NARODNA IN UNIVERZITETNA
KNJIŽNICA, LJUBLJANA, SLOVENIA
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
Copyright © by BOŽIDAR JEZERNIK,
2013
r
beWYDAWNICTWO CZARNE, 2013
a w.by
Copyright © for the PolishDedition
w
Copyright © for the Polish w
translation by Joanna Pomorska i Joanna Sławińska,
2013
Copyright © for Morfologia Nagiej Wyspy by ADAM MICHNIK, 2013
Redakcja magdalena Petryńska
Korekta Joanna Mika-Orządała, Magdalena Kędzierska-Zaporowska / d2d.pl
Projekt typograficzny i redakcja techniczna Robert Oleś / d2d.pl
Prevod je finančno podprla JAVNA AGENCIJA ZA KNJIGO Republike Slovenije.
Publikację książki wsparła finansowo JAVNA AGENCIJA ZA KNJIGO
Republiki Słowenii.
ISBN 978-83-7536-584-9
Cena 31,90 zł
Dla Bogny i Jerzego
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
Morfologia Nagiej Wyspy
Obraz Jugosławii, który przed 1989 rokiem mieliśmy w Polsce,
był bardzo niepełny i bardzo skłamany. Wiedzieliśmy, że to
kraj rządzony przez komunistów, ale jakoś odmienny, gdyż
niezależny od Związku Sowieckiego i nienależący
do Układu
nt
e
Warszawskiego. Wiedzieliśmy coś o względnym
liberalizmie
gm.pl
a
r
k
f
w kulturze i nauce, choć słyszeliśmy
y rteo uwięzieniu Đilasa z po­
ow zkaklasie”.
wodu publikacji książkirm
o „nowej
Słyszeliśmy też, że
e
b
a
.
D wStalina,
wolno tam krytykować
lecz już nie Titę; coś o ideach
w
w
samorządowych i otwarciu na Zachód.
W sumie – niewiele.
Może dlatego rozpad Jugosławii i wieloletnia wojna były
tak szokujące.
Książka Božidara Jezernika, słoweńskiego antropologa, so­
cjo­loga i historyka kultury, która traktuje o wydarzeniach sprzed
kilku dziesięcioleci, wywołuje szok innego rodzaju. Opowiada
ona o okrucieństwach stalinizmu antystalinowskiego.
W 1948 roku doszło za sprawą Jugosławii do wydarzenia
bez precedensu: Tito i inni przywódcy Komunistycznej Partii
Jugosławii (KPJ) odmówili posłuszeństwa Stalinowi i nie pod­
porządkowali się rezolucji Biura Informacyjnego (tak zwanego
Kominformu).
7
Doszło do otwartego konfliktu zakończonego zerwaniem
Moskwy (i państw satelickich) z Belgradem. W listopadzie
1949 roku Moskwa ogłosiła, że „w następstwie faszystowskie­
go terroru ze strony bandy Tity przeciw zdrowym siłom KPJ
kierownictwo KPJ znalazło się w rękach szpiegów i morderców”.
Był to pierwszy wielki – międzypaństwowy – konflikt w ru­
chu komunistycznym. „Zdrowe siły” KPJ zostały wezwane do
obalenia rządu „bandy szpiegów i morderców”.
„Banda Tity” odpowiedziała słowami swego szefa w 1952 roku,
na VI zjeździe KPJ. Tito zarzucił Stalinowi (relacjonuję wedle
cennej pracy Michała Jerzego Zachariasa Komunizm, federacja,
nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943–1991) całkowite
odstępstwo od zasad marksizmu-leninizmu i poczynania „im­
perialistyczne oraz kontrrewolucyjne”. Twierdził, że w ZSRR
powstała „wszechmocna biurokratyczna kasta, która tuczy
się na pracy najemnej i w ten sposób przekształca
się w wy­
nt
e
zyskiwacza”. „Stalin zastąpił jednąm
eksploatacji drugą,
g formę
pl
a
.
r
k
f
biurokratyczną i państwowo-kapitalistyczną
eksploatacją ro­
rte
wy kasowieckich
o
botników”. „Miliony obywateli
gniją
w obozach
rm.bez
a
D ww
śmierci i pracy przymusowej”.
