Publikacja darmowa

Transkrypt

Publikacja darmowa

Romuald Sztyk notariusz z Kluczborka
PRZEPISY WPROWADZAJĄCE
PRAWO O NOTARIACIE
Wprowadzenie.
Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o notariacie oraz o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o księgach
wieczystych z dnia 14 lutego 1991 r. 1 regulują szereg istotnych
zagadnień zmierzających do wprowadzania w życie nowego modelu notariatu ukształtowanego na zasadach zbliżonych do rozwiązania ustawowego przyjętego w okresie międzywojennym, a
także do obowiązujących w państwach Europy Zachodniej.
Ustawodawca musiał jednak uwzględnić aktualny stan prawny i obowiązki zlecone biurom notarialnym nie mieszczące się w
tradycyjnych formach działalności notarialnej. Powstała bowiem
potrzeba uregulowania wielu problemów organizacyjnych, kadrowych, traktujących przede wszystkim o nowych zasadach ustrojowych notariatu.
Ustawodawca ze swojego trudnego zadania w y w i ą z a ł się
zadawalająco, przyjmując optymalne zasady prawne pozwalające
na wprowadzenie w życie Prawa o notariacie.
Za pozytywne uznać należy objęcie przepisów wprowadzających odrębną ustawą, co nastąpiło w końcowym okresie prac
legislacyjnych.
Pierwsze projekty Prawa o notariacie zawierały przepisy
wprowadające jako ich część składową. Myślą przewodnią było
powtórzenie techniki legislacyjnej przyjętej w poprzednich ustawach.
W projektach ustaw przyjmowano różne koncepcje zmierzające do prywatyzacji notariatu polskiego. Wiele uwagi poświęcono
okresowi przekształcania przyjmując, iż powinien on nastąpić w
okresie trzech lat od chwili wejścia w życie ustawy Prawa o
39
R E J E N T Nr 2 - czerwiec 1991 r.
notariacie i dopiero na ostatnim etapie prac ustawodawczych
okres ten, pod w p ł y w e m oddziaływań inspirujących środowisk
notarialnych został skrócony do dwóch lat. Oddziaływania te, a
także działania Ministerstwa Sprawiedliwości spowodowały, iż w
ostatnich dwóch projektach zamierzono wprowadzić w życie Prawo o notariacie z dniem 1 stycznia 1991 r.
W i e l e propozycji przedstawianych przez członków komisji resortowych oraz no tar'ms zy nie znalazło wyrazu w ostatecznym
tekście obu ustaw. Przykładowo wymienić można czynności zlecone notariatowi w postępowaniu nieprocesowym. Proponowano
przypisanie mu czynności jedynie dotyczących otwarcia i ogłoszenia testamentu.
N i e została ona przyjęta, wbrew rozwiązaniom obowiązującym w państwach Europy Zachodniej.
Wprowadzono natomiast czynności o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku,
które mogą być również złożone przed sądem rejonowym.
W toku tworzenia nowego Prawa o notariacie rozważano różne koncepcje zmierzające do usytuowania postępowania wieczystoksięgowego w istniejących strukturach organizacyjnych
wymiaru sprawiedliwości, a także nowych zbliżonych do ukształtowanych w innych państwach.
W i e l u zwolenników zyskała propozycja powołania państwowych biur ksiąg wieczystych przy sądach rejonowych, w których
byliby zatrudnieni notariusze i asesorzy notarialni otrzymujący
obok wynagrodzenia zasadniczego również prowizyjne, jako jeden z czynników motywujących do wykonywania czynności.
Równolegle mieli istnieć notariusze wykonujący czynności notarialne.
Na wszystkich propozycjach, a także na ostatecznym rozwiązaniu ustawowym zaciążyły problemy ustrojowe istniejące w
państwowych biurach notarialnych.
Dla zrozumienia przyjętych konstrukcji prawnych przepisów
wprowadzających i samej ustawy - Prawa o notariacie, koniecznym w y d a j e się przedstawienie w zarysie dotychczasowych uregulować prawnych traktujących o instytucji notariatu, w
szczególności w przedmiocie przepisów wprowadzających.
40
Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie
W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27
października 1933 r. Prawo o notariacie
były one zawarte w
rozdziale IV tejże ustawy.
Ich zdaniem było między innymi ustosunkowanie się do poprzednich rozwiązań prawnych i stworzenie jednolitego i na ówczesne warunki współczesnego Prawa o notariacie.
Przyjęto, że notariusze mianowani przed dniem wejścia w
życie prawa stają się notariuszami w rozumieniu Prawa o notariacie. Dla złagodzenia utrudnień związanych z nowym rozwiązaniem prawnym i dla zapewnienia ciągłości obsługi prawnej
społeczeństwa przewidywano możliwość delegowania przez Ministra Sprawiedliwości do czasowego pełnienia obowiązków notariusza - sędziógo lub prokuratora.
Utrzymano podział notariuszy na urzędujących przy wydziale
hipotecznym sądu okręgowego i grodzkiego, a na obszarze obowiązywania tomu X części 1 Zwodu Praw - nie urzędujących przy
określonym wydziale hipotecznym.
Odstąpiono od możliwości jednoczesnego wykonywania zawodu notariusza i adwokata zobowiązując notariuszy do zadeklarowania w ciągu miesiąca czasu zamiar wykonywania jednego z
zawodów.
Trudności kadrowe wpłynęły także na wydanie przepisu
przejściowego w 1946 r. o możliwości przenoszenia i zwalniania
notariuszy oraz powierzenia tych obowiązków sędziom i prokuratorom. 4
Natomiast poglądy doktrynalne wpłnęły na upaństwowienie
notariatu. Przepisy wprowadzające, stanowiące również część
składową ustawy, służyły wprowadzeniu w życie nowego modelu
notariatu, obcego tej instytucji. 5
Z ważniejszych postanowień tych przepisów wskazać można
na usytuowanie zawodu notariusza wśród innych zawodów prawniczych.
Wprawdzie uznano, że notariusze wpisani na listę notariuszy
stają się notariuszami w rozumieniu tej ustawy (art. 58 ustawy)
jednakże przewidziano możliwość powierzenia tych czynności
przez prezesa sądu wojewódzkiego aplikantom notarialnym, osobom mającym kwalifikacje na notariusza oraz pracownikom
administracyjnym, którzy pracowali od pięciu lat w "zawodzie
41
notarialnym", a ostatnio w państwowych biurach notarialnych
na stanowiskach radcy, referendarza lub podreferendarza.
W sposób właściwy usytuowano w nowej strukturze organizacyjnej i prawnej asesorów i aplikantów notarialnych postanawiając iż wpisani na listę mogą być mianowani na stanowiska
notariuszy jeżeli spełnią wymagania określone w ustawie.
Ustawa ta, z dnia 25 maja 1951 Prawo o notariacie, w wyniku
przepisów wprowadzających znosi Izby Notarialne i wprowadza
notariat państwowy (art. 1 ustawy). Notariat państwowy stał się
organem państwowym, któremu zlecono, mocą odpowiednich roztrzygnięć prawnych, określone czynności będące we właściwości
sądów i im właściwe, a ze względów doktiynalnych przeniesione
do państwowych biur notarialnych.
Okres ten rozpoczął dekret z dnia 18 lutego 1955 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym niektórych dotychczasowych czynności sądowych. 6 Przepis ten przekazał do kompetencji
państwowych biur notarialnych wydawanie nakazu zapłaty w
postępowaniu nakazowym i upominawczym oraz przyjmowanie
oświadczeń o przyjęciu i odrzuceniu spadku.
Kodeks postępowania cywilnego potwierdził zasadę prowadzenia postępowania nakazowego i upominawczego przez państwowe biura notarialne, a nadto p r z y p i s y w a ł mu do j e g o
właściwości sprawy z zakresu spadkowego, obejmującego zabezpieczenie spadku i spis inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie
spadku oraz otwarcie i ogłoszenie testamentu. 7
Z kolei ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o przekazaniu
państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych 8 , czyni z notariatu istytucję bardziej odległą od przypisanej
roli, jaką tradycyjnie powinna wykonać.
Powołanym przepisem postanowiono bowiem, że określa się
właściwość miejscową dla czynności notarialnych, których treścią
jest przeniesienie, ustanowienie, zmiana lub zniesienie prawa
podlegającego wpisowi do ksiąg wieczystych (art. 2 ustawy).
A k t y notarialne, których treścią było ustanowienie, zmiana
lub zniesienie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej,
powinny (oprócz treści określonej w Prawie o notariacie) zawierać wniosek stron o dokonanie wpisu.
