docGlobalizacja w służbie społeczeństwu – dynamiczna zmiana
download 
Reklamacja Transkrypt
Globalizacja w służbie społeczeństwu – dynamiczna zmiana
146 R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalizacja w służbie… R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalization based on… Globalizacja w służbie społeczeństwu – dynamiczna zmiana warunków gospodarowania współczesnych przedsiębiorstw Ryszard Borowiecki*, Anna Balcerek-Wieszala** Słowa kluczowe: globalizacja, społeczna odpowiedzialność biznesu, zrównoważony rozwój, hybrydowy łańcuch wartości Keywords: globalization, corporate social responsibility, sustainable development, hybrid value chains Synopsis: Postępująca globalizacja niemal wszystkich dziedzin życia jest procesem skomplikowanym, niosącym zarówno szanse, jak i zagrożenia. Prowadzi do integracji wielu podmiotów, z różnych krajów na świecie. Wpływają na nią siły polityczne, techniczne, ekonomiczne i społeczne. Szczególnie istotna jest społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, która także przybiera charakter globalny. Podmioty, które ignorują ten trend, staną się wkrótce winne zaniedbań strategicznych – nie wywiążą się ze swoich obowiązków wobec środowiska i społeczeństwa, a także stracą szanse osiągnięcia dodatkowych zysków. Celem artykułu jest poznanie społecznego aspektu globalnych zmian i ich oddziaływania na współczesne podmioty gospodarcze. Autorzy kładą nacisk na koncepcję hybrydowego łańcucha wartości jako ideę współpracy przedsiębiorstw nastawionych na zysk z organizacjami społecznymi. Wiek XXI jest areną niezwykle dynamicznych i burzliwych zmian, których staliśmy się nie tylko świadkami, ale i uczestnikami. Rodzą one nowe wyzwania dla funkcjonowania gospodarek oraz zachowań przedsiębiorstw różnych sektorów gospodarki. Procesy postępującej globalizacji niemal wszystkich dziedzin życia – ekonomii, prawa, edukacji, nauki, polityki, kultury, turystyki czy wzorców konsumpcji – uczyniły gospodarki narodowe bardziej niż dotychczas współzależnymi, co prowadzi do jakościowo nowych powiązań gospodarczych między poszczególnymi kontynentami, krajami i ich regionalnymi ugrupowaniami oraz rynkami i przedsiębiorstwami. Powiązania te wynikają z rosnącej swobody oraz szybkości zawierania i realizowania transakcji międzynarodowych, dokonywania w skali ponadnarodowej przepływów towarów i usług (zwłaszcza finansowych), nowych technologii, zasobów i czynników wytwórczych oraz informacji (w tym również wiedzy). Obecnie coraz istotniejsze staje się więc rozpatrywanie procesu gospodarowania nie przez pryzmat granic politycznych, lecz granic regionalnych wyznaczonych przez zasięg, wielkość i intensywność różnego rodzaju powiązań kapitałowych oraz obszary funkcjonowania korporacji transnarodowych, a także bezpośrednie i pośrednie związki między różnymi podmiotami gospodarczymi. Globalizacja jest jednym z najbardziej znamiennych zjawisk i procesów naszych czasów tworzących nowe szanse, ale i nowe zagrożenia. Dotyczy bowiem rozwoju, integracji, znoszenia wszelkich barier, wzrostu współzależności między różnymi krajami, rozszerzenia gospodarki wolnorynkowej i demokracji. Termin „globalizacja” do dziś nie doczekał się jednoznacznej interpretacji. Wynika to zapewne z jego bardzo szerokiego zakresu przedmio- - - - Wstęp - * Prof. dr hab. Ryszard Borowiecki, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Dr Anna Balcerek-Wieszala, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie - ** - - - - - WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 147 towego oraz wielowątkowości, wielowymierności i złożoności zjawisk ekonomicznych, technicznych, społecznych, kulturowych i politycznych objętych tym terminem. Wielu autorów uważa zresztą, że procesy globalizacji znane są od czasów starożytnych i ulegają jedynie określonym przeobrażeniom w poszczególnych fazach tego procesu. W zależności więc od tego, kto formułuje definicję tego zjawiska, kładzie akcent na różne elementy [Bauman, 2000; Bogdanienka, 2006; Flejterski, Wall, 2003; Kotyński, 2005; Liberska, 2002; Misiak, 2007; Stiglitz, 