nr 3/2014

Transkrypt

nr 3/2014

indeks 381640
nr 3 marzec 2014
726 (LXVII) CENA 19,50 zł (w tym 5% VAT)
CZASOPISMO DLA NAUCZYCIELI
Marcowa
pogoda
Zabawy
paluszkowe
Pisankowe
opowieści
Rytm,
ruch, recytacja
Wychować geniusza?!
Oczekiwania dorosłych
a potrzeby dziecka
NEXTO : OrderID: 1609349 : Wyższa Szkoła Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie : [email protected]
82010301403003
| Spis treści
]Pedagogika ] Psychologia
] Organizacja
Drodzy Czytelnicy!
5 Od wielu miesięcy nie milkną dyskusje
na temat zmian w edukacji najmłodszych, szczególnie dotyczących obniżenia
wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego, a także organizacji przedszkoli i ich
oferty oraz dostępności. W jednym wszyscy uczestnicy debat (władze oświatowe,
nauczyciele i rodzice) są zgodni – edukacja
małych dzieci jest niezwykle ważna.
Do refleksji na temat wychowania twórczego maluchów zachęca Julia Anastazja
Sienkiewicz-Wilowska. Autorka podaje
wiele wskazówek, dzięki którym będą one
miały szansę stać się twórczymi ludźmi.
Wspaniałą okazją do rozwijania twórczego
potencjału są zabawy – o ich (po)ważnej
roli w wychowaniu dziecka pisze Karolina
Idkowiak. Do refleksji i oceny oferty programowej przedszkoli zachęcają Aleksandra Jodko i Aleksandra Salwa.
Przykłady dziecięcej aktywności, w której organizację włączają się dorośli, polecają Autorzy wielu tekstów. Zamieszczamy
też przykłady utworów literackich inspirujących dzieci do twórczych działań plastycznych i dramatycznych.
W procesie kształtowania osobowości
ważną funkcję pełni szacunek dla narodowych tradycji. Z okazji zbliżających
się Świąt Wielkanocnych prezentujemy
kilka artykułów na temat kultywowania
obrzędów i zwyczajów wielkanocnych oraz
ciekawe przykłady scenariuszy i zabaw
inspirowanych zbliżającą się wiosną.
Iwona Zarzycka
„Wymyśl grę, zostań autorem
Granny” – finał konkursu
]Kształcenie
14
i doskonalenie
Karolina Idkowiak
Praca przedszkolaka,
czyli poważnie o zabawie
Jadwiga Daniek-Salawa
Marcowa pogoda
Beata Musielak
Matematyka w zabawie ukryta
Filip Miłuński
Granie w projektowanie
Agnieszka Bukowińska
Gotuję z Basią
Ewa Tadeusz
Kreatywny nauczyciel
]Razem z rodzicami
Iwona Pietrucha
Rodzice w przedszkolu
Aleksandra Jodko,
Aleksandra Salwa
]Panorama
20
Nr 3 Marzec 2014 726 (LXVI)
indeks 381640 nakład 7000 egz. CENA 19,50 zł (w tym 5% VAT)
Wychowanie w Przedszkolu
Sylwia Kustosz
Rytm, ruch, recytacja
23
24
26
30
58
60
Urszula Nadolna
Przedszkolaki u prezydenta
Marta Ratajczak
Doświadczenia z jajkiem
61
64
Gabriela Wdowiak
W marcu jak w garncu
]Kusy
Kinga Uszyłło
Kolor i dźwięk w świecie bajki
65
Adam Wacławski
Pisanki
edukacji
Anna Podsiadła
Święto Drzewa
]Wśród
]Zabawy ] Zajęcia ] Scenariusze
Okładka: Fotolia
Komitet redakcyjny: Jolanta Andrzejewska, Sabina Guz, Elżbieta Jaszczyszyn,
Maria Kielar-Turska (przewodnicząca), Krystyna Kamińska, Krystyna Lubomirska, Jadwiga Lubowiecka, Hanna Usielska-Ptaszek, Ewa Skwarka, Anna Wróbel
Redakcja: Małgorzata Narożnik (redaktor naczelna), Teresa Dziurzyńska, Hanna Ratyńska, Iwona Zarzycka Adres redakcji 01–194 Warszawa, ul. Młynarska 8/12, tel. 22 244
84 79, faks 22 244 84 76, [email protected]. Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów i zastrzega sobie prawo formalnych zmian w treści artykułów; nie odpowiada za treść płatnych reklam Wydawca: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza Sp. z o.o.,
ul. Młynarska 8/12, 01–194 Warszawa, tel. 22 244 84 00, faks 22 244 84 20,
[email protected], www.raabe.com.pl, NIP 526-13-49-514, REGON 011864960,
Zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie XII Wydział
Gospodarczy KRS, KRS 0000118704, Wysokość Kapitału Zakładowego: 50.000 PLN
Prezes zarządu: Anna Gryczewska Dyrektor wydawniczy: Józef Szewczyk,
tel. 22 244 84 70, [email protected] Dział obsługi klienta/prenumerata:
tel. 22 244 84 11, faks 22 244 84 10, [email protected] Dział sprzedaży:
tel. 22 244 84 55 Reklama: Andrzej Idziak, tel. 22 244 84 77, faks 22 244 84 76,
kom. 692 277 761, [email protected] Skład i łamanie: Vega design,
www.vegadesign.pl Druk i oprawa: Pabianickie Zakłady Graficzne SA, 95–200 Pabianice
książek
Anna Szyszka
Jestem siostrą. Jestem bratem.
O sztuce kompromisów
Bożena Rytel
Ten niesforny George
teatrzyk
Monika Gołaska
Kukułka
W numerze wkładki:
PORADNIK PRAWNY NAUCZYCIELA
I DYREKTORA PRZEDSZKOLA
]
Ewa Fiedorowicz – Dodatkowy urlop na podnoszenie
kwalifikacji
]
Maja Szymczak – Jak zwalniać i być zwalnianym?
Zapraszamy na nasze strony internetowe:
Wychowanie w Przedszkolu nr 3 | marzec 2014
36
38
40
44
48
50
54
Życzymy miłej lektury
Redakcja
w w w . w yc h o w a n ie w p r z e d s z k o l u. c o m . p l
i w w w . e d u p r e s s . p l o raz
Elżbieta Witkowicz
Bawiły się dzieci paluszkami…
Julia Anastazja
Sienkiewicz-Wilowska
Rola sztuk plastycznych we
wspieraniu rozwoju dziecka
]Ludzie ] Miejsca ] Wydarzenia
12
32
Marcowa
pogoda
Ptasi koncert
3
Wiosenka – panienka
Z rannych mgieł nad sitowiem
wstaje wiosna – panienka.
Topola ją jak zdrowie
niesie ludziom na rękach.
Uczy się wiosna mowy
od słowika w gęstwinach,
od strumyka, co łowi
ciszy dźwięk na równinach.
Dla wiosenki – panienki,
kiedy śpią rzeczne fale,
szyją nowe sukienki
pracowite krasnale.
Wiośnie co dzień radośniej
w gronie wierzb i sosenek,
bo się cieszy, że rośnie
i wyrasta z sukienek.
Franciszek Kobryńczuk
| Pedagogika ] Psychologia ] Organizacja
Rola sztuk plastycznych
we wspieraniu rozwoju dziecka
Julia Anastazja Sienkiewicz-Wilowska
O
bcowanie ze sztuką, bycie jej
odbiorcą, wywiera pozytywny
wpływ na rozwój dziecka. Poznawanie
dzieł sztuki, które powstały w różnych
okresach historycznych, przyczynia
się do zwiększenia wiedzy kulturowej,
m.in. historycznej, a szczególnie z dziedziny historii sztuki. Równie ważną
rolę odgrywa także własna aktywność
artystyczna malucha, a zatem bycie
twórcą. Działalność ta może pełnić
w życiu dziecka wiele różnych funkcji:
edukacyjną, rozwojową, diagnostyczną
i terapeutyczną. Twórczość plastyczna
umożliwia bowiem poznawanie różnorodnych zjawisk i ćwiczenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Jest ważną
formą ekspresji, innej niż werbalna.
Nierzadko także dostarcza opiekunom
informacji o charakterze diagnostycznym i jest wykorzystywana przez terapeutów w pracy.
Dziecko jako odbiorca sztuki
Przedszkolak może być zarówno
odbiorcą sztuki, jak i jej twórcą, jeśli
podejmie własną aktywność artystyczną. Pełnienie obu tych funkcji
przyczynia się do wszechstronnego
rozwoju dziecka. Istotne jest zatem,
aby maluch miał okazję występować
w obu tych rolach i by pozostawały one w dynamicznej równowadze.
Można o to zadbać, z jednej strony umożliwiając przedszkolakowi
uczestnictwo w różnego typu wystawach, organizując wizyty w muzeach
czy galeriach, a z drugiej – zachęcając
go do własnej twórczości.
Edukacyjna funkcja sztuki
Obcowanie ze sztuką może odgrywać ważną rolę edukacyjną. Poznając
dzieła plastyczne różnych twórców,
które powstały w innych okresach
historycznych, rejonach świata i kręgach kulturowych, dziecko wzbogaca
swoją wiedzę kulturową. Ma możliwość zaobserwowania odmiennych
z
sposobów widzenia i przeżywania
świata. Uczy się wyrażania emocji
i pozawerbalnych metod komunikacji.
Zdobywanie wiedzy przez malucha w kontakcie ze sztuką wiąże się
także z analizą treści oglądanych dzieł
plastycznych. Mogą być one bowiem
cennym źródłem informacji związanych nie tylko ze sztuką, ale także
z historią, obrzędami, stylami architektonicznymi, przedmiotami, strojami czy nawet przyrodą. Ponieważ
tematem dzieła sztuki może być
w zasadzie wszystko, za każdym
razem może się ono stać pretekstem
do dyskusji i poszerzania wiedzy.
Odwiedzając z dzieckiem galerię,
muzeum czy oglądając dzieła sztuki w przestrzeni publicznej, warto
zawsze zachęcać je do dyskusji na
temat tego, co widzi. Przyczyni się to
nie tylko do jego wszechstronnego
rozwoju, ale także może stanowić
punkt wyjścia do poszerzania wiedzy
dziecka i dodatkową metodę jego
edukacji.
Przez obcowanie z dziełami sztuki
maluch uczy się, że określone zmiany
w sztuce, odmienne style były ściśle
związane z przemianami historycznymi, społecznymi i kulturowymi.
Dziecko poznaje te style, ich cechy
charakterystyczne, uczy się je rozróżniać i łączyć okres ich występowania
z okresem historycznym i zmianami społeczno-kulturowymi. Poznaje
także typowe dla danego stylu czy
nurtu w sztuce techniki stosowane
przez artystów podczas pracy twórczej, charakterystyczne zarówno dla
sztuki dawnej, jak i współczesnej.
Przez kontakt z dziełem maluch zdobywa wiedzę z różnych dziedzin.
Poszerzanie wiedzy o sztuce
Jeśli zabieramy dzieci do muzeów i galerii, należy zadbać o to, aby
były to placówki o różnym charakterze: prezentujące malarstwo i rzeźbę
dawną, współczesną, muzea archeologiczne i etnograficzne przybliżające historię i kulturę regionu, muzea
sztuk użytkowych czy instrumentów
muzycznych. Warto także zabierać
wychowanków do galerii prezentujących sztukę najnowszą. Mogą to być
zarówno placówki państwowe, jak
i prywatne. Wiele muzeów znajduje
się w większych miastach, w mniejszych często są muzea regionalne
z
5
Pedagogika ] Psychologia ] Organizacja |
lub galerie prowadzone przez różne
stowarzyszenia twórców amatorów
lub twórców ludowych. Wizyty
w takich miejscach mają nieocenioną
wartość rozwojową.
Warto zabierać dzieci także na
wystawy do domów kultury czy
pracowni plastycznych. Dzięki temu
mogą się przekonać, że można tworzyć prace plastyczne niezależnie
od wieku, poziomu sprawności czy
wykształcenia. Czasem jednak bezpośrednio w miejscu zamieszkania
dziecka nie ma żadnych tego typu
placówek. Z oczywistych względów
maluch może pojechać do większych
miast tylko od czasu do czasu. Warto
wtedy pokazywać przedszkolakowi
ciekawe obiekty architektoniczne,
rzeźby, zabierać go do kościołów,
w których można zobaczyć przykłady
dawnej sztuki sakralnej. Nieocenioną
wartość ma także organizowanie
spotkań z lokalnymi twórcami amatorami, którzy mogą przybliżyć maluchom swoją pasję.
Poszerzanie wiedzy dzieci dotyczącej sztuki i kultury jest bardzo ważne,
by mogły stać się aktywnymi, a nie
tylko biernymi odbiorcami kultury.
Na co dzień przedszkolak bardzo często ma do czynienia z kulturą popularną, której wartość może być różna.
Dlatego jego doświadczenia powinny mieć wiele punktów odniesienia.
Tylko wtedy będzie mógł dokonać
selekcji i krytycznej oceny treści
przekazów wizualnych, z którymi się
spotyka.
Kultura współczesna, przede
wszystkim popularna, w dużym stopniu oparta jest na kodzie wizualnym,
jest to kultura obrazkowa. Maluch
natrafia na przekazy wizualne
w zasadzie cały czas: są to zdjęcia na
Facebooku, obrazki oglądane w internecie, w telefonach komórkowych,
obrazy w telewizji. Kod obrazowy to
także znaki drogowe, informacyjne
i graficzne instrukcje obsługi sprzętów AGD. Dlatego tak ważne, wręcz
niezbędne, jest dostarczenie dziecku
narzędzi, które ułatwią rozpoznawanie i rozumienie komunikatów
obrazowych oraz ich ocenę. To
umożliwi mu sprawne posługiwanie
się kodem obrazowym, poruszanie
się po wirtualnej rzeczywistości
6
i odróżnianie świata wirtualnego od
realnego.
Dziecko jako twórca
Wykorzystywanie doświadczeń
malucha jako odbiorcy sztuki
w rozwijaniu jego umiejętności artystycznych (odtwarzanie
widzianych obiektów)
Obcowanie ze sztuką może stanowić zachętę do podejmowania przez
dziecko aktywności artystycznej i rozwijania jego własnych umiejętności.
Dzięki poznawaniu cudzej twórczości
maluch może wykorzystywać wiedzę
pochodzącą z obserwacji we własnych eksperymentach artystycznych.
Ma też okazję wypróbować poznane
wcześniej techniki artystyczne. Jest
to bardzo efektywna forma edukacji –
uczenie się przez doświadczenie.
Podjęcie aktywności artystycznej
stwarza możliwość odnajdywania się
w różnych rolach. Obserwując dzieła innych, a potem tworząc własne,
dziecko raz występuje w roli twórcy,
a innym razem – odbiorcy. Ważne, aby
role te pozostawały ze sobą w dynamicznej równowadze. Przedszkolak
może bowiem poznawać twórczość
nie tylko znanych artystów w czasie
wizyt w muzeach, ale także swoich
rówieśników podczas zajęć grupowych. Uczy się, że ta sama rzecz czy
zjawisko mogą być widziane i przedstawiane w różny sposób.
Pobudzenie dzieci do takiej refleksji nie wymaga dużych środków i pracochłonnych działań. Nawet zwykłe
jabłko, jeśli będzie przedmiotem artystycznej interpretacji, może zostać
przedstawione na tyle sposobów, ilu
członków liczy grupa. Występowanie
w różnych rolach (twórcy i odbiorcy) przyczynia się niewątpliwie do
tego, że dziecko staje się aktywniejszym odbiorcą kultury. To, co widzi
w pracach artystów lub innych osób,
może bowiem odnieść do własnych
doświadczeń, co ułatwia mu zrozumienie wielu zjawisk.
Warto zatem podczas zajęć artystycznych wykorzystywać doświadczenia związane z wizytami w muzeach, galeriach bądź z obserwacją sztuki
w przestrzeni miejskiej. Aktywność
taką może proponować nie tylko
nauczyciel plastyki lub instruktor
z
w domu kultury. Z powodzeniem
mogą robić to także wychowawcy,
nauczyciele przedszkolni, opiekunowie czy rodzice, nawet jeśli nie
mają w tej dziedzinie specjalnych
uzdolnień. Bardzo ważne jest bowiem
zachęcanie malucha do uczestnictwa
w tego rodzaju zajęciach i docenianie
jego wysiłków.
Doświadczenia
przedszkolaka
można wykorzystać, proponując
mu odtworzenie widzianego dzieła
sztuki, wykonanie pracy nim inspirowanej czy namalowanie „ilustracji”
do odbytej wycieczki. Zadania takie
są przez dzieci chętnie wykonywane i przyczyniają się do zapamiętania znaczeń wpisanych w widziane
obiekty. Maluch utrwala je bowiem
przez własną aktywność. Rozwija
także wyobraźnię i zdolności kreacyjne.
By zajęcia były różnorodne i pobudzały do aktywności, od czasu do
czasu warto proponować najmłodszym zarówno pracę indywidualną,
jak i grupową. Warto też uczestniczyć
w aktywności dziecka (wspólne rysowanie, malowanie, tworzenie kolaży). W takim wypadku nie należy
wyręczać malucha ani narzucać mu
własnych pomysłów. Ważne jest natomiast aktywne uczestnictwo w podejmowanych przez niego działaniach
i autentyczne zainteresowanie, które
okazuje się dziecku w trakcie wspólnie
podejmowanej aktywności.
Funkcje aktywności
artystycznej: edukacyjna,
ekspresyjna, komunikacyjna,
społeczna, diagnostyczna,
terapeutyczna i prozdrowotna
Obserwacja dzieł sztuki i wykonywanie prac nimi inspirowanych to
dobry pretekst do zachęcania dziecka
do aktywności artystycznej. Jest ona
niezmiernie ważna, pełni bowiem
wiele funkcji, które przyczyniają się
do wszechstronnego rozwoju malucha. Są to przede wszystkim funkcje:
edukacyjna, rozwojowa, ekspresyjna,
diagnostyczna, a nawet terapeutyczna (Wilowska, 2010).
Edukacyjna funkcja twórczości
artystycznej wiąże się z oddziaływaniem edukacyjnym sztuki. Łączy się
ona z rozwojowym oddziaływaniem
twórczości, wspiera bowiem m.in.
rozwój poznawczy dziecka: ułatwia
rozumienie relacji przestrzennych,
kolorystycznych, rozwija umiejętność
odtwarzania kształtów. Dzięki podejmowaniu aktywności artystycznej
poprawia się także sprawność manualna małego człowieka. Okazuje się to
szczególnie istotne właśnie w wieku
przedszkolnym. Jest to bowiem okres,
w którym dziecko zaczyna przygotowywać się do nauki pisania. Choć
umiejętność ta systematycznie jest
kształcona przede wszystkim w szkole, to w wieku przedszkolnym maluch
rozwija sprawność ręki i umiejętność
wykonywania ruchów precyzyjnych.
Zdolności te kształtują się zarówno
w trakcie aktywności spontanicznej,
jak i podczas powtarzania specjalnie zaprojektowanych ćwiczeń. Jeśli
dziecko ma problemy z precyzyjnym
odtwarzaniem obiektów, wykonywaniem celowych, precyzyjnych ruchów
bądź trzymaniem ołówka lub kredki, warto zaproponować mu specjal-
nie przygotowane ćwiczenia. Mogą
je opracować opiekun lub nauczyciel. Bardzo przydatne w rozwijaniu
sprawności manualnej są takie zadania, jak: łączenie obiektów, szukanie
drogi w labiryncie, obrysowywanie
kształtów. Należy zwrócić uwagę, aby
dziecko wykonywało ćwiczenia jak
najdokładniej. Jeśli okazuje się, że
danego zadania nie potrafi precyzyjnie wykonać, należy upewnić się, czy
właściwie zrozumiało polecenie (np.
Obrysuj figurę kredką). Jeśli maluch
właściwie je zrozumiał, ale jest ono
dla niego zbyt trudne, można zaproponować mu prostszy wariant zadania. Jeśli maluch ma za pomocą linii
połączyć mysz z domkiem, mieszcząc
się w granicach narysowanej drogi,
można przygotować rysunek, na którym droga będzie szersza (Wilowska,
2010).
Między innymi na takich zadaniach oparty jest Test rozwoju percepcji wzrokowej autorstwa Marianny
Frostig, przeznaczony dla dzieci
Zachęcać do aktywności artystycznej należy każde dziecko, nie tylko to szczególnie utalentowane. Wartość artystyczna dzieła to jedynie jeden z aspektów
jego oceny, zatem ważne są nie tylko umiejętności techniczne i strona estetyczna
wytworu. Sztuka pełni bowiem funkcję prorozwojową wobec wszystkich dzieci,
nie tylko tych zdolnych.
Z tego względu pracom plastycznym małego człowieka należy poświęcać wiele
uwagi i odpowiednio je chwalić. Komentarz: Bardzo ładnie może wydać się maluchowi zdawkowy i nieszczery. Przedszkolaki często są szczególnie wyczulone na
zdawkowość pochwał. Dlatego za każdym razem warto opisać to, co się widzi na
rysunku, i uzasadnić, dlaczego nam się to podoba. Dziecko będzie wtedy widziało, że rzeczywiście poświęciliśmy uwagę jego pracy i jest ona dla nas ważna.
Dotyczy to nie tylko rodziców, ale także nauczycieli i wychowawców.
w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Test ten bada koordynację wzrokowo-ruchową, umiejętność
spostrzegania figury i tła, stałości
kształtu i relacji przestrzennych. Jest
przydatny m.in. w ocenie zdolności percepcyjnych i zaburzeń motorycznych podczas badania dojrzałości szkolnej malucha. Dzieci w wieku
przedszkolnym zazwyczaj chętnie
podejmują spontaniczną aktywność artystyczną, często mają jednak
jeszcze problemy z wykonywaniem
precyzyjnych zadań manualnych.
