Artykuł historyczny - Epizody z Auschwitz

Europa dwóch totalitaryzmów
Los rtm. Witolda Pileckiego obrazuje sytuację człowieka owładniętego ideą wolnościową w zderzeniu z dwoma totalitaryzmami – nazistowskim i komunistycznym, które odcisnęły swoje piętno na historii XX-wiecznej Europy.
Niepowodzenia armii rosyjskiej oraz znużenie wojną doprowadzają do wybuchu Rewolucji Październikowej w carskiej Rosji i do jej rozpadu ustrojowego i terytorialnego. Związek Sowiecki – zgodnie z doktryną bolszewików – dąży do podboju państw europejskich i przekształcenia ich w republiki sowieckie. Wspierane przez
Sowietów partie komunistyczne w niektórych krajach na krótko przejmują władzę. Dążenia do utworzenia ponadnarodowego państwa robotników uwidaczniają się również w Niemczech. 9 listopada 1918 r. Karl Liebknecht ogłasza w Berlinie powstanie republiki socjalistycznej, dwie godziny po proklamowaniu przez Philippa
Scheidemanna niemieckiego państwa federalnego – tzw. Republiki Weimarskiej. 19 kwietnia 1919 r. w Bawarii zostaje powołana Bawarska Republika Rad.
W celu zapewnienia sobie wpływu na politykę w zrewolucjonizowanych Niemczech i „zapoczątkowania
dzieła zniszczenia systemu imperialistycznego” bolszewicy rozpoczynają marsz na Zachód. Na drodze do realizacji tych celów staje odrodzona Polska. Wojsko Polskie na czele z Marszałkiem Józefem Piłsudskim odnosi
zwycięstwo nad Armią Czerwoną. Niezwykłą rolę w wojnie polsko-bolszewickiej odgrywa ludność cywilna i patriotyczna młodzież. Przełomowym momentem wojny staje się bitwa warszawska w sierpniu 1920 r., zwana też
„Cudem nad Wisłą”. Zwycięstwo wojsk polskich decyduje o zachowaniu niepodległości przez Polskę i o powstrzymaniu rewolucji komunistycznej w jej pochodzie na Zachód.
Sytuacja międzynarodowa po I wojnie światowej w dużej mierze jest wynikiem postanowień traktatu wersalskiego z 1919 r. Straty terytorialne, demilitaryzacja oraz olbrzymie odszkodowania wojenne nałożone na
Niemcy w połączeniu z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym stają się przyczyną wzrostu niezadowolenia i popularności ruchów faszystowskich w społeczeństwie niemieckim. Izolacjonizm Zachodu wobec Związku
Sowieckiego prowadzi do jego zbliżenia z mającymi poczucie krzywdy Niemcami.
W 1922 r. Związek Sowiecki i Niemcy podpisują w Rapallo układ o współpracy gospodarczej i wojskowej.
Traktat daje Niemcom możliwość szkolenia kadr lotniczych i pancernych na poligonach w głębi ZSRR, natomiast
Związkowi Sowieckiemu dostęp do nowych technologii. Wzajemną współpracę potwierdza układ berliński z 1926
r. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w 1933 r. współpraca zostaje zawieszona ze względu na antykomunistyczną i antysowiecką politykę nazistów. Stalin konsekwentnie dąży do odbudowy wzajemnych stosunków z Niemcami. Od kwietnia 1939 r. toczą się tajne negocjacje w sprawie zawarcia paktu polityczno-gospodarczego. Pakt
ten zostaje podpisany 23 sierpnia 1939 r. przez ministrów spraw zagranicznych obu państw – Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa. Formalnie jest to pakt o nieagresji, jednak jego tajny protokół zakłada rozbiór
Polski przez ZSRR i Trzecią Rzeszę oraz rozgraniczenie obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej.
Ekspansywne dążenia Trzeciej Rzeszy i ich sojuszników prowadzą do największego konfliktu zbrojnego
w historii – 1 września 1939 r. atakiem nazistowskich Niemiec na Polskę rozpoczyna się II wojna światowa. 17
września 1939 r. – zgodnie z zawartym porozumieniem – Armia Czerwona zajmuje wschodnią Polskę, a latem
1940 r. – Litwę, Łotwę i Estonię, wcielając je do ZSRR.
