1. Apokalipsa jako gatunek literacki a. Apokalipsa św. Jana należy

1. Apokalipsa jako gatunek literacki
a. Apokalipsa św. Jana należy do gatunku literackiego zw. apokaliptyką, który
był bardzo rozpowszechniony w judaizmie od II w. przed Chr. Ten gatunek
cechuje określona wizja świata i jego dziejów.
Bezpośrednią przyczyną powstania tego gatunku była sytuacja polityczna i
religijna Izraela. Naród utracił wolność. Palestyna znalazła się od III w. do II w.
przed Chr. pod panowaniem syryjskim (kultura grecka, hellenistyczna). Król
Antioch III. Epifanes stosował terror i zmuszał do praktyk pogańskich. Judaizm był
zabroniony pod karą śmierci. Świątynię jerozolimską zamieniono na pogańską. W
centrum postawiono posąg Zeusa.
Apokalipsa pragnie pocieszyć, dodać otuchy, obudzić nadzieje. W jaki sposób?
Dzieje świata przebiegają zgodnie z planem Boga. Apokalipsa ujawnia, odsłania
ten plan, stąd jej nazwa od greckiego avpokalu,ptw ‘objawiam, wyjawiam’.
Apokalipsa tłumaczy sens dziejów i planu Bożego.
Dzieje świata zmierzają ku ostatecznej katastrofie. A oto symptomy zbliżającej
się zagłady:
1)
2)
3)
4)
potęgują się cierpienia i udręki;
ucisk religijny;
świat opanowany wojnami i konfliktami;
chaos w całym kosmosie.
W najbardziej krytycznym momencie dziejów nastąpi interwencja Boga i
wyzwolenie. W miarę, jak potęgują się udręki zbliża się koniec, tzn. moment
ostatecznej interwencji Boga, zwrot w dziejach. Oznacza to, że kończy się obecny
świat, a zaczyna nowy. Bóg ocali swoich wiernych, uwolni ich od udręk i nagrodzi.
Nastąpi nowy świat, wolny od cierpień, udręk i wszelkich kataklizmów.
Apokalipsa nie jest księgą o charakterze teoretycznym, lecz ma na uwadze cele
praktyczne. Zachęca do spokoju, do optymizmu, do cierpliwości i ufnej wierności
Bogu.
b. Podobną sytuację przeżywali pod koniec I w. po Chr. bezpośredni adresaci
Apokalipsy św. Jana. W ich otoczeniu rozwijały się kulty pogańskie, hellenistyczne. Czczono cesarza jako boga. Przebóstwienie cesarza stało w jaskrawej
opozycji do wyznania Chrystusa jako jedynego, prawdziwego Boga. Rozpoczęły
się już prześladowania. Pierwsi męczennicy przelewali krew za wierność
Chrystusowi.
Do zewnętrznych trudności dołączyły wewnętrzne: fałszywi prorocy,
nauczyciele, którzy usiłowali dostosować chrześcijaństwo do pogańskiego stylu
życia.
Apokalipsa św. Jana jest odpowiedzią na tę sytuację.
2
2. Środki literackie
Autor Apokalipsy posługuje się wizjami (obrazy), audycjami (głosy), liczbami i
symbolami.
a. Obrazy są ponad czasowe. Są współczesne autorowi, ale jednocześnie
służą jako środki do pokazania przyszłości. Obrazy odsłaniają prawdę, ale i zakrywają. Są często tajemnicze. Ciekawym nie przekażą żadnej wiedzy, żadnej
wiadomości, natomiast przemawiają do wierzących, utwierdzają we wierze i
wierności. Obrazy są żywe, nie można ich traktować jako dzieł artysty, malarza.
Są dynamiczne, przypominają film, zmieniają się. Pokazuje się jeden z a drugim.
b. Farby. W Apokalipsie przemawiają również farby:
1) biała – triumf, zmartwychwstanie, wspaniałość nieba;
2) czerwony – postacie demoniczne, krew męczenników;
3) czarny – smutek.
c. Cyfry.
1) „3” – symbol Boga;
2) 3½ lat (połowa siódemki) = 1260 dni oraz „10” – czas krótki, ograniczony;
3) „4” – kosmos;
4) „7” – doskonałość, całość, intensywność;
5) „12” (12x12 = 144.000) – fundament ludu Bożego Starego i Nowego Testamentu;
6) „1000” – przynależność kwalitatywna do Boga, bardzo długie trwanie w
czasie i przestrzeni.
d. Symbolika. Symbolika odgrywa w Apokalipsie bardzo istotną rolę.
