21Piasecki_Stankiewicz

Nr 111
Prace Naukowe Instytutu Górnictwa
Politechniki Wrocławskiej
Konferencje
Nr 111
Nr 43
2005
zagospodarowanie wyrobisk podziemnych,
turystyka, górnictwo miedzi, Polkowice
Paweł PIASECKI
Andrzej STANKIEWICZ*
TURYSTYCZNE ZAGOSPODAROWANIE SZYBU R-III
W ODDZIALE ZG RUDNA
Ukazano obecny stan szybu R-III, znajdującego się w obrębie rejonu wydobywczego
Rudna Zachodnia oraz plany jego zagospodarowania w charakterze podziemnej trasy turystycznej. Przedstawiono szczegółowy plan trasy wycieczkowej, obejmujący prezentację zagadnień związanych z geologią, techniką wydobywczą, wentylacją wyrobisk i bezpieczeństwem prac podziemnych.
1. WPROWADZENIE
Największym Oddziałem KGHM Polska Miedź SA jest Oddział Zakłady Górnicze
„Rudna” w Polkowicach. W ubiegłym roku uroczyście obchodziliśmy XXX rocznicę
uruchomienia kopalni. Aktualnie na obszarze górniczym Rudna I o powierzchni
75,6 km2, oraz Rudna II – 2,2 km2 istnieje 11 szybów. Wydobycie prowadzone jest
w trzech rejonach wydobywczych: Rudna Główna, Rudna Zachodnia, Rudna Północna. W rejonie Rudna Zachodnia znajdują się trzy szyby R-III, R-IV, R-X z których
R-III jest szybem zjazdowo-wydobywczym oddanym do ruchu w 1973 roku.
Do infrastruktury powierzchniowej szybu, obok wieży szybowej i maszyny wyciągowej, należy także budynek nadszybia, lampownia, łaźnie i budynki biurowe. Nadszybie jest w pełni wyposażone i przygotowane do zjazdu i wyjazdu załogi. W pomieszczeniach biurowych znajdują się sztygarówki i biura. Ściany tych biur mogłyby
dzisiaj opowiedzieć wiele historii, zarówno poważnych, związanych z codziennymi
problemami w pracy górniczej, jak i całą masę anegdot wywołujących szeroki
uśmiech na twarzach słuchaczy. Wszystko jednak przemija, i szyb potocznie nazywany przez górników „Trójką”, pełnię życia ma już za sobą.
__________
* Zakłady Górnicze „Rudna”, 59-101 Polkowice.
198
W sierpniu 2003 roku większość załogi, rozpoczynającej codzienną pracę właśnie
na „Trójce”, przeniosła się na szyb R-IX – najnowszy i najnowocześniejszy z tego
typu obiektów należących do KGHM. Dlaczego? Otóż złoże w rejonie szybu R-III
zostało w 95 procentach wyeksploatowane, a oddziały wydobywcze znacznie oddaliły
się od szybu.
2
powierzchnia terenu górniczego: ponad 100 km
obszar górniczy:
POLKOWICE
blisko 78 km2
KGHM Polska Miedź SA
Oddział Zakłady Górnicze RUDNA
Rys. 1. Położenie geograficzne kopalni
Fig. 1. Location of ZG “Rudna” Mine
Obecnie pozostał tam jeden oddział wydobywczy G-13, który prowadzi eksploatację w trzech polach eksploatacyjnych: G-13/4, G-15/9 oraz G-15/10, głównie w filarze ochronnym miasta Polkowice. Część budynków nadszybia (magazyny materiałów)
jest demontowana, część wykorzystywana w inny sposób, np. w byłych sztygarówkach mieszczą się działy: Szkoleniowy, BHP, Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy.
W ciągu najbliższych czterech lat eksploatacja w pobliżu szybu zostanie zakończona.
2. ZAGOSPODAROWANIE SZYBU
Jedną z możliwości zagospodarowania obiektów na powierzchni jak również podszybia i jego sąsiedztwa jest wykorzystanie ich w celach turystycznych. Uważamy, że
taki rodzaj działalności przyniesie pozytywne efekty dla rozwoju regionalnego, poprawi sytuację na rynku pracy poprzez tworzenie nowych miejsc w sektorze usług.
Wykorzystanie zasobów dziedzictwa technicznego do celów turystycznych sprzyja
rozwojowi gospodarczemu zarówno w skali lokalnej, jak również w skali całego kraju. Turystyka industrialna podnosi atrakcyjność turystyczną wybranych obszarów,
199
a przez to wzmacnia potencjał gospodarczy regionów. Nowy produkt turystyczny,
będący atrakcją zarówno dla odbiorcy krajowego, jak i zagranicznego, może wzbogacić ofertę rynku turystycznego.