Wprowadzono nową definicję wpisu do ksiąg wieczystych,
stwierdzając, że dokonuje się go bez potrzeby wydania uprzednie-
42
go postanowienia zarządzającego jego dokonanie. Konsekwencją
tego było zmodyfikowanie postępowania rewizyjnego przez wprowadzenie zasady, że termin do wniesienia rewizji od wpisu dokonanego biegnie od dnia doręczenia zawiadomienia o wpisie, w
któiym zawarta jest jego istotna treść (art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy).
Przekazanie postępowania wieczystoksięgowego do państwowych biur notarialnych spowodowało określone przesunięcia kadrowe. W myśl art. 9 cytowanej ustawy Minister Sprawiedliwości
mógł delegować sędziów do pełnienia czynności w państwowych
biurach notarialnych na zasadach przepisu o ustroju sądów powszechnych. Rozszerzeniem tej zasady była możliwość delegowania s ę d z i ó w z a t r u d n i a n y c h p r z y p o s t ę p o w a n i u w i e c z y s t o
księgowym do państwowych biur notarialnych, przejmujących te
czynności (bez ich zgody) na okres do pięciu lat.
Przesunięcia kadrowe dotyczyły również pracowników administracyjnych zatrudnionych w tym postępowaniu, którzy z sądów zostali przeniesieni do państwowych biur notarialnych (art.
10 ustawy).
Przepisy wprowadzające ustawę z dnia 24 maja 1989 r.: Prawo o notariacie zawierają dział III, a wśród nich na podkreślenie
zasługuje ograniczenie odpowiedzialności notariusza jako płatnika poprzez nowelizację art. 14 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o
zobowiązaniach podatkowych i zrównania j e j z odpowiedzialnością przewidzianą w Kodeksie pracy. 9
Oceniając zatem konstrukcję prawną przepisów wprowadzających z dnia 14 lutego 1991 r., należy uwzględnić przedstawiony
•tan prawny jaki istniał w chwili tworzenia nowego prawa o
notariacie i z j a k skomplikowaneą problematyką zagadnień ustawodawca spotkał się, zmierzając do stworzenia nowego modelu
prawa o notariacie - historycznie i społecznie, a także zawodowo
mu przypisanego. Dopiero wówczas można obiektywnie ocenić na
ile przyjęte tam rozwiązania prawne są poprawne i w jakim
zakresie wykazano konieczną wyobraźnię ustawodawczą, znoszącą istotne trudności interpretacyjne powstałe przy wprowadzaniu w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo w
notariacie.
43
Czynność notarialna a postępowanie wieczysto - księgowe
Przepisy wprowadzające zawierają postanowienia o przekazaniu prowadzenia ksiąg wieczystych do właściwości sądów rejonowych. Zostało to dokonane w wyniku nowelizacji ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (art. 23 ustawy w
n o w y m brzmieniu) w przedmiocie określenia właściwości, zaś
okres wprowadzenia tej zasady wynika z dyspozycji art. 3 § 1
tychże przepisów. Przepisy te n a w z a j e m ze sobą korespondują,
j a k o że Minister Sprawiedliwości znosząc państ' owe biura notarialne podejmuje jednocześnie decyzję o przekazaniu prowadzenia k s i ą g w i e c z y s t y c h w ł a ś c i w y m sądom r e j o n o w y m po
utworzeniu kacelarii notarialnych na obszarze właściwości znoszonego biura.
Powinno to nastąpić w okresie nie dłuższym niż 2 lata od dnia
wejścia w życie ustawy, to jest do dnia 21 kwietnia 1993 r.
Chwila ta jest uzależniona również od spełnienia dalszych
przesłanek wymienionych w § 2 art. 7 cytowanej ustawy bowiem
Minister Sprawiedliwości rozpatrując wniosek o wyznaczeniu
siedzib kancelarii notarialnych notariuszom zatrudnionym w
państwowych biurach notarialnych uwzględnia:
- potrzeby funkcjonowania państwowych biur notarialnych do
czasu ich zniesienia,
- potrzeby sądów rejonowych
- i również uzasadniony interes notariusza, który wystąpił o w y znaczenie siedziby kancelarii.
Wykładnia gramatyczna powołanego przepisu uzasadnia tezę,
że wszystkie trzy przesłanki do zniesienia państwowego biura
notarialnego i przekazania prowadzenia ksiąg wieczystych właściwym sądom rejonowym muszą być spełnione jednocześnie. Do
takiego stanowiska dochodzi również resort sprawiedliwości. 1 0
Powstanie tych przesłanek jest z kolei uzależnione od kryteriów, które zostaną ustalone przez resort sprawiedliwości. M o g ą
one niekiedy być kolizyjne z oceną sytuacji dokonaną przez notariusza j a k o wnioskodawcy. Wystąpić j e d n a k mogą stany faktycz-
44
nie od niego niezależne, a do nich zaliczyć należy również określenie chwili kiedy następuje możliwość zniesienia państwowych
biur notarialnych, w których jest zatrudnionych więcej niż jeden
notariusz.
Przeważa pogląd, że znoszenie państwowych biur notarialnych powinno odbywać się w ramach województw, a w niektórych
uzasadnionych przypadkach można zastosować odstępstwo od tej
reguły. Posiada ona szereg zalet, a przede wszystkim pozwala na
zniesienie wszelkich emocji przy tworzeniu kancelarii notarialnych, a jednocześnie wyzwala czynnik mobilizujący do spełnienia przesłanek ustawowych wymienionych w § 2 art. 7 ustawy.
Odstępstwo od przyjętej zasady powinno mieć charakter wyjątkowy, jako że w przeciwnym razie doprowadzi ono do weryfikacji podstawowego i słusznego założenia. Ma to szczególną
wymowę wobec konieczności potraktowania w sposób identyczny
wszystkich notariuszy, a w tym także kierowników jednostek, na
których ciąży odpowiedzialność za doprowadzenie do wykonania
przedstawionych przesłanek warunkujących również i im wyznaczenie siedziby kancelarii notarialnej.
Definicje ustawowe wymienionych przesłanek nie są precyzyjne i w związku z tym wydaje się konieczne ustalenie przez Ministerstwo Sprawiedliwości jednakowych kryteriów dla wszystkich
państwowych biur notarialnych.
Odnoszą się one do wielu problemów, gdyż poprzez pojęcie
potrzeby funkcjonowania państwowych biur notarialnych, należy
rozumieć zarówno przesłanki negatywne j a k i pozytywne. Do
tych pierwszych należeć będzie zaprzeczenie istoty ich dalszego
istnienia po wypełnieniu zadań mieszczących się w przyjętych
kryteriach. Rozumieć należy przez to, iż powinne one wykonać w
sposób należyty obowiązki na nie nałożone i dotyczące bieżącego
prowadzenia postępowania wieczystoksięgowego, celem stworzenia z kolei możliwości jego kontynuacji przez sądy rejonowe, bez
istotnych zakłóceń.
Potrzeby sądów rejonowych nie zostały określone. Pojęcie to
jest szerokie i można przez nie rozumieć zarówno potrzeby kadrowe, lokalowe oraz prowadzenie postępowania wieczystoksięgowego na bieżąco.
Zaspokoić te potrzeby w pewnym zakresie mogą, znoszone
państwowe biura notarialne - podejmując trud zlikwidowania
45
ewentualnych zaległości w postępowaniu wieczystoksięgowy
Pozostałe zaś są niezależne od notariuszy i będą oceniane prz
organ wymiaru sprawiedliwości.
Uzasadniony interes notariusza zmierza w kierunku utworzt
nia kancelarii notarialnej. Dojście do tego celu jest uwarunkowt
ne spełnieniem się przesłanek ustawowych.
Prognozowanie zatem terminu przekazania ksiąg wieczystyct
do sądów rejonowych jest w chwili obecnej trudne do przewidze
nia, poza terminem ustawowym (dwuletnim) określonym w ustawie.
Nowelizacja ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, poza przekazanie,n prowadzenia ksiąg wieczystych do właściwości sądów rejonowych, nadała nowe brzmienie
art. 40, który nakazuje przesyłanie przez notariusza wypisu aktu
notarialnego (wymienionego w art. 39 tejże ustawy) w terminie
siedmiu dni od dnia jego sporządzania - sądowi rejonowemu właściwemu do prowadzenia księgi wieczystej dla danej nieruchomości.
