Wioletta Wodnicka

Anna Czyżniewska
Wioletta Wodnicka
W KRĘGU WIELKICH MYŚLICIELI
(interdyscyplinarny projekt w zakresie edukacji filozoficznej)
Istotą nowoczesnego, zreformowanego nauczania jest integracja międzyprzedmiotowa.
Łączenie treści przedmiotowych i międzyprzedmiotowych, synteza wiedzy, korelacja jej
poszczególnych elementów, pomoże młodemu człowiekowi dokładniej i szybciej zrozumieć
problemy nurtujące współczesnego człowieka. Scalaniu owych treści sprzyja na pewno realizacja
ścieżek edukacyjnych. Jak i co integrować?
Ogromne znaczenie w nauczaniu w gimnazjum odgrywa edukacja filozoficzna, bowiem
filozofia stanowi źródło podstawowych pytań, problemów nurtujących człowieka od wieków. To
ona wywierała i wywiera wpływ na naukę, sztukę, religię, kulturę, a także systemy prawne
i polityczne wszystkich narodów. Wprowadzenie edukacji filozoficznej do gimnazjum pozwala
natomiast na wydobycie z nastolatków skłonności do dziwienia się, ponieważ – jak stwierdził
Arystoteles - „przez zdziwienie mianowicie dotarli ludzie, zarówno teraz, jak i kiedyś, do owego
przemożnego początku filozofowania”. Należy dziwić się rzeczom banalnym, codziennym,
potocznym, by refleksyjnie podchodzić do życia, by odkryć, jakie znaczenie ma stawianie pytań
w kształtowaniu osobistego światopoglądu. I to właśnie nauczyciel winien wytyczyć kierunek
uczniowskich rozważań, ukazać, że niekiedy całkiem proste kwestie stanowią punkt wyjścia
do rozważania poważnych zagadnień filozoficznych.
Proponujemy naukę filozofii rozpocząć od prześledzenia, jak kształtowały się różne
poglądy filozoficzne na przestrzeni dziejów. Nasza propozycja oparta jest na realizacji
uczniowskich projektów badawczych, które przy znacznym wsparciu nauczycieli–humanistów
pozwolą poznać klasyczne stanowiska filozoficzne w najistotniejszych kwestiach:
teoriopoznawczych (empiryzm, racjonalizm, intuicjonizm)
ontologicznych (materializm, idealizm, realizm; monizm, dualizm, pluralizm)
antropologicznych (człowiek, cel i sens jego życia)
etycznych (wzorce osobowe, wartości moralne)
estetycznych (przeżycia estetyczne i nadestetyczne, rola sztuki)
Dzięki realizacji projektów klasa staje się miniaturą środowiska filozoficznego.
PLANOWANIE PRACY NAD PROJEKTEM
Planowanie realizacji międzyprzedmiotowych projektów winno być poprzedzone
ustaleniem:
na jakich umiejętnościach, jakiej wiedzy i wartościach zamierzamy się skupić w czasie
realizacji projektu?
jaki jest ogólny plan działania?
jakie są nasze oczekiwania dotyczące czynności uczniów?
w jaki sposób powinien być realizowany projekt (rodzaje grup, ich liczebność, sposób
działania)?
jakie materiały i źródła będą pomocne?
jak zorganizować pracę?
Projekt będzie dotyczył różnych aspektów uczenia się, związanych bezpośrednio
z realizacją treści edukacji filozoficznej, a pośrednio – innych umiejętności, zarówno
przedmiotowych, jak i ponadprzedmiotowych. Wszelkie uczniowskie poczynania nadzorują
i wspierają nauczyciele-humaniści (polonista, historyk, plastyk, nauczyciel religii).
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 1
Projekt ten ukierunkowany jest na zbadanie stanu wiedzy na określony temat, ma na celu
zaznajomienie się z informacjami z różnych źródeł, dokonanie wyboru i selekcji informacji oraz
zaprezentowanie ich w formie plakatu. To projekt zakończony typową prezentacją, mającą na
celu przedstawienie przebiegu pracy, zebranych informacji oraz zaprezentowanie
wypracowanych wniosków.
