archipelag skarbw - Archipelag Skarbów

ARCHIPELAG SKARBÓW Cel: program profilaktyki zintegrowanej dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Grupa programów: programy dla dużych grup. „Archipelag Skarbów" to program profilaktyki zintegrowanej autorstwa dr Szymona Grzelaka udoskonalony we współpracy z Barbarą Paź i Grzegorzem Paź, którego adresatami jest młodzież, rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Program "Archipelag Skarbów" został opracowany i poddany ewaluacji formatywnej w 2006 roku w ramach zadania konkursowego finansowanego przez PARPA. Podstawę teoretyczną programu stanowi autorski model profilaktyki zintegrowanej, który wskazuje zasady konstrukcji programów osiągających skuteczność w kilku obszarach zachowań problemowych i ryzykownym młodzieży jednocześnie. Tematyka programu koncentruje się na zagadnieniach, które znajdują się w centrum zainteresowania nastolatków, w tym zwłaszcza na tematach miłości i seksualności. Program ma bardzo nowoczesną metodykę i bogate oprzyrządowanie. W latach 2007‐2008 program został poddany wysokiej jakości badaniom ewaluacyjnym, w których uczestniczyło ok. 2000 gimnazjalistów i uczniów szkół średnich zawodowych. Badania były realizowane przez Fundację Homo Homini im. K. de Foucauld w ramach projektu finansowanego przez PARPA, CMPPP i KC ds. AIDS. Szczegółowy opis modelu profilaktyki zintegrowanej, programu „Archipelag Skarbów" oraz wyników badań nad jego skutecznością można znaleźć w książce S. Grzelaka „Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce" Wydanie II rozszerzone, Wydawnictwo Rubikon: Kraków, sierpień 2009. Główne cele programu: •
•
•
•
•
•
ograniczenie spożywania alkoholu przez młodzież ograniczenie korzystania z narkotyków propagowanie postawy wstrzemięźliwości seksualnej do ślubu ograniczenie kontaktu z pornografią wzrost szacunku wobec kobiet i dziewcząt wzrost umiejętności radzenia sobie z negatywną presją rówieśników Cele szczegółowe programu: •
profilaktyka uzależnień: − ukazanie destrukcyjnego wpływu korzystania ze środków psychoaktywnych na proces zawiązywania znajomości, budowania przyjaźni i rozwój miłości; − ukazanie znaczenia umiejętności asertywnego zachowania się; •
profilaktyka przemocy: − wzrost szacunku chłopców wobec dziewcząt i dziewcząt wobec samych siebie; − ukazanie zachowań agresywnych, jako niedojrzałego sposobu radzenia sobie z emocjami; ________________________________________________________________________
Opublikowano na stronach Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl 1
•
wychowanie ku miłości i odpowiedzialności za swoją seksualność: − wzbudzenie motywacji do pracy nad własnym rozwojem w sferze budowania dojrzałych więzi; − ukazanie postaw i działań, które zwiększą szanse przeżycia prawdziwej, wiernej i trwałej miłości; − podważenie obecnych w popkulturze silnie szkodliwych mitów na temat miłości i seksualności; − profilaktyka ciąż nastolatek i profilaktyka HIV/AIDS; − zmotywowanie do życia we wstrzemięźliwości seksualnej niezależnie od wcześniejszych doświadczeń. Udowodnione efekty programu (na podstawie badań z lat 2007‐2008): I. Dla młodzieży gimnazjalnej •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ograniczenie korzystania z alkoholu (efekt istotny miesiąc po programie i nadal obecny po pół roku); Mniej przypadków upijania się (tendencja); Spadek korzystania z narkotyków (efekt istotny i trwały); Wzrost liczby zachowań asertywnych w sytuacjach namawiania do alkoholu; Wzrost liczby zachowań asertywnych w sytuacjach namawiania do narkotyków; Zmniejszenie odsetka młodzieży współżyjącej seksualnie w ostatnim miesiącu (istotny efekt po miesiącu, który zanika po pół roku); Spadek korzystania z pornografii; Pozytywne zmiany w zakresie 9 innych zmiennych dotyczących intencji, postaw, przekonań