Obywatele narodów niero­
w
syjskich nie mają żadnych praw. Wysyłani są „w syberyjskie
tajgi i tam unicestwiani”. Stalin w latach trzydziestych wy­
mordował bolszewickie kadry partyjne i wojskowe. Obecnie
niszczy kadry w krajach środkowej Europy. „Czym jest dzisiaj
partia w ZSRR? Zwykłym dodatkiem do NKWD, biurokratycz­
nym aparatem podporządkowania i uciskania narodów, nie
tylko ZSRR , ale i poza jego granicami”. Narody nierosyjskie,
niegdyś posiadające niepodległe państwa, „dzisiaj są całkowi­
cie starte z powierzchni ziemi, i to w najokrutniejszy sposób,
którego sam Hitler mógłby pozazdrościć”. Internacjonalizm
został wyparty przez wielkoruski szowinizm. ZSRR stał się
typowym państwem imperialistycznym. Taki też jest sens
czysto agresywnej, hegemonistycznej polityki Stalina wobec
8
Jugosławii. Taka – antystalinowska – była twarz reżimu Tity.
Ale ten medal miał i drugą stronę.
Na zagrożenie ze strony Moskwy reżim Tity odpowiedział
wielką falą represji przeciwko oponentom w KPJ, którzy stanęli
po stronie Stalina. Było ich niemało, a kampania represyjna
uderzała we wszystkich, którzy w oczach władz wydawali się
niepewni. „Wydarzenia w Jugosławii po roku 1948 – pisze Je­
zernik – w dużym stopniu przypominały rozwój wypadków
w Niemczech w latach trzydziestych. Organy represji, zwłaszcza
tajna policja, infiltrowały społeczeństwo, na obszarze całego
państwa były rozsiane więzienia. Agenci panoszyli się wszędzie.
Samą nazwę tajnej policji wymieniano szeptem. W imię obrony
państwa tajna policja wnikała w prywatne sprawy wszystkich
obywateli, co do których istniało najmniejsze podejrzenie, iż
mają krytyczny stosunek do polityki”.
Jugosławią rządził strach. W tym klimacie
powstał obóz
nt
e
koncentracyjny na wyspie Goli otok (Naga
gm.pl Wyspa). O tym obo­
a
r
f
zie i tamtejszych więźniach opowiada
y artek wstrząsająca książka
w
o k
Božidara Jezernika. Chłodny
rm.bezton opowieści badacza wzma­
a
D wwTa książka to trafny komentarz do
ga grozę podczas lektury.
w
najwybitniejszych dokonań
„literatury łagrów”: Sołżenicyna
i Szałamowa, Borowskiego i Herlinga-Grudzińskiego.
Ale to również portret komunizmu w pigułce; komunizmu
lat stalinowskich wciąż tak słabo obecnych w świadomości zbio­
rowej.
Milovan Đilas – jeden z ówczesnych liderów KPJ, a potem
odważny krytyk i więzień reżimu Tity – pisał po wielu latach,
że Goli otok „był najciemniejszą i najbardziej wstydliwą stroną
jugosłowiańskiego komunizmu. Nawet gorszą i bardziej prze­
rażającą niż sam komunizm”.
I jeszcze dwie opinie. Edvard Kardelj, jeden z najważniej­
szych liderów KPJ i najbliższych współpracowników Tity pisał:
„byliśmy brutalni w postępowaniu wobec agentów Kominformu
9
w Jugosławii, ale nie mogliśmy działać inaczej, gdyż bezpośred­
nio otworzylibyśmy drzwi przed Stalinem”.
Vladimir Dedijer zaś twierdził: „gdybyśmy nie stworzyli ta­
kiego obozu, Stalin całą Jugosławię zamieniłby w jeden wielki
obóz”.
Wobec tych wyznań czytelnik staje bezradny. Czy tortury,
deptanie ludzkiej godności, łamanie charakterów to metody nie­
zbędne i dopuszczalne dla obrony bezpieczeństwa kraju? Takie
pytanie pojawia się z całą brutalnością po lekturze tej książki…
Temat Nagiej Wyspy należał do utajnionych i zakazanych.
Zaczęto o tym głośno mówić dopiero po śmierci Tity (1980).
Potem ten temat znów znalazł się na marginesie – wyparły go
emocje nacjonalistyczne. Dobrze, że Jezernik ofiarowuje dziś
Polakom opowieść o tej okrutnej wyspie, sporządzoną z chłodną
precyzją chirurga.
t
en
m
g l
fra tek.p
y
ow zkar
m
e
r
Daww.b
w
Adam Michnik