2007; Wosońska, 2008, Malinowska, Kucharska, 2006] Można wyróżnić kilka obszarów globalizacji [Rosłanowska-Plichcińska, Jarosiński, 1996; Wysłocka, 2009]: – globalizację finansów – jest to deregulacja rynków finansowych, wzrastająca międzynarodowa mobilność kapitału, wzrost fuzji i akwizycji instytucji finansowych itp.; – globalizację rynków i konkurencji oraz formułowanych w związku z tym strategii biznesu – obejmujących integrację działalności gospodarczej na skalę światową, globalne poszukiwanie czynników produkcji, alianse strategiczne; – globalizację technologii i powiązanych z nią badań oraz wiedzy – rozwój technologii informacji i telekomunikacji umożliwia szybki przepływ koncepcji i rozwój powiązań pomiędzy różnymi firmami; – globalizację stylów życia i modeli konsumpcji oraz globalizację kultury – oznacza ona transfer i transplantację dominujących stylów życia, zrównanie modeli konsumpcji, dużą rolę odgrywają w tym procesie media; – globalizację regulacji prawnych – zmniejsza rolę rządów narodowych i parlamentarnych, a w efekcie globalizacja jawi się jako polityczne ujednolicenie świata na drodze integracji społeczeństw w globalnym systemie. Globalizacja jest procesem skomplikowanym, który wpływa nie tylko na zachowania wielkich korporacji transnarodowych, lecz również istotnie oddziałuje na funkcjonowanie i rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz zachowania konsumentów na rynkach globalnych. Chociaż proces globalizacji ma charakter złożony, wielowymiarowy i wielopłaszczyznowy, można jednak scharakteryzować go za pomocą następujących stwierdzeń [Malinowska, Kucharska, 2006, s. 16]: – globalizacja jest procesem wielowymiarowym, a więc przebiega jednocześnie w wielu dziedzinach życia i jest stymulowana przez odrębne, lecz przenikające się różnego rodzaju działania dokonywane w tym samym czasie w różnych sferach aktywności człowieka (społecznej, ekonomicznej czy politycznej), z tego też względu uchwycenie wszystkich aspektów globalizacji stwarza wiele trudności natury metodologicznej; – globalizacja powoduje integrowanie w skali międzynarodowej działalności podmiotów na różnych poziomach (gospodarek, sektorów, rynków i przedsiębiorstw); – globalizacja jest zasadniczo związana z międzynarodową współzależnością podmiotów; – globalizacja wykazuje silny związek z postępem naukowo-technicznym (osiągnięcia techniczne służą rozwojowi transportu, komunikacji, wytwarzaniu nowoczesnych produktów, kreowaniu nowych usług itp.); – globalizacja to proces stopniowego kurczenia się czasoprzestrzeni, w której poruszamy się i działamy, a który wywołuje subiektywne i obiektywne zjawiska, takie jak „kurczenie się świata”, uczestnictwo w wydarzeniach na wszystkich kontynentach, duża mobilność ludzi, szeroka oferta produktów i usług globalnych itp.; – dialektyczny charakter globalizacji oznacza, że rozwój tego procesu jest uwarunkowany i powiązany z różnymi subprocesami i zjawiskami mającymi często przeciwstawny charakter; – wielopoziomowość globalizacji wiąże się z tym, że gospodarka światowa stanowi 148 R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalizacja w służbie… R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalization based on… najwyższy poziom, na którym są agregowane i transformowane różne tendencje tworzące omawiany proces. Pogłębiającemu się procesowi umiędzynarodowienia gospodarki światowej i przechodzenia do wyższego jego etapu, jakim jest globalizacja, sprzyja wiele czynników, o różnym pochodzeniu, charakterze, sile i zakresie oddziaływania oraz różnym stopniu wzajemnej współzależności. Czynniki te często nazywane są siłami prowadzącymi do globalizacji. Wyszczególnienie oraz graficzną ich interpretację przedstawia rys. 1. Obok przytoczonych zróżnicowanych źródeł, przesłanek, przejawów i uwarunkowań globalizacji – które wynikają z oddziaływania w dużym stopniu uniwersalnych procesów społecznych, politycznych i ekonomicznych w obrębie poszczególnych krajów czy też regionów – wskazać można na szczególne, właściwe im uwarunkowania kulturowe, psychologiczne oraz polityczne. Jako przykład mogą tutaj