i wiedzy odnoszącej się do spraw miłości i seksualności; Spadek odsetka myśli samobójczych wśród dziewcząt (efekt trwały); Poprawa atmosfery w klasie (efekt trwały). Taki obraz efektów czyni obecnie "Archipelag Skarbów" najbardziej wszechstronnym spośród skutecznych programów profilaktyki młodzieżowej dla młodzieży gimnazjalnej. Wysoką skuteczność program zawdzięcza wykorzystaniu współczesnej wiedzy o skutecznych strategiach profilaktycznych, metodyce dostosowanej do wrażliwości współczesnej młodzieży i dbałości o wysoką jakość realizacji. II. Dla młodzieży ze szkół średnich Badania z lat 2007‐2008 nie obejmowały młodzieży licealnej, a jedynie młodzież ze szkół zawodowych. W świetle wyników dla najstarszych klas gimnazjum oraz badań z roku 2003 nad skutecznością wcześniejszej wersji programu („Wyspa Skarbów") przyjąć można, że program zachowuje wysoką skuteczność dla młodzieży z klas I przeciętnych liceów ogólnokształcących. Badania nad skutecznością programu dla młodzieży ze szkół średnich zawodowych o wysokim odsetku zachowań problemowych pokazały: •
•
•
•
Bardzo pozytywny bezpośredni odbiór emocjonalny programu przez młodzież pomimo radykalnego przekazu profilaktycznego z różnych dziedzin; Wyższą ocenę przydatności programu niż wśród młodzieży gimnazjalnej; Szereg pozytywnych efektów krótkotrwałych (miesiąc po programie) dotyczących zmiany postaw, przekonań i niektórych zachowań oraz brak efektów negatywnych; Trwałość części pozytywnych efektów dotyczących zmiany intencji zachowań, postaw, przekonań i wiedzy; ________________________________________________________________________
Opublikowano na stronach Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl 2
•
Wygaśnięcie części efektów po pół roku oraz pojawienie się negatywnego skutku ubocznego w postaci nieoczekiwanego wzrostu korzystania z alkoholu. Efekty programu dla tej grupy odbiorców trzeba oceniać w kontekście wielkich potrzeb pracy profilaktycznej z młodzieżą ze szkół zawodowych oraz niedoboru odpowiednich programów. Pozytywny odbiór programu i dobre efekty krótkotrwałe wskazują na duży potencjał „Archipelagu Skarbów". Badania odsłoniły jednak oczywisty fakt, że młodzieży bardziej zaawansowanej na ścieżkach ryzyka nie wystarczy pojedynczy silny impuls profilaktyczny. Obecnie przygotowywany jest dodatkowy moduł utrwalający efekty, który będzie proponowany szkołom zawodowym 3‐6 miesięcy po zakończeniu głównej części programu. Rekomenduje się, by w szkołach zawodowych nie realizować programu bez takiej formy umocnienia efektów. Konstrukcja programu Program „Archipelag Skarbów" składa się z czterech modułów: dwóch mityngów z młodzieżą (8 godzin), spotkania z rodzicami (1,5 godz.) oraz szkoleniowego spotkania rady pedagogicznej (2 godz.). Ponadto młodzież ma możliwość uzyskiwania anonimowych porad internetowych. Prowadzona jest też specjalna strona internetowa programu skierowana wyłącznie do jego uczestników. Każdy z mityngów dla młodzieży trwa 4 godziny lekcyjne (3 godziny zegarowe + 2 przerwy) i może w nim uczestniczyć od 60 do 200 osób (w zależności od warunków technicznych sali i doświadczenia prowadzących). Zajęcia prowadzi 3‐4‐osobowa ekipa złożona z certyfikowanych realizatorów programu i pomocników. Konstrukcję programu spaja seria udźwiękowionych prezentacji multimedialnych. W zajęciach wykorzystuje się metody dostosowane do dynamiki dużej grupy: elementy aktywizujące w formie zabaw i scenek profilaktycznych, wykłady oparte o żywe prezentacje multimedialne, dialog, świadectwa młodych pomocników modelujące pożądane u młodzieży postawy, takie jak wstrzemięźliwość seksualna, wstrzemięźliwość od substancji psychoaktywnych, szacunek wobec osób płci przeciwnej czy asertywność. W różnych momentach programu prezentowane są wybrane wyniki badań własnych nad postawami młodzieży. Umożliwiają one korygowanie negatywnych przekonań normatywnych wśród młodzieży. Układ dwóch mityngów ma celowo zaplanowaną dynamikę. Pierwszy mityng wprowadza w treści programu i kończy się zmotywowaniem uczestników do wykonania zadań profilaktycznych. W drugiej części realizatorzy przekazują główne treści profilaktyczne bazując na nawiązanej wcześniej relacji i na zaangażowaniu młodzieży w zadania domowe. Na zakończenie programu odbywa się mini‐