Cele wynikające z realizacji projektu:
a) w zakresie wiedzy
poznanie podstawowych pojęć filozoficznych
poznanie wybranych nurtów, kierunków i szkół filozoficznych, a także głównych
przedstawicieli myśli filozoficznej i ich poglądów
poznanie ponadczasowych wątków wskazanych myśli filozoficznych
b) w zakresie umiejętności
dostrzeganie i artykułowanie problemów określanych przez poszczególne nurty
filozoficzne
dostrzegania więzi łączących pozornie odległe zagadnienia z zakresu wiedzy
humanistycznej, filozoficznej
korzystanie i wyciąganie wniosków z wszelkich źródeł
c) w zakresie postaw, wartości
pobudzenie zainteresowania filozofią
ukształtowanie refleksyjnej postawy wobec rzeczywistości
rozbudzenie wrażliwości na wartości poznawcze, etyczne i estetyczne
Ponadto uczniowie rozwijają umiejętności:
sprawnego komunikowania się – między sobą, z nauczycielem
negocjowania – w kontaktach z innymi członkami zespołu
twórczego myślenia – poszukiwania oryginalnych rozwiązań
pracy w zespole – wspólnego podejmowania działań, decyzji
korzystania z informacji – wyszukiwania informacji w różnych źródłach, ich doboru,
selekcji i wykorzystania
podejmowania decyzji – wprowadzania ich w życie, kontrolowania rezultatów,
ponoszenia odpowiedzialności za działanie
radzenia sobie w różnych sytuacjach
prezentowania efektów wspólnej pracy
Projekt międzyprzedmiotowy w założeniu ma integrować wiedzę i umiejętności z różnych
przedmiotów. Cenny w nim jest fakt, że uczniowie są zachęcani do spojrzenia na prezentowane
problemy z różnych stron. W trakcie realizacji projektów poznają zatem następujące treści
nauczania z poszczególnych przedmiotów:
Język polski
1. Formy wypowiedzi: wywiad, notatka informacyjna.
2. Znaczenie wyrazów: treść i zakres, wyrazy abstrakcyjne i konkretne, ogólne i szczegółowe.
3. Pojęcia: myśl przewodnia, sensy symboliczne i metaforyczne, realizm, idealizm, symbol,
ironia, rodzaj i gatunek literacki, teatr, wątek, biografia.
Historia
1.Dorobek kultury starożytnej i jej trwałość.
2. Europa i świat śródziemnomorski w wiekach średnich: państwa, religie, społeczeństwa,
kultury.
3. Przełom oświeceniowy w Europie i w Polsce.
4. Koncepcje pracy organicznej.
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 2
Wiedza o społeczeństwie
1. Integralna wizja osoby ludzkiej; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu
rozwojowi.
2. Człowiek – istota społeczna; grupa i więzi społeczne; naród i państwo; tożsamość narodowa.
3. Etyka w życiu publicznym.
4. Człowiek w gospodarce; praca zespołowa; etyka życia gospodarczego.
Plastyka
1. Środki wyrazu plastycznego.
2. Pojęcie piękna i rola sztuki.
3. Kształtowanie otoczeni8a (racjonalność, funkcjonalność, estetyka).
Religia
1. Geneza i sformułowanie podstawowej problematyki celu i sensu ludzkiego życia
a) filozoficzny opis dążenia do celu (szczęście, frustracja, antynomia szczęścia i frustracji,
śmierć
b) sens życia i jego wartość
2. Istnienie obiektywnych i absolutnych wartości moralnych (transcendentny wymiar absolutnych
wartości moralnych)
3. Geneza oraz podstawowe zagadnienia prawa moralnego
4. Ogólna teoria cnót, czyli sprawności moralnych
Informatyka
1. Multimedialne źródła informacji, Internet.
Realizacja treści przedmiotowych i treści edukacji filozoficznej w tym samym czasie
pozwala nauczycielowi na współpracę z innymi nauczycielami w celu urzeczywistnienia idei
integracji międzyprzedmiotowej.