Wojna pochłania dziesiątki milionów ofiar. Ludność cywilna ginie nie tylko w wyniku działań wojennych,
ale też wskutek planowej polityki eksterminacyjnej, stosowanej ze względów rasowych bądź politycznych wobec
całych narodów i grup etnicznych. W masowych egzekucjach, gettach i obozach zagłady z rąk niemieckich
okupantów ginie prawie sześć milionów Żydów. Narzędziami terroru podczas okupacji niemieckiej stają się
obozy koncentracyjne, pacyfikacje i egzekucje, w których życie traci około trzech milionów Polaków.
Symbolem sowieckiego terroru wobec własnych obywateli oraz obywateli okupowanych terytoriów stają
się obozy systemu Gułag, w których katastrofalne warunki bytowe i mordercza praca powodują niezwykle wysoką śmiertelność. Do stosowanych przez Sowietów represji należą też masowe deportacje w głąb Rosji obywateli zaanektowanych krajów, w tym setek tysięcy Polaków. Wiosną 1940 r. NKWD morduje ponad 20 tysięcy
polskich oficerów w lasach w okolicach Miednoje, Charkowa i Katynia.
Wraz z agresją Niemiec na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 r. oraz po japońskim ataku na Pearl Harbor w grudniu 1941 r. zachodzą zmiany w układach sojuszniczych. Sojuszowi 26 państw koalicji antyhitlerowskiej przewodzi tzw. Wielka Trójka – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki. Mocarstwa te
zadecydują również o powojennym kształcie Europy. Kluczowe decyzje zapadają w trakcie kolejnych konferencji
przywódców tych państw – w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.
Trzecia Rzesza zostaje pokonana. 8 maja 1945 r. Niemcy podpisują w Berlinie bezwarunkową kapitulację.
Wraz z obaleniem totalitarnych rządów nazistów kończy się najkrwawszy w dziejach konflikt zbrojny w Europie. 1
www.epizodyzauschwitz.pl
Wschodnia część kontynentu znika za „żelazną kurtyną” – pod totalitarnymi rządami Stalina. Tzw. blok wschodni
składa się z teoretycznie suwerennych państw, jednak ich marionetkowe rządy są uzależnione od decyzji
z Moskwy. Polityczna opozycja w tych krajach jest bezwzględnie zwalczana, a powstania i ruchy niepodległościowe krwawo tłumione. Sytuacja ta utrzymuje się do „jesieni narodów” w 1989 r. – „Solidarność” w Polsce, pieriestrojka w Związku Radzieckim, „Aksamitna Rewolucja” w Pradze oraz upadek muru berlińskiego stają się
symbolami obalenia ustroju komunistycznego w tej części świata...
Wstęp
Auschwitz – największy niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady w okupowanej Polsce, symbol Holokaustu i upadku cywilizacji, założony został wiosną 1940 r. na przedmieściach Oświęcimia. Początkowo
przeznaczony dla Polaków, przede wszystkim polskich więźniów politycznych, z czasem stał się głównym ośrodkiem zagłady europejskich Żydów. W obozie ginęli również Romowie, sowieccy jeńcy wojenni oraz przedstawiciele innych narodowości, grup społecznych i religijnych – duchowni różnych wyznań, Świadkowie Jehowy,
a także więźniowie polityczni z terenów okupowanej Europy.
Kompleks obozów Auschwitz był jednocześnie instrumentem terroru w ramach nazistowskiej polityki okupacyjnej w Polsce, wymierzonym w polską warstwę przywódczą oraz rezerwuarem taniej siły roboczej dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego.
Od 1942 r. obóz Auschwitz pełnił równocześnie funkcje ośrodka masowej zagłady Żydów i obozu koncentracyjnego utworzonego w celu realizacji rasistowskiej polityki Trzeciej Rzeszy, zniewalania całych narodów oraz eliminacji potencjalnych przeciwników reżimu nazistowskiego w podbitych krajach Europy.