festiwal twórczości przygotowany przez uczniów w okresie pomiędzy pierwszym a drugim mityngiem. Zakres treściowy programu obejmuje: •
•
•
•
•
•
•
elementy wiedzy o miłości, seksualności i zadaniach rozwojowych wieku dojrzewania; wskazówki dotyczące dojrzałego podejścia do budowania związku; problem zachowań agresywnych i uprzedmiotawiających ‐ szczególnie w relacjach między chłopcami i dziewczętami; wskazówki dotyczące sposobów radzenia sobie z pięknymi, ale trudnymi do kierowania siłami wewnętrznymi, takimi jak: pobudzenie seksualne, siła zakochania, gniew i złość; wybrane mechanizmy rządzące pobudzeniem seksualnym mężczyzny i kobiety; bezpośrednie konsekwencje emocjonalne przedwczesnego angażowania się w kontakty seksualne; zagadnienia dotyczące odpowiedzialności za własną seksualność w kontekście nieplanowanej ciąży lub zakażenia chorobą przenoszoną drogą płciową; ________________________________________________________________________
Opublikowano na stronach Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl 3
•
•
wiedza na temat niekorzystnego wpływu środków psychoaktywnych na zawieranie znajomości, budowanie relacji i własny rozwój; ukazanie siły presji rówieśniczej i sposobów asertywnego radzenia sobie z nią. Zgodnie z założeniami modelu profilaktyki zintegrowanej przeciwalkoholowa i przeciwnarkotykowa skuteczność programu nie wynika z ilości czasu i uwagi poświęconych substancjom psychoaktywnym, ale z dobrego przygotowania gruntu motywacyjnego, odwołaniu się do głębokich marzeń i pragnień młodzieży, a następnie krótkiego i celnego ukazania dlaczego zaproszenie do swojego życia alkoholu i narkotyków w okresie dojrzewania uniemożliwi ich realizację. Spotkanie dla rodziców trwa 1‐2 godziny. W trakcie spotkania prezentowane są główne tezy programu, wyniki badań nad młodzieżą, skuteczne metody wychowania i komunikacji. Spotkanie ma formę wykładu opartego o prezentację multimedialną i urozmaiconego dialogiem. Celem spotkania jest ułatwienie rodzicom rozmów z dziećmi na tematy, które program porusza. Szkoleniowe spotkanie Rady Pedagogicznej trwa 2‐3 godziny. W trakcie szkolenia przekazywane wskazówki dotyczące realizacji profilaktyki zintegrowanej w szkole. Elementy wiedzy pochodzącej z badań nad młodzieżą gimnazjalną i ze szkół średnich przeplatają się z podpowiedziami konkretnych działań profilaktycznych możliwych do podjęcia przez nauczyciela. Program wymaga od realizatorów‐profesjonalistów, w tym zwłaszcza od kierownika ekipy, bardzo wysokich kwalifikacji, dużego doświadczenia oraz predyspozycji osobistych. Musi on być zorientowany w tematyce profilaktyki uzależnień, profilaktyki przemocy oraz wychowania w sferze seksualności. Musi też posiadać umiejętności pracy z dużą grupą młodzieży. Istnieje możliwość zamówienia realizacji programu w szkole. Terminy realizacji mogą okazać się odległe, jednak ulegnie to zmianie po zakończeniu szkolenia nowych ekip, co przewidziane jest na koniec roku 2009. Szczegółowe informacje: Fundacja Homo Homini im. K. de Foucauld ul. Ks. Popiełuszki 43, 30‐898 Kraków tel./fax.:12 658 49 74 dr Szymon Grzelak ul. Ogrodowa 8 05‐230 Kobyłka tel.: 664‐634‐036 (w dni robocze, w godzinach pracy) e‐mail: [email protected] ________________________________________________________________________
Opublikowano na stronach Ośrodka Rozwoju Edukacji www.ore.edu.pl 4