ORGANIZACJA PRACY
Pracę nad projektem należy rozpocząć krótkim wykładem nauczyciela (polonisty lub
historyka) na temat podstawowych zagadnień filozoficznych. Jednym z warunków powodzenia
projektu jest wywołanie w uczniach przekonania o potrzebie i celach wynikających z jego
realizacji. Powinni mieć świadomość, że ich praca jest bardzo ważna, wspomoże innych uczniów
w uczeniu się. Ważne jest również dokładne omówienie organizacji i przebiegu poszczególnych
etapów pracy.
Uczniowie klas trzecich gimnazjum pracują w 4-5-osobowych grupach według
przydzielonych zagadnień (załącznik 1). Istotne jest, by powstałe grupy miały jednakowe szanse
na poprawne wykonanie zadań, dlatego należy zadbać o to, by w każdej z nich znaleźli się różni
uczniowie pod względem możliwości intelektualnych i organizacyjnych.
Temat i cele ogólne podaje nauczyciel, natomiast temat szczegółowy (związany
z wylosowaną epoką) i zrealizowane cele określają sami uczniowie w trakcie pisania
sprawozdania (załącznik 2). Nauczyciel ustala termin końcowej prezentacji, uczniowie zaś terminy konsultacji z poszczególnymi nauczycielami, terminy wspólnych spotkań oraz sposoby
pracy i możliwości wykorzystania różnych źródeł informacji. Mogą to zaplanować na lekcji,
uzupełniając tabelę:
Zadanie
Odpowiedzialny
Termin realizacji
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 3
Realizatorzy projektu pracują według przygotowanego przez nauczycieli harmonogramu:
Etap I
1. Zbieram informacje z Internetu, programów multimedialnych.
2. Gromadzę materiały ikonograficzne.
3. Czytam różne teksty źródłowe, popularnonaukowe, literackie.
Etap II
1. Ustalam kluczowe hasła (zagadnienia), wokół których gromadzę informacje (załącznik 3).
2. Wybieram najważniejszych przedstawicieli z danego okresu, poznaję główne prądy
filozoficzne
3. Selekcjonuję zebrane informacje.
Etap III
1. Opracowuję schemat graficzny plakatu, uwzględniając kluczowe hasła i gromadząc wokół nich
zgromadzone materiały.
2. Wykonuję plakat.
3. Przygotowuję ciekawą formę prezentacji.
W czasie konsultacji poszczególni nauczyciele winni minimalizować trudności. Dzięki
temu uczniowie nabiorą pewności, wiary we własne możliwości. Nie można bowiem ograniczać
edukacji do zdobywania wiedzy, potrzebne jest rozważenie tego, co wiemy, istotna jest refleksja
nad samym sobą, sensem dobra i zła. Człowiek, który chce coś zrozumieć, coś wiedzieć o sobie i
świecie, nie może uniknąć pytań, które są filozoficznymi problemami. Mają one pomóc w
budzeniu zdziwienia i ciekawości świata.
W ostatnim etapie pracy - prezentacji projektów - nauczyciel oceniający formułuje proste
pytania problemowe dla poszczególnych grup i motywuje do zabierania głosu. Użyteczne w tym
celu bywa ilustrowanie różnych problemów przykładami z życia. Powinny się pojawić przykłady
przytaczane przez uczniów. Będą one stanowić pretekst do wyrażania własnych sądów na
wskazany temat.
Najtrudniejszym zadaniem jest ocena projektu, zwłaszcza takiego, który jest realizowany
grupowo. Pomocny na pewno będzie arkusz oceny projektu (załącznik 4) i sprawozdanie, które
redagują wszyscy wykonawcy „dzieła”.
Oddzielnie oceniania będzie prezentacja efektu pracy (najlepiej prowadzona przez jedną
osobę). Istotnym elementem prezentacji jest nawiązanie w zakończeniu do problemów
współczesnych, które można analizować w kontekście poglądów prezentowanych myśli
filozoficznych.