służyć tzw. kraje postsocjalistyczne (w tym Polska), w których wszelkie działania prowadzone w toku transformacji systemowej i uwalniające swobodę oddziaływania mechanizmu rynkowego oraz tworzące warunki dla rozwoju przedsiębiorczości w wymiarze krajowym i międzynarodowym trafiały na szczególnie podatny grunt i znajdowały w związku z tym wielu zwolenników. Siły techniczne - industrializacja, - rewolucja transportowa, - rewolucja informacyjno komunikacyjna Siły ekonomiczne - wzrastające dochody indywidualne, - handel światowy, - światowe rynki finansowe, - siły rynkowe - konkurencja światowa Siły społeczne Globalizacja sektorów i rynków - konsumpcja, - ujednolicanie się upodobań konsumentów, - edukacja i umiejętności Siły polityczne - - redukcja barier handlowych, - prawa własności intelektualnej, - prywatyzacja, - tworzenie się ugrupowań handlowych, - standardy techniczne Rys. 1. Siły prowadzące do globalizacji (Forces leading to globalization) - - - - Źródło: [Stonehouse, Hamill, Camphell, Purdie, 2001, s. 25]. Globalizacja wymusza na współczesnych przedsiębiorstwach potrzebę poszukiwania nowych narzędzi do budowania strategii dostosowanych do wymagań globalnego rynku, tworzenia elastycznych struktur organizacyjnych i systemów pracy, a także wdrażania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu. Wymiary globalizacji oraz zakres i kierunki dostosowań przedsiębiorstw do wymogów globalnego rynku przedstawiono na rys. 2. WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 149 FAKTORY ZMIAN Globalna konkurencja Współpraca przedsiębiorstw w wymiarze międzynarodowym Koncentracja kapitału Polityka innowacyjna Gospodarka oparta na wiedzy Nowoczesne technologie GLOBALIZACJA OBSZARY I ZAKRES DOSTOSOWAŃ ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM ZASADY FUNKCJONOWANIA I SPOSOBY DOSTOSOWAŃ Globalne strategie Elastyczne struktury organizacyjne Elastyczne systemy pracy Zarządzanie wiedzą i kapitałem intelektualnym Wprowadzenie e-biznesu Odpowiedzialność społeczna Rys. 2. Globalizacja a przedsiębiorstwo (Globalization and enterprise) Źródło: [Malara, 2006, s. 18]. - - - - - Orientacja przedsiębiorstw na sytuacje i zmiany zachodzące w ich otoczeniu jako wymóg ich trwania i rozwoju Niezależnie od swobód, praw, możliwości, a także wymagań stawianych przedsiębiorstwom w gospodarce rynkowej trzeba współcześnie również zwrócić uwagę na coraz to nowe wyzwania, jakie stawia przed przedsiębiorstwami i przedsiębiorcami dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość gospodarcza. Wyzwania te są związane ze stale wzrastającym oddziaływaniem procesów globalizacji na możliwość funkcjonowania i rozwoju dzisiejszych gospodarek. Doświadczenie dowodzi, że rywalizacja pomiędzy przedsiębiorstwami przybiera stale na sile i skutkuje dynamiką zmian, która jeszcze do niedawna była trudna do wyobrażenia. Turbulentne i szybko zmieniające się otoczenie to dziś naturalne środowisko, w jakim przychodzi działać praktycznie wszystkim podmiotom gospodarczym. Konsekwencją tego może być stwierdzenie, iż współczesne przedsiębiorstwa dokonywać muszą ciągłej weryfikacji swoich podstawowych założeń strategicznych oraz poszukiwać skutecznych instrumentów zapewniających poprawę efektywności oraz zdolności do szybkiego reagowania na zachodzące zmiany (nowe szanse, ale i nowe zagrożenia). Przedsiębiorstwa funkcjonują zawsze w pewnym (konkretnym) otoczeniu zewnętrznym, tj. w powiązaniu z innym przedsiębiorstwami, w określonym regionie i wreszcie w koniunkcji z państwem. Otoczenie to oddziałuje na firmy, stwarza im pewne szanse i możliwości, stawia przed nimi wymogi i narzuca ograniczenia, ale również i same przedsiębiorstwa wpływają na środowisko zewnętrzne, wiążą je ze sobą i, w większym lub mniejszym stop- 150 R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalizacja w służbie… R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalization based on… niu, określają jego charakter. Otoczenie, w którym funkcjonują współczesne przedsiębiorstwa, staje się coraz bardziej złożone i zmienne, narzuca wszystkim bezwzględną konieczność przystosowania