Symbolem jest obraz, przedmiot, który otrzymuje inne znaczenie. Znaczenie
symbolu wyjaśnia słowo, które uzupełnia obraz.
Symbole biblijne:
1) spożycie księgi – przyswojenie sobie treści;
2) tęcza koło tronu – znak pokoju i miłosierdzia, tęcza hebr.
cięciwy, a więc znak przyjaźni i pokoju;
3) Egipt – symbol niewoli;
4) Sodoma, Babilon – miejsce zepsucia, stolica wroga.
Symbole kosmiczne:
1) elementy kosmosu:
a) niebo – sfera przebywania Boga;
b) ziemia – sfera przebywania człowieka;
2
jv,k,
łuk bez
3
c) powietrze – sfera bytów wyższych od człowieka, ale zależnych od
Boga;
2) wydarzenia kosmiczne: czarne słońce, księżyc oblany krwią, spadanie
gwiazd, trzęsienie ziemi itp. – bezpośrednia interwencja Boga, znak czasów
eschatologicznych.
Symbole zwierzęce:
1) baranek, koń, bestie itp. – rzeczywistość wyższa od człowieka, ale zależna
od Boga;
2) smok – obraz Szatana.
Symbole biblijne:
1) spożycie księgi – przyswojenie sobie treści;
2) tęcza koło tronu – znak pokoju i miłosierdzia, tęcza hebr.
jv,k,
łuk bez
cięciwy, a więc znak przyjaźni i pokoju;
3) Egipt – symbol niewoli;
4) Sodoma, Babilon – miejsce zepsucia, stolica wroga.
Technika posługiwania się symboliką: autor rzuca obraz, który czytelnik
powinien rozszyfrować. Następnie obraz znika, aby zostawić czas na dostrzeżenie i wypracowanie nowego obrazu. lektura Apokalipsy jest przeplatana długimi
pauzami refleksyjnymi.
3. Interpretacja Apokalipsy
W interpretacji Apokalipsy obowiązują dwie podstawowe zasady:
1) Rozszyfrowanie tekstu należy rozpocząć od sytuacji autora, a nie naszej,
współczesnej, ponieważ autor widzi bezpośrednio swoją sytuację.
2) Wypowiedź Apokalipsy trzeba zharmonizować z kontekstem tzn. z innymi
wypowiedziami Biblii.
Wypowiedzi Apokalipsy są wieloznaczne i tajemnicze. Np. „Siedem gwiazd” w
Ap 2, 1nn:
1) symbol duchowego stanu Kościoła w Efezie;
2) anioł stróż;
3) przełożony Kościoła w Efezie.
Zasadniczo chodzi o ponadhistoryczne, typiczne znaczenie. Autor przy pomocy
dostępnych sobie obrazu wydarzeń kreśli przyszłe losy.
Apokalipsa kreśli zatem wizję przyszłości. Przypomina kliszę, którą wywołuje
się co jakiś czas. Prześladowanie chrześcijan przez Rzym jest typem każdego
3
4
prześladowania chrześcijan. Zmieniają się scenerie, metody i środki, ale istota
pozostaje. Zasada walki dobra i zła.
Czym dla Jana był Nero, Dikolekcjan, tym w naszych czasach Stalin, Hitler,
Hodża, Maotsetung i inni. Czym dla Jana było Koloseum, tym dla naszej epoki
Archipelag Gulag, Oświęcim itp.
Także i pokolenia naszych czasów zna symboliczne pojęcia bestii, Egiptu,
Babilonu. I w naszych czasach nie brakuje krwawych władców.
Istotne: walka zmierza do ostatecznego zwycięstwa Chrystusa. Przez śmierć i
zmartwychwstanie Chrystusa nastąpiła istotna zmiana w historii. On jest jej
PANEM – KURIOS (=Jahwe). Dlatego Apokalipsa kończy się wizją ostatecznego
zwycięstwa Chrystusa i triumfalnym Alleluja (19, 1-10) i opisem nowego świata,
„nowego Jeruzalem” (21, 1-8).
4