Kopalnie rud miedzi, w których pracujemy, są bardzo interesującym przykładem
myśli technicznej i potencjału intelektualnego ludzi tworzących to Zagłębie. Cały
czas, przez okrągły rok zjazdy na dół gości cieszą się dużym powodzeniem, zarówno
tych, którzy są rodzinnie związani z pracownikami kopalni, jak i osób wykonujących
inne zawody. Zawsze wiąże się to jednak z problemami dotyczącymi ograniczonej
ilości osób, trasy zwiedzania, przydzielenia opiekuna grupie i zabezpieczenia bezpieczeństwa dla gości. Zwłaszcza dokuczliwym problemem jest ilość osób, istnieją limity osób do przyjęcia na poszczególnych rejonach kopalni. Cyklicznie co roku
w okresie Barbórki umożliwia się rodzinom pracowników kopalni na okolicznościowy zjazd na dół.
Rys. 2. Szyb R-III widok ogólny
Fig. 2. The overall view of R-III shaft
Przedstawiamy koncepcję wykorzystania Szybu R-III, która otwiera przed wszystkimi drzwi do turystyki zorganizowanej. Proponujemy przedstawione poniżej rozwiązania organizacyjno-techniczne.
200
3. ORGANIZACJA I OPIS TRASY TURYSTYCZNEJ
Zostanie utworzone stowarzyszenie (np. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Polkowickiej) lub inny podmiot gospodarczy, który będzie się zajmował utrzymaniem
i obsługą trasy turystycznej w rejonie szybu R-III. W budynku biurowym należy przygotować – zaadaptować salę audiowizualną.
Etapy trasy turystycznej.
Grupa turystów, po wcześniejszym ustaleniu terminu wizyty, zgłasza się w sali audiowizualnej. Maksymalna wielkość grupy to 30 osób. Taką grupą zajmuje się trzech
opiekunów-przewodników. W sali audiowizualnej grupa poznaje krótką historię całego Zagłębia, kopalni, oraz samego szybu R-III. Sala dodatkowo będzie posiadać interesujące zdjęcia z historii zakładu, dokumenty, gabloty z minerałami.
Rys. 3. Planowany zakres eksploatacji w sąsiedztwie Szybu R-III
Fig. 3. The map of the planned mining operations in the area of R-III shaft
Kolejnym etapem jest film, przedstawiający:
• model kopalni, geologię, rejony wydobywcze, sposób wentylacji i odstawy,
• proces technologiczny, technologie eksploatacji, odmiany systemów,
• budowę szybu R-III, pracę maszyny wyciągowej, skipu. W filmie przedstawione
będą także aktualnie wykorzystywane w technologii środki techniczne (transport
ludzi szybkimi pojazdami, nowe maszyny wiercąco-kotwiące, duże ładowarki łyżkowe, duże wozy odstawcze, maszyny klimatyzacyjne, pojazdy do mechanicznego
201
ładowania przodków materiałem wybuchowym, przykłady maszyn do niskich
pokładów, stacje klimatyzacji centralnej).
Po obejrzeniu filmu rozpoczyna się pierwszy etap trasy turystycznej. Turyści, podzieleni na grupy dziesięcioosobowe i przebrani w robocze ubranie górnicze, udają
się w kierunku wieży szybowej.
Etap I – zwiedzanie nadszybia oraz maszyny wyciągowej.
Grupa zwiedza i poznaje konstrukcje nadszybia. Przechodzi pod miejsce rozładunku skipów i obserwuje ich pracę. Następnie jest wywożona na wieżę szybową i poznaje budowę maszyny wyciągowej, sterownię, wychodzi na taras widokowy.
Etap II – zjazd na dół.
Grupa poznaje lampownię i zapoznaje się z aparatem ucieczkowym oraz zasadami
ewidencji na dole kopalni. Następnie udaje się na zjazd.
Możliwość zjazdu do wyrobisk górniczych, które znajdują się na głębokości około
1000 metrów, jest niewątpliwą atrakcją turystyczną. Elementem zwiększającym wrażenie jest duża prędkość, którą osiąga klatka szybowa podczas zjazdu w dół.
Etap III – przejazd z podszybia na komory maszyn ciężkich.
Etap ten jest początkiem zwiedzania podziemnej części trasy turystycznej. Proponujemy stworzenie podziemnego skansenu, zlokalizowanego w kilku komorach, zagospodarowanych na wzór przodków eksploatacyjnych. Skansen ten mógłby być umiejscowiony w filarze szybowym i wykorzystywać wyrobiska służące wcześniej jako
komory maszyn górniczych.
Po zjeździe grupa turystów przejeżdża pojazdem typu SWT z podszybia do skansenu. Tam zlokalizowana jest wystawa materiałów, wykorzystywanych w technologii
górniczej rudy miedzi.