Pozostałe zmiany mieszczą się w tej konwencji, a ponadto
aktualizują treść poszczególnych przepisów wobec zniesienia komisji arbitrażowej.
Wejście w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawa o
notariacie w sposób zasadniczy zmienia obowiązki notariusza w
kancelariach notarialnych wobec postępowania wieczystoksięgowego. Obowiązki jego będą określone w postanowieniach art.
39, 40 i 61 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece.
W myśl postanowienia art. 39 powołanej ustawy, będzie on
obowiązany zamieszczać w akcie notarialnym także wniosek o
dokonanie wpisu w księgach wieczystych, o ile treścią jego będzie
ustanowienie, zmiana lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w
księdze wieczystej.
Wpis aktu notarialnego zawierającego ten wniosek notariusz
powinien przesłać w terminie siedmiu dni od chwili jego sporządzenia sądowi rejenowemu, właściwemu do prowadzenia ksiąg
wieczystych.
Wniosek ten należy również zamieścić w akcie notarialnym,
którego treścią jest przeniesienie własności nieruchomości (w
przypadku braku księgi wieczystej zaginięcia lub zniszczenia)
46
celem zaproponowania j e j założenia (art. 61 ust. 2 powołanej
xista wy).
Wniosek zawarty w akcie notarialnym jest zatem jego częścią
składową, a na notariuszu ciąży obowiązek jego zamieszczenia w
nim. Nie jest on jednak wnioskodawcą, skoro w myśl ust. 3 art.
38 tejże ustawy są one składane przez osobę, na której rzecz wpis
ma nastąpić albo przez osobę, która ma być wpisem dotknięta,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. T y m przepisem
szczególnym będzie dyspozycja zawarta w art. 39 ustawy, ale
tylko w zakresie zamieszczenia wniosku w akcie notarialnym.
Z obowiązku tego jest notariusz zwolniony przy dokonywaniu
czynności notarialnej nie w formie aktu notarialnego, chociaż
dotychczasowa praktyka zmierzała do ich zamieszczania w czynnościach tego rodzaju. Było to uzasadnione spełnieniem się warunku pełnej obsługi prawnej, która miała inny wyraz gdy
postępowanie wieczysto księgowe było prowadzone przez notariusza.
Obowiązek notariusza został zatem zawężony jedynie do zamieszczenia wniosku niezbędnego w postępowaniu wieczystoksięgowym i tylko w aktach notarialnych.
Przepisy nie nakładają na niego także obowiązku pobrania
opłaty sądowej, a więc wpisu stosunkowego i stałej opłaty należnej od tego wniosku.
Nie zamieszczenie wniosku o ujawnienia praw w księdze wieczystej w akcie notarialnym spowodować może określoną odpowiedzialność cywilną, a także dyscyplinarną notariusza, w razie
poniesienia przez strony uczestniczące w czynności cywilnoprawnej ujemnych konsekwencji.
Wada ta, może być sanowana poprzez złożenie przez notariusza odrębnego wniosku jako części uzupełniającej aktu notarialnego a także przez osoby występujące w akcie notarialnym. Musi
być to jednak spełnione na piśmie, zgodnie z zasadą obowiązującą
w postępowaniu wieczystoksięgowym, stosownie do której wpisy
w tym przypadku będą dokonywane jedynie z wniosku chyba, że
przepis szczególny w trakcie postępowania wieczystoksięgowego
spowoduje konieczność dokonania wpisu z urzędu.
Przyjęto rozwiązanie ustawowe nie stwarza również warunków dla notariusza by był uczestnikiem postępowania przy rozpoznawaniu wniosku przez sąd rejonowy.
47
Stosownie bowiem do art. 51 ust. 1 zdanie pierwsze niniejszej
ustawy o dokonanym wpisie zawiadamia się wnioskodawcy, sosoby na których rzecz wpis nastąpił i osoby, których prawa zostały
wpisem dotknięte. Sąd rejonowy będzie zwolniony z tego obowiązku wobec osób, które przed dokonaniem wpisu oświadczyły
na piśmie, że zrzekają się zawiadomieńia, zawierająoego istotną
treść wpisu.
'
s- " i q d i « biv{pi««;ii mu
Również nie zostaną doręczone notariuszowi postanowienia i
zarządzenia sądu rejonowego, od których przysługuje środek odwoławczy. N i e zostanie on powiadomiony także o odmowie wpisu
i o wyznaczeniu wnioskodawcom z wniosku zamieszczonego w
akcie notarialnym terminu do usunięcia przeszkody do wpisu.
Przyjmując powyższy zakres obowiązków n ^ąriusza ustawodawca odstąpił od rozwiązań prawnych ukształtowanych w poprzednich uregulowaniach prawnych.
Były one bardziej precyzyjne i stwarzały możliwość aktywnego uczestnictwa notariusza w trakcie całego postępowania wieczysto księgowego.
W dekrecie z dnia 11 października 1946 r. prawa o księgach
wieczystych 10 , na notariuszu, który sporządził akt mający być
podstawą wpisu do księgi wieczystej z tytułu umocowania ustawowego, ciążył obowiązek złożenia wniosku w imienub interesowanych a także obowiązek podejmowania dalszych czyimóści w
ich imieniu, potrzebny ido uzyskaniii wpisu; i w szczególności do
wnoszenia środków odwoławczych^ r r m U •<< ł
>>r.
;t<- • •
Pod rządem obowiązywania tego pi-zepisu stosowano wykładnię, według do której notariusz jest uprawniony do składania
wniosków z wszystkich czynności przez niego sporządzonych, o
ile wywołują one potrzebę ujawnienia praw w księdze wieczystej. 1 1
Umocowanie ustawowe do składania wniosków było rozszerzone ponadto na akty sporządzone przez innych notariuszy i w
oparciu o inne dokumenty, o ile służyć one miały do wykazania
następstwa praw w księdze wieczystej.
Notariusz występował wówczas jako pełnomocnik zainteresowanych i ta okoliczność miała swój wyraz w terści redakcji wniosku. 1 2
Notariusz był władny złożyć również wniosek o cofnięcie wniosku już przez niego złożonego, w razie zaistnienia przesłanek
48
ustawowych upoważniających go do podejmowania tego działania, jednakże powinien wykazać się odrębnym pełnomocnictwem.
Notariusz, który sporządził akt obejmujący umowę przenoszącą własność nieruchomości był obowiązany z urzędu przesłać w
ciągu tygodnia wypis aktu do sądu prowadzącego właściwą księgę wieczystą, wraz z wnioskiem o dokonanie wpisu.
Wniosek ten nie był częścią składową aktu (art. 41 tej ustawy).
Przepis ten nie wyłączał uprawnień zainteresowanych do złożenia wniosku o wpis.
W literaturze prawniczej istniał pogląd, że wnioski składa się
w przypadku umowy przenoszącej własność 13 , a także w razie
braku księgi wieczystej i o złożenie do zbioru dokumentów. 1 4
Wniosek notariusza, jako odrębne pismo, odpowiadać musiał
ogólnym wymaganiom wniosku, od którego pobierał należne opłaty sądowe, a w wyjątkowych przypadkach mógł od tego odstąpić, informując o tym we wniosku.
Zasada obligatoryjności wniosku mieściła się w regułach materialnych prawa o księgach wieczystych, a także była następstwem wiary publicznej. 6
Mimo to, że notariusz był ustawowym pełnomocnikiem do
składania wniosku, sąd bezpośrednio do zainteresowanych kierował wszystkie postanowienia do usunięcia braków stanowiących
przeszkodę do dokonania wpisu.
O doknonanym wpisie zawiadamiało sie osobę, na której rzecz
wpis nastąpił oraz osoby, których prawa zostały wpisem dotknięte (art. 53 § 1 tej ustawy).
Zawiadomienie doręczono wymienionym osobom wraz z odpisem postanowienia zarządzającego dokonanie wpisu.
O dokonanym wpisie były powiadomione również państwowe
biura notarialne 17 , które złożyły wniosek. Notariusz w porozumieniu ze stronami, a nawet bez tego uzgodnienia, w przypadkach niecierpiących zwłoki b y ł w ł a d n y wnieść r e w i z j ę od
postanowienia sądowego odmawiającego wpisu. 1 8 W okresie obowiązywania tych przepisów w doktrynie prawniczej, a w szczególności przez St. Breyera, była rozważana kwestia ułomności
wniosków składanych przez notariusza. Ułomność ta polegała na
tym, że wniosek nie mógł być rozpoznany zaś prawa z niego
wynikające ujawnione w księdze wieczystej, ponieważ sam akt
49
był "niedojrzały" aby na jego podstawie te prawa zostały ujawnione. 1 9 Istnieć mogły wady postępowania po stronie zbywcy, j a k np.
brak pełnomocnictwa przy akcie oraz wady po stronie nabywcy.