Związane jest to z tym, że podczas
rysowania przedstawienie określonych kształtów może być częściowo
przypadkowe, a podczas wykonywania zadań wymagających precyzji
dziecko musi rysować w sposób celowy i zgodny ze wzorem.
Arkusze służące do takich ćwiczeń
można przygotować wcześniej samodzielnie i skopiować. Przedszkolak
może pomagać w przygotowaniach,
np. rysując mysz i domek czy przygotowując rysunek linearny, który
później będzie precyzyjnie wypełniał
kolorem. Należy jednak zadbać o to,
aby to samo ćwiczenie nie było powtarzane zbyt wiele razy, aby było dla
dziecka atrakcyjne i miało charakter
zabawy. Trzeba także pamiętać o tym,
że ćwiczenia tego typu, również polegające na kolorowaniu obrazków, nie
powinny być jedyną formą aktywności artystycznej malucha, zwłaszcza
jeśli nie przygotowuje on sam arkuszy pracy, tylko korzysta z gotowych
materiałów. Wykorzystywanie obrazków, które jedynie się koloruje, może
ograniczać kreatywność i spontaniczność twórczą dziecka.
Kolejną istotną funkcją aktywności artystycznej jest funkcja ekspresyjna. Związana jest ona z powstawaniem niepowtarzalnego wytworu, który jest efektem indywidualnej
ekspresji. Choć podejmując aktywność artystyczną, korzystamy z kulturowych schematów przedstawieniowych (Arnheim, 1978), jednakże
sposób widzenia świata przez każdego człowieka jest odmienny. Z tego
względu efekt ekspresji twórczej
można uznać za niepowtarzalny.
Wiąże się on także z ujawnianiem
podczas aktywności artystycznej
7
Pedagogika ] Psychologia ] Organizacja |
emocji i przeżyć, które są trudne
do wypowiedzenia. Problemy z ich
ujawnieniem mogą wynikać zarówno z ich charakteru, jak i kłopotów
z werbalizacją, trudności komunikacyjnych, problemów z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji bądź
z odczuwania wstydu.
Zygmunt Kozielecki (Nęcka,
2005) wyróżnił dwa typy transgresji: typ H i typ P. Choć pojęcie to
nie jest tożsame z terminem twórczość, pokrywa się z nim w dużym
stopniu. Transgresja związana jest ze
świadomym przekraczaniem granic.
Według Kozieleckiego typ H to taka
zmiana transgresyjna, która jest wartościowa dla danej zbiorowości, jest
rzeczywiście nowością i ma znaczenie z punktu widzenia historycznego. Transgresja typu P z kolei ma
charakter prywatny, jest nowatorska
w perspektywie indywidualnej, związana jest z przekraczaniem indywidualnych granic i przełamywaniem
schematów.
Można przyjąć, że z transgresją
łączy się pojęcie kreatywności.
Działania kreatywne nie muszą mieć
jednak charakteru przełomowego
z perspektywy historycznej. Wiążą
się z oryginalnym, nowatorskim
wykorzystywaniem przedmiotów,
innym niż dotychczas sposobem
wykonywania zadań. Tak rozumiana
kreatywność ma szczególne znaczenie dla codziennego funkcjonowania człowieka. Wspierać ją można
w młodym wieku przez różnego
typu zajęcia artystyczne. Nietypowe
wykorzystanie materiałów, szukanie
inspiracji w naturze czy sprzętach
codziennego użytku – wszystko to
rozwija kreatywność malucha, która
niewątpliwie będzie ważna podczas
edukacji, pracy zawodowej czy innej
aktywności.
Niemal od początków życia człowieka sztuka pełniła także funkcję
komunikacyjną. Umożliwia bowiem
wyrażenie i przeniesienie treści, których nie da się przekazać werbalnie.
Jest ważnym narzędziem komunikacji dla osób, które nie opanowały
mowy lub opanowały ją w ograniczonym zakresie: osób chorych, niepełnosprawnych, ale także dzieci.
Funkcja komunikacyjna łączy się
8
również z projekcyjną, związaną
z projektowaniem emocji, pragnień.
Dla wychowawców może to stanowić
pierwszą istotną wskazówkę dotyczącą stanu bądź problemów dziecka.
Sztuka pełni również ważną funkcję społeczną. Maluch, przedstawiając w swoich pracach różnych ludzi,
łączące ich relacje oraz role, w których występują, uczy się je nazywać i rozpoznawać. Dzięki temu
wzbogaca wiedzę dotyczącą relacji
społecznych w ogóle, ale także swoich relacji z najbliższymi, rówieśnikami, osobami dorosłymi. Warto
zatem rozmawiać z dzieckiem na
temat przedstawianych sytuacji, relacji interpersonalnych między ludźmi sportretowanymi na rysunku.
Grupowe zajęcia artystyczne umożliwiają mu również nawiązywanie
relacji z innymi, zarówno w grupie
rówieśniczej, jak i z osobami dorosłymi.
Twórczość artystyczna dziecka dostarcza także nieocenionych
danych diagnostycznych. Sposób
przedstawiania na rysunku rodziny,
usytuowanie malucha na tle grupy
rówieśniczej, najczęściej poruszane
tematy są cenną wskazówką dotyczącą funkcjonowania dziecka. Bardzo
często przedszkolakowi trudno jest
mówić o swoich problemach i odczuwanych emocjach. Związane jest to
z jednej strony z problemami z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji,
z drugiej – z odczuwaniem wstydu.
Nierzadko zatem przedstawienie na
rysunku trudnej sytuacji, własnego zachowania bądź odczuć jest dla
niego dużo łatwiejsze niż mówienie
o tym. Przedszkolaki zazwyczaj nie
mają na tyle opanowanego słownictwa, aby swobodnie i precyzyjnie opowiadać o swoich emocjach
i odczuciach. Przedstawienie graficzne staje się wtedy alternatywą dla
ekspresji werbalnej.
Szczególnie ważna okazuje się
w takich wypadkach rozmowa
z dzieckiem na temat jego pracy. To,
co powie przy okazji komentowania swojego dzieła, może okazać się
równie istotne jak sama praca. Ma
bowiem ono możliwość doprecyzowania i rozwinięcia treści rysunku,
a nauczyciel może uzyskać dodatkoWychowanie w Przedszkolu nr 3 | marzec 2014
we informacje. Psychologowie wykorzystują w procesie diagnostycznym
specjalnie opracowane testy rysunkowe, np. Test rysunku rodziny bądź Ja
wśród ludzi. Należy je interpretować
zgodnie z określonym kluczem, co
wymaga specjalistycznego przygotowania zawodowego. Jednakże każdej
osobie, która zna dziecko i jest jego
uważnym obserwatorem, spontaniczna aktywność artystyczna malucha
może dostarczyć bardzo ważnych
informacji i wskazówek dotyczących jego funkcjonowania i problemów. Często jest to jedyny sposób na
uzyskanie tych informacji. Dlatego
zdecydowanie warto interesować się
twórczością plastyczną dziecka.
Należy być uważnym obserwatorem
dziecka i zawsze rozmawiać z nim na
temat jego prac. Dorosły ma wtedy
możliwość uzyskania dodatkowych
informacji. Maluch natomiast czuje
się zauważony, doceniony, ma poczucie, że jego uczucia są dla rodziców
i nauczyciela ważne, że są oni autentycznie zainteresowani dzieckiem
i jego problemami.
Podejmowanie aktywności artystycznej pełni także funkcję terapeutyczną. Przedstawienie emocji
na papierze pozwala się wobec nich
zdystansować, twórczość artystyczna umożliwia także odreagowanie
emocji. Pokazanie w pracy trudnej,
budzącej lęk sytuacji czy osoby może
bowiem ułatwić maluchowi oswojenie się z nią i poradzenie sobie
z lękiem. Sztuka umożliwia zatem
dziecku zdystansowanie się wobec
problemu i łatwiejsze opracowanie jego rozwiązania. Pozwala mu
w formie symbolicznej „odgrywać”
różne role społeczne, inscenizować na
kartce papieru różne sytuacje. Uczy
obiektywizowania i daje możliwość
przyjrzenia się z zewnątrz własnym
i cudzym emocjom, odczuciom.
Twórczość plastyczną warto zaproponować dziecku, któremu chcemy
pomóc rozpoznać jego mocne strony.
Rysunek stosuje się w pracy z osobami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne, starszymi, niepełnosprawnymi intelektualnie, ale także zdrowymi,
które chcą lepiej poznać siebie, zrozumieć swoje reakcje i odczucia. Jest bar-
dzo przydatny także w pracy z dzieckiem, ponieważ rysowanie w trakcie
zajęć terapeutycznych pozwala odreagować emocje, zmniejsza napięcie,
redukuje lęk i kojarzy się maluchowi
z zabawą. Pomaga w rozwiązywaniu
konkretnych problemów i zdobywaniu danych diagnostycznych w czasie
psychoterapii, jest także narzędziem
stosowanym w trakcie zajęć arteterapeutyczych.
Ściśle rozumiana arteterapia związana jest bardziej ze stosowaniem
technik plastycznych w terapii niż
ze spontaniczną twórczością. W toku
zajęć, które mogą być prowadzone
indywidualnie lub grupowo, uczestnik ma wykonać określoną pracę
plastyczną na zadany temat. Podczas
zajęć w grupie bardzo często wszyscy
pracują nad tym samym problemem.
Zadanie może polegać np. na narysowaniu swojej rodziny lub prac na
temat Jaki jestem lub Jaki chciałbym
być czy zilustrowaniu swojego samopoczucia. Powstałe prace są następnie
omawiane wspólnie z terapeutą i/lub
pozostałymi uczestnikami. Do konkretnego zadania przyporządkowane
są określone pytania i zagadnienia,
które należy omówić z uczestnikiem
zajęć. Czasem prosi się go o wykonanie kolejnej pracy przedstawiającej
sytuację pożądaną bądź sposób rozwiązania problemu. Podczas zajęć
arteterapeutycznych – w odróżnieniu od zajęć artystycznych – uczestnicy przygotowują prace na zadany
temat, które są następnie omawiane
zgodnie z ustalonym schematem,
a wartość artystyczna prac nie jest
istotna.
Zajęcia arteterapeutyczne często prowadzone są w grupach osób
dorosłych, są jednak także bardzo
skuteczną metodą stosowaną w pracy
z dziećmi. Podczas takich zajęć łatwiej
jest maluchowi otworzyć się przed
innymi. Symboliczność i sposób przekazu sprawiają bowiem, że czuje się
on bezpieczniej. Wspólne rysowanie
zawiera w sobie także element relaksu
i zabawy. Dlatego zajęcia arteterapeutyczne, psychoterapia czy socjoterapia z wykorzystaniem rysunku
są coraz chętniej stosowanymi metodami pracy terapeutycznej z dziećmi.
Sztuka pełni także funkcję
prozdrowotną. Zarówno oglądanie
dzieł innych ludzi, jak i twórczość
własna dostarczają silnych pozytywnych emocji i nierzadko wiążą
się z zaangażowaniem w podejmowaną aktywność. Pełni to istotną
funkcję profilaktyczną. W przypadku dzieci chorych lub zmagających
się z poważnymi problemami sztuka odwraca uwagę od negatywnych
myśli, a także ułatwia radzenie sobie
ze stresem. Podejmowanie aktywności artystycznej jest również rozwijającą formą spędzania wolnego czasu.
Aktywność artystyczna odgrywa ważną rolę w przypadku dzieci
niepełnosprawnych. Umożliwia im
bowiem podejmowanie aktywności, która jest dostosowana do ich
możliwości i potrzeb. Grupowe zajęcia artystyczne są okazją do nawiązania relacji społecznych z grupą
osób o podobnych zainteresowaniach, a czasem także problemach.
Przyczyniają się zatem do stworzenia
sieci wsparcia społecznego, co wydaje
się szczególnie istotne w przypadku
przedszkolaków niepełnosprawnych,
które często nie mają okazji do nawiązania kontaktów z rówieśnikami.
Twórczość artystyczna pełni zatem
wiele różnych funkcji, a jej oddziaływanie na życie dziecka i jego rozwój może być bardzo wszechstronne.
Wpływ taki mogą wywierać zarówno
aktywność spontaniczna, jak i specjalnie zaplanowane ćwiczenia, które
mają rozwijać określone umiejętności i ułatwiać osiągnięcie określonego
efektu terapeutycznego.
* * *
Sztuka pełni w życiu człowieka
wiele ważnych funkcji, dlatego też
warto zachęcać dziecko do obcowania
z nią już od najmłodszych lat. Może
ona występować w życiu przedszkolaka w podwójnej roli: może być on
zarówno odbiorcą twórczości innych,
jak i twórcą. Oglądając dzieła innych
ludzi, zdobywa wiadomości, poszerza swoją wiedzę dotyczącą kultury,
historii, sposobu postrzegania świata.
Maluch doskonali także umiejętność
dotyczącą rozpoznawania kodu wizualnego.
Dziecko, które podejmuje aktywność artystyczną, rozwija sprawność
manualną ręki, uczy się techniki
odwzorowywania różnych obiektów.
Ma możliwość rozwijania ekspresji
alternatywnej wobec werbalnej, a co
za tym idzie – także komunikacji
z innymi. Aktywność artystyczna,
podejmowana nie tylko podczas zajęć
grupowych, pełni także funkcję społeczną. Rozwija kreatywność malucha, która jest ważną cechą przydatną
w codziennym życiu, ponadto dostarcza pozytywnych emocji. Dla opiekunów i nauczycieli jest źródłem informacji dotyczących funkcjonowania
przedszkolaka oraz może być zastosowana w celach terapeutycznych.
Należy zachęcać dziecko do
aktywności artystycznej, nawet jeśli
nie wykazuje ono w tej dziedzinie
specjalnych uzdolnień. Maluch, dla
którego twórczość artystyczna będzie
naturalną i bardzo ważną aktywnością, zapewne nie zrezygnuje z niej
także w dorosłym życiu. Korzyści
wynikające z obcowania ze sztuką
oraz z własnej twórczości można czerpać przez całe życie.
Julia Anastazja Sienkiewicz-Wilowska
Akademia Wychowania Fizycznego
w Poznaniu
BIBLIOGRAFIA
❙ Arnheim R. (1978), Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Wydawnictwa
Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
❙ Nęcka E. (2005), Psychologia twórczości, GWP,
Gdańsk.
❙ Wilowska J.A. (2010), Dziecko rysuje, maluje,
rzeźbi… Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży, GWP, Gdańsk.
9
Przez żywioły do szkoły
Przed nauczycielami stoi wielkie wyzwanie w postaci dobrego przygotowania dzieci do szkoły,
do której pójdą już dzieci 6-letnie. W tym celu powinni oni już od najmłodszej grupy wiekowej
zaplanować konsekwentne wprowadzanie, kształcenie i doskonalenie tych umiejętności, których
dziecko będzie potrzebować, żeby osiągnąć szkolny sukces.
Doskonalenie
kluczowych umiejętności
Jednym z głównych celów wychowania przedszkolnego jest przygotowanie
dziecka do nauki w szkole, dlatego bardzo ważne jest rozwijanie kluczowych
umiejętności już od najmłodszej grupy
wiekowej w przedszkolu. W grupie trzylatków należy najbardziej skupić się na
rozwoju społecznym i ruchowym, czyli
oprócz rozwoju poznawczego doskonalić samodzielność i samoobsługę dziecka. Czterolatki największą aktywność
powinny wykazywać w obszarze rozwoju społecznego i poznawczego, a więc
nauczyć się dobrze funkcjonować w grupie i dzięki nauce przez zabawę poznawać świat i zdobywać potrzebną do jego
rozumienia wiedzę. Ostatnia grupa wiekowa w przedszkolu skupia się na dobrym
przygotowaniu dziecka do szkoły oraz
na osiągnięciu dojrzałości emocjonalnej
dziecka.
Nowa seria wydawnictwa Nowa Era
„Kolekcja przedszkolaka” konsekwentnie przygotowuje dziecko do szkoły
według powyższych założeń.
Jest podróżą przez cztery żywioły: Ziemię, Ogień, Wodę i Powietrze.
Związana z żywiołami tematyka i powiązanie ich z porami roku pozwala dzieciom
na poznawanie zjawisk, rozbudzanie
zainteresowań i integrację różnorodnych
obszarów poznawczych w czasie zabaw
i zajęć, a także solidne przygotowanie do
szkoły już od początku edukacji.
Nadrzędną pomocą, która pomoże nauczycielowi zaplanować pracę
wychowawczo-dydaktyczną jest publikacja „Dziecko w swoim żywiole. Program
wychowania przedszkolnego – dobre
praktyki”. Opracowany zgodnie z wymaganiami określonymi przez MEN stanowi
zbiór dobrych praktyk nauczycieli i psychologów. Jest cennym źródłem wiedzy
i dobrych rad, z których warto skorzystać,
planując pracę z dziećmi. W Programie
znajdują się odwołania do literatury związanej z tematem i podstawowe regulacje
prawne, szczegółowe cele kształcenia
i wychowania oraz założenia teoretyczne
i najważniejsze hasła realizowane w serii
„Kolekcja przedszkolaka”. Publikacja prezentuje też charakterystykę grup wiekowych i etapy rozwoju dziecka od trzeciego do szóstego roku życia oraz arkusze
do obserwacji jego przebiegu. Program
wspiera wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka, uwzględnia indywidualizację
pracy, integruje różnorodne aktywności,
zachęca, aby uczyć przez działanie. Cele
kształcenia są ujęte w przejrzystej tabeli
i zawierają sposoby realizacji poszczególnych punktów podstawy programowej.
Ułatwia to organizację zajęć i różnorodny
dobór środków, aby stymulować rozwój
dzieci.
Efektywne wsparcie
„Kolekcja przedszkolaka” daje nauczycielowi możliwość prowadzenia ciekawych zajęć, podążania za dziecięcą
aktywnością i pobudzania dzieci do
samodzielnego odkrywania świata.
Wyróżnione w „Kartach pracy” obszary
ze sfery poznawczej i społeczno-emocjonalnej dają nauczycielom pewność,
że rozwój dziecka jest wspomagany
kompleksowo i równomiernie. „Plany
pracy i szkice zajęć” z odniesieniami do
podstawy programowej wychowania
przedszkolnego dają możliwość planowania i monitorowania pracy oraz
przygotowywania wymaganych raportów z jej realizacji. „Wybór zabaw” to
dodatkowa propozycja na zajęcia logopedyczne, muzyczne, ruchowe, dramowe, doskonalące pamięć, umiejętności
prospołeczne oraz zestawy ćwiczeń
gimnastycznych. Nauczyciel sam może
zdecydować, jakie zabawy i kiedy chce
przeprowadzić, kierując się specyfiką
Struktura serii
dla dziecka
Trzylatki
z
Karty pracy i projekty plastyczne w bloczku
z Pomoce trzylatka
z Baj i Bajeczka.
Pierwsza książeczka
Czterolatki
z
Karty pracy cz. 1–4 w zeszytach
Pomoce czterolatka
z Teczka małego artysty
z Baj i Bajeczka. Nasza książeczka
z
Nowość 2014
Roczne przygotowanie
do szkoły. Pięciolatki +
z
Karty pracy cz. 1–4 w zeszytach
Pomoce dydaktyczne
z Teczka małego artysty
z Baj, Bajeczka i zaczarowana
owieczka
z Mój zeszyt
z
Obudowa metodyczna
dla nauczyciela
(dla każdej grupy wiekowej)
z
z
z
z
z
z
Dziecko w swoim żywiole.
Program wychowania przedszkolnego
Plany pracy i szkice zajęć cz. 1-4
Wybór zabaw
Instrukcje do Teczki małego
artysty (4- i 5-latki+)
Wybór tekstów literackich
CD Piosenki i utwory do słuchania
Dziecko w swoim żywiole
Z „Kolekcją przedszkolaka” dzieci
zdobywają wiedzę wszystkimi zmysłami, uczestnicząc w zabawach badawczych, doświadczeniach, eksperymentach, działając, tworząc i odczuwając.
Zajęcia rozpoczynają się od wprowadzenia do tematu, następnie dzieci
pracują na konkretach, a wiedzę wykorzystują i utrwalają na karcie pracy.
Roczne przygotowanie do szkoły. Pięciolatki+
pamięć
i uwaga
percepcja
słuchowa
przyroda
edukacja
matematyczna
wartości
percepcja
wzrokowa
sprawność
manualna
wychowanie
przez sztukę
przygotowanie
do czytania i pisania
W „Kartach pracy” znajdują się ćwiczenia o różnym stopniu trudności, co
pozwala na indywidualizację pracy. Na
końcu każdego zeszytu są umieszczone karty dodatkowe dla dzieci pracujących szybciej, zdolnych. Ćwiczenia
nie tylko doskonalą zdobytą wiedzę,
lecz także, wykraczając czasem poza
podstawę programową, pozwalają
dzieciom rozwijać swoje umiejętności.
Dzięki tak dobranym kartom pracy
Trzylatki i czterolatki
wartości
myślenie
przyroda
percepcja
wzrokowa
edukacja
matematyczna
wychowanie
przez sztukę
sprawność
manualna
myślenie
zajęcia aktywizują wszystkie obszary
poznawcze i nie pozwalają dzieciom
się nudzić. W pakiecie dla najstarszej
grupy wiekowej znajduje się również
publikacja „Mój zeszyt” z ćwiczeniami grafomotorycznymi, szlaczkami dla
wszystkich dzieci oraz wzorami liter
i cyfr dla dzieci gotowych do pierwszych prób pisania.
Aby wspomóc nauczyciela, zapewnić
dzieciom możliwość pracy na konkretach i edukacyjnej zabawy w pakietach
dla dziecka znajdują się też projekty plastyczne i pomoce dydaktyczne. Gotowe
sylwety, karty do klasyfikowania, liczmany, gry typu memo to tylko niektóre z zamieszczonych tam elementów.
