Wykład 10 PKB Równowaga makroekonomiczna
Transkrypt
Wykład 10 PKB Równowaga makroekonomiczna
TABLICA PRZEPŁYWÓW MIĘDZYGAŁĘZIOWYCH LEONTIEWA rolnictwo przemysł wydobywczy przemysł przetwórczy budownictwo usługi Nakłady Wartość dodana Produkcja globalna produkcja globalna produkcja finalna 1-5 Przepływy międzygałęzio we usługi . budownictwo przemysł przetwórczy rolnictwo Dział PRODUKT KRAJOWY BRUTTO, DOCHÓD NARODOWY, PRODUKT SPOŁECZNY przemysł wydobywczy GOSPODARKA 35 8 2 2 20 35 11 2 2 3 70 50 100 80 170 130 50 45 220 130 35 480 420 900 10 10 113 57 170 15 5 69 61 130 38 70 383 517 900 2 15 160 40 200 15 20 75 325 400 80 120 800 - 120 280 1.000 - 200 400 1.800 DEFINICJE Produkcja globalna - wartość całej produkcji n … … … … + x1n + x2n prod. finalna xi + x1 + x2 … Xn = xi – produkcja finalna przepływy międzygałęziowe 2 3 … + x12 + x13 +… + x22 + x23 +… … … Xi – produkcja globalna prod. globalna Xi 1 X1 = x11 X2 = x21 xn1 + xn2 + xn3 +… + xnn + xn n X i xij xi (i = 1, 2, 3, …, n) postać ogólna dla każdej gałęzi j 1 xij – jaka część produktu gałęzi i-tej jest przekazywana do gałęzi j-tej DEFINICJE wytworzonej w danej gospodarce na ogół w ciągu roku. Zużycie pośrednie (wartość przeniesiona, przepływ międzygałęziowy) – wartość nabytych przez przedsiębiorstwa od kontrahentów materiałów, surowców i półproduktów, które w kolejnych procesach produkcji stanowią nakład (materiałowy). PRODUKCJA FINALNA Wartość dodana – suma nowopowstałych wartości w procesie produkcji Wartość dodana brutto – wartość dodana powiększona o wartość amortyzacji (zużycia środków trwałych). Produkcja finalna – wartość produktów, które są technicznie ukończone i nie podlegają dalszej obróbce technicznej (wszystkie dobra konsumpcyjne). Produkcja finalna = Produkcja globalna – zużycie pośrednie 1 DLA CAŁEJ GOSPODARKI: PRODUKT KRAJOWY BRUTTO PKB = wartość produkcji finalnej wytworzonej w WARTOŚĆ DODANA = PRODUKCJA FINALNA danym roku z czynników produkcji na terenie danego kraju bez względu na to, kto jest właścicielem zasobów (suma wydatków poniesionych na zakup produktów finalnych) obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statystycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i na własne potrzeby w gospodarstwie domowym, jak również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej strefy) PRODUKT NARODOWY BRUTTO DOCHÓD NARODOWY NETTO PNB = dochód narodowy brutto produkt narodowy netto wytworzony w PNB = miara dochodów otrzymanych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tyt. własności zasobów za granicą. 1) PKB = PNB dochody netto = 0 2) PKB > PNB dochody netto <0 3) PKB < PNB dochody netto >0 SPOSOBY LICZENIA PKB PKB to suma wartości dodanej. gospodarce, ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO (chleb) Wartość dodana Koszty rzeczowe (mąka) W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej. Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich kolejnych rzędów. Gdy schodzimy „w głąb”, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych. Wartość dodana Koszty rzeczowe (zboże) Koszty rzeczowe = 0 Wartość dodana 2 WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO (chleb) SPOSOBY LICZENIA PKB PKB to suma wynagrodzeń czynników Płaca Koszty rzeczowe (mąka) Zysk Płaca Koszty rzeczowe (zboże) Zysk produkcji. W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów właścicieli czynników produkcji. Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych. Koszty rzeczowe = 0 Płaca Zysk SPOSOBY LICZENIA PKB SPOSOBY LICZENIA PKB suma wydatków na dobra finalne (PKB = wartość wytworzonych wartość dóbr finalnych = suma wartości dóbr finalnych). W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie: wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C), wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I), wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G), wydatki netto zagranicy (X – M). PKB = Y = C + I + G + X – M Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów (Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową pozycję (Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas następującą postać: PKB = Y = C + I + DZ + G + X – M TWORZENIE I PODZIAŁ PKB PKB PKN DN CW O DL -Tb -Tp -Am DDL Tb Nz Bt IN WESTYCJE PRZEDSIĘBIO RSTWA PAŃ STWO GO SPO DARSTWA DO MO WE dodanej = suma dochodów właścicieli czynników produkcji = PKB STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) PNB – Am = PNN - produkt narodowy netto Amortyzacja - zużycia środków trwałych PNN - Tp = DNCW Tp = podatki pośrednie (VAT i akcyza) DNCW = dochód narodowy w cenach czynników wytwórczych WYDATKI RZĄDO WE O SZCZĘDN O SCI LUDN O SCI KO N SUMPCJA 3 STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) DNCW = suma z dochodów właścicieli zasobów DNCW = Wp + R + Z + Dw = PNN - Tp w kraju z tyt. usług świadczonych przez te zasoby DNCW = Wp + R + Z + Dw Wp = wynagrodzenie z pracy R = renty dzierżawne i czynsze Z = zyski z kapitału Dw = dochód z samozatrudnienia DNCW - Nz - Tbc + Bt = ODL STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) ODL = osobiste dochody ludności Nz = nierozdzielone zyski przedsiębiorstw Tbc = podatki dochodowe płacone przez korporacje Bt = transfery budżetowe (bezpośrednie) STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) ODL – Tb = DDL DDL = dochody dyspozycyjne ludności Tb = podatek od osób fiz. K+G+I=PKB DDL = K + Ol K = konsumpcja bieżąca Ol = oszczędności ludności RODZAJ E PKB WADY PKB PKB potencjalny – PKB wytworzony przy wykorzystaniu nieuwzględnianie produkcji nierejestrowanej w gospodarce wszystkich zasobów PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza tj. w cenach rynkowych PKB realny oblicza się według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Mierzy się go w cenach stałych z roku bazowego Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen (deflator). W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego. (tzw. "szarej strefy" oraz produkcji gospodarstw domowych na własne potrzeby - np. praca gospodyń domowych), nierejestrowanie tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. skutki zanieczyszczenia środowiska), nieujmowanie wartości czasu wolnego, nieujmowanie skutków różnic cen w poszczególnych krajach (problem dotyczy szczególnie porównań międzynarodowych), nieuwzględnianie zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (możliwe duże dysproporcje w podziale dochodu narodowego), nieuwzględnianie liczebności społeczeństwa (czynnik ten może być uwzględniony poprzez zastosowanie wskaźnika "PKB per capita", czyli wielkości PKB przypadającej na jedną osobę). 4 MIERNIK DOBROBYTU EKONOMICZNEGO (MED) MIERNIK KRAJOWEGO DOBROBYTU NETTO (NNW) Etap I: Podział PNB na : Produkt Narodowy Brutto (+) konsumpcja rządowa, (+) konsumpcja prywatna sensu stricte (+) usługi kapitału dóbr konsumpcyjnych (+) wartość czasu wolnego (+) efekty działalności w gospodarstwach domowych (-) nakłady na ochronę środowiska (-) Straty z tytułu zanieczyszczenia środowiska (-) straty z tytułu urbanizacji wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, wydatki instrumentalne Etap II: (+) Korzyści z majątku, czasu wolnego, dodatnich efektów zewnętrznych (-) Nieuniknione straty, wydatki instrumentalne = PNN+(czas wolny + produkcja nie rejestrowana + infrastruktura publiczna + prywatne dobra