się. Z jednej strony wzrasta liczba podmiotów gospodarczych i instytucji, które wpływają na funkcjonowanie poszczególnych przedsiębiorstw, z drugiej natomiast zauważa się ustawiczne poszerzanie zakresu powiązań przedsiębiorstw z otoczeniem. Zakres tych powiązań nie ogranicza się obecnie do sfery techniczno-ekonomicznej, ale rozszerza się na sferę problemów społecznych, politycznych i kulturowych. Mnogość i złożoność wzajemnych powiązań przedsiębiorstw z otoczeniem ilustruje tab. 1. Tab. 1. Dziedziny otoczenia oraz główne czynniki oddziałujące na przedsiębiorstwo (Surroundings and the main factors influencing enterprises) POLITYCZNE: - regulacje prawne, - działania rządu, - budżet państwa, - system podatkowy, - orzecznictwo sądowe, - traktaty handlowe, - członkostwo w organizacjach międzynarodowych RYNEK: - natężenie konkurencji, - odbiorcy produktów, - użytkownicy produktów i usług, - sprzedaż, - pozycja na rynku, - ceny, tendencje TECHNIKA: - odkrycia i wynalazki, - innowacje, wiedza, - nowe technologie, - nakłady na naukę i technikę WARUNKI EKONOMICZNE: - regulacje ekonomiczne, - sytuacja gospodarcza, - polityka społeczna, - zjawiska ekonomiczne, jak: inflacja, stopa wzrostu gospodarczego, stopa i struktura inwestycji, handel zagraniczny PRZEDSIĘBIORSTWO KAPITAŁ: - źródła akumulacji, - rynek kapitałowy, - kapitał bankowy, - inwestycje własne i centralne, - papiery wartościowe SUROWCE I ENERGIA: - dostępność surowców, - nakłady na poszukiwania nowych źródeł, - substytucja, - poziom cen, - koszty pozyskania AKTYWA SPOŁECZNE: - poziom edukacji, - etyka pracy, - postawy, - kwalifikacje zawodowe, - umiejętności, - podaż siły roboczej KULTURA: - system wartości, - poziom wykształcenia, - wzorce zachowań, - etyka zawodowa, - kultura organizacyjna - - - - - Źródło: [Dorozik, 2006, s. 18; Gościński, 1989, s. 78]. W miarę wzrostu złożoności i zmienności otoczenia istotnym ograniczeniom ulegają możliwości oddziaływania na niego przedsiębiorstw, wzrasta zaś ich uzależnienie od otoczenia. Zmiany zachodzące w otoczeniu wytrącają przedsiębiorstwa ze stanu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Każde przedsiębiorstwo, aby istnieć oraz osiągnąć i utrzymywać przewagę konkurencyjną, musi znajdować się w stanie równowagi poprzez odpowiednie procesy dostosowawcze i antycypacyjne skierowane do wewnątrz i na zewnątrz. Dlatego kadra menedżerska stoi permanentnie w obliczu konieczności podejmowania bieżących i perspektywicznych decyzji gospodarczych zmieniających zakres, metody i logikę funkcjonowania przedsiębiorstw w celu zapewnienia i przywracania przedsiębiorstwom równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Dotychczasowe doświadczenia i praktyka dowodzą, że rynek jest weryfikatorem działalności gospodarczej, wymuszając właściwą reakcję przedsiębiorstwa, a tym samym wyznacza WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 151 cenę i sens realizacji programów zmian. Gospodarka rynkowa wymaga zatem od przedsiębiorstwa elastyczności działania i adaptacyjności, wzrostu przedsiębiorczości i umiejętności dostosowania się nie tylko do zmian już zaistniałych na rynku, ale również do zmian przewidywanych lub oczekiwanych. Wynika stąd, że działalność przedsiębiorstw w dobie globalizacji rynku i w warunkach nowej gospodarki jest w równej – a może nawet w większej mierze – zdeterminowana tym, co dzieje się w jego ewoluującym otoczeniu, niż tym, co dzieje się w nim samym. Przedsiębiorstwo, które nie chce, nie potrafi lub z jakichś powodów nie może dostosować się do rynku i nowych wyzwań gospodarczych, przestaje się rozwijać, z czasem traci zdolność zaspokajania potrzeb otoczenia i tym samym skazane jest na niepowodzenie. Z praktyki współczesnych przedsiębiorstw wynika, że sama zmiana, choćby zasadnicza i radykalna, nie jest warunkiem wystarczającym w procesie podejmowania decyzji i zarządzania. Musi być to zmiana korzystna, pozwalająca przedsiębiorstwu przystosować swoją działalność w taki sposób, który byłby adekwatny do nowych warunków i zapewniałby mu powodzenie dzięki przywróceniu równowagi wewnętrznej i/lub