Nauczyciel nie musi ich samodzielnie
szukać, a każde dziecko może pracować
na własnym zestawie.
Pakiety zawierają również książeczki
o Baju i Bajeczce, bliźniaczym rodzeństwie
Świerszczyka Bajetana Hopsa z opowiadaniami i zadaniami na podsumowanie
każdego żywiołu. Książeczki jest miłym
łącznikiem przedszkola z rodzicami i skłaniają do wspólnego czytania.
Dzięki pakietowi „Kolekcja przedszkolaka” dziecko lepiej i szybciej przyswaja wiedzę, rozwija się harmonijnie
i gotowe na nowe wyzwania przekracza próg szkoły. Nauczyciel natomiast
jest spokojny o gotowość szkolną swoich wychowanków.
Artykuł promocyjny
przedszkola, potrzebami i zainteresowaniami dzieci. „Instrukcje do Teczki
małego artysty” ułatwią przeprowadzenie zajęć plastyczno-technicznych, do
których pomoce dzieci znajdą w swoich
pakietach. Natomiast płyta CD „Piosenki
i utwory do słuchania” uzupełnia zajęcia
muzyczne rozpisane w scenariuszach.
Piosenki zostały dobrane nie tylko do
wieku dzieci i ich możliwości percepcyjno-wokalnych, lecz także do poruszanej
przez cały rok szkolny tematyki.
Dodatkową wartością serii jest „Wybór
tekstów literackich”, osobny dla każdej
grupy wiekowej. Starannie dobrane teksty literackie, dostosowane do możliwości
percepcyjnych dzieci, napisane przez klasyków i współczesnych autorów, inspirują do przeprowadzania ciekawych zajęć
i zabaw. Rozbudzają w dzieciach zainteresowanie literaturą, uczą słuchania ze
zrozumieniem, ukazują tekst literacki jako
źródło zdobywania wiedzy i czerpania
radości z obcowania ze słowem pisanym.
Ludzie ] Miejsca ] Wydarzenia |
„Wymyśl grę, zostań
autorem Granny”
– finał konkursu
Iwona Zarzycka
W
e wrześniu 2013 roku firma Granna oraz miesięcznik „Wychowanie w Przedszkolu” ogłosiły konkurs
„Wymyśl grę, zostań autorem Granny”. Do wzięcia w nim
udziału zaproszono wszystkie osoby pracujące z dziećmi.
Inspiracją do ogłoszenia konkursu były listy oraz e-maile
z propozycjami gier, które napływały do Granny. Konkurs
miał wyłonić te najlepsze z najlepszych.
Na konkurs nadesłano 54 propozycje z całej Polski.
Uroczysta gala z ogłoszeniem wyników i wręczeniem
nagród odbyła się 20 stycznia 2014 roku w niezwykłym
miejscu – w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Zaproszonych gości, wśród których na honorowym
miejscu znaleźli się finaliści konkursu, przywitali: Konrad
Falkowski – prezes firmy Granna, Małgorzata Narożnik –
redaktor naczelna „Wychowania w Przedszkolu”, a także
Marianna Otmianowska przedstawicielka Muzeum
Narodowego w Warszawie. Anna Polkowska, redaktor
z wydawnictwa Granna, przedstawiła autorów i ich prace
wytypowane do finału.
Zanim jednak poznaliśmy zwycięzców konkursu, Dorota
Woyke i Małgorzata Parczewska wręczyły dwie pozaregulaminowe równorzędne nagrody specjalne – „Złote rączki”
– ufundowane przez Dział Graficzny firmy Granna. Nagrody
za prace o wyjątkowych walorach plastycznych otrzymały:
Anna Jaśkiewicz z Warszawy (gra Goool!) i Magdalena
Urbaś z Brennej (gra W krainie Zębusi).
W imieniu jury wystąpiła Ewa Falkowska, wiceprezes
firmy Granna, która przypomniała zebranym zasady kon-
12
kursu i wymagania formalne, opisała nadesłane prace,
podkreślając pomysłowość i twórcze zaangażowanie autorów gier.
Spośród ośmiu gier nominowanych do finału uznanie
jury zdobyło pięć prac: Joanny Biedroń z Ostromecka,
Moniki Galjan z Warszawy, Pauliny Janiszek
z Konstancina-Jeziornej, Jolanty Salwy z Piły, Anny Uckiej-Tomali z Tychów.
Jury nie przyznało trzeciego miejsca, natomiast zdecydowało się przyznać dwie drugie nagrody w wysokości po 500 zł każda. Otrzymały je: Marlena Koniuk
z Wrześni za grę Chochlik Goryczka oraz Katarzyna
Wioska z Imielina za grę Kropelkowe podróże.
Pierwszą nagrodę, czyli 1500 zł i wydanie gry
w wersji rynkowej, zdobyła Alina Brzeska-Czuba
z Żukowa koło Gdyni za grę Raz, dwa, trzy:
Obrazki!
Wszyscy uczestnicy konkursu otrzymali pamiątkowe dyplomy i nagrody niespodzianki od Granny
i „Wychowania w Przedszkolu”.
Z krótkiego wywiadu ze zwyciężczynią, przeprowadzonego przez Kamila Banasiaka, prowadzącego galę,
dowiedzieliśmy się, że autorka bardzo często wykorzystuje
wymyślone przez siebie gry w pracy z dziećmi. Zwycięska
gra powstawała w kilku etapach i dzięki testowaniu przez
dzieci podczas zajęć osiągnęła postać i formę nagrodzoną
w konkursie Granny.
| Ludzie ] Miejsca ] Wydarzenia
Część oficjalna gali zakończyła się chwilą dla reporterów – wspólnym zdjęciem finalistów i jury konkursu na
scenie sali Kina Muz.
Uroczystość miała doskonałą oprawę muzyczną
w wykonaniu zespołu w składzie: Paulina Kardas – skrzypce, Zuzanna Falkowska – wiolonczela, Jan Stokłosa – klawisze. Usłyszeliśmy utwory z repertuaru m.in. Kabaretu
Starszych Panów i Wojciecha Młynarskiego.
Ale nie był to jeszcze koniec spotkania i atrakcji. Uczestnicy gali zostali zaproszeni do sali
restauracyjnej na już mniej oficjalne spotkanie
i rozmowy przy pysznym poczęstunku. Można było obejrzeć ekspozycję wyróżnionych i nagrodzonych
prac, a w sali edukacyjnej dzieci z Przedszkola nr 96
w Warszawie, które przybyły na uroczystość pod opieką
Marzeny Skarbek-Kiełczewskiej, mogły pobawić się grą
Raz, dwa, trzy: Obrazki! w towarzystwie jej autorki.
Dzięki uprzejmości dyrekcji Muzeum Narodowego
w Warszawie, wszyscy goście mogli zwiedzić z przewodnikiem Galerię Sztuki Średniowiecznej otwartej niedawno
po przebudowie, a także zapoznać się z niezwykle ciekawą
ofertą Działu Edukacyjnego Muzeum.
Uczestnicy i organizatorzy pożegnali się późnym popołudniem z nadzieją na spotkanie za rok podczas finału
kolejnej edycji konkursu „Wymyśl grę, zostań autorem
Granny”.
Iwona Zarzycka
KSIĄŻKI PEŁNE ŁAMIGŁÓWEK, KTÓRE BAWIĄ I UCZĄ!
DUŻY FORMAT 290 x 378 mm
format 216 x 280 mm, s. 96 + 8 stron z naklejkami,
cena 26,00 zł
ȲΛ
8ɋɇΛʣȲΛɔEʋʨ
umiejętność
pisania
s. 32 + 2 strony z naklejkami, cena 19,90 zł
s. 32 + 2 strony z naklejkami, cena 19,90 zł
Mali czytelnicy znajdą w tych książkach zadania oparte na liczeniu,
łamigłówki obrazkowe, zadania geometryczne, proste łamigłówki
sudoku oraz wiele innych niesamowitych zabaw i gier.
umiejętność
liczenia
koordynacja
oko – ręka
rozwój
motoryki
małej
umiejętność
rozwiązywania
nia
problemów
tel. 41 349 5
0 50
www.jedno
sc.com.pl
13
Kształcenie i doskonalenie |
Praca przedszkolaka,
czyli poważnie o zabawie
Karolina Idkowiak
Dziecko, które się bawi, nie traci czasu,
ale buduje i tworzy siebie poprzez różne
formy działalności zabawowej1.
W
spółczesne standardy wychowania stawiają przed rodzicami
wiele wyzwań. Już najmłodsi startują
w wyścigu o bycie najlepszym. Rodzice, którzy chcą wesprzeć rozwój dziecka, zewsząd odbierają informacje,
co ich pociecha powinna już umieć,
jak przyspieszyć proces nabywania
nowych umiejętności i wiedzy oraz
w jaki sposób zadbać o jej przyszłość.
Lęk o „nabite CV” i sprawdzenie się
w roli opiekuna wywołuje presję
i stres w rodzinach. W efekcie coraz
częściej najmłodsi nie mają czasu
na zabawę. Są pochłonięci zajęciami
w szkole czy przedszkolu, korzystaniem z bogatej oferty zajęć dodatkowych prowadzonych przez specjalistów oraz nauką w domu i rozwijaniem nowych zdolności. Wydaje się,
że w tym pośpiechu brakuje czasu na
refleksję nad pytaniami: Czy rzeczywiście wspieranie rozwoju dziecka dzięki zajęciom dodatkowym (i fachowcom)
jest cenniejsze od zabawy spontanicznej,
dziecięcej? Czy powinny ją zastąpić?
Zabawa swobodna
– rys historyczny
Rola zabawy i przypisywane jej
wartości zmieniały się na przestrzeni
wieków. W czasach kolonialnych była
tendencja do traktowania zabawy
dziecięcej jako znaku upadku moralnego i nieporadności rodziców, którzy nie potrafią skłonić potomstwa
do pożądanych zachowań, za jakie
uznawano pracę i naukę. Zmiana
tego stanowiska nastąpiła w połowie
XIX wieku. Wówczas została uznana za naturalną ekspresję wrodzonej
radości życia, niewinności, ciekawości i dobroci. Dostrzeżono, że dzieci
w działalności zawierają cały swój
potencjał, możliwości i posiadane
zasoby2.
Późniejsze
lata
owocowały
dostrzeżeniem w zabawie znaczącej roli w rozwoju dziecka. Badacze
rozpoczęli studiowanie tej aktywności, rosła świadomość korzyści z niej
płynących. Znaczące funkcje zabawy podkreślił George Mead. Zwracał
uwagę, że przyjmowanie różnych ról
(np. zabawa w szkołę i utożsamianie się z postacią nauczyciela), które
niesie ze sobą odczuwanie radości,
to unikalna umiejętność człowieka.
Jako dorośli ten sam mechanizm stosujemy podświadomie, gdy próbujemy zrozumieć drugą osobę, postawić
się na jej miejscu. Mead sądził, że
podejmowana gra stanowi płaszczyznę do budowania poczucia tożsamości (jaźni) oraz nauki funkcjonowania w społeczeństwie3. W tabeli 1
przedstawiono różne teorie zabaw.
Wszystkie łączy uznanie dla aktywności zabawowej w rozwoju nie tylko
dziecka, ale i człowieka dorosłego.
Zagadnienie zabawy od lat znajduje się w centrum zainteresowania
nie tylko psychologów, pedagogów,
filozofów, ale też historyków i biologów. Robert Fagan zwraca uwagę na
zjawisko zabawy w świecie zwierząt.
Stawia tezę, że jeśli proces ten jest tak
powszechny, iż wykracza poza obszar
ludzkiej działalności, to zapewne
ma istotne wartości adaptacyjne.
Jean Chateau zauważa, że w świecie zwierząt jako pierwsze widoczne są zabawy funkcjonalne (spontaniczne ćwiczenie funkcji), następnie
hedonistyczne, a wśród niektórych
1 A. Sawicka, Wybór tekstów do ćwiczeń z pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985, s. 93.
2 N.R. King, Play: the kindergartners’ perspective, http://www.jstor.org/discover/10.2307/1001284?uid=3738840&uid=2&uid=4&sid=21102683727297
[dostęp: 26.09.2013].
3 I. Verenikina, P. Harris, P. Lysaght, Child’s play: Computer games, theories of play and children’s development [w:] Young children and learning technology. Conference in Research and Practice in Information Technology, ed. by J. Wright, A. McDougall, J. Murnane, J. Lowe, Vol. 34, s. 99–107, Australian
Computer Society, Sydney 2003.
14
| Kształcenie i doskonalenie
Tabela 1. Główne teorie zabawy
Podział
Klasyczne
teorie zabaw
Autor
Friedrich Schiller
Teoria
Teoria nadmiaru energii.
Zabawa to forma wyładowania nadwyżki sił witalnych,
charakterystyczna szczególnie w młodości, kiedy energia nie musi
być poświęcona walce o byt.
Moritz Lazarus
Teoria relaksacji i rekreacji.
Karol Gross
Dzięki zabawie możliwe jest przywrócenie energii (regeneracja sił),
którą człowiek może potem wykorzystać w pracy.
Teoria ćwiczenia przygotowawczego.
Stanley Hall
Zabawy rozwijają umiejętności fizyczne i umysłowe przydatne
w dorosłym życiu.
Teoria rekapitulacji.
Przez zabawę dzieci doświadczają kolejnych etapów ewolucji
(analogicznie do rozwoju historycznego ludzkości) oraz wyrażają
instynkty, w efekcie czego dochodzi do ich osłabienia.
Współczesne
teorie zabaw
Zygmunt Freud
Zabawa pełni rolę katharsis, redukuje napięcie. Pozwala na ujście np.
agresywnym emocjom w sposób akceptowalny społecznie, wyrażenie
negatywnych emocji (stres, lęk).
Erik Erikson
Zabawa pozwala na przepracowanie własnych doświadczeń
i przeżywanych konfliktów oraz integrację biologicznych
i społecznych potrzeb.
Daniel E. Berlyne
Model pobudzenia.
Michael J. Ellis
Gregory Bateson
George Mead
Jean Piaget
Teorie społeczno-kulturowe
Lew Wygotski
Gra jest środkiem do utrzymania optymalnego poziomu pobudzenia.
Może zwiększyć lub obniżyć pobudzenie organizmu.
Zabawa jest stymulacją, która w optymalnym stopniu pobudza jednostkę.
Zabawa daje płaszczyznę wspólnego zrozumienia, jest środkiem
komunikacji.
Zabawa pozwala na rozwój jaźni.
Koncepcja poznawcza.
Zabawa ma istotne znaczenie w rozwoju poznawczym dziecka.
Pozwala na wytworzenie symboli (myślenie abstrakcyjne).
Zabawa tworzy strefę najbliższego rozwoju dziecka, pozwala
wykorzystać posiadane tendencje rozwojowe. Rozwija myślenie
abstrakcyjne. To najważniejsza aktywność dziecka.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Verenikina, Harris, Lysaght (2003).
gatunków zauważa się zabawy typu
badawczego. Brak myślenia abstrakcyjnego decyduje o zupełnie innej
jakości zabaw4.
Cechy zabawy
jako aktywności
Specjaliści zgadzają się, że zabawa jest przejawem aktywności, która
towarzyszy człowiekowi przez całe
jego życie. Ma szczególne znaczenie
w okresie dzieciństwa, kiedy następuje
intensywny rozwój młodego organi-
zmu, zarówno w znaczeniu biologicznym, jak i psychicznym. Oddziałuje
na jednostkę wszechstronnie: począwszy od strony fizycznej, po funkcjonowanie społeczne oraz poznawcze. Jej
rola w przygotowaniu do życia społecznego jest niezwykle istotna. Jest
jedną z pierwszych „działalności kulturowych” człowieka5. Akcentowanie
społecznego charakteru tego zjawiska podkreśla odpowiedzialność
rodziców za wprowadzenie dziecka w świat zabaw. Zatem zabawa nie
jest tylko indywidualną działalnością
dziecka, ale ma charakter wspólnotowy, przebiega w interakcji z drugim
człowiekiem.
Co różni zabawę od innych aktywności? Zabawa to naturalne i swobodne działanie dziecka. Motywowana
jest wewnętrznie. Wynika bowiem
z głębokiego zaangażowania podmiotu. Nie ma w sobie żadnego pragmatycznego celu, jest nastawiona na
odczuwanie przyjemności. To czynność, która przebiega w określonym
4 J. Chateau, Zabawy dziecka [w:] Psychologia dziecka od urodzenia do wieku młodzieńczego, pod red. M. Debesse’a, WSiP, Warszawa 1963.
5 Elkonin (1975, 2005) za: M. Brėdikytė, Akt kulturowego upośredniania w zabawie dzieci, „Forum Oświatowe” 2012, nr 47, s. 101–122.
15
Tabela 2. Zabawa – definicje
Autor
Definicja
Wincenty Okoń
W globalnym znaczeniu zabawa jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności,
a opartym na udziale wyobraźni tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą
reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy
i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcenia rzeczywistości.
Johan Huizinga
Jest swobodną, spontaniczną reakcją na świat; płaszczyzną, na której powaga przeradza
się w groteskę, dobro obraca się w zło, zło w dobro, przedstawienie prawdy jako nieprawdy
i odwrotnie (…). Jest życiem człowieka, przygotowaniem do życia. Jest podstawową płaszczyzną
doświadczania siebie, prezentacji siebie, doświadczania kontaktów ze światem, uczenia się
świata. Jest swoistą edukacją człowieka.
Zabawa jest naturalną, wrodzoną specjalną metodą uczenia się małego dziecka (…), jest
niczym innym jak żarliwym i zainteresowanym, nieświadomym swojego celu, a równocześnie
przyjemnym uczeniem się.
Stefan Szuman
Lew Wygotski
Zabawa jest dziejącą się w wyobraźni fikcyjną realizacją niedających się realizować życzeń
i pragnień.
Bogdan
Suchodolski
Zabawa, będąc pewną formą odrealnienia rzeczywistości, jest źródłem reorganizacji
i rekonstrukcji sił.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Okoń (1987), Suchodolski (1985), Szuman (1958), Huizinga (1985)7.
miejscu i czasie. Jest oddzielona od
innych działań codziennych i zachowań eksploracyjnych. Osoba bawiąca
się odczuwa silne emocje, przyjmuje
osobistą postawę wobec przeżywanego doświadczenia6.
Problem zabawy swobodnej
w Polsce
Bogata historia badań nad zabawą
kontrastuje z obecnym społecznym
ujęciem tego zagadnienia. Widoczne
jest niewielkie zainteresowanie problematyką aktywności swobodnej
wśród rodziców, opiekunów i wychowawców. Czas poświęcany na inicjowaną przez dziecko spontaniczną działalność znacząco się skrócił.
Zjawisko to można zaobserwować
od dawna, lecz współcześnie nabiera coraz większej intensywności. Już
w 1908 roku William Carhart8 zwracał
uwagę, że wywiera się psychiczną
presję na młodych osobach po to,
aby podejmowały działalność nakierowaną na efekt nawet w przedszkolach. Podkreślał potrzebę poświęcania
czasu na odpoczynek i zabawę jako
bardziej wartościowe działania dzieci.
Problem ten istnieje w wielu krajach9, również w Polsce. Skrócono
czas wolny oraz poświęcany na zgłębianie sztuki, trenowanie indywidualnych umiejętności i talentów dziecka na rzecz czytania i matematyki10.
Wydaje się, że wynika to z porównania zabawy z pracą przez rodziców oraz opiekunów dzieci. Zabawa
jest traktowana jako strata czasu,
czynność banalna i nieprzynosząca
wymiernych korzyści. Jest konkurencją dla prawdziwie korzystnego
działania, jakim jest praca. Rozumie
się przez to czynności związane
z pomocą dorosłym (jest to charakterystyczne dla społeczeństw rozwi-
jających się11) oraz nastawione na
naukę i zorganizowane formy edukacji (lekcje języków obcych, baletu czy
tenisa). Oczywiście oba typy działań
są istotne i nie stanowią zagrożenia
dla rozwoju dziecka. Mogą nieść ze
sobą wiele korzyści dla rozwijającej
się młodej osoby. Edukacja formalna,
o określonej strukturze (w klasie), nie
oferuje ich tyle, co zabawa swobodna.
Nie można zatem bagatelizować ważności zabawy, a próby zastąpienia jej
działaniami uważanymi za bardziej
wartościowe skazane są na niepowodzenie12.
Część dzieci, również w wieku
przedszkolnym, ma mniej czasu na
aktywność zabawową ze względu
na szybkie wdrażanie w dorosłe role
i przystosowywanie do ich pełnienia
w przyszłości. Od wczesnego dzieciństwa maluchy otrzymują programy
komputerowe, filmy i bajki eduka-
6 Por. A. Brzezińska, Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym [w:] A. Brzezińska, M. Burtowy, Psychopedagogiczne
problemy edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo UAM, Poznań 1985, s. 78.
7 W. Okoń, Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987, s. 44; S. Szuman, Z zagadnień rozwoju psychicznego [w:] Fragmenty psychologii, pod red.
J. Pietera, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1958, s. 86; B. Suchodolski, Kim jest człowiek, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, s. 231; J. Huizinga,
Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 20.
8 W.M. Carhart, Danger to mind and eye in the education of children, „The New York Times” 1908, http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?re
s=F00D13F63E5A17738DDDAB0994DF405B888CF1D3 [dostęp: 13.11.2013].
9 Singer, Singer, D’Agostino, DeLong (2008), Hirsh-Pasek, Golinkoff, Berk, Singer (2009) za: M. Brėdikytė, Akt kulturowego upośredniania w zabawie
dzieci, dz. cyt., s. 101–122.
10 K. Ginsburg, The importance of play in promoting healthy child development and maintaining strong parent-child bonds, „Pediatrics” 2007, Vol. 119,
s. 182–191.