trwałego użytku) - (zanieczyszczenie środowiska + obrona narodowa + dojazdy do pracy) MIERNIK EKONOMICZNYCH ASPEKTÓW DOBROBYTU EAW HUMAN DEVELOPMENT INDEX Indywidualna konsumpcja (+) wartość budynków publicznych (+) Wartość konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku (+) wartość pracy w gospodarstwie domowym (+) wartość czasu wolnego (+) wydatki na służbę zdrowia (+) wydatki edukacyjne (-) wydatki ochronne (-) koszty zanieczyszczenia środowiska (-) ubytek zasobów naturalnych HDI - stworzony w 1990 r. przez ONZ HUMAN DEVELOPMENT INDEX opiera się na skali 0-1. państwa bardzo wysoko rozwinięte - pierwsze 42, państwa wysoko rozwinięte - miejsca 43-85, państwa średnio rozwinięte - miejsca 86-127, państwa słabo rozwinięte - miejsca 128-169 Obejmuje: liczbę dorosłej ludności umiejącej czytać i pisać liczbę lat nauki średnią długość życia poziom dochodów INNE MIERNIKI Poziom życia - stan zaspokojenia potrzeb materialnych (zaspokajanych przy użyciu dóbr) Jakość życia to różnica między poziomem aspiracji a postrzeganą rzeczywistością Niedawno opublikowany został ranking "zadowolenia z życia", w którym zwyciężyli Kostarykańczycy 5 WSKAŹNIK JAKOŚCI ŻYCIA MODEL ZAGREGOWANEGO POPYTU I ZAGREGOWANEJ PODAŻY Sytuacja materialna - PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej. Zdrowie - oczekiwana długość życia Stabilność polityczna i bezpieczeństwo - ocena stabilności politycznej i bezpieczeństwa. Życie rodzinne - wskaźnik rozwodów (na 1000 mieszkańców), Życie wspólnotowe - zmienna ta otrzymuje wartość 1, jeśli kraj ma wysoki wskaźnik uczęszczania do kościoła albo członkostwa w związkach zawodowych; w przeciwnym razie zero. Klimat i geografia - szerokość geograficzna, dla rozróżnienia między klimatami gorącym i zimnym. Bezpieczeństwo zatrudnienia - stopa bezrobocia, w procentach. Wolność polityczna - przeciętne wskaźniki wolności politycznych i praw obywatelskich. Skala od 1 (całkowicie wolny) do 7 (bez wolności). Równość płci ZAŁOŻENIA Neoklasycyzm a keynesizm OGÓLNA RÓWNOWAGA RYNKU produktowi krajowemu brutto (PKB). Y = K + I + G Badamy zależność pomiędzy przeciętnym poziomem cen rynkowych a dochodem narodowym. przeciętny poziom cen Dochód narodowy (Y) jest równy Pa Sa realny dochód narodowy STRONA POPYTOWA (ZAGREGOWANY POPYT Pa): STRONA PODAŻOWA (ZAGREGOWANA PODAŻ Sa) obniżka przeciętnego poziomu cen rynkowych powoduje wzrost przeciętnego poziomu cen powoduje wzrost siły nabywczej pieniądza oraz spadek stopy procentowej; wzrost siły nabywczej pieniądza stwarza możliwość zakupienia większej ilości dóbr i usług; spadek stopy procentowej zachęca przedsiębiorców do zwiększenia inwestycji a gospodarstwa do zwiększenia konsumpcji. Wniosek – spadek przeciętnego poziomu cen powoduje wzrost realnego dochodu narodowego zwiększenie produkcji. Wniosek – wzrost przeciętnego poziomu cen powoduje wzrost realnego dochodu narodowego 6 TEORIA OGÓLNEJ RÓWNOWAGI GOSPODARKI Jakie czynniki (podażowe czy popytowe) decydują o poziomie dochodu narodowego? KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI Czy równowaga możliwa jest tylko w punkcie pełnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji? PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA koszty produkcji ponoszone przez producentów są jednocześnie wynagrodzeniem za czynniki produkcji (płaca, zysk, renta), a tym samym są przeznaczone na konsumpcję. wzrost produkcji (podaży) stwarza dla siebie taki sam wzrost popytu ponieważ wartość produkcji tworzy dochody, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr; ZAGREGOWANY POPYT = ZAGREGOWANA PODAŻ TEORIA REALNEJ STOPY PROCENTOWEJ WNIOSKI oszczędności gromadzone przez