Rozważania niniejsze o tyle są istotne, że wystąpić mogą także
pod rządem aktualnego postępowania wieczystoksięgowego i z
wielu powodów uzyskują przymiot aktualności.
Przyjmowano, że nieprzesłanie wniosku do sądu spowodować
może odpowiedzialność dyscyplinarną notariusza, zaś zaniechanie złożenia wniosku pozbawia go możliwości reprezentacji.
Zarówno w okresie obowiązywania tych przepisów, j a k również z chwilą przekazania sądom rejonowym prowadzenia ksiąg
wieczystych nabierze szczególnego znaczenia wzmianka o wniosku w księdze wieczystej.
Domniemywać można, że wystąpią wnioski kolizyjne i wtedy
wzmianka "blokuje" księgę wieczystą dla wpisu wniosku o wyższych numerach kolejnych. 20
Obowiązki notariusza w postępowaniu wieczystoksięgowym
zostały odmiennie określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 1964
r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia
ksiąg wieczystych. 2 1
Zgodnie z art. 5 ust. 1 powołanej ustawy akt notarialny, którego treścią jest ustanowienie, zmiana lub zniesienie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej, musiał zawierać wniosek
o dokonaniu wpisu. Wskazano, że wniosek ten jest częścią składową aktu notarialnego, który powinien przede wszystkim zawierać treść wynikającą z prawa o notariacie.
W razie braku przeszkód do wpisu państwowe biuro notarialne właściwe do prowadzenia ksiąg wieczystych, dokonywało wpisu w księdze wieczystej, zgodnie z treścią aktu i wnioskiem stron.
O dokonanym wpisie zawiadamiało się strony oraz osoby, których prawa zostały wpisem dotknięte, podając w skrócie jego
istotną treść.
Nałożono na państwowe biura notarialne obowiązek pobierania opłaty i zwrot wydatków na zasadach określonych w przepisach o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (art. 3 ust. 2
ustawy).
W okresie obowiązywania przedstawionych przepisów i pod
rządem ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece postępowania wieczystoksięgowe, przy rozpoznawaniu
50
wniosku o wpis w księdze wieczystej (art. 37 ustawy i w postępowaniu o założeniu księgi wieczystej art. 60 ust. 2 u s t a w y ) stosuje
się zasady obowiązujące w postępowaniu nieprocesowym p r z y
uwzględnieniu zmian wynikających z niniejszej ustawy.
W postępowaniu nieprocesowym natomiast (w myśl art. 13 § 2
kpc.) stosuje się odpowiednio przepisy o procesie chyba, że przypisy szczególne stanowią inaczej.
Zasady te oddziaływują na redakcję wniosku o ujawnienie
p r a w w księdze wieczystej, który powinien odpowiadać ogólnym
w a r u n k o m p r z y p i s a n y m procedurze c y w i l n e j dla wszystkich
pism ( art. 126 kpc. ) z zachowaniem także zasad określonych w
postępowaniu wieczystoksięgowym. W związku z tym, wniosek
ten j a k o pierwsze pismo nie będzie zawierał wszystkich danych
wymienionych w § 2 art. 126 kpc. Musi on j e d n a k zawierać treść
konieczną zawierającą dokładne określenie żądania, j a k o że pozostałe przesłanki pierwszego pisma jako wszczynającego postępowania powinny być określone w treści aktu notarialnego.
Dokumenty zaś, j a k o załączniki wniosku powinny być określone
we wniosku, a jeżeli nie stanowią one podstawy wpisu, j e d n a k ż e
mają one udokumentować następstwo prawne i okoliczność ta nie
została w treści aktu notarialnego zaakcentowana, powinny być
wymienione jako załączniki wniosku.
Wniosek w postępowaniu wieczystoksięgowym powinien być
należycie opłacony i sąd rejonowy nie podejmie żadnych czynności w razie nie uiszczenia należnej opłaty. 2 2 Sąd rejonowy j e s t
również obowiązany badać wartość przedmiotu wniosku i stosować w tej mierze obowiązujące zasady. Obowiązek uiszczenia
opłaty sądowej został przeniesiony na wnioskodawcę.
Postępowanie nieprocesowe
W wyniku nowelizacji art. 640 § 1 Kodeksu postępowania
cywilnego oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku, może być założone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego
okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu
składającego oświadczenie.
51
Jednocześnie notariusz lub sąd zostali obowiązani do niezwłocznego przesłania oświadczenia wraz z załącznikami do sądu
spadku.
Czynności te, były przypisane państwowym biurom notarialnym dekretem z dnia 18 lutego 1955 r. o przekazaniu państwow y m biurom notarialnym niektórych dotychczasowych czynności
sądowych. 23 Zostały one rozszerzone ustawa z dnia 17 listopada
1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. 4 na zabezpieczenie
spadku i ogłoszenie testamentu. Prawo o notariacie uznało je
jako czynności zlecone, do których stosuje się przepisy do nich się
odnoszące. 25 W świetle nowego Prawa o notariacie należy rozważyć zagadnienie na ile czynności te podlegają temu prawu, a w
jakim zakresie stosuje się przepisy traktujące o tym. Wątpliwości
te nie występowały w okresie obowiązywania dawnego Prawa o
notariacie, jako że art. 49 § 2 ustawy stwierdza że notariusze
dokonują również czynności określonych, między innymi w przepisach o postępowaniu spadkowym.
Nie wydaje się zatem zasadne sporządzenie tych czynności w
formie aktu notarialnego, przypisanego również protokołom. Nie
można bowiem do takiego wniosku dojść w wyniku wykładni art.
104 obecnego Prawa o notariacie, a tym bardziej na podstawie
art. 71 dotychczasowego Prawa o notariacie. Brzmienie obu przepisów jest identyczne, a tryb dokonywania tych czynności można
weryfikować jedynie w zakresie nadania nowej treści ustrojowi
notariatu. Ustawodawca postanowił jednak, że notariusz sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów, do których
będą miały zastosowanie zasady z tych przepisów wynikające.
Umieszczenie tych czynności w dziale II mówiącym o czynnościach notarialnych ma to znaczenie, że wykonuje je notariusz.2'"1
Czynności te, są dokonywane w postępowaniu nieprocesowym, a zatem stosownie do dyspozycji art. 13 § 2 kpc. będą miały
odpowiednio zastosowanie przepisy o procesie, chyba że przepisy
te postanawiać będą inaczej.
Stwierdzenie niniejsze rodzi określone skutki dla zachowania
się notariuszy przy dokonywaniu czynności, w tym rozmiarze
zleconych mu przez dyspozycję art. 640 § 1 kpc. w nowym brzmieniu. I w tym kontekście należy rozpatrywać obowiązek przewidziany w art. 643 kpc. mówiący o tym, że o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które we-
52
d^ug oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane
do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. Obowiązek ten w
brzmieniu art. 643 kpc. przed nowelizacją był adresowany do
państwowego biura notarialnego, zaś w nowym brzmieniu nie
został on określony. I ta okoliczność, j a k również obowiązek niezwłocznego przesłania oświadczenia wraz z załącznikami do sądu
spadku, pozwalają na aprobatę tezy między innymi Adolfa Dzyy wyrażonej w czasie obowiązywania postępowania wynikającego z poprzedniej redakcji tego przepisu. W konkluzji przyjąć
można pogląd, iż obowiązek ten ciąży na sądzie spadku, a nie
notariuszu sporządzjącego oświadczenie.
Przyjmując zaś oświadczenie należy uwzględnić aktualny
stan prawny, z którego wynika między innymi, że zostały zniesione .zezwolenia organów państwowych na przyjęcie spadku lub
zapisu. 28
i
Notariusz przy odbiorze oświadczeń nie bada uprawnień składającego oświadczenia w kierunku udowodnienia, że jest on rzeczywiście spadkobiercą oraz iterminu określonego w prawie
materiplnym.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
może, być również złożone przez pełnomocnika, jednakże pełnomocnictwo, powinno być udzielone na piśmie, zaś podpis notarialne p o ś w i a d c z o n y ( a r t . 1018 § 3 K o d e k s u c y w i l n e g o ) .