Mimo terroru obozowego gestapo, esesmanów oraz więźniów funkcyjnych - głównie niemieckich kryminalistów - od początku istnienia KL Auschwitz zauważalne były wśród więźniów przejawy oporu. Początkowo były
to działania indywidualne, z czasem przybierające coraz bardziej zorganizowane formy, takie jak: samopomoc
więźniarska, tajna działalność kulturalna i oświatowa, praktyki religijne, zdobywanie żywności i lekarstw, akty sabotażu, bunty i ucieczki indywidualne lub grupowe, aż po planowanie zbrojnego powstania, mającego w sprzyjających okolicznościach objąć swym zasięgiem cały obóz i w konsekwencji doprowadzić do uwolnienia więźniów. Towarzyszyły temu jasno określone zadania ruchu oporu, takie jak m.in.: walka o biologiczne przetrwanie
jednostki oraz o utrzymanie przy życiu jak największej liczby więźniów, gromadzenie dowodów zbrodni popełnianych w Auschwitz, informowanie świata o losie więźniów i zbrodniczej działalności obozowej załogi SS.
W tym kontekście postać rtm. Witolda Pileckiego nabiera szczególnego znaczenia. Jako „ochotnik do Auschwitz” był on założycielem pierwszej organizacji ruchu oporu w tym obozie. Początkowo członkami ruchu oporu byli
więźniowie polscy, wojskowi i intelektualiści z doświadczeniem konspiracyjnym w okupowanej Polsce. Wraz z przybywaniem transportów z ludnością żydowską i przeciwnikami politycznymi reżimu nazistowskiego z okupowanej
Europy ruch oporu w Auschwitz nabierał coraz bardziej międzynarodowego charakteru. Zatomizowane pierwotnie ugrupowania więźniarskie łączyły się z czasem w większe organizacje, obejmujące swym zasięgiem prawie
wszystkie części obozu i wszystkie szczeble hierarchii więźniarskiej – od komand roboczych po więźniów zatrudnionych w administracji obozowej. Wszędzie tam powielany był schemat konspiracji, wprowadzony przez Pileckiego.
Ogromnym wsparciem dla ruchu oporu w KL Auschwitz była działalność przyobozowego ruchu oporu –
osób i organizacji, świeckich i kościelnych, okolicznych oddziałów partyzanckich oraz zwykłych „ludzi dobrej
woli”, niosących pomoc więźniom mimo grożących im za to represji ze strony okupanta.
Komiks ukazuje kolejny wycinek niezwykle skomplikowanej rzeczywistości Auschwitz. Tę historyczną
„układankę” uzupełniają następne tytuły serii „Epizody z Auschwitz”.
Redakcja
14 VI 1940 r. Przybycie
pierwszego transportu
27 IV 1943 r. Ucieczka
rtm. Pileckiego z KL Auschwitz
27 I 1945 r.
Wyzwolenie KL Auschwitz
2
www.epizodyzauschwitz.pl
Posłowie
Rotmistrz Witold Pilecki zagrożony dekonspiracją, a także pragnąc jako naoczny świadek przekazać
prawdę o KL Auschwitz, zbiegł z obozu w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z Janem Redzejem, nr 5430
i Edmundem Ciesielskim, nr 12969.
Ucieczka była możliwa dzięki pomocy kolegów z organizacji obozowej. W tym czasie Pilecki pracował
w paczkarni obozowej, Ciesielski w szpitalu więziennym, a Redzej w magazynie żywnościowym przy kuchni
obozowej. Wykorzystując swoje kontakty konspiracyjne, cała trójka dostała się do komanda zatrudnionego na
nocnej zmianie w piekarni w Oświęcimiu na Niwie, poza terenem KL Auschwitz. Więźniowie z tego komanda
byli zamykani na noc w piekarni wraz z dwoma nadzorującymi ich esesmanami. W piekarni pracowało także
kilku cywilnych piekarzy.