podmioty są niczym innym jak odroczoną konsumpcją; niemożliwa ogólna nadprodukcja; niemożliwa niedostateczna produkcja; pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych; brak przymusowego bezrobocia Z uwagi na elastyczność realnej stopy procentowej i realnej płacy nie jest możliwe trwałe odchylenie od stanu równowagi globalnej w warunkach doskonałej konkurencji STOPA RÓWNOWAGI Realna stopa procentowa – stopa procentowa obowiązująca w bankach komercyjnych, skorygowana zmianami cen (nominalna stopa procentowa minus inflacja). Spadek realnej stopy procentowej Inwestycje zwiększenie popytu na kredyt, zwiększenie popytu na dobra inwestycyjne, Oszczędności zmniejszenie oszczędności, zwiększenie konsumpcji. I = Os 7 STOPA RÓWNOWAGI STOPA RÓWNOWAGI Zmiana stopy procentowej koryguje realna stopa procentowa I Os niedostosowanie inwestycji i oszczędności. Wniosek: OSZCZĘDNOŚCI AUTOMATYCZNIE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ W INWESTYCJE; oszczędzanie jest zjawiskiem pozytywnym, sprzyja wzrostowi produkcji. oszczędności, inwestycje TEORIA RYNKU PRACY TEORIA RYNKU PRACY Bezrobocie przymusowe – sytuacja w której płaca realna pracownik nie jest w stanie znaleźć pracy za aprobowaną płacę Również na rynku pracy działa mechanizm korygujący liczba pracowników ZAŁOŻENIA RÓWNOWAGA GLOBALNA PODAŻ Os = I równości płacy realnej z produkcyjnością krańcową i pełnym zatrudnieniem Ogólny poziom cen Popyt na pracę = podaż pracy przy poziomie POPYT 0 POPYT1 ↑G,↓t E* E Ymax PKB 8 WNIOSEK WNIOSEK Ceny mogą zmieniać się pod wpływem zmian dochód narodowy jest wytwarzany w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych; krzywa podaży jest pionowa i nie zależy od przeciętnego poziomu cen rynkowych podaży pieniądza ale zawsze pociąga to za sobą identyczną zmianę płac nominalnych. Płace realne nie ulegają zatem zmianie. Popyt realny nie ulega zmianie Realny dochód narodowy nie ulega zmianie WNIOSEK KEYNESOWSKA TEORIA RÓWNOWAGI Mechanizm elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej w warunkach doskonałej konkurencji utrzyma realny dochód narodowy na nie zmienionym poziomie w granicach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Nie istnieją nadmierne oszczędności ani nadmierne inwestycje. Gospodarka jest w stanie wchłonąć każdy rozmiar oszczędności ponieważ możliwości inwestycyjne są nieograniczone. Zmiana podaży pieniądza nie wpływa na wielkości realne (poziom produkcji i dochód narodowy). Pieniądz w gospodarce jest neutralny. John Maynard Keynes 1883-1946 John Maynard Keynes TEZY KEYNESA od 1909 roku wykładowca ekonomii na Uniwersytecie w Cambridge, w latach 1911-1945 redaktor Economic Journal, od 1921 roku prezes wielkiego towarzystwa ubezpieczeniowego; prowadził też własne przedsiębiorstwo finansowe. W uporządkowany sposób przedstawił popytową teorię dochodu narodowego (tzw. teoria Keynesa). Był doradcą rządu brytyjskiego w czasie I Wojny Światowej. Uczestniczył w konferencji wersalskiej jako doradca Lloyda George’a. Wywołał znaczne poruszenie opuszczając konferencję w proteście przeciw nałożeniu reparacji wojennych na Niemcy. Jeden z twórców Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Główne prace: A Treatise on Money (t. 1 The Pure Theory of Money, 1930; t. 2 The Applied Theory of Money, 1930); Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, wydanie polskie 1956). Prawo Saya jest niesłuszne – mechanizm napędzający działalność gospodarczą nie jest związany z wytwarzaniem i otrzymywaniem dochodu ale z jego wydawaniem (to co jeden wyda, drugi zarobi). W gospodarce nie ma doskonałej konkurencji – ceny i płace są w wysokim stopniu sztywne. Krzywa podaży jest odwróconą literą L. Jeżeli spada globalny popyt, spada również produkcja (realny dochód narodowy) a ceny pozostają stałe. 