Oświadczenie takie może być również złożone przez przedstawiciela ustawowego, w imieniu osoby nie mającej pełnej zdolności
do czynności prawnej, jednakże za uprzednim zezwoleniem sądu
opiekuńczego (art. 101 § 1, 156 i 178 § 2 Kr i o). Zgodnie z
obowiązującymi zasadami oświadczenie o przyjęciu lub podrzuceniu spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu i nie może być odwołane (art. 118 § 2 kc.).
Istnieje natomiast możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, o ile zostało ono złożone pod wpływem błędu
lub groźby, które dla wywołania skutków prawnych wymaga zatwierdzenia przez sąd.
Oświadczenie powyższe powinno być złożone przed notariuszem, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub
pobyt składającego oświadczenie.
W ten sposób została określona właściwość miejscowa, jednakże nie zachowanie j e j nie wywołuje ujemnych skutków prawnych
dla składającego oświadczenie.
53
Odmowa dokonania czynności nie mieści się w dyspozycji art.
81 obecnego P r a w a o notariacie, można j e d y n i e ją r o z p a t i y w a ć z
zachowianiem postanowień art. 200 kpc., uznając się za niewłaściwego do sporządzenia tej czynności.
Stosownie do art. 19 § 1 przepisów wprowadzających, s p r a w y
nie zakończone podlegają, z dniem wejścia w życie ustawy, rozpoznaniu przez właściwy sąd rejonowy. Problem zrodził się co do
s p r a w o zabezpieczenie spadku, j a k o że z powodu obowiązku
w y k o n y w a n i a czynności nadzorczych, zakreślenie ich w repertor i u m Ns nastąpiło dopiero z chwilą wydania postanowienia o
uchyleniu zabezpieczenia. N i e w y d a j e się jednak, by w t y m zakresie należało stosować zasadę właściwości sądu przewidzianą
w art. 15 § 1 kpc. W przeciwnym razie notariusz, nie posiadając
delegacji ustawowej , prowadziłby nadal czynności nadzorcze nad
postępowaniem o zabezpieczenie spadku.
P r a w o o notariacie i przepisy wykonawcze w sprawie prowadzenia ksiąg notarialnych nie przewidują prowadzenia repertor i u m Ns., do którego należałoby w p i s y w a ć oświadczenia w
postępowaniu spadkowym. Zmusza to do przyjęcia poglądu, iż w
ramach czynności zleconych, do których stosują się przepisy tych
czynnością odpowiadające, notariusz będzie prowadził repertorium Ns i pobierał należną opłatę sądową. 3 0
S p r a w y z zakresu prawa spadkowego oraz dotyczące tych
spraw urządzenia ewidencyjne, państwowe biura notarialne pow i n n y zatem przekazać, w części dotyczącej wyłączenia ich właściwości, z dniem wejścia w życie ustawy P r a w a o notariacie, to
j e s t z dniem 21 k ./ietnia 1991 r.
Status prawny notariusza i innych pracowników.
Notariusze działający w dniu wejścia w życie ustawy - P r a w o
o notariacie w państwowych biurach notarialnych i indywidualnych kancelariach notarialnych w myśl art. 6 przepisów wprowadzających pozostają notariuszami w siedzibie tych biur i
kancelarii.
Powołany przepis przewidział jednakże zastrzeżenie w art. 7
tejże ustawy polegający na tym, że:
54
a) notariusze w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie
ustawy Prawa o notariacie złożą wnioski o wyznaczeniu im siedzib
kancelarii notarialnej albo
b) w tym samym terminie wnioski o powołaniu na stanowisko
sędziego sądu rejonowego.
Konsekwencją nie złożenia wniosku o wyznaczeniu siedziby
kancelarii notarialnej w podanym terminie jest rozwiązanie stosunku pracy po upływie trzech miesięcy od dnia doręczenia mu
zawiadomienia Ministra Sprawiedliwości o zwolnieniu. Koniec
terminu o ustaniu stosunku pracy nie może jednak być wcześniejszy jak dzień zniesienia państwowego biura notarialnego, w
którym notariusz był zatrudniony. Na wniosek notariusza termin
ten może być krótszy, (art. 9 § 2 przepisów wprowadzających).
Natomiast z dniem doręczenia notariuszowi zawiadomienia o
wyznaczeniu siedziby kancelarii notarialnej, dotychczasowy stosunek pracy z nim wygasa, (art. 9 § 1 przepisów wprowadzających).
Spotykamy się zatem z różnymi sytuacjami prawnymi w zakresie ustania stosunku pracy z notariuszem. Następuje on zarówno przez jego wygaśnięcie, a także rozwiązanie. Zasady te są
zgodne postanowieniami Kodeksu pracy, jako że w myśl przyjętego tam porządku prawnego, ustanie stosunku pracy następuje w
wyniku rozwiązania umowy o pracę albo przez j e j wygaśnięcie.
Umowa o pracę wygasa stosownie do dyspozycji przewidzianej w
art. 63 Kodeksu pracy, w przypadkach określonych w tym przepisie oraz w przepisach szczególnych. T y m szczególnym przepisem
jest zatem rozwiązanie prawne ukształtowane w art. 9 § 1 przepisów wprowadzających. W literaturze prawniczej uznaje się za
cechę charakterystyczną wygaśnięcia umowy o pracę ustanie łączącego stosunku prawnego ex lege bez składania oświadczeń
woli stron występujących przy umowach ex contractu. 31
Powołanie notariusza na sędziego sądu rejonowego może wystąpić w dwóch przypadkach, a mianowicie: z jego inicjatywy
(art. 7 § 1 przepisów wprowadzających), albo na wniosek Ministra Sprawiedliwości, który za zgodą notariusza zgłosi jego kandydaturę na to stanowisko, w razie powstania kolizji interesów
notariuszy ubiegających się o wyznaczenie siedziby kancelarii
55
notarialnej w tej samej miejscowości (art. 7 § 3 przepisy wprowadzające).
Powołanie notariusza na sędziego sądu rejonowego podlega
ogólnym zasadom wynikającym z Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej oraz ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych. 32
Przepisy wprowadzające honorują te przepisy postanawiając,
że Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o powołanie sędziów rejonowych
spośród notariuszy zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sędziów w sądach wojewódzkim oraz przez Ministra Sprawiedliwości (art. 8 § 1 przepisów wprowadzających).
W sytuacji natomiast, gdy kandydatura notariusza na stanowisko sędziego nie została zgłoszona Krajowej Radzie Sądownict w a , względnie gdy Krajowa Rada Sądownictwa nie przedstawiła
wniosku Prezydentowi o powołanie go na to stanowisko, Minister
Sprawiedliwości wyznaczy na wniosek notariusza siedzibę kancelarii notarialnej. Wtenczas stosuje się postanowienia art. 7
przepisów wprowadzających, czyli że w terminie trzech miesięcy
od chwili powzięcia wiadomości o tych zdarzeniach notariusz jest
uprawniony do złożenia wniosku Ministrowi Sprawiedliwości o
wyznaczeniu mu siedziby kancelarii notarialnej.
Będą miały wówczas zastosowanie wszystkie zasady tam wymienione za wyjątkiem powołania notariusza na stanowisko sędziego sądu rejonowego, ponieważ ten tryb postępowania został
już wyczerpany.
Jedynie w razie zgłoszenia kandydatury notariusza na stanowisko sędziego Krajowej Radzie Sądownictwa, Minister Sprawiedliwości może delegować go do sądu rejonowego i powierzyć
pełnienie na czas oznaczony czynności sędziowskich w tym sądzie
w sprawach ksiąg wieczystych (art. 8 § 2 przepisów wprowadzających).
Wyznaczając notariuszom siedziby kancelarii notarialnej Minister Sprawiedliwości zasięga opinii Rady właściwej Izby Notarialnej (art. 7 § 4 przepisy wprowadzające).
Opinia ta ma znaczenie informujące a nie decydujące i Minister Sprawiedliwości jest władny zająć odmienne stanowisko
szczególnie w sytuacji, gdy w tej samej miejscowości kilku notariuszy złożyło wnioski o wyznaczenie siedziby kancelarii i może
56
wyznaczyć notariuszowi siedzibę w innej pobliskiej miejscowości
w tym samym województwie albo zająć stanowisko alternatywne
w tym przepisie wymienione.
Pracownicy administracyjni i obsługi zatrudnieni w państwowych biurach notarialnych stają się, zgodnie z brzmieniem art.