11 Por. M. Brėdikytė, Akt kulturowego upośredniania w zabawie dzieci, dz. cyt., s. 101–122.
12 K. Ginsburg, The importance of play in promoting…, dz. cyt., s. 182–191.
16
cyjne, specjalistyczne książki i zabawki, których celem jest odpowiednie
stymulowanie rozwoju. Promowane
akcesoria wspierane są intensywną
kampanią reklamową, sugerującą, że
są konieczne do właściwego rozwoju
dziecka i są niezbędnym atrybutem
dobrego rodzicielstwa. Opiekunów
utwierdza się w fałszywym przekonaniu, że szybciej oznacza lepiej. Zwraca
się uwagę na ogromne możliwości
dziecka i krótki czas (który rodzice
mają), aby ten potencjał wykorzystać.
Stąd nacisk na szybką naukę czytania i pisania, przejście do formalnej
edukacji. Nastawienie rodziców jest
dodatkowo wzmacniane przez instytucje (np. nauczyciel podkreśla, jak
mało czasu zostało do końca roku,
i sugeruje, żeby dzieci skupiły się
na nauce – w efekcie czego następuje ograniczenie czasu spędzanego na
zabawie). W konsekwencji obserwujemy, jak pęd do rozwoju odbija się
na życiu całej rodziny. W skrajnych
przypadkach czas wspólny rodziców
i dzieci ogranicza się do zawożenia
dzieci na dodatkowe zajęcia, a harmonogramy nawet najmłodszych pękają
w szwach. Niektóre dzieci, jak i rodzice mogą reagować na presję otoczenia
lękiem i stresem, co przekłada się na
ich zdolności poznawcze oraz sferę
fizyczną i emocjonalną. Pozbawione
ochronnej funkcji zabawy i głębokich relacji rodzinnych, opartych na
wspólnie spędzanym czasie, narażone
są na wyższy poziom psychicznych
problemów zdrowotnych13.
Opinie osób dorosłych na temat
zabawy mogą wynikać z opisanej
sytuacji społecznej oraz małej wiedzy
na temat znaczenia zabaw i rozwoju dziecka. Wiedza opiekunów oparta
jest na stereotypie zabawy-głupotki.
Często proces zabawowy jest spłaszczany wyłącznie do funkcji rekreacyjnej. Maria Tyszkowa zwraca uwagę,
że motywem zabawy w rzeczywistości
nie jest osiąganie konkretnych rezultatów czy nawet odczuwanie przyjemności, ale doświadczanie rzeczywistości14. Przede wszystkim dziecko nie bawi
się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się
dlatego, by stać się dorosłym15.
Czynniki ograniczające
zabawę dziecka
Istnieje wiele czynników, które
mogą ograniczać korzyści płynące
z aktywności zabawowej: począwszy
od stylu życia rodziny, po pośpiech
i ograniczone zasoby w rodzinie.
Przytoczone czynniki, w dużej mierze zainspirowane pracą Kennetha
Ginsburga, zostały poszerzone
i uwzględniono w nich aktualną sytuację w naszym kraju.
W Polsce następuje zmiana
wzorców zatrudnienia, co wpływa na zwiększenie czasu i wysiłku, który należy podjąć na pozyskanie, utrzymanie i świadczenie
pracy. Doprowadza to do konfliktu
ról domowych i zawodowych, szczególnie wśród kobiet. Kluczową rolę
odgrywa tu czas i dyspozycyjność.
Dodatkowo obserwujemy wzrost
zatrudnienia kobiet16. Z kolei liczba
rodzin wielopokoleniowych zmniejsza się. Ograniczono możliwości
korzystania z pomocy dziadków
przez wydłużenie czasu pracy do 67.
roku życia (kobiety pracują aż o 7
lat dłużej). Wiele dzieci jest zatem
pozbawionych w dni robocze opieki
osoby dorosłej w domu. Są poniekąd
zmuszone do korzystania z dodatkowych ofert szkół, przedszkoli i prywatnych placówek (ze względu na ich
bezpieczeństwo). Rodzice dużą wagę
przywiązują do efektywnego wykorzystania pozostałego czasu. Presja,
aby wynagrodzić dziecku rozłąkę, nie
zmarnować pozostałej części dnia, nie
wpływa korzystnie na nastawienie
rodziców do wspólnej, beztroskiej
zabawy z dzieckiem.
Pójście sześciolatków do szkoły
stanowi jasny sygnał, że jak najszybciej należy rozpocząć starania edukacyjne. Czas na zabawę poświęcany
jest na korepetycje, kursy i szkolenia
już w wieku przedszkolnym. Polski
system edukacji wymaga też od
ucznia pracy w domu (na przykład
w Skandynawii dzieci po powrocie do
domu nie muszą poświęcać dodatkowego czasu na naukę).
Bierne rozrywki, takie jak oglądanie telewizji czy granie w gry komputerowe, wymagającej większego zaangażowania aktywności zabawowej.
13 Tamże.
14 M. Tyszkowa, Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1977, s. 43.
15 L. Wygotski, Play and its role in the mental development of the child [w:] Play. Its role in development and evolution, ed. by J.S. Bruner, A. Jolly, K. Sylva,
Penguin Books, New York 1978, s. 551.
16 A. Zgierska i in., Praca a obowiązki rodzinne w 2010 r., GUS, Warszawa 2012.
17
Proces ten jest wzmacniany przez
współcześnie projektowane zabawki. Najpopularniejsze powiązane są
z aktualnie wyświetlanymi filmami
i programami telewizyjnymi. W konsekwencji nawet zabawa poza światem mediów opiera się właśnie na
jego naśladowaniu. Brak inicjowania aktywnego, twórczego i wspólnego spędzania czasu z dzieckiem
przez rodziców może być częściowo
wyjaśniany natłokiem obowiązków.
Opiekunowie są zmęczeni i znużeni, nie mają siły na zabawę lub też
wykonują w tym czasie obowiązki
domowe.
Dziecięce zabawy na wspólnym
podwórku, ze względów bezpieczeństwa, są coraz rzadszą formą spędzania wolnego czasu. Dzieci nie mogą
same, bez nadzoru dorosłych, przebywać na placu zabaw. Oznacza to, że
część z nich skazana jest na zabawę
w osamotnieniu. Pozbawione są szansy czerpania radości ze wspólnego
spędzania czasu, bez dorosłych.
Jednym z kluczowych czynników
wpływających na aktywność zabawową jest bieda. W przeważającej liczbie
przypadków negatywnie oddziałuje
nie tylko na czas dostępności zabawy
swobodnej dla dzieci, ale też możliwości pełnego korzystania z dobrodziejstw aktywności zabawowej. Jest
to temat niezwykle szeroki. Przekłada
się na poziom bezpieczeństwa, zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka. Jedną z konsekwencji złej
sytuacji finansowej rodziny może być
niedożywienie. Prowadzi ono do obniżonego poziomu aktywności dziecka,
zmniejszenia zaangażowania społecznego, problemów z koncentracją itp.17
Wielu rodziców łączy chęć zapewnienia dzieciom lepszego startu, niż
mieli oni. Lekcje baletu, gry na instrumencie, zajęcia z fotografii czy teatru
– możliwości, jakie dziś są wręcz na
wyciągnięcie ręki – są dla wielu oszałamiające. O większości z nich dawniej nie można było nawet pomarzyć.
Rodzice porównujący zatem możliwości, jakie mieli w wieku swoich
dzieci, pragną dać im więcej, niż sami
mieli (Bawić w domu to może się każdy.
Ja mojemu dziecku dam więcej. Coś,
czego ja nigdy nie mogłem doświadczyć).
Przekaz dotyczący szerokiej oferty
skierowanej do najmłodszych jest
wspierany i wzmacniany przez instytucje, które – mówiąc wprost – czerpią
z tego zyski.
Zbyt zajęte dzieci?
Przepracowanie jest efektem nadmiernego obciążenia pracą (nauką),
połączonego z niewystarczającą ilością
czasu poświęcanego na zabawę i odpoczynek. Połączenie wielu dodatkowych
zajęć z pobytem w przedszkolu czy
szkole wymaga czasem wręcz mistrzowskich rozwiązań logistycznych, rezygnacji ze spędzania czasu razem, przestrzegania napiętych (czasem wręcz
przeładowanych) harmonogramów,
które skutecznie niweczą spontaniczność w rodzinie. Pojawia się tęsknota
za rodzicami, stres i lęki. Niektórzy
badacze mówią wręcz o depresji
oraz somatycznych i behawioralnych
symptomach jako o skutku życia
w pośpiechu. Doszukują się w obecnym stylu życia młodych ludzi czynników predysponujących do problemów ze zdrowiem psychicznym. Brak
jednak badań, które uwzględniałyby
poznanie tego związku.
Stawianie na pierwszym miejscu
osiągania konkretnych efektów (Bądź
najlepszy) może prowadzić do tego, że
będziemy dążyć do ich osiągania za
wszelką cenę. Dzieci, a później osoby
dorosłe, mogą lekceważyć podstawowe wartości (sprawiedliwość i uczciwość), aby osiągnąć sukces. Może
tu chodzić zarówno o dobre oceny
(oszukiwanie na egzaminach, zażywanie niebezpiecznych suplementów
ułatwiających przyswajanie wiedzy),
jak i wyniki sportowe (zażywanie sterydów).
Bruce Feiler starania swoje i innych
rodziców ocenia jako okrutne, apodyktyczne i niszczące dla ich [tj. dzieci – przyp. autora] długoterminowego
dobrobytu18.
Korzystna postawa rodziców
Nastawienie rodziców wobec
działalności dziecka wydaje się jednym z głównych czynników wpływających na aktywność zabawową.
Opiekunowie stoją przed wyzwaniem, jakim jest zachowanie równowagi między czasem poświęcanym na
zabawę a działaniami nastawionymi
na zaplanowany rozwój kompetencji. Niewątpliwie istnieje duże grono
dzieci (szczególnie żyjących w biedzie), które nie mają wystarczają-
17 Por. Niedożywienie dzieci w Polsce – na drodze do skutecznego rozwiązania problemu. Raport otwarcia, Danone, Warszawa 2007, http://www.podzielsieposilkiem.pl/user_files/Raport%20otwarcia(1).pdf [dostęp: 13.11.2013].
18 B. Feiler, Overscheduled children: how big a problem?, „New York Times” 2013.
18
cej stymulacji i dla których korzystne byłoby zwiększenie liczby zajęć
dodatkowych. Jest też grupa młodych osób, dla których nastawiony
na efekty styl życia i zbyt ograniczona
aktywność zabawowa mają negatywne konsekwencje.
Punktem wyjścia wydaje się przekonanie, że zabawa jest pracą dziecka. Podejście z szacunkiem do
aktywności zabawowej to pierwszy
i najważniejszy krok pozwalający dziecku czerpać z zabawy jak najwięcej.
Może wyrażać się przez aprobatę
wobec działań malucha. Nie oznacza
to wyłącznie pochwał. Wprost przeciwnie, wydaje się, że szczególnie
wartościowe jest milczenie, które (wg
Thomasa Gordona) pozostawia dziecku przestrzeń i często daje poczucie całościowej akceptacji dla jego
dokonań. Dzięki tej postawie młody
człowiek może sam ocenić swoje
działania,wyciągnąćwartościowewnioski. Tworzy wówczas nie po to, aby
zyskać przychylne opinie rodziców, ale
dla własnej przyjemności i satysfakcji19.
Podkreślanie roli inicjatywy dziecka oraz wolności w zabawie nie jest
równoznaczne z całkowitym wyco-
faniem się rodziców z oddziaływania
na tej płaszczyźnie. Opiekun może
i powinien zwracać uwagę na wybory
typów zabaw. Istnieje wiele rodzajów zachowań, których celem jest
odczuwanie doraźnej przyjemności
oraz redukcja cierpienia, szkodliwych dla ich uczestników. Zabawy
te mogą naruszać normy społeczne
i prowadzić do patologii. Mówimy
tu chociażby o krzywdzeniu zwierząt
lub ludzi dla rozrywki, o korzystaniu z programów telewizyjnych i gier
komputerowych wypełnionych przemocą.
Rodzice powinni zachęcać dziecko
do wybierania tych form działalności,
które są korzystne, uczą i rozwijają.
Nie są szkodliwe ani nie prowadzą do
uzależnienia. Obserwacje i ankiety20
wskazują, że formy, jakie wybierają
dzieci, bawiąc się swobodnie, rzadko
są dojrzałe. Często ograniczają się do
odgrywania krótkich scen zaczerpniętych z telewizji, internetu czy gier
komputerowych.
Czy oznacza to, że należy ograniczać dzieciom możliwość samodzielnej zabawy? Bynajmniej. Wydaje się,
że obserwowane zjawisko jest efek-
tem znikomej roli rodziców w działaniach rozrywkowych ich pociech.
Rodzice nie angażują się w zabawy
dziecięce, dystansują się od spędzania
wolnego czasu z nimi, nie podejmują działań mogących pozytywnie stymulować ich aktywność (np.
wybudowanie dla dziecka miniteatru,
zorganizowanie przestrzeni do twórczej zabawy). Bawienie się dorosłego
z maluchem pozwala wynieść preferowane przez niego formy zabawy
na wyższy poziom. Dziecko uczy się,
obserwując rodziców, i właśnie dzięki naśladownictwu może inicjować
zabawy zaawansowane. Następuje
rozwój aktywności – od prostych,
elementarnych działań, do bardziej
dojrzałych. Wspólna, systematyczna
zabawa jest szansą na pełne wykorzystanie zjawiska zabawy swobodnej przez dziecko. Bardzo ważna jest
stała refleksja rodziców nad własnym
zachowaniem, ponieważ próba przymuszania do formy zabawy wybranej
przez dorosłych jest sprzeczna z samą
ideą swobodnej aktywności zabawowej.
W Europie jesteśmy świadkami
dyskusji nad kwestią przepracowania
dziecka. Obserwowana instytucjonalizacja czasu dziecięcego21 w efekcie
doprowadza do braku przestrzeni dla
twórczego samostanowienia, poznawania i eksploracji świata. W USA
problem ten nie znalazł się w centrum uwagi badaczy ze względu na
korzyści z udziału dzieci w zajęciach
pozalekcyjnych – zapewniają przebywanie w bezpiecznym środowisku
i zapobiegają zachowaniom przestępczym22. Planowanie czasu maluchom
jest związane z oczekiwaniem, że
będą one wykonywać swoje działania tak jak dorośli i szybko dojrzeją. Dzieci jednak nie dają się łatwo
zamknąć w narzucone odgórnie schematy działania i domagają się czasu
na zabawę.
Karolina Idkowiak
Psycholog
19 T. Gordon, Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1999.
20 Bodrova, Leong (2003, 2007), Michailenko, Korotkowa (2001) za: M. Brėdikytė, Akt kulturowego upośredniania w zabawie dzieci, dz. cyt.
21 Belloni (2005) za: T. Kremer-Sadlik, C. Izquierdo, M. Fatigante, Making meaning of everyday practices: parents’ attitudes toward children’s extracurricular
activities in the United States and in Italy, „Anthropology & Education Quarterly” 2010, Vol. 41, s. 35–54.
22 Bartko, Eccles (2003) za: T. Kremer-Sadlik, C. Izquierdo, M. Fatigante, Making meaning of everyday practices…, dz. cyt., s. 35–54.
19
Rytm, ruch, recytacja
Sylwia Kustosz
Mowa to najważniejszy akt w procesie porozumiewania się językowego. (...)
W życiu człowieka istotne wydaje się
siedem pierwszych lat, to one decydują
o prawidłowym kształtowaniu się mowy,
a w konsekwencji o pomyślności w kontaktach z innymi ludźmi i sukcesie zawodowym w przyszłości.
A. Majkowska
M
am chusteczkę haftowaną, co ma
cztery rogi. Kogo kocham, kogo
lubię, rzucę mu pod nogi! Tej nie kocham,
tej nie lubię, tej nie pocałuję, a chusteczkę
haftowaną tobie podaruję...
Mimo upływających lat i zmieniającego się świata, z niezmienną
radością przedszkolaki angażują się
w podobne zabawy. W czym tkwi
sekret i niepodważalna wartość rymowanek, wyliczanek i śpiewanek?
W wielopłaszczyznowej stymulacji
dziecka i w atrakcyjnej formie.
Zgodnie ze specyfiką rozwoju
i potrzebami malucha w wieku przedszkolnym odpowiednio planowana
i aranżowana praca, uwzględniająca wierszyki, wyliczanki, rymowanki
czy krótkie piosenki, będzie idealnym
rozwiązaniem.
Wiek przedszkolny to czas, w którym:
z rozwija się dynamicznie motoryka
duża i mała;
z poprawiają się struktury pamięciowe (większa pojemność oraz
początki pamięci intencjonalnej);
z dominuje uwaga mimowolna,
dowolna zaś koncentruje się na
treściach i zadaniach interesujących dziecko;
z następuje ilościowy i jakościowy
rozwój mowy;
z zabawa jest główną formą aktywności podejmowaną przez dziecko (Klim-Klimaszewska, 2010;
Brzezińska, 2013);
Wymienione zagadnienia (etapy)
rozwojowe można rozwinąć dzięki
włączeniu do pracy pedagogicznej
20
różnych zabaw z wierszami, wyliczankami, piosenkami czy innymi
rymowanymi i rytmicznymi formami
literackimi.
Wzorcowym przykładem wielopłaszczyznowych oddziaływań na
rozwój dziecka, uwzględniających
rytm, rym i ruch, jest metoda dobrego startu M. Bogdanowicz. Podstawą
każdej z proponowanych form przez
prof. Bogdanowicz (Od wierszyka do
rysunku, Od piosenki do literki czy prezentowanej tu Piosenki do rysowania)
są: recytacje, śpiew i rytmiczny ruch.
Dzieci powtarzają słowa i naśladują ruchy nauczyciela. Wykonując
dodatkowo ćwiczenia graficzne, rozwijają motorykę małą, koordynację
wzrokowo-ruchową i pamięć, skupiają uwagę na atrakcyjnym zadaniu,
a element śpiewu nadaje zabarwienie
zabawowe.
Hopla, hopla, mam piłeczkę, mam piłeczkę,
co poskacze mi troszeczkę, mi troszeczkę,
hopla, hopla – podskakuje, podskakuje
i wesoło wyśpiewuje, wyśpiewuje.
(Bogdanowicz, Darańska,
Jakacka, 2010)
Metodę dobrego startu można stosować w całości (zgodnie z zaleceniami autorki), a także można wprowadzać do pracy z dziećmi wybrane jej
elementy.
Ene, due, rabe...
– wartość wyliczanek
Dużą
wartość
integracyjną
i stymulacyjną mają wyliczanki.
Wprowadzając je do codziennej pracy,
aktywizujemy struktury pamięciowe, koordynację wzrokowo-ruchową
oraz sprawiamy maluchom radość.
Dobierając dzieci w pary i włączając
element wyklaskiwania, stworzymy
okazję do budowania atmosfery bliskości i przyjaźni (np. dzieci stoją
naprzeciwko siebie, powtarzając rytmiczne sekwencje ruchowe z jednoczesnym recytowaniem – uderzają
dłońmi o swoje kolana, klaszczą,
klaszczą w dłonie kolegi/koleżanki).
Zabawy z wyklaskiwaniem można
również przeprowadzać w kręgu.
Wówczas dzieci będą uderzały
w wewnętrzną stronę dłoni sąsiadów.
Jeden, dwa, jeden, dwa,
niech radosny nastrój trwa.
Trzy i cztery, trzy i cztery,
ja ci wyślę uśmiech szczery.
Pięć i sześć, pięć i sześć,
złość i smutek trudno znieść.
Siedem, osiem, siedem, osiem,
nikt tu nie chce mieć much w nosie.
Dziewięć, dziesięć, kończyć czas,
szczęście czuje każdy z nas!
Sylwia Kustosz
Raz i dwa, raz i dwa,
idzie wiosna, słońce da.
Trzy i cztery, trzy i cztery,
słońce da nam uśmiech szczery.
Pięć i sześć, pięć i sześć,
uśmiech wszystkim trzeba nieść.
Siedem, osiem, siedem, osiem,
wiosna chce się kąpać w rosie.
Dziewięć, dziesięć, schowaj sanki,
to już koniec wyliczanki.
Sylwia Kustosz
Inne wyliczanki mogą być doskonałym elementem relaksującym,
odprężającym i niwelującym kłopoty
z wybieraniem dzieci do proponowanych przez nauczyciela zajęć czy
zadań. Maluch wybrany w taki sposób czuje się szczęśliwy, inne przedszkolaki zaś nie mają podstaw do
zgłaszania zażaleń: Proszę pani, dlaczego nie ja? Ja chciałem. Z wyliczanek bardzo chętnie korzystają dzieci
przy wyborach ról do swoich zabaw
bądź przy okazji innych czynności
wymagających wyborów czy ustalenia kolejności. Poza takimi walorami
wyliczanek, jak rozwój pamięci i koncentracji uwagi, wzmocnienie koordynacji wzrokowo-ruchowej (dziecko,
wyliczając, rytmicznie wskazuje ręką),
należy podkreślić ich rolę w rozwoju
zachowań społecznych. Maluch uczy
się zgodnie bawić z innymi, godzić
się z wyborem, akceptować sytuacje,
w których nie zawsze będzie decydował i wykonywał czynności, na jakie
ma ochotę.
Przez tropiki, przez pustynię
Toczył zając wielką dynię.
Toczył, toczył dynię w dół,
Pękła dynia mu na pół!
Pestki z niej się wysypały,
Więc je zbierał przez dzień cały.
Raz, dwa, trzy! Ile pestek zbierzesz ty!?
Dwa aniołki w niebie
piszą list do ciebie,
piszą i rachują,
ile kartek potrzebują.