równowagi z otoczeniem, a w konsekwencji – przez podniesienie stopnia sprawności działania – doprowadzeniu do wzrostu jego wartości rynkowej i konkurencyjności. - - - - - Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw na globalnym rynku Szanse osiągnięcia sukcesu na globalnym rynku mają przedsiębiorstwa, które swoje strategiczne działania skierowały w stronę przedsięwzięć pomagających społeczeństwom z różnych krajów na świecie w poradzeniu sobie z nękającymi je kłopotami. Obszar społecznej odpowiedzialności biznesu i zrównoważonego rozwoju bez wątpienia wpłynie na funkcjonowanie przedsiębiorstw na globalnym rynku, niosąc ze sobą zarówno zagrożenia, jak i szanse. Nie można obecnie ignorować przedsięwzięć z zakresu CSR (Corporate Social Responsibility), ale powodem tego nie jest jedynie swoista moda, powszechne praktyki w ramach PR, niejako narzucające współczesnym przedsiębiorstwom altruistyczne postawy. Oczywiście nie należy potępiać wszelkich inicjatyw charytatywnych, szeroko nagłośnionych, mających duże znaczenie dla beneficjentów, jednak ważne jest także, by przyniosły one korzyść ofiarodawcy – przyczyniły się do wzmocnienia pozycji firmy, a nawet pozwoliły na osiągnięcie ponadprzeciętnych zysków. Pożądane jest przyjęcie aktywnej postawy wobec zagadnień społecznej odpowiedzialności i traktowanie jej nie jako obowiązku (przykładem jest zobligowanie przedsiębiorstw do płacenia podatku węglowego), lecz jako szansy dla wielu dojrzałych przedsiębiorstw. Coraz większa liczba podmiotów na globalnym rynku dostrzega wagę i korzyści wynikające ze społecznego zaangażowania realizowanego w korelacji ze strategicznymi celami podmiotów gospodarczych. Podjęte działania mogą doprowadzić do innowacyjnych rozwiązań, rozstrzygnąć problemy związane ze środowiskiem naturalnym, stworzyć nowy produkt czy usługę, a nawet ułatwić życie klientom. Dobrze przemyślane praktyki z zakresu CSR nie tylko rozwiązują dany problem społeczny, lecz przynoszą także wymierne korzyści dla przedsiębiorstw, które się ich podjęły. Koncepcja i działanie z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu mają zdecydowanie charakter globalny – wykraczają poza granice państw [Zarządzanie ryzykiem…, 2011]. Przykładem działania zaangażowanych społecznie biznesów o charakterze globalnym jest współpraca przedsiębiorstw z sektorem organizacji społecznych w ramach hybrydowego łańcucha wartości [Draytona, Budinich, 2011, s. 56–62]. Koncepcja polega na współpracy między korporacjami a przedsiębiorstwami społecznymi i jest bardzo ważna dla osób odpowiedzialnych za strategię przedsiębiorstwa. Hybrydowe łańcuchy wartości prowadzą do tworzenia i rozwijania rynków na niespotykaną skalę, czego efektem jest powstawanie nowych produktów czy usług, z sektorów takich jak: edukacja, medycyna, energetyka, transport i finanse. Sektor organizacji społecznych tworzy miejsca pracy trzy razy szybciej - - - - - 152 R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalizacja w służbie… R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalization based on… niż inni pracodawcy w krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i współcześnie określany jest jako równie innowacyjny jak sektor przedsiębiorstw nastawionych na zysk. Socjoekonomista P. Maskell uważa, że kapitał społeczny bazujący na zaufaniu jest współcześnie znaczącym czynnikiem rozwoju krajów Trzeciego Świata [Praszkier, Nowak, 2005, s. 14]. Przedsiębiorstwa w ramach hybrydowego łańcucha wartości oferują doświadczenie w zakresie produkcji, działalności operacyjnej i finansowanie, a organizacja społeczna gwarantuje niższe koszty, silne sieci społeczne, a także lepsze zrozumienie klientów. Współpraca taka polega na stworzeniu produktu lub usługi dla ubogich klientów, ale poprzez wprowadzenie produktu w pierwszej kolejności na rynki wschodzące, a następnie na rynki rozwinięte może doprowadzić do wprowadzenia pionierskich zastosowań lub radykalnego obniżenia poziomów cenowych. Przedsiębiorstw nastwione na zysk zdobywają więc przede wszystkim wiedzę, większe zaangażowanie pracowników, gdyż praca jest ważna