Turyści maja okazję obejrzeć: rożne typy obudowy, narzędzia wiertnicze (również
te, których dziś już się nie używa), materiały wybuchowe, próbki minerałów, występujących w złożu rudy miedzi oraz maszyny służące do odstawy urobku.
Etap IV – przejście do komory górniczej.
Po obejrzeniu eksponatów i wysłuchaniu komentarzy przewodnika, grupa przechodzi do komory górniczej. Miejsce to jest urządzone jak typowa komórka górnicza
na oddziale eksploatacyjnym. Przewodnik prezentuje i omawia poszczególne elementy wyposażenia (m.in. mapy, punkt pomocy medycznej, szafki z narzędziami,
sygnalizator alarmowy). Następnie zapoznaje uczestników wycieczki z procedurą
zgłaszania wejścia i wyjścia z wyrobisk górniczych. Chętni mogą osobiście zgłosić
raport do dyspozytora.
Etap V – zwiedzanie przodków.
W specjalnie przygotowanych przodkach turyści poznają kolejne operacje technologiczne, stosowane w procesie wydobycia rudy miedzi. Będą to: proces zabudowy
stropu, wiercenie otworów strzałowych, ładowanie przodka materiałem wybuchowym, specjalne metody wentylacji oraz przykład wysypu oddziałowego, czyli tzw.
kraty. Każda z tych prezentacji odbędzie się w osobnej komorze – przodku. Wyrobi-
202
sko łączące je wykonane jest z zastosowaniem różnych rodzajów obudowy, tj łukowej, prostokątnej, kotwowej. Typy te są omawiane przez przewodnika podczas przechodzenia grupy przez dane wyrobisko.
Rys. 4. Wyrobiska podszybia R-III
Fig. 4. The map of the nearest underground workings of R-III shaft
Przodek numer 1.
Komora jest wyposażona w wentylator strumieniowy, w przodku ustawiona kotwiarka (jak przy zabudowie stropu po wybraniu urobku). Grupa zapoznaje się z zasadami zabudowy stropu i rodzajami obudowy.
Przodek numer 2.
W przodku ustawiona jest wiertnica. W części przodka wykonane są już otwory
strzałowe. Istnieje możliwość uruchomienia wiertnicy i zaprezentowania procesu
wykonania otworów. Grupa zostaje zapoznana również z pracą geologów, ich rolą
i zadaniami w codziennej pracy oddziału.
Przodek numer 3.
W tym miejscu turyści obserwują pracę górników strzałowych. Przodek jest częściowo załadowany (atrapa MW). Turyści mają możliwość samodzielnego ładowania
otworów strzałowych. Komora wyposażona jest także w przyrządy wykorzystywane
przez dział tąpań w profilaktyce zjawisk sejsmicznych. Są to, np. konwergometr, licznik zjawisk akustycznych, czujniki mierzące deformacje otworów badawczych. Przy
przechodzeniu do kolejnego przodka grupa poznaje konstrukcje stosów podporowych,
tzw. kaszt. Turyści maja możliwość samodzielnie ułożyć kilka drewnianych belek.
203
Przodek numer 4.
W komorze grupa ogląda przykład wentylacji lutniowej. Rozstawione są także
przyrządy geodezyjne, którymi posługują się mierniczy górniczy. Na stropie wyznaczone są kierunki nowych przodków.
Przodek numer 5.
Ostatnim miejscem, które zwiedzają turyści jest wysyp, tzw. krata oraz odcinek
chodnika taśmowego. Podczas powrotu na komórkę górniczą grupa przechodzi obok
specjalnie wykonanego rząpia zalanego wodą z zamontowaną pompą. Przy tej okazji
przewodnik omawia problem zagrożenia wodnego w kopalniach.
Przodek numer 6.
Przodek z tamą podsadzkową w aspekcie likwidacji pustek, przykład tamy z przejściem – z oknem – za tamą wypełnienie piaskiem w połowie wysokości wyrobiska.
Pokazanie pełnego uzbrojenia w rurociągi i akcesoria podsadzkowe. Kozły do cięcia
drewna; przeprowadzenie konkursu wśród uczestników na szybkość ciecia piłami
stolarskimi. Stanowisko ze schematami podsadzania i technologią podsadzki.
Na zakończenie podziemnej trasy przewidziana jest wizyta w komorze, w której
dzięki systemowi nagłośnienia, symulowane są odgłosy, jakie wydaje górotwór na
oddziale eksploatacyjnym. Mocnym akcentem jest huk towarzyszący silnemu wstrząsowi.
Po tych silnych emocjach wszyscy wsiadają do SWT i wracają na podszybie.
Po wyjeździe na podszybie grupa udaje się na górniczy poczęstunek w stołówce.
Polecane menu: golonka i piwo. Na życzenie turystów karta dań może być poszerzona. Po tak wyczerpującej górniczej szychcie turyści mogą skorzystać z parku wodnego, znajdującego się w pobliżu szybu R-III.