Autor nieustalony
Gimnastyka języka
Inną kategorią rymowanek są różnego rodzaju wierszyki logopedyczne
czy tzw. łamacze języka. Mają one
zazwyczaj zabawną formę atrakcyjną dla dzieci. Jednocześnie stymulują
rozwój aparatu mowy, koncentrując
się na wymowie i artykulacji głosek
dźwięcznych, bezdźwięcznych, szumiących, syczących, trudnych grup
spółgłoskowych itp. Praca oparta
na takich utworach uczy dbałości
o formę i sposób wypowiedzi, staranności i płynności wymowy, a zmierzenie się ze „stołem z powyłamywanymi nogami” da przedszkolakowi
satysfakcję i motywację do pokonywania dalszych trudności artykulacyjnych.
Praca nad językiem dziecka już od
okresu przedszkolnego powinna być nierozerwalna z zabawą. Jej celem jest przygotowanie dziecka nie tylko do korzystania z języka jako środka porozumiewania
się, ale także do poznawania struktur
językowych (...). Gry i zabawy w słowa
ułatwią rodzicom i nauczycielom rozbudzenie językowych zainteresowań dzieci. Należy więc uczyć, bawiąc (Mnich,
2011).
Wierszyki logopedyczne dostępne
w literaturze są doskonałą podstawą
do budowania zabaw ruchowych czy
plastycznych.
Liski
Leży w norce lisek. Stoi obok żona.
Wygraża mu łapką, bo jest obrażona.
Co włożę do garnka, gdy pusta spiżarka?
Żywo! Wstawaj, mój panie,
i na polowanie.
Autor nieustalony
Skakanka
Hela ma skakankę, ma skakankę Hanka.
Hop, hop! Podskakują od samego ranka.
Autor nieustalony
Łąka z bąkiem
Bąk na pąk spadł z jękiem z sęka,
odtąd pąk się bąka lęka,
a że bąk ma żal do pąka,
więc sęk odtąd nęka bąka.
(Strzałkowska, 2013)
21
Po co to tu?
Po co to tu kuca?
Co to tak tu kica?
Kuca kucyk na donicy,
a w stolicy na ulicy
kica tycia kicia.
(Strzałkowska, 2013)
Wielorakie rymowanki
– wielorakie inteligencje
Aby jeszcze raz podkreślić mnogość pedagogicznych i wychowawczych walorów płynących ze stosowania rymowanek, wyliczanek,
śpiewanek czy wierszy logopedycznych w pracy z dziećmi w wieku
przedszkolnym, odwołam się do teorii inteligencji wielorakich Howarda
Gardnera. Odpowiednio zaplanowane i rozbudowane aktywności na
podstawie przytoczonych form literackich stwarzają okazję do rozwijania
u przedszkolaków:
z inteligencji werbalnej (słownej) –
wzmacniając umiejętność sprawnego, płynnego posługiwania się
językiem, łatwość zapamiętywania
i odtwarzania wierszy, piosenek;
z inteligencji matematyczno-logicznej – przez wyliczanie, wskazywanie elementów;
z inteligencji wizualno-przestrzennej – planując odpowiednie ułożenie dłoni w czasie wyklaskiwania,
odpowiednie ruchy w przestrzeni
w trakcie naśladowania nauczyciela lub w pracy w parach;
z inteligencji ruchowej – wprowadzając element ruchu do zabaw;
z inteligencji muzyczno-rytmicznej
(słuchowej) – wzmacniając umiejętność odtwarzania utworów mu-
22
zycznych, stymulując dobry słuch
muzyczny, rytmiczne powtarzanie
sekwencji słownych;
z inteligencji interpersonalnej (międzyludzkiej) – stwarzając okazję do
pracy w grupie, w parach, stosując
wyliczanki;
z inteligencji intrapersonalnej (wewnętrznej) – dając okazję do mierzenia się z trudnościami, refleksji nad
własnymi zainteresowaniami;
z inteligencji naturalistycznej – włączając treści przyrodnicze do stosowanych utworów (Kopik, Zatorska,
2010).
Naczyciel, który jest świadomy
dużego zakresu zdolności dzieci,
będzie planował takie działania, aby
każdą z płaszczyzn rozwojowych stymulować, usprawniać i aktywować.
Te rodzaje inteligencji, które dominują u poszczególnych wychowanków,
mogą kompensować niedociągnięcia
i słabości w pozostałych obszarach.
Taka praca stwarza sytuację „równych szans”, uwzględnia „wielointeligentną edukację” (Kopik, Zatorska,
2010). Zachętą do jej wprowadzania
niech będą słowa R. Fishera (2002):
Różne rodzaje inteligencji umożliwiają
dziecku angażowanie się w różne sposoby
uczenia. (...) Każda inteligencja umożliwia nam rozwiązywanie innego rodzaju
problemów i osiąganie innego rodzaju
sukcesów w życiu.
Efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej opartej
na zabawach językowych
Planując działania dydaktyczno-wychowawcze na podstawie rymowanek, wierszy, piosenek i ruchu,
stwarzamy okazję do wszechstronnego rozwoju dzieci. Efekty będą
widoczne w codziennych sytuacjach:
rozmowach, odpowiedziach, aktywności w czasie zajęć, jak również
w wynikach diagnozy przedszkolnej czy obserwacji. Maluchy, które
doświadczają stymulacji językowej,
odznaczają się dużą ciekawością
poznawczą. Bogacąc swój słownik,
bogacą swoje spostrzeżenia, wykazują postawę twórczą, tworzą własne
utwory lub przekształcają te zasłyszane. Ich wypowiedzi cechuje płynność i duża poprawność gramatyczna,
chętnie biorą udział w konkursach
i przeglądach recytatorskich, doskonale radzą sobie w sytuacjach komunikacyjnych. W kontekście gotowości
szkolnej praca z atrakcyjnym materiałem językowo-słownym będzie
dobrym przygotowaniem do nauki
czytania i pisania. Język służy wprowadzaniu dziecka w świadome i twórcze
życie kulturalne, umożliwia opanowanie
podstawowych sprawności – mówienia,
czytania i pisania. Dalsze doskonalenie
tych sprawności stanowi podstawę dalszego uczenia się i tym samym rozwoju
intelektualnego (Mnich, 2011).
W ramach zachęty i motywacji
przytoczmy słowa Marii Montessori:
Dziecko uczy się całym ciałem, musi
się rozwijać motorycznie, emocjonalnie,
społecznie, duchowo i intelektualnie, aby
stać się pełnowartościowym człowiekiem. Wszystkie wymienione przez
nią komponenty rozwoju (motorykę,
emocje, socjalizację oraz duchowość)
można stymulować łatwo, przyjemnie i efektywnie – przez rym, rytm,
ruch i recytację.
Sylwia Kustosz
Przedszkole nr 33 im. Kubusia Puchatka
w Lublinie
BIBLIOGRAFIA
❙ Bogdanowicz M., Darańska M., Jakacka E.
(2010), Metoda dobrego startu. Piosenki do rysowania, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk.
❙ Brzezińska M. (2013), Psychologiczne portrety
człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa,
GWP, Gdańsk.
❙ Fisher R. (2002), Lepszy start, Dom
Wydawniczy Rebis, Poznań.
❙ Klim-Klimaszewska A. (2010), Pedagogika
przedszkolna. Nowa podstawa programowa,
Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa.
❙ Kopik A., Zatorska M. (2010), Wielorakie
podróże – edukacja dla dziecka, Europejska
Agencja Rozwoju, Kielce.
❙ Majkowska A. (2011), Rozwój mowy dziecka w ujęciu lingwistycznym [w:] Sześciolatek:
przedszkolak czy uczeń? Dylematy w kształceniu i wychowaniu najmłodszych, pod red.
I. Polewczyk, Gliwicka Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości, Gliwice.
❙ Mnich M. (2011), Rozwijanie ciekawości językowej u dzieci najmłodszych [w:] Sześciolatek:
przedszkolak czy uczeń? Dylematy w kształceniu i wychowaniu najmłodszych, pod red.
I. Polewczyk, Gliwicka Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości, Gliwice.
❙ Strzałkowska M. (2013), Gimnastyka dla języka (i Polaka, i Anglika), Wydawnictwo Media
Rodzina, Poznań.
Pisanki
Adam Wacławski
Występują: Narratorzy I–IV,
Kurka, Zając, Kurczaczki,
Kogucik, Baranek.
Scenografia:
podwórko
(trawka, kwiatki, krzaczki),
stolik, na którym leżą: babki,
mazurki, kiełbaski.
Rekwizyty: styropianowe
jajka, paleta z farbami, pędzle, koszyczek dla Zająca.
ROZPOCZĘCIE
Narrator I (do publiczności)
Wyszła Kurka na podwórko,
jajek naznosiła.
I tą pracą Kurka mała
bardzo się zmęczyła.
Na scenę wchodzi Kurka i spaceruje, a Zając obserwuje ją
z boku.
Narrator II (wskazując na
Zająca, który pokazuje różne
pisanki w koszyczku)
Różne wzorki zrobił na nich,
paseczki i kwiatki.
Wziął kolory na paletę
z ziół i młodej trawki.
Na scenę wchodzą Baranek
i Kogucik.
Baranek (do Kogucika)
Co to będzie? Co to będzie?
Narrator III (do publiczności)
Zabeczał Baranek.
Kogucik (do Baranka)
Zrobi Zając z jajek Kurki
cały kosz pisanek.
Narrator IV (wskazując na
stolik)
Już świąteczne pachną babki,
mazurki, kiełbaski.
Baranek (do publiczności)
Spójrzcie wszyscy, ktoś tam
idzie…
Na scenę wchodzą Kurczaczki.
Kogucik (radośnie)
Pstrokate Kurczaczki!
Kurka (ze zdziwieniem patrząc
na Kurczaczki)
Czy to moje są maleństwa,
te małe bobaski?
Przecież jajka były białe,
a nie w paski, kwiatki.
Kogucik (do Kurki)
Twoje kurki się wykluły
z przepięknych pisanek,
co je Zając dzisiaj zrobił
z zaginionych jajek.
Zając (podbiega do Kurki)
Pani Kurko, czy nie piękne
są pani bobasy?
Swą urodą przebijają
świąteczne frykasy.
Narrator I (do publiczności)
Nie ma jajek na Wielkanoc,
zamiast nich Kurczaczki.
Lecz niezwykłe, wyjątkowe,
w kwiatuszki i paski.
Baranek (stawiając koszyk)
Teraz bierzmy się do pracy,
bo to jest konieczne.
Narrator III (wskazując na
zwierzęta, które trzymają pędzle i malują jajka)
Kogut, Kurka i Baranek,
Kurczaczki bobaski
ozdabiają pięknie jajka
w kwiatuszki i paski.
Narrator III (radośnie)
Wszyscy mają w łapkach
pędzle,
farby kolorowe.
No i proszę, już na święta
pisanki gotowe.
Zwierzątka pokazują gotowe
pisanki.
Narrator IV (do publiczności)
A my wszyscy wam życzymy,
dobrego śniadanka.
No i oczywiście
przepysznego jajka.
Na zakończenie wszyscy aktorzy ustawiają się w rzędzie
i kłaniają się publiczności.
A.
Wacławski,
Wiosna
i Wielkanoc, Wydawnictwo
AKORD Śpiewające Brzdące,
Poznań 2013.
Zabawy ] Zajęcia ] Scenariusze |
Doświadczenia
z jajkiem
Marta Ratajczak
Jajko
Cele
rozwijanie zainteresowań światem
przyrodniczym;
z wykonanie prostych doświadczeń
fizycznych i chemicznych oraz
wyciąganie wniosków;
z doskonalenie umiejętności przeliczania;
z doskonalenie grafomotoryki.
z
Było sobie raz jajko mądrzejsze od
kury.
Kura wyłazi ze skóry,
Prosi, błaga, namawia: – Bądź
głupsze!
Lecz co można poradzić, kiedy
ktoś się uprze?
Środki dydaktyczne: kartki szarego papieru, pisaki, 20–30 jajek, liczmany, ugotowane jajko, 2 słoiki, sól,
ocet, jajka papierowe różnej wielkości, kredki, klej, kolorowe kury.
Przebieg
Jak kura pazurem. Nauczycielka
wiesza w sali (na tablicach) duże
arkusze szarego papieru, na których namalowane są proste wzory,
np. falowana linia. Każdemu dziecku wręcza pisak. Przedszkolaki
podchodzą do kartek, próbują
odwzorować (po śladzie) wzór.
Mogą wykonać zadanie prawą
i lewą ręką.
z Doświadczenia z jajkiem. Nauczycielka przygotowuje dla
przedszkolaków kilka doświadczeń z jajkami.
– Pływające jajko. Słoiki wypełniamy do połowy wodą. W jednym rozpuszczamy kilka łyżek
soli. Wkładamy jajka do słoików. Jajko w solance pływa,
w wodzie opada na dno.
Wyjaśnienie: dzieje się tak,
ponieważ jajko jest cięższe od
wody, ale lżejsze od solanki.
– Miękkie jajko. Surowe jajko
kurze umieszczamy w słoiku
i zalewamy octem na 48 godzin.
Po tym czasie skorupka mięknie. Konsystencja jajka przypomina galaretę. Wyjaśnienie:
ocet działa na skorupkę jajka
Kura martwi się bardzo i nad jajkiem gdacze,
A ono powiada, że jest kacze.
Kura prosi serdecznie i szczerze:
– Nie trzęś się, bo będziesz nieświeże.
A ono właśnie się trzęsie
I mówi, że jest gęsie.
z
24
Kura do niego zwraca się z nauką,
Że jajka łatwo się tłuką,
A ono powiada, że to bajka,
Bo w wapnie trzyma się jajka.
Kura czule namawia: – Chodź, to
cię wysiedzę.
A ono ucieka za miedzę,
Kładzie się na grządkę pustą
I oświadcza, że będzie kapustą.
Kura powiada: – Nie chodź na
ulicę,
Bo zrobią z ciebie jajecznicę.
A jajko na to najbezczelniej:
– Na ulicy nie ma patelni.
(węglan wapnia) – powoduje,
że mięknie. Jajko będzie skakało
po stole jak piłeczka.
– Odróżnianie jajka surowego
od ugotowanego bez rozbijania skorupki. Kręcimy na gładkim stole jajkiem ugotowanym
na twardo i jajkiem surowym.
Kura mówi: – Ostrożnie! To gorąca
woda!
A jajko na to: – Zimna woda!
Szkoda!
Wskoczyło do ukropu z miną bardzo hardą
I ugotowało się na twardo.
Jan Brzechwa
| Zabawy ] Zajęcia ] Scenariusze
Ugotowane jajko kręci się szybko i długo, jajko surowe prawie natychmiast się zatrzymuje.
Wyjaśnienie: jajko surowe nie
jest ciałem sztywnym, więc kręcenie skorupką nie przenosi się
bezpośrednio na wnętrze jajka
i dlatego prawie natychmiast się
zatrzymuje. Ugotowane jajko
kręci się „jako całość”, więc
wprawione w ruch wykona
kilka obrotów.
z Małe i duże jajka. Dzieci otrzymują kartki z narysowanymi jajkami (5 jajek) różnej wielkości. Ich
zadanie polega na wycięciu jajek
i ułożeniu ich w szeregu od największego do najmniejszego.
z Ile jajek? Nauczycielka przygotowuje 20 jajek oraz liczmany.
Zaprasza do siebie jedno dziecko
i prosi je, aby wybrało dowolną
liczbę liczmanów i ułożyło tyle
samo jajek. Następnie przygotowuje proste zadania matematyczne
z treścią. Przedszkolaki układają
rozwiązania z wykorzystaniem
jajek lub liczmanów:
Jedna kura zniosła 3 jajka, druga –
5 jajek. Ile jajek zniosły kury?
Mała kura zniosła 2 jajka, duża kura
zniosła 4 jajka. Ile jajek razem zniosły
kury? Która kura zniosła więcej jajek:
mała czy duża?
z Kura na płocie. Nauczycielka
rozdaje dzieciom kolorowankę
przedstawiającą kurę. Zadaniem
dzieci jest pokolorowanie obrazka, a następnie wzbogacenie jego
treści wydzieranką z kolorowego
papieru.
Ptasi koncert
Cele
rozróżnianie i nazywanie instrumentów perkusyjnych;
z naśladowanie sposobu poruszania się ptaków i dźwięków, jakie
wydają.
z
Środki dydaktyczne: odtwarzacz
CD, chusta do zawiązania oczu,
instrumenty muzyczne (klawesyn,
kołatka, talerze, trójkąty, dzwonki),
gumy do skakania, płyta z odgłosami ptaków, płyta Piosenki i zabawy.
Czterolatki, cz. 2 (z serii „Entliczek,
pentliczek” wydawnictwa Nowa Era).
Przebieg
Spłoszone ptaki. Nauczycielka
rozkłada w sali związane ze sobą
gumy do skakania w nieregularnej formie. Przedszkolaki (ptaki)
fruwają w rytm muzyki. Kiedy
muzyka cichnie, ptaszki siadają na
gałązce i skubią nasionka.
z Czyj to głos? Nauczycielka prezentuje dzieciom nagrane odgłosy
ptaków z płyty CD. Maluchy zgadują, jaki to ptak. Następnie dzieci
naśladują odgłosy następujących
ptaków:
– bocian: kle, kle;
– kukułka: kuku;
– wróbel: ćwir, ćwir, ćwir;
– sowa: hu, hu, hu;
– wrona: kra, kra, kra;
– jaskółka: cziku-czik;
– dzięcioł (puka w drzewo): puk,
puk, puk.
z Głosy ptaków. Zabawa naśladowcza z użyciem instrumentu.
Dzieci siedzą w kole. Nauczycielka
prezentuje różne instrumenty: kołatkę, klawesyn, trójkąt,
dzwonki, talerze. Prosi dzieci, aby
zastanowiły się, za pomocą jakich
instrumentów można naśladować odgłosy ptaszków. Najpierw
przedszkolaki prezentują odgłosy
ptaków, następnie robi to nauczycielka.
z Wesoły koncert. Zabawa dydaktyczna. Nauczycielka rozdaje dzieciom instrumenty (kołatkę, klawesyn, trójkąt, dzwonki, talerze).
Każdy instrument to odgłos ptaka:
– trójkąt – jaskółka;
– talerze – kukułka;
– dzwonki – skowronek;
– kołatka – bocian;
– klawesyn – dzięcioł.
Nauczycielka po kolei wymienia
ptaki – wówczas dzieci naśladują
odgłosy zwierząt za pomocą instruz
Ptaki są stałymi gośćmi przedszkolnych
ogrodów. Budzą z tego powodu zainteresowanie dzieci, które zadają na ich temat wiele
pytań: Jak i po co śpiewają? Ile jajek znoszą?
Co jedzą? Jak fruwają? Gdzie mieszkają?
Wkładka przedstawia ptaki, które w znaczący
sposób różnią się od siebie wyglądem,
zwyczajami oraz miejscem bytowania.
Może więc być inspiracją do poszukiwania
odpowiedzi na te pytania.
Marta Ratajczak
Przedszkole „Bajkowa Kraina”
w Granowie
Ptasi koncert
Kukułka
ł
Dzięcio
Bociany
Jaskółka
Wrona
Wróble
Sowa
mentów. Następnie wymyśla krótkie zdania z nazwą ptaka. Kiedy
maluchy usłyszą nazwę ptaka, którym są, wydają dźwięk na instrumencie. Na zakończenie zabawy
dzieci śpiewają wspólnie piosenkę Wesoły koncert (z płyty Piosenki
i zabawy). W miejscu, w którym
występują nazwy ptaków i ich
odgłosy, przedszkolaki grają na
instrumencie.
z Ptasi koncert. Dzieci rozkładają
po całej sali instrumenty, które
wykorzystywały w poprzedniej zabawie. Nauczycielka włącza żywą piosenkę, w rytm której
maluchy naśladują fruwanie ptaszka. Kiedy muzyka cichnie, każde
dziecko podchodzi do wybranego
instrumentu – wówczas nauczycielka prosi, aby określony ptak
wydał swój dźwięk, np. Proszę, aby
zagrały wszystkie bociany – dzieci stojące przy kołatkach grają na
instrumencie.
Dzięcioł gra na klawesynie, bocian
na kołatce, skowronki na dzwonkach, jaskółka na trójkącie, kukułka na talerzach.
z W poszukiwaniu zaginionego
gniazdka. Nauczycielka wybiera
dwoje dzieci. Jedna osoba będzie
ptakiem, a druga pisklęciem, które
zgubiło swoje gniazdko. Pisklę ma
zawiązane oczy i chce wrócić do
swojego gniazdka. Aby dowiedzieć
się, gdzie ono jest, wydaje dźwięk
ćwir, ćwir, ćwir. Wtedy druga osoba
(ptak) odpowiada mu tym samym
dźwiękiem, naprowadzając je na
gniazdko. Zabawa kończy się,
kiedy pisklę znajdzie gniazdo.
Słowik
25
W marcu
jak w garncu
Gabriela Wdowiak
Cele
doskonalenie percepcji słuchowej
i wzrokowej;
z kształtowanie wrażliwości i ekspresji muzycznej.
z
Środki dydaktyczne: płyta CD
z nagraniem piosenki Marzec czarodziej, odtwarzacz płyt, instrumenty perkusyjne (grzechotki, kołatka, tarka, trójkąt, bębenek), butelki
z wodą, reklamówki jednorazowe,
kubeczki plastikowe z naciągniętą
recepturką i przywiązanymi paskami bibuły, dywaniki, emblematy zjawisk pogodowych, obrazki ilustrujące
różną pogodę, „pudełkowy teatrzyk”.
Przebieg
Marzec czarodziej. Słuchanie piosenki śpiewanej przez nauczyciela.
