Przeczytaj wstęp do książki

Wstęp
Myśl poprzedza czyn, jak błyskawica poprzedza grzmot.
Heinrich Heine
Pośród wielu problemów poruszanych przez polskie niemcoznawstwo myśl polityczna Niemców zasługuje na szczególne zainteresowanie. W naukowych debatach o Niemczech
można rozmawiać o historii, ustroju i społeczeństwie republiki bońskiej bez znajomości idei, koncepcji i teorii powstałych w tym kraju, ale trudno wówczas o w pełni kompetentną
intelektualnie dyskusję. By zrozumieć kształt współczesnych
Niemiec, trzeba wiedzieć jak doszło do jego powstania. Nie
sposób tego uczynić bez wiedzy o szczególnym historycznie
fenomenie jakim był narodowy socjalizm.
Wszyscy, także my nie-Niemcy, znajdujemy się, mimo upływu lat, niejako w cieniu wojny i nazizmu, których koniec stworzył polityczno-moralny ład, w którym żyjemy. Oczywiście po
drodze istniał przez dziesięciolecia świat dwóch przeciwnych
sobie biegunów ideologicznych. Koniec tego podziału uczynił
widocznym jednak prawdziwego, zwycięskiego „ducha epoki”,
który przedstawił się nam jako bezalternatywna i ostateczna wizja historii. Z tej perspektywy opozycja między socjalizmem narodowym a internacjonalistycznym komunizmem
blednie. Można powiedzieć, że stała się jedynie intrygującym
przyczynkiem do specjalistycznej debaty historyków idei. Polityczność wydaje się występować w przeciwieństwie między
tym, co afirmuje nowy ład, a tym, co ten ład odrzuca.
Ó� w ład powstał w jawnej opozycji do tego, co reprezentował sobą m.in. narodowy socjalizm. Z radykalnej opozycji wobec nazizmu i straszliwych konsekwencji tej ideologii bierze
się humanitarny fundament współczesności. Zbrodnie przeciwko ludzkości potwierdziły historyczną konieczność ufun9
Niemiecka myśl polityczna wobec narodowego socjalizmu
dowania życia politycznego na przesłankach praw człowieka,
tak by na zawsze uniknąć powrotu do pogardy wobec jednostki
i uwielbienia mas. Potępione zostały tendencje nacjonalistyczne na poziomie stosunków międzynarodowych jak i wewnątrz
państw. Egoistyczne interesy narodowe miały nie dominować
nad ponadnarodowym, abstrakcyjnym dobrem danego obszaru ani też nie legitymizować podejmowanych decyzji.
Współczesny ład moralno-polityczny należy do projektu nowoczesności, który nie powstał w reakcji na narodowy
socjalizm. To narodowy socjalizm był reakcją na projekt nowoczesności. Nie był jednak jedyną reakcją. Nie da się z nim
zrównać też każdej reakcji na nowoczesny projekt. Tym samym nie da się utożsamiając każdy antynowoczesny projekt
z nazizmem z góry go odrzucić. Przedstawiona w niniejszej
książce myśl polityczna przypomina nam, że nazizm nie miał
wyłączności na sprzeciw wobec nowoczesności, że to, co niektórzy badacze przedstawiają jako powstałą w toku historycznego rozwoju ideologię niemiecką, było w istocie szeroką paletą poglądów, nie zawsze ze sobą zgodnych, a często
odmiennych w wymiarze praktyki politycznej, że wreszcie
istnieje ta część niemieckiej myśli politycznej, która, choć
negatywnie nastawiona do liberalizmu, była również wrogo
nastawiona do nazizmu, który odrzucała właśnie dlatego, iż
traktowała go jako produkt nowoczesności.
Dyskutując o gospodarce, ustroju i społeczeństwie Niemiec
łatwo popadamy w zachwyt nad ich współczesnymi postaciami. Gdy mówimy jednak o niemieckiej filozofii najczęściej
obciążamy ją moralną odpowiedzialnością za historyczne
wydarzenia. W polskich badaniach niemcoznawczych niejako zapomniano o intelektualnej stronie niemieckiej historii
skupiając się na bieżącej polityce. Klasyczne polskie prace na
temat myśli niemieckiej wydano dawno, a entuzjazm w badaniach nad narodowym socjalizmem opadł.
Niniejsza książka zawiera artykuły politologów i prawników dotyczące stosunku wybranych myślicieli wobec na10
Niemiecka myśl polityczna wobec narodowego socjalizmu
rodowego socjalizmu. Jej autorzy starali się pokazać szeroki
i zniuansowany pejzaż niemieckich idei, w którym występują
zarówno te stanowiska, z których narodowy socjalizm czerpał inspirację jak i te zupełnie negatywnie nastawione do tej
zbrodniczej ideologii. Poszczególne rozdziały to godne polecenia opracowania założonego tematu badawczego.
Podejmując inicjatywę wydawniczą redaktorzy książki żywią nadzieję, że przyczyni się ona do rozwoju polskiego niemcoznawstwa w zakresie historii niemieckiej myśli politycznej.
Na tle całokształtu niemcoznawstwa polskiego to wciąż nieco
zmarginalizowana specjalność. Zebrane tu artykuły poszczególnych autorów pozwalają jednak mieć nadzieję, że często
samodzielne, niezależne od siebie prace badawcze można,
łącząc ich efekty, przy odrobinie współpracy przekształcić
w większy projekt o znaczeniu przekraczającym wysiłki indywidualne.
prof. dr hab. Adam Wielomski
dr Łukasz Ś� więcicki
mgr Jaromir Ć� wikła
11