11 § 1 przepisów wprowadzających, z dniem zniesienia tych biur,
pracownikami sądów rejonowych na których obszarze właściwości znajdowały się znoszone biura. Pracownicy ci w terminie
trzech miesięcy od dnia zniesienia państwowego biura notarialnego, w którym byli zatrudnieni mogą złożyć oświadczenie o
odmowie dalszego zatrudnienia. W razie złożenia takiego oświadczenia, co może występować przede wszystkim w razie propozycji
przejścia do kancelarii notarialnej, stosunek pracy rozwiązuje się
po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia w
ostatnim dniu miesiąca kalendarzowego. Na wniosek pracownika
termin ten może być krótszy.
Status prawny asesora notarialnego został uregulowany odmiennie. Minister Sprawiedliwości, znosząc państwowe biuro notariualne, może powołać (zatrudnionego w tym biurze asesora
notarialnego na jego wniosek) na notariusza w razie spełnienia
przez niego wymagań określonych w art. 11 Prawa o notariacie i
trwania asesury conajmniej przez jeden rok oraz wyznaczyć mu
siedzibę kancelarii notarialnej (art. 10 § 1 przepisów wprowadzających). W stosunku do asesora stosuje się wówczas postanowienia art. 7 tejże ustawy, ale tylko w zakresie powołania go na
notariusza.
Minister Sprawiedliwości może powołać asesora notarialnego
(na jego wniosek) na stanowisko asesora sądowego, w razie nie
powołania go na notariusza i nie zawarcia umowy o pracę z
notariuszem prowadzącym kancelarię notarialną.
W stosunku do niego (w razie powołania go na notariusza lub
zawarcia umowy o pracę z notariuszem prowadzącym Kancelarię
notarialną) stosuje się zasady przewidziane w art. 9 § 1 ustawy o
wygaśnięciu stosunku pracy z chwilą spełnienia się tych zdarzeń.
Rozwiązanie stosunku pracy z asesorem notarialnym następuję natomiast na warunkach wymienionych w art. 9 § 2 przepisów wprowadzających, a więc na takich samych zasadach j a k w
stosunku do notariusza, o ile nie spełniły się żadne przesłanki
57
przedłużające umowę o pracę, zarówno z tytułu j e j zwai
względnie z powołania.
Aplikanci notarialni stanowią kolejną grupę pracowniczą,
której w okresie dwu lat od dnia wejścia w życie ustawy stos
się odpowiednio przepisy o aplikantach sądowych. Prezes są.
wojewodzkiego przydziela jednak aplikanta notarialnego do okr
słonego państwowego biura notarialnego lub sądu rejonoweg
Może on, za zgodą notariusza prowadzącego kancelarię notariii
ną, skierować aplikanta notarialnego do odbycia praktyki w kacelarii n o t a r i a l n e j tego notariusza (art. 17 § 1 przepisó*
prowadzających).
Przepis ten ma charakter przejściowy i w tym kontekście
można rozpatrywać zarówno jego zalety j a k i wady. Stwarza si^
im możliwość złożenia egzaminu przed komisją egzaminacyjną
(art. 74 Prawa o notariacie). Nie zapewnia się jednak właściwego
przebiegu okresu szkolenia w razie wystąpienia przesłanek negatywnych, uniemożliwiających przydzielenia go do określonego
państwowego biura notarialnego, względnie odmowy notariusza
prowadzącego kancelarię notarialną do odbycia praktyki w jego
kancelarii. Rolą samorządu notarialnego będzie wówczas podejmowanie takich działań, które pozwolą aplikantowi notarialnemu na odbycie p r a k t y k i w kancelarii notarialnej, w tych
sytuacjach, gdy w okresie przejściowym i przed przystąpieniem
do egzaminu notarialnego, zostaną zniesione państwowe biura
notarialne w danym województwie. Istnieje w prawdzie szansa
przeniesienia aplikanta notarialnego do innego województwa.
Aplikanci notarialni powinni jednak odbywać praktykę notarialną przewidzianą dla nich w art. 72 Prawa o notariacie i
przepisu wykonawczego. 3 3
Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie organizacja i prowadzenie aplikacji notarialnej przypisana jest zgodnie z postanowieniami Rozdziału 7 Prawa o notariacie samorządowi notarialnemu. 34
Z tą chwilą zatrudnienie aplikanta notarialnego następuje
przez notariusza prowadzącego kancelarię lub przez Radę Izby
Notarialnej, zaś przebieg praktyki oraz sposób ich doboru określają przepisy wykonawcze wydane przez Ministra Sprawiedliwości na zasadzie art. 71 § 4, 75 Prawa o notariacie. 35
58
Do aplikantów notarialnych stosuje się odpowiednio przepisy
§ 2 art. 11 przepisów wprowadających regulujących zatrudnienie
pracowników administracyjnych i obsługi.
Rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy z notariuszem,
asesorem notarialnym, aplikantem notarialnym i innym pracownikiem państwowego biura notarialnego w y w o ł u j e skutki prawne
przewidziane w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach r o z w i ą z y w a n i a z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn zakładu pracy oraz o zmianie u s t a w 3 6 z powodu likwidacji zakładu pracy.
W s z y s t k i m zatem w y m i e n i o n y m pracownikom, z którymi zostanie rozwiązany lub wygaśnie stosunek pracy przysługuje odprawa pieniężna i dodatek wyrównawczy.
Wysokość odprawy pieniężnej jest uzależniona od okresu pracy i wynosi ona w przypadku przepracowania mniej niż 10 lat w
wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, p o w y ż e j 10 lat lecz
nie mniej niż 20 lat dwumiesięczne wynagrodzenie, a p o w y ż e j 20
lat trzymiesięczne wynagrodzenie. Odprawę pieniężną ustala się
według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a wydatki z tego tytułu pokrywane są ze środków zakładu budżetowego.
Powołana ustawa reguluje również zasady wypłacania dodatku wyrównawczego obciążającego środki Funduszu Pracy.
Przepisy przejściowe
Ustawodawca uregulował zagadnienia związane z wprowadzeniem prywatyzacji notariatu postanawiając, że do czasu zniesienia p a ń s t w o w y c h biur notarialnych i do natariuszy oraz
innych pracowników zatrudnionych w tych biurach i notariuszy
prowadzących indywidualne kancelarie notarialne i do tych kancelarii stosuje się ustawę dotychczasową i inne dotychczasowe
właściwe przepisy, chyba że ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. P r a w a o notariacie stanowi inaczej.
Do opłat za dokonanie czynności notarialnej stosuje się do
czasu utworzenia kancelarii notarialnej przepisy art. 59 dotychczasowej ustawy.
W myśl zaś tego przepisu, państwowe biura notarialne za
dokonanie czynności notarialnej pobierają opłaty, których wyso-
59
kość, tryb pobierania i zwalniania reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 października 1989 r. w sprawie
opłat za dokonanie czynności notarialnych. Przepis ten wywołuje
ten skutek, że w pewnym okresie powstanie swoisty dualizm w
zakresie pobierania ekwiwalentu za dokonane czynności notarialne, które w państwowych biurach notarialnych będą pobierane na zasadach i w wysokości w przepisie wymienionych, a w
kancelariach notarialnych będzie pobierane wynagrodzenie (taksa notarialna) określone na podstawie umowy ze stronami czynności nie wiąże wyższe jednak j a k maksymalne stawki taksy
notarialnej właściwej dla danej czynności. 3 I ta okoliczność przemiawia za tym, aby czas wprowadzania jednolitych zasad funkcjonowania notariatu w wyniku prywatyzacji został skrócony.
Do przechowywania i składania do archiwum dokumentów,
obejmujących dokonane czynności notarialne oraz sposobu prowadzenia ksiąg wieczystych, stosuje się również przepisy dotychczasowej ustawy wydane na podstawie art. 77 Prawa o notariacie
z dnia 24 maja 1989 r.
Przepisy ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawa o notariacie
stosuje się natomiast do samorządu notarialnego, odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy zatrudnionych w państwowych
biurach notarialnych i notariuszy prowadzących indywidualne
kancelarie, a ponadto do czynności notarialnych dokonywanych
w tych biurach i kancelariach (art. 5 zdanie 1 ustawy).
Czynności notarialne powinny być zatem dokonane w chwili
obecnej w trybie i na zasadach wymienionych w dziale II ustawy.
W przepisach wprowadzających wykazano dużą dbałość o zachowanie warunków sprawnego i ciągłego funkcjonowania obsług i p r a w n e j społeczności. T e m u celowi służą n a s t ę p u j ą c e
rozwiązania prawne, a mianowicie: 3 8
- możliwość delegowania sędziego sądu rejonowego do pełnienia czynności notariusza w państwowym biurze notarialnym, w
zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych, przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu
wojewódzkiego. Delegowanie sędziego następuje na zasadach bliżej określonych w art. 63 - Prawa o ustroju sądów powszechnych.