Rozmowa na temat treści: O jakim
miesiącu jest piosenka? Kim jest
marzec w piosence i co robi?
z Zaczarowana pogoda. Nauczyciel
śpiewa fragment piosenki Marzec
czarodziej: Chodzi marzec czarodziej
po chmurach, po wodzie, aż tu nagle
hokus-pokus… W tym czasie dziecko wyciąga z garnka obrazek
z pogodą i śpiewa o niej do melodii
piosenki Panie Janie.
z Dźwięki pogody. Dzieci przedstawiają określoną pogodę według
wcześniej wylosowanych emblematów. Na środku sali stoją kosze
z
26
z instrumentami muzycznymi.
Dookoła ułożone są białe dywaniki (chmurki), po których poruszają
się przedszkolaki w rytm piosenki Marzec czarodziej odtwarzanej
z płyty CD. Gdy muzyka cichnie, nauczyciel wywołuje daną
pogodę (np. słońce, deszcz, śnieg,
chmura, wiatr, słońce za chmurą,
burza). Dzieci, które mają właściwy
emblemat, wybierają instrument
odpowiedni do swojej pogody,
następnie prezentują ją, grając na
instrumencie (w tym czasie pozostałe osoby siedzą na dywanikach).
z Śniegowa
dziewczynka. Nauczyciel przypomina dzieciom, że
w marcu dzieją się różne czarodziejskie rzeczy – wszystko może się
wydarzyć. Następnie prosi o zajęcie
wyznaczonych miejsc i wysłuchanie
teatrzyku pt. Śniegowa dziewczynka
(na podstawie utworu Agnieszki
Frączek Baśń o śniegowej dziewczynce zamieszczonego w książce Baśnie
wierszem, pod red. I. Krynickiej,
Wydawnictwo Wilga, Warszawa
2006). Nauczyciel manipuluje odpowiednio pudełkami z ilustracjami,
a dzieci słuchają nagranego utworu
w wykonaniu nauczyciela z ilustracją muzyczną (utwór A. Vivaldiego
Cztery pory roku). Po wysłuchaniu
baśni prowadzący pyta: O kim opowiada historia z naszego teatrzyku?
Czy opowieść była wesoła, czy smutna?
W jakich porach roku to się zdarzyło? W jaki sposób moglibyście pocie-
szyć męża i żonę? Czy zauważyliście,
co towarzyszyło naszemu teatrzykowi
(muzyka)? Jaka muzyka była w zimie,
a jaka na wiosnę?
z Koncert dla baby i dziada. Zabawa
metodą Batii Strauss przy nagraniu
Pizzicato z baletu Sylwia, czyli nimfa
Diana Léo Delibes’a (fragment) – gra
na instrumencie połączona z tańcem
(kubeczek plastikowy z recepturką
i przywiązanym paskiem bibuły).
■ Część A – jedna grupa szarpie gumkę przymocowaną do
kubeczka, druga grupa pociera
drewienkiem o kubeczek.
■ Część B – taniec kubków.
Wirująca bibuła podkreśla płynny charakter tej części.
z Podziękowanie za zabawę i ewaluacja zajęć. Dzieci ustawiają
kubeczki (instrumenty, na których
grały) obok pudełka z uśmiechniętą żoną (jeżeli zajęcia im się podobały) lub obok smutnego męża
(jeśli im się nie podobały).
Gabriela Wdowiak
Przedszkole Publiczne nr 4 „Na Cztery
Pory Roku” w Jaworze
BIBLIOGRAFIA
❙ Przedszkole
pełne ciekawych zdarzeń.
Scenariusze zajęć z dziećmi w przedszkolu, pod
red. Z. Bojanowskiej, Wojewódzki Ośrodek
Metodyczny, Poznań 1999.
❙ „Wychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 5.
❙ „Wychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 10.
Etiologia choroby próchnicowej jest złożona –
ogromną rolę odgrywają tu bakterie, nieodpowiednia
higiena jamy ustnej, niewłaściwe odżywianie czy uwarunkowania genetyczne. Z danych uzyskanych w badaniach ankietowych przeprowadzonych w województwie kujawsko-pomorskim wynika, że aż 33% matek nie
uznaje próchnicy za chorobę zakaźną[7].
Oznacza to, że co trzecia matka nie wie o ryzyku zakażenia próchnicą poprzez całowanie dziecka w usta, oblizywanie smoczka, łyżeczki czy ustnika kubeczka, tym bardziej jeśli matka sama nie
jest częstym gościem w gabinecie stomatologicznym.
Zazwyczaj próchnica kojarzona jest z ubytkami widocznymi gołym okiem. Niewiele osób wie, że powodem
do niepokoju mogą być kredowobiałe matowe plamki
widoczne na błyszczącym zdrowym szkliwie. U małych
dzieci pojawiają się one na powierzchniach wargowych
górnych siekaczy i najczęściej uznawane są za osad
nazębny lub niedorozwój szkliwa.
Mało który rodzic łączy pojawienie się tych zmian
z niewłaściwymi nawykami: przedłużonym karmieniem
piersią (często na żądanie) lub smoczkiem, zasypianiem z butelką, pojeniem dziecka nadmiernie słodzonymi napojami zarówno w dzień, jak i w nocy czy
niedopilnowaniem, aby dziecko szczotkowało zęby.
Zdrowiu mlecznego uzębienia najmłodszych nie sprzyja również ciągłe podawanie słodkich przekąsek, które
powodują, że powierzchnie zębów są oblepione papkowatym pożywieniem, które z kolei, przy udziale bakterii produkujących kwasy, wywołuje demineralizację
szkliwa oraz powstanie pierwszych ubytków.
Aby zmierzyć się z przedstawionymi wyżej problemami i zwiększyć świadomość wśród rodziców i innych
osób zaangażowanych w opiekę nad dziećmi przedszkolnymi, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu wraz
z Partnerami rozpoczął realizację projektu „Dzieciństwo
bez próchnicy”. Projekt jest współfinansowany przez
Szwajcarię w ramach Szwajcarsko- Polskiego Programu
Współpracy oraz Ministerstwo Zdrowia. Jego celem
jest dotarcie z informacją i edukacją stomatologiczną
do 300 tysięcy dzieci w wieku przedszkolnym oraz ich
rodziców, opiekunów i nauczycieli przedszkolnych.
W projekcie promowane będą prawidłowe postawy profilaktyczne oraz właściwe zasady odżywiania
i doboru pokarmów. Aby wziąć udział w projekcie,
przedszkole powinno zarejestrować się na stronie
www.zebymalegodziecka.pl, a następnie wydrukować
i wysłać podpisany formularz zgłoszeniowy pod wskazany adres. Udział w projekcie jest bezpłatny –
serdecznie zapraszamy!
PIŚMIENNICTWO:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Szymańska J, Szalewski L „Próchnica zębów mlecznych w populacji
polskich dzieci w wieku 0,5 – 6 lat” Zdr Publ 2011, 121, 1, 86-89
Ganowicz M, Wierzbicka M, Pierzynowska E, Zawadziński M, Jodkowska E.
„Występowanie próchnicy u dzieci w wieku 6 lat w Polsce w 2005 roku”
Nowa Stomatol 2007, 1, 3-7
Szafrańska B, Waszkiel D „Frekwencja i intensywność próchnicy
u dzieci w wieku od 3-7 lat, mieszkających w Białymstoku” Czas
Stomatol 2008, 61, 7, 480-487
Kruszyńska-Rosada M, Borysewicz-Lewicka M „Kliniczna ocena
zaawansowania próchnicy zębów mlecznych u dzieci w wieku
przedszkolnym” Czas Stomatol 2000, 53, 6, 345-351
Jodkowska E, Wierzbicka M, Szatko F, Strużycka I, Iwanicka-Grzegorek
E, Ganowicz M, Zawadziński M „Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej.
Polska 2009. Stan zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowania oraz
potrzeby profilaktyczno-lecznicze dzieci i osób dorosłych” WUM,
Warszawa 2009
http:// www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/monitoring_
ju_29052012.pdf
Domalewski J „Stan uzębienia i potrzeby lecznicze dziecka
a świadomość rodziców w zakresie higieny jamy ustnej i zasad dbałości
o zdrowie zębów” Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej UM Torunia,
Toruń 2010.
Artykuł sponsorowany
O próchnicy zębów mlecznych i bardzo złym stanie zdrowia jamy ustnej najmłodszych mieszkańców
naszego kraju napisano już wiele. Cel zdrowia jamy ustnej, wyznaczony przez Światową Organizację Zdrowia
na rok 2015, zakłada, że u 60% dzieci 6-letnich nie
zaobserwuje się próchnicy. Osiągnięcie go będzie
bardzo trudne, jeśli uwzględnimy fakt, że w Polsce
praktycznie brak jest szeroko pojętej systemowej opieki profilaktyczno-leczniczej nad dziećmi z uzębieniem
mlecznym. Równie często spotykamy się też z niską
świadomością prozdrowotną rodziców.
A jeśliby...?
Każdy z dorosłych z pewnością pamięta z czasów szkolnych żmudne ćwiczenia z „interpretacji wiersza”. Co autor miał na myśli? Kim jest
podmiot liryczny? Czy użyte rymy są męskie,
czy żeńskie? Na szczęście dzieci nie mają takich
zmartwień.
Ł
atwo to sprawdzić – wystarczy zacząć czytać lub recytować
dziecku na głos. „Dawne matki, babunie i nianie (…) nie
studiując żadnych naukowych lektur, orientowały się, że
aby uczestniczyć w odbiorze poezji, dziecko nie musi rozumieć
jej słów, ani nawet nie musi umieć mówić” – pisze Joanna Papuzińska. „Skrzydlate słowa – jak to się nieraz mówi o wierszach
– powinny towarzyszyć dziecku w jego rozwoju, czarować swoją
poetycką urodą, różnorodnością melodii i literackiego pomysłu,
być swego rodzaju oknem wystawowym, poprzez które można
zapoznać się z różnymi rodzajami radości, jakie w przyszłości
przynieść może człowiekowi kontakt z literaturą” – dodaje kilka
akapitów dalej1.
Dzieci potrzebują poezji, ale nie jest obojętne, jaką książkę
damy im do ręki. Zadaniem dorosłych jest wybranie takich
wierszy, które będą odpowiadały dziecku nastrojem, rytmem,
tematyką, poziomem abstrakcji. Przy wspólnym czytaniu bardzo
ważna jest szata graficzna książki. Wiersze wydane niedbale lub
bez ilustracji mogą odpychać lub wydawać się trudne do przeczytania, mimo że literacko są bez zarzutu.
Odpowiedzią na potrzeby poszukujących rodziców jest seria
Literackiego Egmontu „Wierszem napisane”. Dotychczas ukazało się w niej 10 tomików wierszy. Wśród autorów są zarówno
klasycy: Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Danuta Wawiłow, A.A.
Milne, jak i autorzy współcześni: Jarosław Mikołajewski,
Natalia Usenko czy Ewa Kozyra-Pawlak. Serię zilustrowali
mistrzowie współczesnej ilustracji dla dzieci, między innymi:
Paweł Pawlak, Marianna Oklejak, Joanna Rusinek, Daniel
de Latour, Diana Karpowicz. Zapowiedziany na luty tomik
pt. Drzewka szczęścia to idealne połączenie ciepłych, pełnych
radości ilustracji Elżbiety Wasiuczyńskiej z wierszowanymi
życzeniami Agnieszki Frączek. Po przeczytaniu i obejrzeniu
książki można odnieść wrażenie, że samemu świętuje się jakąś
wyjątkową okazję i dzień staje się jaśniejszy.
1 Joanna Papuzińska, Dziecięce spotkania z literaturą, Warszawa 2007, s. 71-72.
,
A jeśl iby, dla zab awy
y
ogó rki, drze wa i traw
one
zrzu ciły cius zki ziel
nem ?
i zbłę kitn iały z faso
czą ryby
w na grzyby ży
częstych wypra
Poezja
jest dobra
na wszystko
i,
A jeśl iby, tak dla drak
ptak i,
zacz ęły mia ucz eć nam
z pod wór ka
zaś wsz ystk ie koty
-pió rka?
obro sły nag le w cud
ty,
A jeśl iby, tak dla pso
ty,
odk urza cz nos ił galo
herb atę
ziem niac zek sącz ył
atek ?
i śpie wał jazz na dod
Tak czy siak ,
świ at.
nad al pięk ny byłb y
30
Życzę ci...
Skrzydeł, ale nie na
plecach.
To by była niezła he
ca!
Ja ci życzę skrzydeł
w duszy.
Takich skrzydeł nic
nie ruszy –
ani kraksa na rowerz
e,
ani zbite trzy talerze
,
ani w nowych spodn
iach dziura,
ani chmura szarobur
a,
ani deszcze,
ani susze...
Fajnie mieć skrzydla
tą duszę!
Życzę ci, córeczko
, byś...
...gd y już kied yś rusz
ysz w drog ę,
w któr ą z tobą pójś ć nie
mog ę...
4
byś
tam gdzi eś
spot kała ludz i,
w któr ych to co w nas
obud zisz ,
byś pozo stać mog ła sobą
i by oni poza tobą
wca le nie widz ieli świa
ta.
Tak jak ja i tata .
cia
Drzewka szczęś
kształcie becika,
Jedno ma listki w
iemowlak fika,
takiego, w jakim n
ca
ów żaglem zachwy
drugie przechodni
h,
ie w dal po ulicac
i z wdziękiem sun
końskie podkowy,
na trzecim wiszą
oczek nowy,
t
i
,
o
ł
d
o
i
s
i
wodze
,
iem o wielu łbach
czwarte jest smok
!,
alczy: trach, trach
z którymi rycerz w
6
Wiersze i ilustracje pochodzą
z tomu „Drzewka szczęścia”
Agnieszki Frączak, z ilustracjami
Elżbiety Wasiuczyńskiej
„Oczywiście sam tekst literacki, ukryty w wydrukowanej książce,
nie ma pełnej mocy poetyckiej. Nabiera jej w połączeniu z żywym
głosem bliskiej osoby, mimiką, gestem, możliwością dopowiadania
przez dziecko rymu, uczestniczenia w recytacji. Nie trzeba wcale być
mistrzem sceny, by na użytek dziecka i ku własnej uciesze stworzyć
domowy teatr poetycki”2. Joanna Papuzińska wielokrotnie podkreśla
tę uciechę dorosłego. Nie uda się zachęcić dziecka do polubienia wierszy, jeśli nie damy sobie prawa, jako dorośli, do dobrej zabawy przy
tej okazji.
Kiedy będziecie wiedzieli, że dziecko lubi poezję (mimo że nadal
nie wie, że istnieje w niej podmiot liryczny)? To proste. Kiedy usłyszycie z drugiego pokoju, jak mówi samo do siebie „to tak to to tak
to to…” albo inny, szczególnie lubiany fragment. Powodzenia!
Anna Buchner – Dobre Strony Edukacji
2 Tamże.
Do tej pory w serii ukazały się:
d frytkami,
piąte ugina się po
raz salami,
o
i
t
t
e
h
g
a
p
s
,
ą
pizz
e,
k ślimak w porsch
szóste wygląda ja
orsze,
d
e
n
o
z
d
ę
w
ą
n
t
i
w
na ósmym k
os balonem leci,
dwunaste w kosm
ierga berecik,
piętnaste sroce dz
ę...
ciąż tańczy cza-cz
dwudzieste ósme w
7
Artykuł promocyjny
e widzi inaczej.
Bo każdy szczęści
Kolor i dźwięk
w świecie bajki
Warsztaty plastyczne z elementami edukacji muzycznej
Kinga Uszyłło
z
P
z
rzedszkolaki z grupy Krasnale
z Przedszkola Publicznego nr 4
„Na Cztery Pory Roku” w Jaworze
uczestniczyły w warsztatach plastycznych przygotowanych przez Renatę
Kostulską – instruktora plastyki.
Scenariusz zajęć powstał w ramach
młodzieżowego projektu zawodoznawczego „U znachora – zioła
w kuchni i aptece”, którego jednym
z celów było propagowanie zdrowego stylu życia wśród najmłodszych
dzieci. Ponieważ zajęcia odbywały
się na terenie dawnej szkoły medycznej (obecnie znajduje się tam Zespół
Szkół w Jaworze), zaplecze placówki
pozwalało na stworzenie optymalnych warunków do realizacji zaplanowanych zadań. Na terenie szkoły
znajduje się sala tradycji – miejsce,
w którym (dzięki staraniom słuchaczy kierunku ratownik medyczny,
nauczycieli i dyrektora) zgromadzono
stare eksponaty medyczne, przedmioty i wyposażenie dawnego szpitala
polowego. Przygotowana ekspozycja służy słuchaczom, mieszkańcom,
a przede wszystko dzieciom w poznawaniu historii ratownictwa medycznego i pielęgniarstwa. Najlepszą formą
wspomagającą proces przyswajania
wiedzy jest sztuka, w tym przypadku plastyka i muzyka. Przedstawione
zajęcia łączą te dwie dziedziny.
Cele
z wspieranie myślenia obrazowego;
z rozwijanie słuchu, koncentracji
i wyobraźni muzycznej;
z zapoznanie z instrumentami muzycznymi;
z integracja muzyki z plastyką;
z usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej;
30
z
z
z
z
wspieranie sprawności manualnej,
poczucia dynamiki i rytmu;
rozszerzanie słownictwa ze świata
muzyki;
kształtowanie umiejętności zadawania pytań, udzielanie odpowiedzi itp.;
ćwiczenie orientacji czasowo-przestrzennej;
zapoznanie z charakterem szkoły
medycznej, przedstawienie tradycji dawnego lecznictwa;
zapoznanie dzieci ze sprzętem
szpitala polowego.
Przebieg
Przywitanie dzieci w kręgu.
Rozbudzenie zaciekawienia miejscem i tematem spotkania.
z Konik
polny
i mrówka.
Wysłuchanie bajki Jeana de La
Fontaine’a. Rozmowa eksponująca
wyróżnione treści: postawy bohaterów, czynności i zadania, których
się podjęli, znaczenie i wartościowanie tych zadań.
z Co się kryje pod liśćmi?
Zaciekawienie dzieci przygotowaną stertą liści, pod którą ukryto
z
skrzypce. Dzieci odgarniają liście.
Prowadzący przedstawia instrument, na którym grał bajkowy
bohater. Prezentuje jego możliwości – grając różne melodie, ilustruje opowiadanie, buduje przy tym
różne nastroje, rozróżniając tempo,
rytm, wysokie i niskie dźwięki,
inne muzyczne środki wyrazu.
z Powrót do kręgu. Dzieci wskazują na rozłożonych planszach
Konik polny i mrówka
Niepomny jutra, płochy i swawolny,
Przez całe lato śpiewał konik polny.
Lecz przyszła zima, śniegi, zawieruchy –
Gorzko zapłakał biedaczek.
„Gdybyż choć jaki robaczek.
Gdyby choć skrzydełko muchy
Wpadło mi w łapki... miałbym bal
nie lada!”
To myśląc, głodny, zbiera sił ostatki,
Idzie do mrówki sąsiadki
I tak powiada:
„Pożycz mi, proszę, kilka ziaren żyta;
Da Bóg doczekać przyszłego zbioru,
Oddam z procentem – słowo honoru!”
Lecz mrówka skąpa i nieużyta
(Jest to najmniejsza jej wada)
Pyta sąsiada:
„Cóżeś porabiał przez lato,
Gdy żebrzesz w zimowej porze?”
„Śpiewałem sobie”. – „Więc za to
Tańcujże teraz, niebożę!”
instrumenty, które zostaną im
zaprezentowane (przygotowane
zostały utwory m.in.: Paganiniego,
Vivaldiego, Chopina). Rozmowa
na temat ich brzmienia, barwy,
próba różnicowania, poszukiwania określeń, skojarzeń itp.
z Pianino a fortepian. Poznanie
różnic między tymi instrumentami
(w budynku szkoły znajduje się
również szkoła muzyczna, dzięki
czemu dzieci mogły zobaczyć oba
instrumenty, zaobserwować cechy
charakterystyczne: kształt, wielkość, budowę, dźwięk itp.).
z Muzyką rysowane. Przedszkolaki,
tańcząc, rysują na kartce (próbują
zachować rytm i akcenty występujące w utworze) za pomocą kropek, kresek, linii ciągłych, przerywanych itp. Można wykorzystać
również farby – malować palcami,
całą dłonią, tańczyć rękoma (np.
naprzemiennie) kreślić w rytm
muzyki kształty, ruchem wyrażać
ekspresję dźwięku.
Kolor, muzyka, zabawa. Czterem
kolorom (można użyć trzech podstawowych, tym samym zastosować tę zabawę również do nauki
kolorów) zostały przypisane
pewne czynności powiązane z treścią bajki. Prowadzący, wyróżniając kolor, skłania dzieci do przedstawienia umownych ruchów.
Następnie dołączamy do danych
czynności dźwięk (np. klaśnięcie,
tupnięcie, okrzyk – indywidualnie,
w parach, z sąsiadem itp.).
z Co by było, gdyby…? Zabawa
uwzględniająca pytania. Dzieci
zadają pytania, np. do obrazków
ilustrujących sytuacje z bajki, rozmowa na temat zimy, nawiązanie do
właściwego ubioru, odżywiania się.
Dolegliwości, jakie możemy odczuwać: przeziębienie, katar, ból gardła.
z Wizyta w sali tradycji. Rozmawiamy z dziećmi o zachowaniach
w sytuacji, kiedy przeziębimy się
lub zachorujemy na poważniejszą
chorobę. W grupie uczestniczącej
z
z
z
z
z
w projekcie mogliśmy pokazać, jak
wyglądało lecznictwo w dawnych
czasach. Zaprezentowano dzieciom
stare eksponaty i sprzęty. Rozmowa
w takiej przestrzeni oddawała charakter dawnej medycyny, można
było nawiązać do przedstawianych
treści – „naturalna apteka” itp.
Domowa apteka – zioła. Przeglądanie albumów z roślinami, oglądanie ziół, wąchanie ich
i smakowanie. Degustacja różnych
rodzajów miodu, herbatek itp.