społecznie, więc także ciekawa, dodatkowo zyskują nowe kompetencje poprzez współpracę z osobami zatrudnionymi w organizacjach społecznych. Organizacje społeczne zyskują przede wszystkim kapitał i możliwość zrealizowania swojego statutowego celu, jakim jest pomoc ludziom uboższym. Hybrydowe łańcuchy wartości są korzystne także dla klientów, gdyż umożliwiają im dostęp do wysokojakościowych, tańszych produktów czy usług, które są im niezbędne, jak: diagnostyka medyczna, edukacja czy materiały budowlane. Stowarzyszenie przedsiębiorców społecznych Ashoka, posiadające swój oddział także w Polsce, szacuje, że obecnie szósta część światowej populacji mieszka w slumsach, a gdyby udało się odblokować potencjał rynku mieszkaniowego dla tych ubogich ludzi, odblokowaniu uległby wart biliony dolarów rynek. Ta sama organizacja szacuje, że globalny sektor opieki medycznej dla osób o niskich dochodach wart jest 202 mld dolarów, a rynek żywności dla uboższych konsumentów około 3,6 biliona dolarów [Draytona, Budinich, 2011, s. 62]. Hybrydowe łańcuchy wartości to bardzo dobre rozwiązanie dla producentów materiałów budowlanych. Przykładem jest kolumbijska firma Colceramica, która poprzez współpracę z organizacją Haidy zajmującą się walką o prawa człowieka i troską o ludzi wysiedlonych w wyniku konfliktu zbrojnego opracowała system dystrybucji dachówki, który przyniósł jej w ciągu 3 lat prawie 12 mln dolarów przychodów ze sprzedaży. Sprzedażą zajął się bezrobotny do tej pory żeński personel, a administracją inne organizacje społeczne. Wszyscy zyskali źródło przychodu, sprzedaż stała się dynamiczna i mimo tego tańsza niż dotychczasowy system dystrybucji. W wyniku łańcuch wartości ponad 28 tys. rodzin poprawiło swoje warunki zamieszkania [Draytona, Budinich, 2011, s. 60]. Z podobnymi inicjatywami można spotka się także w Indiach, gdzie koncern BP wyprodukował i wprowadził do sprzedaży biopaliwo dla piecyków, które miało zastąpić niebezpieczne piece na naftę lub drewno, wykorzystywane do ogrzewania i gotowania w wielu regionach Indii. Szacuje się, że potencjalny rynek to 20 mln gospodarstw. Dziwne, że koncern BP wycofał się z rozpoczętego projektu, argumentując, iż nie jest to jego podstawowy obszar działalności. Zdecydowanie nie jest, lecz, jak widać, jest to rynek pozwalający na osiągnięcie dodatkowych zysków i pomagający ubogim Hindusom [Draytona, Budinich, 2011, s. 63– 65]. Także w Polsce można spotkać się ze współpracą przedsiębiorstw w ramach hybrydowego łańcucha wartości. Praktyki te nie są tak powszechne jak w Indiach czy innych krajach Azji lub Ameryki Łacińskiej, ale występują, przynosząc wymierne korzyści dla każdej ze stron. Przykładem jest współpraca Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej z Centrum Integracji Społecznej. Spółdzielnia borykała się z problemem zadłużenia najemców, którym groziła eksmisja. Utrata miejsca zamieszkania znacznie pogorszyłaby sytuację społeczną i ekonomiczną najuboższych mieszkańców osiedla. Współpraca z Centrum Integracji Społecznej doprowadziła do utworzenia dwóch socjalnych spółdzielni pracy, które zatrudniały bezrobotnych i zagrożonych eksmisją do drobnych prac budowlanych i pielęgnacji terenów - - - - - WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 153 zielonych. Osoby bezrobotne zyskały stałe wynagrodzenie, dzięki czemu mogą regularnie opłacać czynsze mieszkaniowe. Sytuacja finansowa Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej uległa poprawie, a praca lokatorów pomogła utrzymać porządek na terenie osiedla [Konczal, 2011, s. 64–65]. Przykłady projektów zrealizowanych w ramach hybrydowych łańcuchów wartości oraz społecznej odpowiedzialności biznesu na świecie można odnaleźć na stronie internetowej www.changemakers.com. Inicjatywy polskie, także w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, są szczegółowo opisane w opracowaniu Fundacji Partnerstwo dla Środowiska pt. Ekologia to czysty biznes. Niejednokrotnie przedstawiane są rozwiązania korzystne dla środowiska, zwiększające oszczędności właścicieli danego przedsiębiorstwa oraz tworzące miejsca pracy w regionach