Czas trwania delegacji nie może być dłuższy niż dwa lata, od dnia
wejścia w życie obecnej ustawy Prawa o notariacie, w razie wyra-
60
żenią zgody przez sędziego, a przy braku tej zgody na okres nie
dłuższy niż trzy miesiące w ciągu roku. 39
- Minister Sprawiedliwości może także delegować sędziego za
jego zgodą do pełnienia czynności notarialnych w kancelarii notarialnej, w określonej siedzibie w przypadku, gdy nie można powołać notariusza do prowadzenia kancelarii notarialnej w tej
siedzibie. Zasada ta obowiązuje w okresie pięciu lat od dnia
wejścia w życie niniejszej ustawy i na ten okres jego prawa i
obowiązki służbowe ulegają zawieszeniu, a w czasie ich pełnienia
stosuje się do niego przepisy dotyczące notariuszy z wyjątkiem
odwołania jego i odpowiedzialności dyscyplinarnej, do których
mają zastosowanie przepisy ustawy - Prawa o ustroju sądów
powszechnych. Pozycja prawna delegowanego sędziego jest wyjątkowo skomplikowana, jako że odnoszą się do niego zarówno
przepisy Prawa o notariacie j a k również Prawa o ustroju sądów
powszechnych. Ustawodawca a priori przyjął, iż jego status materialny będzie korzystniejszy, od tego jaki posiadał w sądzie i
dlatego nie podjął próby rozwiązania tego problemu. Nie określił
także jakiego sądu sędziego może delegować do pełnienia czynności notarialnych, a zatem każdego sędziego. Domniemywać można, że z tego uprawnienia Minister Sprawiedliwości będzie
korzystał w wyjątkowych sytuacjach i w razie zaistnienia przesłanek faktycznych, w tym przepisie wymienionym.
- Istotne novum stanowi rozwiązanie przyjęte w art. 14 przep.
wprow., w myśl których profesorowie i doktorzy habilitowani
nauk prawnych, sędziowie prokuratorzy, adwokaci i radcowie
prawni w okresie dwu lat od dnia wejścia w życie obecnej ustawy
Prawa o notariacie mogą być przez Ministra Sprawiedliwości
zobowiązani do odbycia trzymiesięcznego przeszkolenia w państwowym biurze notarialnym, przed powołaniem na notariusza i
wyznaczeniu kancelarii notarialnej. Ratio legis tego przepisu może być kwestionowane. Stworzenie dla tych osób dodatkowego
obowiązku odbycia przeszkolenia, j a k należy sądzić, było podyktowane troską o właściwe przygotowanie do wykonywania przyszłego zawodu notariusza, mając na uwadze odmienność jego
zadań wobec innych zawodów prawniczych.
Zniesienie państwowego biura notarialnego spowoduje także
likwidację zakładu budżetowego i koniecznością dopełnienie obowiązków wynikających z tego faktu. 4 0
61
REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r.
PRZYPISY
1. Ustawa została ogłoszona w Dz. U. nr 22 poz. 92 w dniu 21 marca 1991 r., zaś
weszła w ż y c i e w dniu 21 kwietnia 1991 r., stosownie do art. 2 5 t e j ż e u s t a w y . Nazwa
ustawy w ostatnim zdaniu jeet myląca, j a k o że wprawdzie dotyczy zmian instytucji
ksiąg wieczystych, jednakże nastąpiła zmiana ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. nr 19 poz. 147).
2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 października 1933 r.Prawo o notariacie zostało ogłoszone w Dz. U. nr 84 pod poz. »
i weszło w życie z
dniem 1 stycznia 1934 r. z wyjątkiem art. 124 § 2 ora ar+ 14 , które uzyskały moc
obowiązującą z dniem ogłoszenia. Przepisy wprowadzające spowodowały utratę
mocy prawnej dotychczasowych przepisów państw zaborczych. Niektóre rozwiązania prawne t a m przyjęte, jak np. art. 126 zostały po zmodyfikowaniu przeniesione
do art. 18 § 1 tejże ustawy oraz § 3 zarządzenia nr 23/91 S/c Ministra Sprawiedliwości, z dnia 2 maja 1991 r. w sprawie zwołania zgromadzeń notariuszy izb
notarialnych.
3. Powołane w przypisie 2, rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej w przepisach w art. od 23 do 148, reguluje w sposób samoistny ustrój notariatu, prawa i
obowiązki notariuszy, instytucje samorządu notarialnego, odpowiedzialność dyscyplinarną oraz czynności notarialne a także przechowanie dokumentów i ksiąg
notariuszy, a zatem całokształt Prawa o notariacie. Zadaniem zaś przepisów
wprowadających było ujednolicenie instytucji notarialnej w związku z uchyleniem
dotychczasowych przepisów.
4. Dekret z dnia 24 stycznia 1946 r. o przenoszeniu i zwalnianiu notariuszy oraz
0 powierzeniu pełnienia obowiązków notariuszy sędziom i prokuratorom w okresie
przejściowym (Dz. U. nr 6 poz. 54 z późniejszymi zmianami) został uchylony na
podstawie art. 62 pkt 2 ustawy z dnia 25 maja 1951 r. Prawo o notariacie. W chwili
obecnej można dopatrywać się, że zamierzeniem tego przepisu nie było tylko
złagodzenie trudności kadrowych powstałych w wyniku wojny, a także posiadał on
znaczenie polityczne pozwalające na swobodne decydowanie o doborze osób mających pełnić te obowiązki.
5. Ustawa z dnia 25 maja 1951 r. Prawa o notariacie, jednolity tekst Dz. U. z 1963
r. nr 19 poz. 106, była wielokrotnie nowelizowana, zarówno przed ogłoszeniem
jednolitego tekstu j a k również po nim. W związku ze zniesieniem izb notarialnych
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Finansów
1 C R Z Z określiło zasady i tryb likwidacji ich majątku oraz funduszów zapomogowych i ubezpieczeniowych tych izb (art. 61 § 2 cytowanej ustawy).
6. Dekret zdnia 181utego 1955 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym
niektórych dotychczasowych czynności sądowych (Dz. U. nr 9 poz. 56). Zakres
62
czynności przypisany państwowym biurom notarialnym był następnie regulowany
ustawą z dnia 13 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
Dz. U. nr 55 poz. 318 w zakresie postępowania nakazowego i upominawczego oraz
ustawą z dnia 14 lutego 1991 r., będącej przedmiotem ininiejszych rozważań - w
zakresie postępowania nieprocesowego.
7. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr
43 poz. 296 z późniejszymi zmianami) potwierdziła zasadę prowadzenia przez
państwowe biuro notarialne postępowania nakazowego i upominawczego, a nadto
postępowania nieprocesowego w sprawach zakresu spadkowego: zabezpieczenia
spadku i spisu inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie spadku oraz ogłoszenie testamentu.
8. Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych (Dz. U. nr 41 poz. 278) została uchylona
przez art. 126 pkt 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece,
która potwierdziła prowadzenie ksiąg wieczystych przez państwowe biura notarialne.
9. Art. 79 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. Prawo o notariacie (Dz. U. nr 33 poz. 176)
nadał nowe brzmienie art. 14 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach
podatkowych (Dz. U. nr 27 poz. 111 z późniejszymi zmianami). W myśl art. 14 ust.
3, powołanej ustawy notariusz odpowiada dopókijest pracownikiem za podatek nie
pobrany od podatnika, pobrany w kwocie niższej od należnej lub za niewpłacenie
w terminie pobranego podatku - na zasadach i w granicach odpowiedzialności
materialnej pracowników, określonych w kodeksie pracy w stosunku do zakładu
pracy. Odpowiedzialność ta zostanie rozszerzona z chwilą prywatyzacji na zasadach przewidzianych w ust. 2 art. 14 cytowanej ustawy (odpowiada wówczas całym
swoim majątkiem).
10. Dz. U. nr 57 poz. 320
11. Stefan Breyer, Wnioski o wpisy do ksiąg wieczystych, D P P nr 8 - 9/49
12. Witold Święcicki, Prawo cywilne, T o m I I I (praca zbiorowa), str. 314
13. Jan Wasilkowski, Odpowiedź prawna, Przegląd notarialny nr 4/47 str. 353.
14. Stosownie do § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 lipca 1947
r. w sprawie postępowania przynaglającego (Dz. U. nr 53 poz. 290).