Słoiczek pełen kolorowych owoców. Praca plastyczna – stemplowanie jabłkami i gruszkami.
Galeria prac dzieci. Ekspozycja
wykonanych prac.
Zakończenie. Rozmowa w kręgu,
podziękowanie za uczestnictwo
w warsztatach, zaproszenie na
kolejne spotkanie.
Kinga Uszyłło
Przedszkole Publiczne nr 4
„Na Cztery Pory Roku” w Jaworze
31
Bawiły się dzieci
paluszkami…
Elżbieta Witkowicz
M
otoryka mała to przede wszystkim sprawne funkcjonowanie
dłoni, nadgarstków i palców. Nie
rodzimy się z tą umiejętnością. Musimy się jej nauczyć. Dziecko stopniowo nabiera zręczności przez: rysowanie, malowanie, ugniatanie, lepienie, nawlekanie, wydzieranie. Jedną
z form działania mogą być również
zabawy paluszkowe. Pozwalają one
na uaktywnienie palców w czasie zginania, nawijania, klaskania, naciskania itp. Zabawy paluszkowe pomagają wzmocnić mięśnie rąk i poprawić
sprawność motoryczną. Doskonalą
sprawność manualną, która potrzebna jest przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów ręki, np. podczas rysowania czy pisania. Rozwijając motorykę małą, poprawiamy zatem koordynację wzrokowo-ruchową i umiejętności przygotowujące do podjęcia
nauki w szkole.
Naukowcy, którzy badają pracę
mózgu u dzieci i ich rozwój psychiczny, odkryli bardzo interesującą zasadę: im lepiej rozwinięte są
u malucha precyzyjne ruchy ręki,
tym lepiej rozwinięty jest jego mózg.
Z kolei im lepiej rozwinięta jest drobna motoryka palców, tym lepiej rozwinięta jest mowa. Poziom rozwoju
mowy u dzieci zależy więc od stopnia ukształtowania drobnej motoryki
palców rąk. Bardzo ważne jest, aby
rozwojem motoryki małej zająć się
jak najwcześniej.
Zalety wprowadzenia zabaw
paluszkowych w grupie przedszkolnej:
z wspomagają rozwój koordynacji
wzrokowo-ruchowej;
z poprawiają sprawność manualną;
z przyczyniają się do rozwoju mowy
dziecka, wzbogacają słownictwo;
z uczą podstaw komunikowania się,
umiejętności prowadzenia dialogu;
32
pomagają skoncentrować się na
konkretnej czynności;
z pobudzają rozwój wyobraźni i kreatywności;
z są ciekawym pomysłem na relaks
i dobrą zabawę.
Dzięki zabawnej formie wierszyków i łatwości zilustrowania ich
gestem dzieci uaktywniają się, co
sprawia, że powtarzają tekst chętnie i wielokrotnie. Poza tym ruchy
rękoma wraz z wypowiadaniem
rymowanek dostarczają najmłodszym dużo radości. Dzieci uwielbiają
rymowanki, bardzo szybko orientują
się w przebiegu zabawy, zapamiętują, co nastąpi za chwilę. Dodatkowo
rozwijają uwagę i pamięć słuchową,
poznają nowe słowa i pojęcie rymów.
Warto włączyć tę formę zabawy do
naszego rozkładu dnia. Wykorzystuję
zabawy paluszkowe zarówno w pracy
indywidualnej, jak i z całą grupą. Są
wspaniałym sposobem na zaciekawienie – lubią je i chętnie włączają
się do zabawy nawet dzieci nieśmiałe.
Pani dyrektor zakupiła dla naszej
placówki podręcznik Gimnastyka
paluszkowa Galiny Dolyi, Judy Holder,
w którym jest wiele opisów zabaw
relaksujących palce i dłonie. Teksty
zamieszczonych w nim wierszyków,
lektura książki Zabawy paluszkowe
Krzysztofa Sąsiadka oraz warsztaty
z zakresu wychowania przedszkolnego prowadzone przez Małgorzatę Koc
zainspirowały mnie do wykonania
wielu pomocy, które wzbogacają prowadzone przeze mnie zabawy paluszkowe. Ilustruję nimi nie tylko wierszyki, ale również piosenki, opowiadania,
bajki. Swoimi pomysłami podzieliłam
się z radą pedagogiczną przedszkola.
Zorganizowałam warsztaty plastyczne,
w czasie których nauczycielki miały
możliwość obejrzenia i przygotowania
rozmaitych zabawek i pacynek do ilustracji wierszyków i piosenek oraz do
ćwiczenia motoryki małej.
z
Pacynki paluszkowe są świetnymi zabawkami, które szybko można
zrobić. Należy z filcu w dowolnym
kolorze wyciąć kształt paluszka, zszyć
brzegi w taki sposób, aby powstała
kieszonka, którą będzie można nałożyć na palec. Jest to forma, z której
wykonamy niemal każdą pacynkę
– zależnie od potrzeb. Jeśli chcemy
przygotować kotka lub pieska, wycinamy dodatkowo pyszczek i uszy.
Przyklejamy je do „bazy” klejem uniwersalnym (albo klejem na gorąco)
lub przyszywamy. Nie zapominamy o przyklejeniu ruchomych oczu.
Zabawne pacynki można także wykonać ze starych kolorowych rękawiczek. Należy tylko na końcówki palców przykleić – zależnie od potrzeb
– różne postacie wycięte z kolorowego filcu. Otrzymujemy w ten sposób pacynkowe rękawice gotowe
do zabawy. Palce dziecka stają się
„aktorami” odgrywającymi przypisane role. Nawet nie przypuszczamy,
ile przedmiotów codziennego użytku
można wykorzystać do wykonania
pięknych zabawek manipulacyjnych.
Wszystko zależy od naszej wyobraźni
i inwencji twórczej. Bądźmy kreatywni, zarówno podczas przygotowywania pomocy, jak i tworzenia własnych
wierszyków.
Klik-klak
Zabawka, która pod wpływem
przyciskania wypukłego punktu na
wieczku (zakrętce) wydaje dźwięk
klik-klak. Dziecko ćwiczy odpowiedni nacisk dłoni, a także może wyko-
z
z
Pięć małpek
W dżungli kilka małpek żyło,
a dokładnie pięć ich było.
Pierwsza małpka – taka mała,
druga małpka wciąż skakała,
trzecia małpka wciąż płakała,
czwarta małpka wciąż się śmiała.
Piąta małpka tak śpiewała.
K. Sąsiadek
rzystać zabawkę do recytacji wierszyków, rymowanek, dzielenia słów na
sylaby, głoski.
z
Żółwik
To jest żółwik mały,
Ma domek doskonały,
Mieszka w nim wygodnie,
Mieści się w nim cały.
Gdy jest bardzo głodny,
Wychodzi z domu swego,
Potem szybko wraca,
Do domku wygodnego.
M. Koc
z
Krasnoludki
Były sobie cztery krasnoludki,
Jeden mały, a drugi grubiutki.
Trzeci lekki jak skrzydła motylka,
Czwarty chudy jak szpilka.
Poszły do lasu cztery krasnoludki,
Zobaczyły wilka.
Uciekają z lasu cztery krasnoludki,
Tradycyjna
Pacynki
Pacynki możemy wykorzystać do
ilustrowania wierszyków, bajek i opowiadań.
z
z
z
Żabki na łące
Na łące wśród kwiatów
Pięć żabek mieszkało.
Ukryły się w trawie,
Bociana się bały.
Dwie żabki
pod liściem się schowały,
Trzecia cicho rechotała,
Żabka czwarta, ta z czuprynką,
miała bardzo dziwną minkę.
Piąta żabka, ta najmniejsza,
była chyba najdzielniejsza.
E. Witkowicz
z
Głodne zwierzęta
Na podwórku już od rana
Awantura niesłychana:
Kotek miauczy – miau, miau, miau,
Piesek szczeka – hau, hau, hau,
Gąska głośno – gę, gę, gę,
Koza meczy – me, me, me,
A owieczka – be, be, be.
My jeść chcemy, gospodyni!
I dlatego się złościmy!
M. Koc
Koncert
Tam, w Afryce, na Saharze,
Lew gra solo na gitarze.
Słoń na trąbie głośno gra,
Hipopotam bębny ma.
Wąż na flecie wyśpiewuje,
A żyrafa pogwizduje.
Wszyscy pięknie muzykują,
Bardzo chętnie koncertują.
Ile zwierząt razem grało?
Ile zwierząt koncert dało?
M. Koc
33
Ptaki-cudaki i krokodyle
„Klamerkowe” ptaki-cudaki i krokodyle karmimy kolorowymi pomponikami-ziarenkami różnej wielkości.
Ćwiczymy w ten sposób chwyt pęsetkowy. Podczas takiej zabawy dziecko
ćwiczy palce (nie jest łatwo złapać
małe elementy). Ćwiczenia te przygotowują malucha do nauki pisania.
z
z
Gąski
Polną ścieżką, dróżką wąską
Szły na spacer gąska z gąską.
Gęsie nóżki, gęsi dziób,
Szły na spacer tup, tup, tup.
Za gąskami szedł gąsiorek,
Niósł ziarenek pełen worek.
Za gąskami tup, tup, tup.
Do trzech gąsek ścieżką wąską
Doszła jeszcze jedna gąska.
Za gąskami tup, tup, tup.
z
Ślimak
Ślimak, ślimak, wystaw rogi,
Dam ci sera na pierogi.
Jak nie sera, to kapusty,
Od kapusty będziesz tłusty.
Tradycyjna
Elżbieta Witkowicz
Przedszkole Miejskie nr 5 im. J. Tuwima
w Toruniu
BIBLIOGRAFIA
A przy drodze był strumyczek,
Poszli łyknąć wody łyczek.
Do strumyka tup, tup, tup.
Tak więc pomyśl, mój kolego,
Ile gąsek szło gęsiego.
Ile gąsek tup, tup, tup?
E. Witkowicz
❙ Dolya G., Holder J., Gimnastyka paluszkowa,
Wydawnictwo Educola, Gdańsk 2011.
❙ Gierasimowa A.S., Kuzniecowa W.G.,
Przewodnik po wczesnym rozwoju dziecka.
Wszystkie aspekty rozwoju dziecka od roku
do dwóch lat, Oficyna Wydawnicza Aba,
Warszawa 2007.
❙ Koc M., Stare i nowe zabawy paluszkowe.
Materiały z warsztatów, Centrum Kształcenia
Ustawicznego, Toruń.
❙ Sąsiadek K., Zabawy paluszkowe, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2007.
Przysłowia są dobre na każdą porę roku
Stuku, kapu, arncu –
w marcu jest jak w garncu.
Ele, mele, trele –
będzie zupy wiele.
Trochę śniegu, szczyptę słońca –
taką zupę zjem do końca!
Magdalena Woźniak
W marcu jak w garncu –
to przysłowie dobrze znamy.
Do gotowania zupy się zbieramy!
Zupę marcową gotuję
i do garnka Ciebie potrzebuję!
Barbara Prusaczyk
Zupa, kotlet i ziemniaki,
teraz będzie wierszyk taki:
Świeci słońce, śnieżek pada –
zima z wiosną się układa,
bo w marcu jak w garncu –
i raz, dwa, trzy.
Kto wiosny nie czuje,
wychodzi z gry.
Selwana Szołek
Marznie bardzo miesiąc luty,
choć ma całkiem ciepłe buty.
A kucharka w wielkim garncu
wiosnę z zimą miesza w marcu.
Kwiecień plecień, bo przeplata
trochę zimy, trochę lata.
A gdy wreszcie przyjdzie maj –
dzieci będą miały raj!
Monika Osmalak
34
Maxi plansze – zabawy z klasą
Największą oznaką sukcesu dla
nauczyciela… jest bycie zdolnym,
by powiedzieć:
‚Te dzieci pracują, jak gdybym nie
istniała’.
– Maria Montessori
T
Kod produktu: 070025
Cena: 9,90 PLN
ale także wszędzie tam, gdzie małe dziecko chce się bawić i jednocześnie uczyć, czyli do świetlic, gabinetów terapii, ośrodków
kolonijnych czy wręcz prywatnych gospodarstw domowych. Różnorodne aranżacje plansz dają wiele możliwości zabaw
dla dużej grupy, uwzględniając potrzebę
nauki małych dzieci przez wielozmysłowe
pobudzanie. Zabawy z maxi planszami angażują różne zmysły i kanały percepcyjne:
wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny, przez
co dzieci uczą się najefektywniej, bo przez
działanie. Warto podkreślić, że jeśli w tym
samym czasie uczniowie czytają, słyszą,
widzą, mówią i robią coś z daną informacją,
to zapamiętają z tego nawet 90%1. W ten
sposób uczenie przebiega z równoczesnym wykorzystaniem dwóch lub trzech
zmysłów, czyli polisensorycznie.
Do opracowania instrukcji do plansz,
do wymyślania zabaw zaprosiłam swoje
przyjaciółki – niezwykle twórcze nauczycielki2. One również lubią pracować na
dużych arkuszach szarego papieru, dlatego opracowane przeze mnie pomysły
cieszą się ich dużym zainteresowaniem.
Jako wieloletni praktycy wiemy, że aby
doskonalić umiejętności związane z obliczeniami matematycznymi, zabawami językowymi czy pojęciami dotyczącymi podstawowych figur geometrycznych, dzieci
nie muszą siedzieć w ławce. Wśród grupy
animatorów i multiplikatorów, których
zaprosiłam do współpracy, są i tacy, którzy
pracują z grupami zróżnicowanymi wiekowo. Taka „wartość dodana” potwierdza,
że praca z maxi planszami jest przydatna
również podczas imprez plenerowych,
które często organizowane są przez Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA. Plansze spełniają swoje
funkcje zarówno w sali lekcyjnej, jak i na
zewnątrz. Dołączone do zestawu stalowe
szpilki oraz zaprojektowane specjalnie do
tego celu wzmocnione otwory w planszy
pozwalają na ich stabilne przymocowanie
do podłoża na zewnątrz. Bawiąc się, odczuwamy radość i zadowolenie z odniesionych małych zwycięstw. A jeżeli coś nam
się nie uda i wywoła smutek na twarzy?
Nic się nie martwcie! Dobre porażki przygotowują do radzenia sobie z problemami
dnia codziennego, w dorosłym już życiu.
Zapraszam do zapoznania się z serią zabaw zamieszczonych w naszej publikacji
i zabawy w dużym formacie.
Anna Sowińska
Dyrektor Szkoły Podstawowej ABiS „Szkoła dla
dziecka” w Łodzi, nauczyciel dyplomowany, terapeuta zajęciowy, szkoleniowiec, autorka programów, podręczników i materiałów edukacyjnych
dla edukacji wczesnoszkolnej. Laureatka Nagrody
im. M. Weryho-Radziwiłłowicz i Lidera w edukacji.
Produkty dostępne na:
www.sklep.mojebambino.pl
Infolinia: 0 801 577 544
1 M. Taraszkiewicz, C. Rose, Atlas efektywnego uczenia (się) nie tylko dla nauczycieli, cz. 1, Transfer Learning, Warszawa 2006.
2 Lucynę Bzowską, Barbarę Laubę, Bogusławę Rajską, Barbarę Papierz – wszystkim im dziękuję za serce, zaangażowanie i osobisty wkład w propagowanie zabaw
z maxi planszą.
Artykuł promocyjny
a sentencja jednej z największej
postaci świata pedagogiki jest marzeniem niejednego nauczyciela.
Oczywiście, aby dzieci mogły samodzielnie działać, potrzebują odpowiednio zorganizowanej przestrzeni. Jak uważa moja
przyjaciółka, konsultant w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli,
Barbara Papierz, „nowa koncepcja pracy
nauczyciela skłania do poszukiwania rozwiązań dotyczących skutecznego uczenia.
Zadaniem nauczycieli edukacji elementarnej jest inspirowanie, wspieranie i zachęcenie do działania swoich wychowanków
poprzez stosowanie różnorodnych metod
pracy oraz atrakcyjnych pomocy dydaktycznych. Interesującym rozwiązaniem są
lekkie, kolorowe i estetycznie wykonane
duże plansze do pracy z całą grupą”.
W latach dziewięćdziesiątych, kiedy
zostałam jedną z nauczycielek klas autorskich, które w swoich założeniach miały
nauczanie oparte na zabawie, zaczęłam
przygodę w wymyślanie i jednocześnie
„produkowanie” potrzebnych mi pomocy edukacyjnych. Wprowadzając coraz to
nowe pomysły, którymi były układanki (wynik – działanie lub trudność ortograficzna –
wyraz), dochodziłam do kolejnych odkryć.
Z czasem powstała cała seria pomysłów
na zabawy edukacyjne z dużą „płachtą”
z szarego papieru. Oczywiście taki rodzaj
materiału ma swoje ograniczenia – taka pomoc służyła jeden dzień, na kolejny należy
wykonać nowy. To nieco przygasiło mój zapał do stosowania tego rozwiązania podczas zajęć. Mając na uwadze, że naturalną
potrzebą rozwoju dziecka jest ruch, to duże
gry wykonane na szarym papierze, w których mogła brać udział cała klasa, były znakomitym rozwiązaniem. W ten sposób, na
bazie sprawdzonych rozwiązań, powstała
seria zwana: Maxi plansze. Swoją ofertę
kieruję nie tylko do przedszkoli i szkół,
Marcowa pogoda
Jadwiga Daniek-Salawa
nej na tablicy. Omówienie treści
utworu ze szczególnym zwróceniem uwagi na to, że pogoda marcowa jest zmienna, różnorodna,
kapryśna itp. W marcu zima miesza się z wiosną, śnieg z deszczem,
słońce z chmurami, tak jak składniki w garnku z zupą – wyjaśnienie
przysłowia: W marcu jak w garncu.
Cele
poznanie cech marcowej pogody,
szczególnie tej, że bywa zmienna;
z doskonalenie umiejętności czytania oraz wykonywania pracy
według instrukcji.
z
Środki dydaktyczne: sylaby,
kolorowe cegiełki, ilustracje do wiersza, sylweta garnka, obrazki, płyta
CD, dywaniki, zestaw sylab i kółek
dla każdego dziecka, kartki z bloku,
papier kolorowy, nożyczki, klej, kredki, przepis (instrukcja) dla każdego
przedszkolaka.
z
Spacer w marcu. Nauczycielka
zaprasza dzieci na spacer w rytmie muzyki. Gdy muzyka cichnie,
pokazuje im obrazki przedstawia-
Przebieg
Nakrywanka sylabowa. Na tablicy umieszczony jest czarodziejski napis: marlicoliwali poligolidali
oraz sylaby: mar, co, wa, po, go,
da. Zadaniem dzieci jest zakrycie cegiełkami wszystkich sylab li
znajdujących się w napisie i odczytanie rozwiązania.
z
z
Marcowe kaprysy
Wymieszał miesiąc marzec pogodę
w garze.
Ja wam tu zaraz wszystkim pokażę.
Włożę troszkę deszczu, słoneczka
promieni,
Domieszam powiew wiatru ciepłego,
Smutno by w marcu było bez niego.
Śniegu i burzy jeszcze troszeczkę
dodam,
Będzie prawdziwa marcowa pogoda.
Bożena Forma
z
Marcowa pogoda. Każde dziecko otrzymuje karton i kopertę,
a w niej sylaby. Przedszkolaki układają z sylab hasło marcowa pogoda
i naklejają je na karton. Następnie
wykonują wycinankę z kolorowego papieru i rysują wybrane elementy kredkami – według przepisu matematycznego.
Każde dziecko otrzymuje inny obrazkowy przepis, np.:
Składniki: 1 słońce, 4 chmury, 1 tęcza,
5 śnieżynek, 8 kropel
deszczu.
Jadwiga
Daniek-Salawa
Przedszkole
Samorządowe nr 3
w Dobczycach
Marcowe kaprysy. Słuchanie
wiersza B. Formy Marcowe kaprysy
ilustrowanego obrazkami przedstawiającymi różne zjawiska pogodowe (deszcz, śnieg, słońce itp.),
które nauczycielka umieszcza
w dużej sylwecie garnka zawieszo-
36
jące wiatr, słońce, śnieg i deszcz.
Przedszkolaki reagują odpowiednimi gestami, naśladując sposób,
w jaki zachowują się ludzie w takiej
sytuacji (np. gdy wieje silny wiatr).
Matematyka
w zabawie ukryta
Matematyka w przedszkolu często jest traktowana marginesowo, a przecież to ciekawa
i ważna dla dziecka część edukacji.
Beata Musielak
Zagadnienia, które należy wprowadzać do edukacji matematycznej
przedszkolaków, dotyczą m.in.:
z orientacji w przestrzeni (kierunki, dostrzeganie i nazywanie części
ciała, poruszanie się w wyznaczonej przestrzeni);
z rytmów (układanie rytmicznie
zabawek: miś, lalka, miś, lalka,
miś, lalka). Układanie obrazków
według rytmu może dotyczyć
różnych dziedzin zabawy, a rytm
może składać się z dwóch lub więcej powtarzających się obrazków
(zależnie od wieku dziecka), np.
jabłko, gruszka, jabłko, gruszka
lub jabłko, gruszka, śliwka, jabłko,
gruszka, śliwka;
z kształtowania umiejętności liczenia (np. liczenie zabawek, palców
u rąk, uchwytów w szafce, drzwi
w sali, cukierków w torebce, jabłek
w koszyku, drzew w parku, karmników przed przedszkolem);
z wspomagania myślenia operacyjnego (manipulowanie rzeczami i jednocześnie wykonywanie operacji
umysłowych, np. dziecko ogląda
piłki i ich dotyka – trzech małych
i trzech dużych. Następnie układa je obok siebie i zastanawia się,
których jest więcej, potem wkłada
je do dwóch różnych koszy i też
zastanawia się, których jest więcej,
a może jest po równo? U małych
dzieci dominuje myślenie przedoperacyjne, dlatego stwierdzają, że
więcej jest tych piłek, które zajmują więcej miejsca w koszu. Starszy
przedszkolak policzy i stwierdzi, że
jest ich tyle samo);
z rozwijania zainteresowań długościami, ich mierzeniem bez uży-
38
używania znaków matematycznych (w starszych grupach).
