CHARAKTERYSTYKA PRAWA WOLNOŚCI OBYWATELA.

Wykład 3 21.03.09
CHARAKTERYSTYKA PRAWA WOLNOŚCI OBYWATELA.
I PODZIAŁ PRAW I WOLNOŚCI ( OSOBISTE)
1. Podstawowe wolności człowieka i obywatela:
• prawo do życia od naturalnego poczęcia do naturalnej śmierci;
• prawo do nietykalności osobistej i bezpieczeństwa osobistego. Pozbawienie lub
ograniczenie wolności człowieka może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych
w ustawie;
• każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny;
• osoba bezprawnie pozbawiona wolności ma prawo do odszkodowania;
• prawo do domniemania niewinności, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem sądu;- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i
dobrego imienia oraz o decydowaniu o swoim życiu osobistym;
• prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez właściwy, niezależny, bezstronny i nie zawistny sąd;
2. Wolność sumienia i religii.
Wolność religii obejmuje wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego
wyboru oraz do uzewnętrzniania swojej religii.
3. Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji.
4. Prawo dostępu człowieka do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów
danych.
5. Wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
Źródła wolności i praw określonych w Konstytucji.
Zgodnie. z Konstytucją przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona
jest obowiązkiem władz publicznych.
Zasada równości wobec prawa.
Zgodnie. z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi. Zasada ta obejmuje:
• zasadę równości wobec prawa;
• zasadę równego traktowania wszystkich przez władzę publiczną;
• zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek
przyczyny.
Standardy ponadnarodowej ochrony praw człowieka.
1. System ONZ.
Oparty na powszechnej deklaracji praw człowieka z 10.12.1948r. Deklaracja ma charakter
uchwały zgromadzenia ogólnego ONZ ( nie jest umową miedzy narodową).
2.
System Rady Europy.
1
Jest to organizacja międzynarodowa, której zadaniem jest ochrona praw człowieka oraz
rozpowszechnianie demokracji parlamentarnej od 26.11.1991 Polska jest w systemie
Rady Europy.
Kluczowym dokumentem jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw człowieka i
Podstawowych wolności z 4.11.1950r.
Najważniejszym organem jest Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (
Francja).
3. System Unii Europejskiej.
4. Organem jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luxemburgu.
II WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE.
Związane są ze swobodą wyrażania poglądów i tworzenia zrzeszeń. Czyli każdemu zapewnia
się:
•
wolność zrzeszania się.
• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych , organizacjach społecznozawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach
pracodawców, stowarzyszeniach, partiach politycznych oraz różnorodnych
organizacjach społecznych;
Zakazane są takiego rodzaju organizacje, w których cel lub działalność są sprzeczne z
Konstytucją lub ustawą.
• wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich;
• prawo do głosowania w wyborach i referendach ( przysługuje obywatelom polskim,
którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat);
• prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach;
• prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy i instytucji publicznej
oraz osób pełniących funkcje publiczne;
• prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej
osoby za jej zgodą;
• inicjatywa ustawodawcza, która przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli
mających prawo wybierania do Sejmu.
III WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia;
Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy;
Obowiązek pracy może być nałożony przez ustawę.
Władze publiczne mają obowiązek prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego,
produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia;
Prawo do ochrony zdrowia;
Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze wzg. na chorobę
lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego;
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
Prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa;
Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy osobom niepełnosprawnym;
2
10. Obowiązek uwzględnienia przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej
dobra rodziny;
11. Rodziny, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej ( wielodzietne i
niepełne) maja prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych;
12. Pomoc szczególnie przysługuje matce przed i po urodzeniu dziecka np. urlopu
macierzyńskiego, wychowawczego;
13. Obowiązek prowadzenia przez władze publiczną polityki zapewniającej bezpieczeństwo
ekologiczne współczesnemu i przyszłemu pokoleniu;
14. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych;
15. Władze publiczne mają obowiązek prowadzić politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych obywateli. W szczególności mają obowiązek przeciwdziałać
bezdomności, wspierać rozwój budownictwa socjalnego oraz popierać działania
obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania;
16. Władze publiczne mają obowiązek ochrony konsumentów przed działaniami
zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi.
IV OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI W KONSTYTUCJI.
Żadne z praw i wolności określonych w Konstytucji poza godnością nie ma charakteru
absolutnego. Mogą za tym podlegać ograniczeniom na zasadach określonych w Konstytucji.
Ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne w
demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony
środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności praw innych osób.
Ograniczenia te muszą spełniać następujące warunki:
1. Muszę być ustanowione w ustawie;
2. Muszą być proporcjonalne tzn. wprowadzone w koniecznym zakresie tzn:
• podjęte środki są skuteczne dla realizacji założenia celu;
•
spośród możliwych środków wybrano ten, który jest najmniej uciążliwy dla
jednostki;
•
stopień uciążliwości dla jednostki pozostaje w odpowiedniej proporcjonalności do
wartości celu, któremu ograniczenie ma służyć;
3. Ograniczenia musza być konieczne w demokratycznym państwie ze wzg. na sześć
kryteriów.
4. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Powyższa reguła dotycząca
ograniczenia praw wolności obywatelskich odnosi się do wszystkich konstytucyjnych
praw i wolności.
Obowiązki jednostki:
1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność RP oraz troska o dobro wspolne;
2. Każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym
podatków;
3. Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP;
4. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny;
5. Obowiązkiem jest służba wojskowa przy tym, zakres obowiązkowej służby wojskowej
określa ustawa z dnia 21.11.1967r. o powszechnym obowiązku obrony RP;
6. Każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za
spowodowane przez siebie pogorszenie środowiska;
3
Środki ochrony wolności i praw:
1. Prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej.
Szkoda obejmuje wyrządzenie uszczerbku zarówno w dobrach materialnych ( strata
rzeczywista) jak również w dobrach niematerialnych np. wyrządzenie krzywdy, straty
moralne.
Organ władzy publicznej w rozumieniu tego przepisu oznacza zarówno organy władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej jak również organy władzy samorządowej.
Samo zaś (działanie organu) może przybrać postać działania lub zaniechania.
2. Prawo do sądu:
• zakaz zamykania drogi sądowej;
•
ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postępowania prawnego;
•
dostęp do sądu, co oznacza takie ukształtowanie sądów, by żadna ze spraw jednostki
nie była wyłączona z kognicji sądów;
•
odpowiednie ukształtowanie procedury sądowej w ten sposób by umożliwiła
rzeczywiste dochodzenie praw jednostki;
•
możliwość uzyskania sprawnej egzekucji wyroku sądowego.
Skarga konstytucyjna.
Jest to środek prawny, który służy każdemu w celu ochrony jego konstytucyjnych
wolności i praw. Skarga kierowana jest do Trybunału Konstytucyjnego. Jest to
instytucja tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa.
Przesłanki materialne wniesienia skargi konstytucyjnej.
1. Przysługuje, jeśli nastąpiło naruszenie konstytucyjnych spraw skarżącego w wyniku
orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, która ma charakter ostateczny;
2. Przedmiotem skargi jest ustawa lub inny akt normatywny na podstawie, którego sąd lub
organ administracji orzekł ostatecznie o prawach skarżącego;
3. Skarga może być wniesiona, gdy skarżący wykorzystał wszystkie przysługujące mu w
toku instancji sądowej lub administracyjnej środki zaskarżenia ( skarga ma charakter
subsydiarny czyli pomocniczy);
4. Sprawa będąca przedmiotem skargi musi się pojawić w związku zaistniałym sporem
prawnym.
Przesłanki formalne skargi.
1. Zdolność skargową ma każdy, czyje konstytucyjne wolności i prawa zostały
naruszone. Mogły być zarówno osoby fizyczne, prawne jak również podmioty
nieposiadające osobowości prawnej;
2. Skarga musi być napisana wyłącznie przez adwokata lub Radcę Prawnego;
3. Skarga musi być złożona do Trybunału Konstytucyjnego w ciągu 3 miesięcy od dnia
doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku czy ostatecznej decyzji. skarga jest
wolna od opłat sądowych.
3. Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie
swojej wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
4
Rzecznik działa w dwóch podstawowych formach:
• interwencje i wystąpienia w sprawach indywidualnych;
• interwencje i wystąpienia w sprawach o charakterze ogólnym.
Skarga do Europejskiego Trybunału do spraw człowieka w Strasburgu.
1. Skarga musi być skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa będącego stroną
konwencji;
2. Może dotyczyć wyłącznie zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było
stroną konwencji ( oraz złożyło deklaracje o uznaniu jurysdykcji Trybunału)
3. Skarga nie może być bezzasadna, anonimowa;
4. Muszą być wyczerpane wszystkie środki odwoławcze przewidziane prawem krajowym;
5. skarga musi być wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji.
5