15. Zagadnienie niniejsze bliżej omawia Stanisław Kurpiel, Biuletyn Ministerstwa
Sprawiedliwości Nr 6/59.
16. Tadeusz Kulejewski, Zasady postępowania wieczysto - księgowego N. P. nr
12/62 str. 1589
17. Taką zasadę wprowadziło pismo okólne Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia
2 kwietnia 1954 r. N. 14/54/ns. zobowiązującą sądy do przesyłania państwowym
biurom notarialnym zawiadomień o wpisie i postanowień odmawiających wpisów.
Natomiast pismo z dnia 21 maja 1948 r. Ns. 235/48/II/Ksw zaleciło, aby we
wszystkich wypadkach składania przez notariuszy wniosków pobierał on od zain-
63
teresowanych należne opłaty sądowe i przesyłał je sądom jednocześnie z wnioskiem.
18. Stanisław Cichosz i Tadeusz Szawłowski, Prawo rzeczowe w praktyce - Postępowanie wieczysto - księgowe, str. 17.
19. Stefan Breyer, Przyczynki do wykładni art. 41 Prawa o księgach wieczystych,
P. N. nr 7 - 8/47 str. 86.
20. Eugeniusz Mielcarek, Kolizja wniosków o wpis, Przegląd Notarialny nr 7 - 8/49
str. 81.
21. Dz. U. nr 41 poz. 278.
22. Stosownie do art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych
sprawach cywilnych (Dz. U. nr 24 poz. 110 z późniejszymi zmianami) do uiszczenia
kosztów sądowych zobowiązana jest strona, która wnosi do s ^du pismo podlegające
opłacie lub powoduje wydatki. Opłata ta powinna być uiszc
na przy wniesieniu
do sądu pisma podlegającego opłacie (art. 15 ustawy). Stosownie zaś do art. 59
ustawy z dnia 24 maja 1989 r. Prawa o notariacie państwowe biura notarialne
pobierają opłaty za dokonanie czynności notariualnych. Na tej zasadzie pobierano
również opłaty sądowe od wniosku. Odmiennie reguluje to zagadnienie art. 7
ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie postanawiając, że notariuszowi
przysługuje wynagrodzenie za dokonane czynności notarialne. W myśl art. 7 tejże
ustawy notariusz jest płatnikiem i pobiera podatki i opłaty skarbowe. Nie ma
natomiast obowiązku pobierania opłaty sądowej od wniosków o wpis praw w
księdze wieczystej zawartego w akcie notarialnym.
23. Dz. U. nr 9 poz. 56, w art. 6 dekretu przyjęto, że protokół przyjęcia lub
odrzucenia spadku państwowe biuro notarialne przesyła niezwłocznie po przyjęciu
oświadczenia sądowi spadku. Od czynności tych nie pobierało się opłat notarialnych (art. 8 dekretu).
24. Dz. U. nr 43 poz. 296 z późniejszymi zmianami.
25. Adolf Dzyr, Przepisy o postępowaniu spadkowym przed państwowymi biurami
notarialnymi, Wkładka do nr 12, Palestry z 1967 r. na stronie 21 reprezentuje
pogląd, że protokół powinien odpowiadać przepisom kpc., a nie przepisom prawa
o notariacie. Teza ta nie była kwestionowana.
26. Artykuł 79 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie postanawia,
że notariusz dokonuje następujących czynności, a w pkt 9 wymienia inne czynności
wynikające z odrębnych przepisów. Czynności te zostały zamieszczone w Dziale II
jako czynności notarialne i to powoduje, iż istnieje również stanowisko, że należy
sporządzać je w trybie przypisanych czynnościom notarialnym, a zatem protokołu,
aktu notarialnego. Jest one jednak odosobnione.
27. Jak w przypisie 25 na str. 27 uważa, że obowiązek zawiadomienia obciąża biuro
spadku a nie te, które przyjęło oświadczenie i nie jest biurem spadku. Pogląd ten
został sformułowany pod rządem poprzednio obowiązujących przepisów, jednak
zasada t a m wyrażona ma zastosowanie również do notariuszy wykonujących te
czynności.
64
28. Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. nr 55 poz. 318).
29. System prawa procesowego cywilnego, Praca zbiorcza Zbigniew Resich, str.
742, a także Kpc. z komentarzem T o m 3 str. 1006.
30. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg notarialnych oraz przekazywanie na przechowanie dokumentów sądom rejonowym (Dz. U. nr 33 poz. 147) w § 2 ust. 1 przewiduje, że do
repertorium wpisuje się czynności notarialne, z wyjątkiem protestów. W § 1 ust.
1, tegoż rozporządzenia, nie przewidziano księgi notarialnej dla tego rodzaju
czynności. Te wszystkie okoliczności przemawiają zatem, że stosować się będzie
również § 182 i 184 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada
1987 r. regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (z. U. 38poz.
218).
31. Bliżej niniejsze zagadnienie rozważa Antoni Filcek, Kodeks pracy z komentarzem. Praca zbiorowa na str. 155.
32. Zgodnie z art. 60 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej sędziowie są
powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Natomiast
w myśl art. 39 Prawa o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst Dz. U. z 1990
r. nr 23 poz. 138) zgromadzenie ogólne sędziów w sądach wojewódzkich przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów. Notariusze zgodnie z art. 52 tej ustawy są zwolnieni z warunków przewidzianych w art.
51 pkt 4 - 6 ustawy. W przeciwieństwie art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst Dz. U. z 1991 r. nr 25 poz. 103) notariusz
nie został zwolniony z obowiązku przewidzianego w ust. 1 pkt 5 tegoż przepisu
przewidującego konieczność złożenia egzaminu prokuratorskiego lub sędziowskiego33. Art. 72 Prawa o notariacie przewiduje że aplikant notarialny jest obowiązany
zaznajomić się z całokształtem pracy notariusza i z czynnościami sądów w sprawach cywilnych i wieczysto-księgowych. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 20 kwietnia 1991 r. w sprawie aplikacji notarialnej (Dz. U. nr 42 poz. 189)
wydane na podstawie art. 75 ustawy określa szczegołowo przebieg aplikacji j a k
również egzamin notarialny.
34. Stanowisko takie reprezentuje również Ministerstwo Sprawiedliwości w piśmie
z dnia 15. 05. 1991 r. KD. V. 1400/77/91/S.
35. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1991 r. w sprawie
określenia szczegółowego trybu przeprowadzania konkursu dla kandydatów na
aplikantów notarialnych (M. P. nr 17 poz. 114).
36. Dz. U. nr 4 poz. 19 ze zmianą nr 10 poz. 59, nr 51 poz. 298. W myśl art. 1 ust.
2 ustawy przepisy te stosuje się również w przypadku likwidacji zakładu pracy.
Stosuje się je także odpowiednio w razie rozwiązania stosunku pracy z tej przyczyny na mocy porozumienia stron (art. 11 ustawy). Dodatek wyrównawczy przysługuje pracownikowi po podjęciu pracy w innym zakładzie pracy za wynagrodzenie
niższe, niż otrzymywane w zakładzie pracy, w którym nastąpiło rozwiązanie z nim
65
stosunku pracy. Dodatek wyrównawczy jest wypłacany przez zakład pracy, w
którym pracownik podjął pracę, przez okres sześciu miesięcy od dnia rozwiązania
stosunku pracy (art. 8 ust. 5) w wysokości stanowiącej różnicę między wynagrodzeniem w poprzednim zakładzie pracy a wynagrodzeniem w nowym zakładzie
pracy.
37. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie
taksy notarialnej Dz. U. nr 33 poz. 146.
38. Opisane sytuacje zostały unormowane w art. 14 - 1 6 przepisów wprowadzających.
39. Do takiego stanowiska można dojść w wyniku wykładni art. 63 - Prawa o ustroju
sądów powszechnych i art. 3 ustawy przepisów wprowadzających.
40. Likwidację zakładu budżetowego przewiduje art. 16 ustawy z dnia 5 stycznia
1991 r. - Prawo budżetowe Dz. U. nr 4 poz. 18, a także § 4 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 8 maja 1991 r. w sprawie zakładó budżetowych Dz. U.
nr 42 poz. 183.
66

Publikacja darmowa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Deregulacja zawodów - Część 1. - Opis

Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza

zasady działania notariatu francuskiego

Punkt 28. Projekt rozporządzenia MS zmieniającego

Publikacja darmowa

Romuald Sztyk Protokół notarialny Wprowadzenie Wśród czynności