Renesans i barok - dwie epoki i dwie wizje świata (toposy, metafory i

Renesans i barok - dwie epoki i dwie wizje
świata (toposy, metafory i obrazy)
Trzeba zauważyć, że dwie następujące po sobie epoki literackie, jakim
był renesans i barok różniły się od siebie pod niemal każdym
względem. Różnice te można zauważyć przyglądając się im z
perspektywy poglądów na temat człowieka, jak i jego miejsca w
świecie. Już pod koniec renesansu pojawiały się oznaki panującego w
baroku niepokoju. Był to czas walki z reformacją, która doprowadziła do
rozłamu w kościele katolickim. Wszystko zostało odwrócone.
Ciekawą wizję świata w piśmie barokowym poznajemy w utworze
Giordano Bruno „O niezmierzonym wszechświecie”. Według autora są
tak naprawdę jeszcze inne światy równoległe, których człowiek nie
potrafi objąć własnym rozumem, ani ich pojąć. Z kolei Blaise Pascal w
swoich „Myślach” mówi o wszechświecie i jego nieskończonej
strukturze, nieskończoności przestrzeni. Pojawia się tutaj również
człowiek, który jest mały i słaby niczym trzcina. Może ją złamać
najlżejszy wiatr, ale jak podkreśla Pascal w tym świecie człowiek jest
„trzciną myślącą”, co odróżnia go od reszty stworzeń. Człowiek
względem świata jest mały, zagubiony.
Bardzo ciekawą wizją świata znajdziemy w tekście Wacława
Potockiego pod tytułem „Człowiek igrzysko Boże”. Światem jest
szachownica, po której porusza się człowiek pionek. Na czarnym polu
znajduje się śmierć, a na białym życie. Odnajdziemy także w baroku
słynny topos vanitas marności świata. Wszystko, co ludzkie przemija.
Świat zmienia się bardzo szybko, wszystko trwa jedynie chwilę nawet
życie ludzkie. Motyw vanitas wpisany jest w kulturę baroku. Dzięki
niemu wizja świata przedstawia się w baroku bardzo pesymistycznie.
Na przełomie renesansu oraz baroku tworzył Mikołaj Sęp-Szarżyński.
W pierwszym z sonetów pt.: „O krótkości i niepewności na świecie
żywota człowieczego” autor przedstawia tempo wszystkich przemian.
Zmiany występują we wszechświecie, nie jest on statyczny, ale
dynamiczny, nieustannie poddawany jest przemianom i nie ma w nim
stałego punktu zaczepienia. Tutaj również znajdziemy motyw
wanitatywny.
We wcześniejszej epoce (renesans) szczególnie ważnymi poglądami
był antropocentryzm (nakierowanie na człowieka) oraz humanizm i
reformacja. Tutaj widzimy harmonię i spokój nawet w budowie wiersza.
Na miejscu pierwszym wybija się oczywiście postać Jana
Kochanowskiego, który w swoich utworach przedstawiał świat jako dar
od Boga, którym należy się cieszyć. Chcąc pokazać świat jako
przyjazny człowiekowi Kochanowski niejednokrotnie odwołuje się do
filozofii epikurejskiej i stoickiej. W hymnie „Czego chcesz od nas, Panie,
za Twe hojne dary” poeta przedstawia świat jako idealną złożoność,
pełne harmonii dzieło Boga. Dla człowieka istną łaską jest życie na
takim świecie, jaki stworzył Bóg.
Świat w wyobrażeniach ludzi Renesansu to największe dzieło Boga
Architekta, Stwórcy. W Odrodzeniu nastawienie było przede wszystkim
na człowieka (antropocentryzm) i to jego uczucia były najważniejsze.
Harmonia bardzo charakterystyczna dla wierszy i twórczości
odrodzeniowych poetów mówi o świecie idealnym. Trzeba w nim żyć
korzystając z dorobku antycznej filozofii.
Gloryfikowana była wtedy przede wszystkim filozofia epikureizmu i
stoicyzmu, które miały zapewnić spokojne życie. Świat jest pięknem,
które trzeba szanować, doceniać. Bóg ofiarował ludziom swoje
największe i najpiękniejsze dzieło. Pokój ze światem zapewni
człowiekowi harmonia z naturą, spokojne, pozbawione wielkich
szaleństw życie. Humanizm namawiał do życia w zgodzie z naturą, do
uciechy z tego, co daje wspaniały, harmonijny świat prezent od Boga.