objętych bezrobociem [ Chyla, Kłosok-Bazan, Kuźniakowska, Mrzygłód, Triantafelo, Włodarczyk, 2011, s. 1–23]. Hybrydowe łańcuchy wartości wymagają różnych typów kapitałów na każdym etapie cyklu życia produktu czy usługi. Sektor finansów jest jednym z kluczowych sektorów, który powinien podjąć współpracę z organizacjami społecznymi. Celem producenta czy usługodawcy jest to, by klient zaczął płacić za oferowane produkty czy usługi. Instytucje finansowe mogą zaproponować mikropożyczki czy różne modele leasingowe. Rynek ten jest atrakcyjny, ponieważ jest obarczony niewielkim lub średnim ryzykiem, bazuje na milionach pożyczek o niskich kosztach transakcyjnych. Chodzi o to, by organizacje społeczne mogły udzielić pożyczek osobom potrzebującym, a następne sprzedać dług bankom. Takie podejście do idei hybrydowego łańcucha wartości gwarantuje zyski dla przedsiębiorstw. Sprawia, że nie są one jedynie instytucjami filantropijnymi, co tak naprawdę jest sprzeczne z podstawowym celem ich działalności. Co więcej, uruchomienie nowych instrumentów finansowania pozwala działać przedsiębiorstwom z różnych branż (od medycyny po rolnictwo) w różnych krajach na świecie (od Indii po Polskę) [Draytona, Budinich, 2011, s. 66]. Zyski nie są oczywiście gwarantowane, ale inwestorzy powinni także pozytywnie ocenić wartość społeczną danej inwestycji. Współpraca w ramach hybrydowego łańcucha wartości powstaje z inicjatywy ludzi – wymaga lidera, jednostki obdarzonej specyficznymi cechami. Jak mówi G. Schuyler, są to osoby łączące cechy ludzi działających z sukcesem w sferze gospodarczej z chęcią pomocy i dokonania zmian społecznych [Schuyler, 1998, s. 3]. Cechuje je duża wytrwałość, zdolność myślenia strategicznego, odporność na porażki, tolerancja niepewności, pragnienie eksperymentowania i duża empatia. Osoby takie są autoteliczne, same wyznaczają sobie zadania i czerpią radość z ich wykonania. Często na przekór innym i bez środków finansowych wytrwale realizują zaplanowane przedsięwzięcia. Niestety jest ich niewiele. Jak podaje organizacja Ashoka, rocznie na 10 mln populacji pojawia się jeden lider gotowy zrealizować trudne zadanie o charakterze społecznym [Praszkier, Nowak, 2005, s. 25–30]. Ludzie ci potrafią stworzyć zespoły, których praca bardzo wiele znaczy dla poprawy życia czy zdrowia społeczeństwa. Należy zastanowić się, jak zorganizować przedsiębiorstwo nastawione na zysk, by inicjatywy z zakresu CSR zostały na stałe wpisane jego w operacyjne i strategiczne działania. Zwykle wszelkie działania zaczynają się od pomocy charytatywnej, sponsoringu, szeroko nagłaśnianego w mediach. Nie są to jednak działania regularne i trudno dopatrzeć się tam zysków dla ofiarodawców, pomijając korzyści wizerunkowe. Jak podają specjaliści Deloitte, istotne jest, by do realizacji współpracy w ramach hybrydowego łańcucha wartości wyznaczyć w przedsiębiorstwie utalentowanego menedżera o cechach lidera społecznego. Sugeruje się także, by na stałe wpisać komórkę i stanowiska ds. społecznej odpowiedzialności biznesu w struktury organizacyjne, a zatrudnione tam osoby wynagradzać w zależności od liczby i jakości zrealizowanych przedsięwzięć [Zarządzanie… , 2011]. 154 R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalizacja w służbie… R. Borowiecki, A. Balcerek – Wieszala, Globalization based on… Uwagi końcowe Globalizacja postępuje coraz bardziej dynamicznie, dotyczy nieomalże wszystkich sektorów gospodarki na całym świecie. Rozwój globalnych rynków z pominięciem aspektu społecznego przyniósłby wiele szkód i niebezpieczeństw. Przedsiębiorstwa nastawione na zysk powinny troszczyć się o poprawę jakości życia w uboższych regionach i ochronę środowiska w ramach hybrydowego łańcucha wartości. Przynosi to korzyści zarówno samych firmom, organizacjom społecznym, jak i klientom o niższych dochodach. Warto jednak zauważyć, że przemyślane i właściwie zrealizowane programy CSR generują wartość dodaną także ofiarodawcy. Bogacenie się przedsiębiorstw jest ich największym wkładem w funkcjonowanie społeczeństwa. Tworzą się wówczas nowe miejsca pracy, wzrasta jakość życia osób otrzymujących stałe dochody, poprawia się stan zdrowia i poziom wykształcenia, powstają nowe podmioty gospodarcze, rosną też wpływy do lokalnych budżetów. Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. - 17. 18. Bauman Z., (2000), Globalizacja, PIW, Warszawa. Bogdanienka J., (2006), Firma w otoczeniu globalnym, TNOiK Dom Organizatora, Toruń. Dorozik L., (2006), Restrukturyzacja ekonomiczna przedsiębiorstw, PWE, Warszawa. Drayton B., Budinich V., (2011), Nowy sojusz na rzecz globalnych zmian, „Harvard Business Review Polska” nr 2. Flejterski S., Wall P.T., (2003), Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa. Gościński J.W., (1989), Cykl życia organizacji, PWE, Warszawa. Konczal E., (2011), Współpraca przedsiębiorstw i organizacji społecznych w Polsce, „Harvard Business Review Polska” nr 2. Kotyński J., (2005)., Globalizacja i integracja europejska – szanse i zagrożenia dla polskiej gospodarki, PWE, Warszawa. Liberska B., (2002), Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa. Malara Z., (2006), Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce. Wyzwania współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Malinowska M., Kucharska B., (2006), Zachowania podmiotów rynkowych w warunkach globalizacji, PWE, Warszawa. Misiak W., (2007), Globalizacja więcej niż podręcznik. Społeczeństwo – kultura – polityka, Difin, Warszawa. Praszkier R., Nowak A., (2005), Zmiany społeczne powstałe pod wpływem działalności przedsiębiorców społecznych. Trzeci Sektor, nr 2, Fundacja Instytut Spraw Społecznych, Rosłanowska-Plichcińska K., Jarosiński M (1996), Grupa Lizbońska, Granice konkurencji, Poltext, Warszawa. Stiglitz J.E., (2007), Globalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Stonehouse G., Hamill J., Camphell D., Purdie T., (2001), Globalizacja. Strategia i zarządzania, Felberg, Warszawa. Wosińska W., (2008), Oblicza globalizacji, Smak Słowa, Sopot. Wysłocka E., (2009), Ekonomiczne aspekty procesu globalizacji, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej. - Bibliografia elektroniczna 1. - - - 2. 3. Zarządzanie ryzykiem. Społeczna odpowiedzialność biznesu i zrównoważony rozwój, [online], http://www.deloitte.com/, [01.03.2011]. Hamerla D., Konczal E., Obem A., Borysiewicz A., Pietrek T., Partnerstwo – konieczność czy potrzeba, [online], http://poland.ashoka.org/sites/poland/files/wspolpraca_koniecznosc_czy%20potrzeba.pdf, [08.03.2011]. Schuyler G., (1998), Social Enterpreneurship: Profit as a Means, Not an End, Digest No. 98–7, WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 4. 155 [online], http://eric.ed.gov/PDFS/ED434219.pdf, [10.03.2011]. Chyla J., Kłosok-Bazan I., Kuźniakowska M., Mrzygłód M., Triantafelo K., Włodarczyk M., (2010), Ekologia to czysty biznes, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, [online], http://www.csrinfo.org/images/stories/Publikacje2010/ekologia_to_czysty_biznes_dobre_praktyki. pdf, [10.03.2011]. Globalization based on Social Responsibility – dynamic change of Business Condition in Contemoporary Economy Summary - - - - - The article discusses the idea of globalization and its impact on entrepreneurs. Globalization is a threat and opportunity at once. It causes integration of various companies in all over the world, from many branches. One of the most important cooperation is an idea of solving a common problem by social entrepreneurs and for-profit organization, by creating hybrid value chain. It seems to be crucial trend in strategic activities. The nonprofit sector are seen as a growing source of solution to issues that currently plague society, such as health problems, education, lack of water, need of environmental protection, huge number of homeless. There is a similarity between profit and nonprofit entrepreneurship- action orientation and the need of profitability. Additionally, globalization based on social responsibility is not only a Customer Social Responsibility ( CSR) program linked with Public Relation (PR) projects, but an idea that creates profits needed by all members of hybrid value chain- by all member of society.