9 RÓWNOWAGA OGÓLNA P Tylko spadek cen poszczególnych dóbr zwiększa ich PODAŻ popyt; spadek cen wszystkich dóbr nie zwiększa popytu. POPYT0 Możliwa jest równowaga przy bardzo różnym stopniu POPYT1 ↑G,↓t E TEZY KEYNESA E* LUKA RECESYJNA wykorzystania czynników produkcji (w szczególności przy różnym bezrobociu). Jeżeli efektywny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny będzie wzrastał w wystarczającym stopniu, będzie wzrastał dochód narodowy i będzie zmniejszało się bezrobocie. Dopiero gdy gospodarka osiągnie stan pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, dalsze zwiększanie popytu będzie powodowało wzrost cen, a nie dochodu realnego. PKB TEZY KEYNESA Mechanizm rynkowy jest niedoskonały – samoczynnie nie jest w stanie zapewnić ani pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych ani pełnego zatrudnienia. Konieczne jest wspieranie tego mechanizmu przez zwiększenie konsumpcji i inwestycji oraz wydatków rządowych. CO DECYDUJE O WYDATKACH KONSUMPCYJNYCH I INWESTYCYJNYCH? TEZY KEYNESA Oszczędności są stałym procesem, który zmienia się powoli w czasie, pod wpływem poważniejszych zmian w wysokości otrzymywanych dochodów. Inwestycje charakteryzują się bardzo dużą zmiennością, gdyż narażone są na: zmiany oczekiwań przedsiębiorców, zmiany popytu, zmiany cen, zmiany stopy procentowej. Nie ma automatyzmu w przekształcaniu się oszczędności w inwestycje. ROZBIEŻNOŚCI MIĘDZY OSZCZĘDNOŚCIAMI A INWESTYCJAMI EX ANTE PKB = K+ I + G PKB = DDL + Am + Nz + T – Bt K+ I + G = DDL + Am + Nz + T – Bt G + Bt = T K+ I = DDL + Am + Nz DDL = OL + K K+ I = OL + K + Am + Nz Os = OL+ Am + Nz K + I = Os + K Os > I mechanizm depresyjny wzrost oszczędności zmniejszenie konsumpcji spadek sprzedaży, wzrost zapasów zniechęcenie przedsiębiorców do dalszego inwestowania, zmniejszenie produkcji, spadek zatrudniania, spadek dochodów zmniejszenie inwestycji RECESJA Os < I spirala ekspansji spadek oszczędności wzrost konsumpcji wzrost produkcji, wzrost inwestycji OŻYWIENIA ............... EX POST I = Os I = Os 10 OSZCZĘDNOŚCI A INWESTYCJE MNOŻNIK INWESTYCYJNY Skoro oszczędności są nadwyżką dochodów nad konsumpcją a inwestycje nadwyżką bieżącej produkcji, która nie została skonsumowana. Inwestycje przez zmianę poziomu dochodu narodowego uruchamiają proces dostosowawczy oszczędności wzrost inwestycji wzrost popytu na dobra kapitałowe wzrost produkcji wzrost zatrudnienia wzrost dochodów wzrost konsumpcji (i oszczędności) wzrost produkcji wzrost zatrudnienia wzrost dochodów MNOŻNIK INWESTYCYJNY MNOŻNIK INWESTYCYJNY Y = mi I wskaźnik, który pokazuje o ile przyrośnie dochód narodowy jeśli inwestycje w gospodarce przyrosną o jedną jednostkę MNOŻNIK INWESTYCYJNY ∆I = 100 000 KSK = 0,8 KSO = 0,2 ∆Y = ? 100 000 (a1) 80 000 (a2) 64 000 (a3) 51 200 (a4) 20 000 16 000 12 800 itd... ∆Y = 100000+80000+64000+51200+ … = ? = a 1+ a2+ a3+ … +an a1=?a2 Krańcowa skłonność do oszczędzania KSO = O/Y jest to relacja która pokazuje o ile przyrosną oszczędności jeżeli dochód przyrośnie o jedną jednostkę, Krańcowa skłonność do konsumpcji KSK = K/Y jest to relacja która pokazuje o ile przyrośnie konsumpcja jeżeli dochód przyrośnie o jedną jednostkę Y = O + K /Y Y/Y = O/Y + K/Y 1 = O/Y + K/Y KSO + KSK = 1 MNOŻNIK INWESTYCYJNY a1= 100 000 = ∆I q = 0,8 = KSK Σ = ∆Y ∆Y = 1/(1-KSK) * ∆I Y = mi I mi = 1/(1-KSK) KSO + KSK = 1 KSO = 1 - KSK mi = 1/KSO an=?a1 11 MNOŻNIK INWESTYCYJNY Wielkość mi jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącą funkcją krańcowej skłonności do oszczędzania. 12