WNIOSKI KOŃCOWE
Metoda projektów pozwala na kształtowanie u uczniów umiejętności związanych z
podejmowaniem konkretnych działań – od fazy ich planowania i poszukiwania wsparcia
(konsultacje) po ich realizację i ocenę. Stwarza sytuacje umożliwiające uczniom
samokształcenie, twórcze rozwiązywanie problemów, komunikację, samoocenę. Tym sposobem
nauczanie bardziej przypomina badanie niż objaśnianie. Wykonywanie projektów w grupie
dodatkowo kształtuje zachowania społeczne, takie jak: wzajemna pomoc, wspieranie się,
akceptacja, tolerancja, zaufanie, umiejętność dyskutowania, argumentowania, słuchania innych.
Przydatność opracowanych projektów jest ogromna – przede wszystkim mogą one służyć
jako pomoc dydaktyczna uatrakcyjniająca proces dydaktyczny, pracę na lekcji. Przygotowane
przez uczniów plakaty mogą z powodzeniem zastąpić pomoce naukowe (załącznik 5).
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 4
Załącznik 1.
Poszczególne grupy opracowują plakaty prezentujące najwybitniejszych przedstawicieli
filozofii wskazanej przez nauczyciela epoki, np.:
Starożytne szkoły filozoficzne – Tales z Miletu, Heraklit z Efezu, Demokryt, Pitagoras,
Protagoras, Sokrates, Platon, Arystoteles, Seneka, Epikur; sceptycy, cynicy, stoicy, epikurejczycy
Filozofia średniowieczna – św. Augustyn, św. Anzelm, św. Tomasz z Akwinu, Roger Bacon,
Wilhelm Ockham
Renesans – Niccolo Machiavelli, Giordano Bruno, Francis Bacon, Galileusz (Galileo Galilei),
Kartezjusz (Rene Descartes)
Filozofia oświecenia – John Locke, George Berkeley, Izaak Newton, David Hume, Wolter
(Francois Marie Arouet), encyklopedyści, Monteskiusz (Charles Montesquieu), Jean Jacques
Rousseau, Gottfried Wilhelm Leibniz, Immanuel Kant
Filozofia romantyzmu – Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Schelling, George Wilhelm Friedrich
Hegel, materializm – Karol Marks, Fryderyk Engels, Soren Kierkegaard
Filozofia pozytywistyczna – August Comte, John Stuart Mill, Herbert Spencer, Karl Popper;
scjentyzm, empiryzm, minimalizm filozoficzny, agnostycyzm
Filozofia „schyłku wieku” – Artur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Henri Bergson,
psychoanaliza - Zygmunt Freud, Karl Gustaw Jung, Erich Fromm, Edmund Husserl, Wilhelm
Dilthey
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 5
Załącznik 2.
SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PROJEKTU
I. Temat projektu
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
II. Cele
1. ........................................................................................................................................................
2. ........................................................................................................................................................
3. ........................................................................................................................................................
III. Zadania, których wykonanie pozwoliło zrealizować cele
Zadania
Realizatorzy
IV. Źródła, które wykorzystaliśmy (bibliografia)
1. Słowne (książki, czasopisma)
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
2. Ikonograficzne (reprodukcje, zdjęcia)
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
3. Multimedialne (Internet, programy multimedialne, film)
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
V. Harmonogram konsultacji
Imię i nazwisko,
Temat konsultacji
specjalność
Termin
konsultacji
Podpis
specjalisty
VI. Prezentacja – jak przedstawimy efekt naszej pracy?
............................................................................................................................................................
VII. Autorefleksja
Działanie dobre
Działania wymagające
poprawy
Wnioski na przyszłość
VIII. Załączniki
IX. Podpisy realizatorów projektu
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 6
Załącznik 3.
Proponowane przez uczniów hasła: prawo, etyka, ontologia, estetyka, życie człowieka/
człowiek, odkrycia, przyroda – prawa natury, polityka, religia, nauka, główne pojęcia, cytaty sentencje
Załącznik 4.
PRZYKŁADOWA KARTA OCENY
Imię i
Praca Pomysłowość, Zbieranie Przetwarzanie Przygotowanie
Suma
nazwisko
w
twórcze
informacji
informacji
plakatu
punktów
ucznia zespole
działanie
Uczniowie oceniani są za poszczególne umiejętności w skali 1-6.
Materiał został opublikowany w ogólnopolskim czasopiśmie – „Forum
humanistów” nr 9-10/2002.
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 7