W komandzie piekarzy można było pracować tylko za zgodą obozowego gestapo. Taka zgoda była każdorazowo wymagana w przypadku więźniów pracujących na zewnątrz KL Auschwitz. Odpowiednie skierowanie
podpisał i wydał zgodę na pracę poza obozem Arbeitsdienstführer Franz Hössler. Skierowania były wystawione
na innych więźniów i do innych komand. Ciesielski wywabił niepotrzebne dane, wpisując dane swoje i Pileckiego.
Termin ucieczki ustalono na koniec kwietnia 1943 r., na okres przypadających wówczas Świąt Wielkanocnych, kiedy to znaczna część obozowej załogi SS przebywała na urlopach. W świąteczny poniedziałek, 26
kwietnia, Ciesielski i Pilecki zostali przeniesieni do bloku nr 15 w KL Auschwitz, gdzie mieszkali piekarze.
Pilecki i Ciesielski byli ubrani w cywilną odzież, na którą nałożyli obozowe pasiaki, Redzej – w cywilne
ubranie z wymalowanymi czerwonymi pasami na marynarce i spodniach. Z piekarni wyprowadzono ranną
zmianę, a nocnej kazano wejść do środka. W budynku piekarni więźniowie zostali zamknięci z dwoma pilnującymi ich esesmanami. Bezzwłocznie przystąpili do pracy, wyznaczonej im przez zatrudnionych w piekarni
cywilnych robotników, mieszkańców Oświęcimia: Józefa Ryszko, Józefa Barczaka i Michała Jareckiego.
Podczas przerwy w pracy Ciesielski, Pilecki i Redzej udali się do magazynu po opał. Redzej wyciągnął schowany tam uprzednio dorobiony klucz. Następnie przecięto kabel dzwonka alarmowego. Dzięki sprzyjającym okolicznościom – jeden z nadzorujących esesmanów zajęty był pisaniem listu, a drugi jedzeniem – wszyscy trzej
podeszli do żelaznych drzwi. Po ich sforsowaniu błyskawicznie je zatrzasnęli i zabarykadowali od zewnątrz, zamykając w środku esesmanów.
Uciekając, kierowali się na wschód. Wkrótce znaleźli się w Generalnym Gubernatorstwie. W Puszczy Niepołomickiej natknęli się na niemiecki patrol. Pilecki został postrzelony w ramię. Uciekinierzy zdołali szczęśliwie
ujść pogoni i dotarli do Bochni, a stamtąd do Nowego Wiśnicza.
Za ich ucieczkę władze obozowe nie zastosowały odwetu na więźniach. Rapportführer spoliczkował jedynie kryminalistę niemieckiego – Blockältestera w bloku 15. Ponadto w areszcie osadzono dwóch esesmanów, którzy nadzorowali więźniów podczas pracy w piekarni, kiedy nastąpiła ucieczka.
Postać rtm. Pileckiego można uznać za typową dla pokolenia, które wywalczyło, obroniło i kształtowało
II Rzeczpospolitą w latach 1918-1939. Jego pełne tragizmu losy są przykładem doświadczeń, jakim zostało
poddane to pokolenie w okresie dwóch XX-wiecznych totalitaryzmów.
Adam Cyra
BIBLIOGRAFIA:
• "Auschwitz. Nazistowski obóz śmierci", pod red. T. Świebockiej i F. Pipera, Oświęcim 2008
• Adam Cyra, Wiesław J. Wysocki, "Rotmistrz Witold Pilecki",
Warszawa 1997
• Adam Cyra, "Ochotnik do Auschwitz. Witold Pilecki (19011948)", Oświęcim 2000
• Edward Ciesielski, "Wspomnienia oświęcimskie", Kraków
1968
• Danuta Czech, "Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz", Oświęcim 1992
• Józef Garliński, "Oświęcim walczący", Warszawa 1992
• Wincenty Gawron, "Ochotnik do Oświęcimia", Oświęcim 1992
• Jacek Pawłowicz, "Rotmistrz Witold Pilecki 1901-1948",
Warszawa 2008
• Konstanty Piekarski, "Umykając piekłu", Warszawa 2005
3
www.epizodyzauschwitz.pl