Proponuję zabawy, które pozwolą
przedszkolakom nabyć doświadczeń
ułatwiających zrozumienie niektórych pojęć matematycznych.
z „Słoneczko
budzi kwiatki”.
Dzielimy dzieci na małe grupy.
Jedna z nich dostaje żółte koła,
druga – czerwone, trzecia – szare.
Na podłodze rozkładamy również
koła białe. Rozpoczynamy krótką
historyjkę:
Żółte słoneczka wyszły zza chmurek
i zaświeciły na niebie. Zobaczyły na
ziemi czerwone kwiatki, które wychylały główki w kierunku słońca. Gdy tak
kwiatki wygrzewały swoje okrągłe buzie,
obudziły się również wszystkie koty na
dworze, którym mamusia przyniosła
miseczki z mlekiem. Kotki nachyliły się
i zaczęły pić białe mleko z okrągłych
miseczek.
z „Droga do przedszkola”. Dzieci
otrzymują różnokolorowe koła,
które w czasie zabawy będą zamieniały się w różne przedmioty
(według treści historyjki):
W poniedziałek dzieci wstały, by przygotować się do przedszkola. Najpierw
poszły do łazienki, tam przeglądały się
w lusterku, żeby uczesać włosy, i rozpoczęły poranne mycie w umywalce. Kiedy
były gotowe, wsiadły do samochodu
taty.
Tata ruszył do przedszkola. Całą
drogę kręcił kierownicą, to w prawo, to
w lewo, bo mijał wiele zakrętów. Nagle
zatrzymał się, bo światło zmieniło się
na czerwone (pani pokazuje czerwony krążek). Kiedy pojawiło się światło
zielone, dzieci ruszyły w dalszą drogę.
W przedszkolu zjadły śniadanie, a potem
grały na bębenkach. Stworzyły wspaniałą orkiestrę. Potem poszły na spacer.
z
z
z
z
z
wania przyrządów (kroki, palce,
wstążki);
klasyfikowania (małe misie, duże
misie, czerwona piłka, żółta piłka,
długa gąsienica, krótka gąsienica);
prostych zabaw z ważeniem (ciężki klocek, lekkie piórko, ciężki
kamień, lekki kamyczek);
intuicji geometrycznej (zabawy
kulkami i kołami: koraliki, piłki,
jabłka, cebule, tekturowe kółka,
plastikowe koła geometryczne,
rozpoznawanie po dotyku nazwy
przedmiotu lub z czego jest zrobiony);
konstruowania prostych gier matematycznych (np. wykonanie prostego domina obrazkowego, układanie tylu zabawek, ile jest oczek
na kostce);
np. przysiad – noc, podskok –
dzień. Dzieci powtarzają ruchy na
przemian – indywidualnie i zespołowo. Następnie mówimy dzień –
głośno, noc – cicho.
zielona chustka leży na niebieskim kolorze;
■ pomarańczowe pudełko leży na
żółtym kolorze.
Wieczorem padał deszcz, więc było mnóstwo kałuż, miały kalosze, więc pani
pozwoliła im chodzić po kałużach. Potem
skakały po kamieniach, które były okrągłe. Po obiedzie bardzo zmęczone położyły
się na swoich leżakach i przytuliły główki
do kolorowych poduszek. Leżąc na leżakach, rysowały w powietrzu kółka. Gdy
się obudziły, narysowały na kartkach
piękne słoneczka, kwiatki i samochody.
z
„Duża i mała piłka”. Dzieci bawią się
piłkami różnej wielkości, przy okazji
poznają piosenkę Piłka Oli. Próbują
inscenizować jej treść, wykorzystując
do tego piłkę: skaczą z piłką, podnoszą ją i opuszczają, toczą po podłodze,
chowają za siebie.
„Kolorowe przedmioty”. Dzieci
otrzymują różne kolorowe przedmioty, które są porozkładane na
kolorowej chuście animacyjnej.
Przyglądają się uważnie, na jakim
kolorze leżą określone zabawki czy
przedmioty, wymieniają je i nazywają:
■ żółta piłeczka leży na czerwonym kolorze;
■ czerwony klocek leży na zielonym kolorze;
Następnie zadaniem wybranej
grupy dzieci jest porozkładanie kolorowych przedmiotów
na takich samych kolorach chusty, np. żółta piłeczka na kolorze
żółtym, czerwony klocek na polu
czerwonym.
z
Zabawa z wierszem Kolory.
Na dywanie rozłożone są obrazki i przedmioty przedstawiające:
słońce, białą chmurę, drzewo, kota
w kolorze czarnym, czerwone jabłka oraz czapkę w kolorze szarym.
Zadaniem dzieci jest podejście
do odpowiedniego przedmiotu
z wierszyka. Można też rozdać im
obrazki, które będą podnosić do
góry po usłyszeniu nazwy określonego koloru. Na zakończenie
dzieci tworzą prace plastyczne
z przygotowanych obrazków: żółte
słońce, białe chmury, czarny kot,
zielone drzewo, czerwone jabłka.
Żółte jest słońce,
a niebieskie niebo,
biała na nim chmurka,
zaś zielone drzewo.
z
„Policz oczka”. Dziecko manipuluje dużą kostką. Toczy ją po
podłodze, pokazuje na palcach, ile
oczek znajduje się na kostce. Może
również policzyć oczka i podać
ich liczbę. Zabiera w nagrodę tyle
kółek, ile oczek wyrzuciło na kostce. Jeśli dziecko nie potrafi dobrze
liczyć, możemy po rzucie kostką
mówić: Popatrz, wyrzuciłeś dwa
oczka, klaśnij dwa razy albo Podaj
mi tyle klocków, ile jest oczek na kostce. Przedszkolak chętnie wykonuje
polecenie, a my wymyślamy coraz
śmieszniejsze czynności: skoki na
jednej nodze, miny, kroki itp.
Beata Musielak
Przedszkole Publiczne
w Rydzynie
Czarny kot na drzewie
i czerwone jabłka,
ale najładniejsza
moja szara czapka.
z
„I co dalej?”. Ustalamy z dziećmi
gesty na oznaczenie dnia i nocy,
Układamy rytm z figur – koła
i półkola, które symbolizują słońce
i księżyc. Można skorzystać z krótkiej rymowanki, która uporządkuje
przebieg zabawy:
Tak, tak, tak…
A dalej jak?
Teraz tak…
A dalej jak?
W tym czasie kolejne dzieci układają słońce, potem księżyc, słońce,
księżyc itd.
■
Piłka Oli (muzyka: B. Kolago,
słowa: D. Gellner)
Duża piłka w kropki złote
ciągle skakać ma ochotę.
Raz jest w górze, raz na dole,
do zabawy prosi Olę.
Ola, Ola, o la, la, Ola, Ola piłkę ma.
Ola, Ola, o la, la, klaszcze w ręce
raz i dwa, raz i dwa. (...)
z
z
39
Granie
w projektowanie
Filip Miłuński
Mechanika,
choć nie samochodowa
C
Chodzi mi tu o mechanikę gier.
Najprościej mówiąc, pojęciem tym
określamy to, co dzieje się w grze.
Mechanika gry to jej zasady, sposób,
w jaki gracze osiągają w niej cele.
Większość osób, myśląc o mechanice
gry, ma na myśli jedyną powszechnie
znaną, czyli roll & move, w której gracze rzucają kostką i przesuwają pionki
po jakimś torze. To zasada znana
z chińczyka czy monopolu. W dzisiejszych grach jest bardzo rzadko
stosowana.
Współcześnie jest co najmniej kilkadziesiąt rodzajów mechaniki gier
planszowych. Wiele z nich opiera
się na kolekcjonowaniu, zbieraniu
jakichś elementów. Dobrym przykładem jest tu gra SuperFarmer. Gracze
rzucają w niej kostkami, ale nie po
to, by przesunąć swoje pionki, ale
by rozmnażać zwierzątka. Za każdą
parę zwierzaków wyrzuconych na
kostkach gracz otrzymuje kolejne
zwierzę. Można je też wymieniać na
lepsze gatunki. Pierwszy gracz, który
zgromadzi całe stado, wygrywa.
W tej mechanice „zbieractwa” centralnym punktem jest większa decyzyjność. Gracz sam decyduje, jakie
zwierzątka i kiedy wymieni. Element
losowy w postaci rzutu kostką pojawia się, nie jest jednak jedynym
czy centralnym punktem. Można by
uogólnić ten przykład i powiedzieć,
że zasadniczo współczesne gry planszowe bazują bardziej na decyzjach
graczy.
Warto wymienić jeszcze kilka najpopularniejszych rodzajów mechaniki współczesnych gier. Są to m.in.
negocjacje, licytacje, zapamiętywanie,
budowanie planszy z kafelków, zagrywanie kart oraz tak nieoczywiste, jak:
opowiadanie historii, nasłuchiwanie
czy śpiewanie.
zy grając w ulubione planszówki,
zastanawiacie się czasem, jak one
powstały? Kto i kiedy je wymyślił?
W jaki sposób? Co sprawia, że tak
wciągają i nie chcemy wstawać od
stołu? To pytania, na które projektanci gier szukają odpowiedzi każdego
dnia. Jeśli sami je zadajecie w trakcie
rozgrywki, to znak, że możecie wkrótce wkroczyć na fascynującą drogę
projektowania gier.
Współczesne gry planszowe to
dziedzina, która od jakichś 20 lat
rozwija się w imponującym tempie.
Wbrew przewidywaniom fascynatów
nowoczesnych technologii cyfrowa
rozrywka, internet i gry wideo nie
są w stanie odesłać poczciwej planszy i pionków do lamusa. Polacy
grają w gry coraz chętniej i częściej,
a myślenie o grze planszowej jedynie
jako o swego rodzaju zabawce dla
dzieci powoli odchodzi w przeszłość.
Dziś gry planszowe dzieli się na
wiele gatunków zależnie od wieku
i zainteresowań graczy, a także funkcji, jaką mają one pełnić. Chociaż
głównie chodzi o dobrą zabawę, to
tym ukrytym celem może być zdobycie określonej wiedzy lub jakiejś
umiejętności oraz ćwiczenie współpracy w grupie. Istnieją gry dla dzieci,
rodzinne (czyli łączące światy małych
i dużych graczy) oraz dla dorosłych.
Niektóre z nich pozwalają na rywalizację, inne są kooperacyjne, czyli
gracze wspólnie starają się „przejść”
grę. Współczesne planszówki są też
zwykle świetnie wykonane! Zarówno
ilustracje, jak i dobór komponentów
sprawiają, że gra to często małe dzieło sztuki i po prostu przyjemnie się
na nią patrzy. Jednak najważniejszy
element gier i ten, w obrębie którego
rewolucja jest największa, to coś całkiem innego.
40
Jak jednak dobrać mechanikę, czyli
zasady, do konkretnej gry? To już pytanie o podejście do projektowania gier.
W co się bawić?
Często słyszę pytanie: od czego
zaczyna się projektowanie gry? To
zależy, bo istnieją co najmniej dwa
odmienne podejścia. Jedni projektanci zaczynają od tematu gry, a drudzy
– od mechaniki.
W pierwszym podejściu wychodzi
się z założenia, że najważniejsze jest to,
aby gracze doświadczyli czegoś w trakcie gry, przeżyli jakąś historię czy zanurzyli się w konkretnym doświadczeniu.
Aby osiągnąć ten cel, musimy w taki
sposób mechanikę gry, by pasowała
do tematu. Trzeba pamiętać, że gra
jest zawsze sporym uproszczeniem rzeczywistości i możemy w niej umieścić jedynie kilka najważniejszych elementów tego, co ma być jej tematem.
Gry, które są projektowane jako wierne
odwzorowania rzeczywistości, zwykle
są tak skomplikowane, że mało kto jest
w stanie w nie grać.
Tak więc zastanawiamy się, które
elementy są kluczowe i powinny się w grze pojawić, oraz do nich
dobieramy odpowiednią mechanikę. Posłużmy się tu przykładem.
Powiedzmy, że tematem gry ma być
wyścig. Chcemy, aby gracze poczuli przy planszy atmosferę wyścigu:
adrenalinę, błyskawiczne podejmowanie decyzji i ostrą rywalizację. Czy
do takiej gry będzie pasowała mechanika polegająca na zbieraniu jakichś
zasobów i ich wymianie? Raczej nie.
A może negocjacje między graczami? Nie sądzę. A może gra w czasie
rzeczywistym: zabieranie ze stołu na
czas kostek z najlepszym wynikiem?
To może zadziałać! Jest w tym i presja czasu, i rywalizacja, czyli emocje
spójne z doświadczeniem ścigania się
z innymi!
A teraz podejście numer dwa, czyli
zaczynamy od mechaniki. Jest ono stosowane często przez bardziej doświadczonych autorów, którzy najpierw wpadają na pomysł jakiegoś nietypowego
zastosowania konkretnego komponentu albo na pomysł nowej mechaniki,
który wydaje im się ciekawy. Dopiero
dopracowując go i myśląc o wydaniu
gry, zaczynają się zastanawiać, jaki temat
dobrze pasowałby do tej mechaniki. To
podejście jest też charakterystyczne dla
gier logicznych, takich jak warcaby lub
szachy, gdzie temat gry najzwyczajniej
w świecie nie istnieje, a liczą się wyłącznie zasady gry.
Testy, testy
i jeszcze raz testy
No dobrze – mamy już pomysł na
grę. Albo temat i pasujące do niego
rodzaje mechaniki, albo samą mechanikę. Jaki powinien być kolejny krok?
Ten pierwszy i najbardziej twórczy
etap wymyślania gry mamy za sobą,
czas więc przejść do testowania, czyli
tego, co stanowi w rzeczywistości
90% czasu pracy nad nową grą.
Gra planszowa nie jest dziełem
sztuki, jest raczej mechanizmem,
który wymaga dopracowania. Grę
trzeba wielokrotnie testować, sprawdzając jej wady i zalety, poprawiając błędy i szukając ich rozwiązań.
Proces testowania można nazwać iteracyjnym, ponieważ w czasie jego
trwania powtarza się wielokrotnie
te same działania. Zawsze najpierw
jest pomysł, później sprawdzamy go
w praktyce, definiujemy błędy, szukamy rozwiązania, wprowadzamy je
i znów testujemy. Projektant wędruje
zwykle po tym kole kilkanaście lub
nawet kilkadziesiąt razy.
Zanim zaczniemy testować grę,
musimy ją fizycznie stworzyć. Prototyp
nie musi być piękny. Wręcz nie powinien! Wystarczy nam w zupełności
czytelna makieta narysowana na kartce. Jednym z najczęstszych błędów
początkujących autorów jest pracowite
tworzenie pięknych grafik swojej gry.
Po pierwszym teście często lądują one
w koszu, bo trzeba dokonać w grze
gruntownych zmian. To bardzo demotywuje autora, nie warto więc poświęcać oprawie graficznej dużo czasu.
Dopiero na późniejszym etapie, gdy
gra już dobrze sobie radzi, warto popracować chwilę nad oprawą gry. Łatwiej
wtedy zachęcić testerów do rozgrywek.
Co jednak tak naprawdę testujemy
i poprawiamy? Niestety możliwych
błędów jest podczas testowania bardzo dużo. W ich definiowaniu pomoże nam lista informacji o naszej grze
i celów, które chcemy osiągnąć. Na
każdym etapie projektowania powinniśmy pamiętać, dla kogo grę tworzymy. Wiek i doświadczenie graczy
są najważniejszym punktem odniesienia. Oceniając każdy z elementów gry,
powinniśmy zadawać sobie pytanie, jak
odbierze to gracz, dla którego tworzymy grę. Na przykład jeśli oceniając grę
dla dzieci, mamy wrażenie, że jest zbyt
banalna i losowa, możemy popełnić
błąd, przyjmując własny punkt widzenia. Analogicznie czysto decyzyjna gra
dla dorosłych na pewno w odbiorze
młodszych graczy będzie za trudna.
Podczas testowania gry warto sprawdzać ją z różnymi grupami graczy,
także obcymi osobami. Nasza rodzina
i przyjaciele mają tendencję do przeceniania wartości naszej pracy. Miło
jest słyszeć zawsze pozytywne opinie
o swojej grze, ale poleganie tylko na
zdaniu bliskich raczej nie pomoże nam
w zaprojektowaniu dobrej gry.
W trakcie testów warto przede
wszystkim obserwować reakcje grających i różnego rodzaju niewerbalne
komunikaty. Jeśli gracze się nerwowo
wiercą i rozglądają, nasza gra może
być nudna albo zbyt długo czeka się
na swoją kolej. Jeśli robi im się przykro lub narzekają, że gra ich niesprawiedliwie traktuje, może zbyt surowe
są konsekwencje błędów w zasadach.
Jeśli podczas tłumaczenia reguł pojawia się dużo pytań lub gracze się
dekoncentrują, prawdopodobnie
nasza gra ma zbyt wiele zasad.
Po każdym teście gry warto też
zadać sobie kilka pytań i sprawdzić,
czy nie popełniamy któregoś z typowych błędów:
z Czy moja gra nie jest za długa?
Gra dla dzieci nie powinna trwać
dłużej niż 20 minut, familijna – nie
więcej niż godzinę.
z Czy gra się nie „zawiesza”? Czasem
można doprowadzić do sytuacji,
w której nie da się zakończyć gry.
Na przykład aby wygrać, trzeba
zebrać po 7 zwierzaków, ale w grze
jest ich mniej niż 20, więc może się
zdarzyć, że nikt nie będzie w stanie
skończyć gry.
z Czy nie występuje tzw. efekt śnieżnej kuli (gracz, który uzyskał przewagę na początku gry, radzi sobie
potem coraz lepiej)? Dla innych
graczy świadomość, że w połowie
gry nie mają szansy na zwycięstwo,
jest bardzo demotywująca.
z Które zasady są martwe? Reguły,
z których nikt w tracie gry nie
korzysta, najprawdopodobniej są
zbędne. Sprawdź, które to zasady,
i je usuń. Im prostsza jest gra, tym
lepiej.
z Czy gra nie jest powtarzalna?
Trzecia rozgrywka z rzędu wygląda
tak samo? Znów zwycięstwo odniesiono w ten sam sposób? Jeśli tak,
trzeba coś zmienić, bo powtarzalna
gra szybko się graczom znudzi.
Najlepszym wynikiem testów są
okrzyki graczy, że chcą zagrać jeszcze
raz! Gdy słyszysz to jako pierwszy
komentarz po skończonej rozgrywce,
prawdopodobnie jesteś blisko końca
pracy.
Po każdym teście warto robić
notatki – zapisywać wyniki, ważne
uwagi graczy i informacje o tym, co
się podobało w grze, a co nie. Przed
kolejnym testem wprowadzamy
zmiany. Należy pamiętać, że każda
zmiana w grze powinna rozwiązywać
problem, który zauważyliśmy w trakcie testów. Gra jest dość delikatnym
mechanizmem, dlatego wprowadzanie radykalnych zmian lub wielu
poprawek jednocześnie nie jest najlepszym pomysłem. Może nas to cofnąć w pracy na sam początek procesu.
Zobaczyć swoje nazwisko
na pudełku
Po wielu testach udało nam
się zaprojektować ciekawą grę.
Dopracowaliśmy ją, podoba się graczom z różnych grup. Co dalej?
Jeśli naszym marzeniem jest wydanie gry i zobaczenie własnego nazwiska na pudełku, musimy się przede
wszystkim zastanowić, jaki wydawca mógłby nam pomóc. Na rynku
funkcjonuje sporo firm, zwykle każda
z nich działa w pewnych obszarach, w czymś się specjalizuje. Jedne
41
Jako ciekawe przykłady zastosowania gier w edukacji
przedszkolnej polecam trzy tytuły:
Pycha Micha dla najmłodszych dzieci – ta zabawa rozwija koordynację
wzrokowo-ruchową,
a jej atrakcyjna forma
zachęca do zabawy.
Gracze zbierają wysypujące się z michy kulki
za pomocą młoteczków, które symbolizują
pyszczki szczeniaków.
Nos w nos – unikalna gra
o zapachach, podobna
pod względem mechanizmu do loteryjek obrazkowych i gier pamięciowych, ale w wyjątkowy
sposób angażuje również
zmysł węchu. Gracze
mają za zadanie odnaleźć na rysunkach przedmioty odpowiadające
6 słoiczkom z różnymi
zapachami.
Potwory do szafy – ta pamięciowa gra kooperacyjna w zabawny sposób
opowiada o strasznych potworach kryjących się pod łóżkiem oraz bałaganie w dziecięcym pokoju. Wyjątkowo w tej grze gramy wszyscy w drużynie, wspólnie wygrywamy lub przegrywamy.
w grach dla dzieci, inne dla dorosłych,
często preferują określoną tematykę
gier. Warto zastanowić się, do którego
z wydawców nasza gra najlepiej pasuje. Można wejść na jego stronę WWW,
przejrzeć gry, które ma w ofercie.
Z tak przygotowanej listy wybieramy swojego wymarzonego wydawcę i nawiązujemy z nim kontakt.
Wydawców można spotkać na konwentach i targach gier, ale najprościej
jest napisać e-mail. Opisujemy w nim
krótko naszą grę: do kogo jest skierowana oraz jakie są jej największe
zalety. Jeśli jest już gotowa, warto do
wiadomości dołączyć instrukcję. Na
podstawie tych informacji wydawca
odpowie nam, czy dana gra znajduje
się w jego obszarze zainteresowań.
Jeśli tak, zapewne poprosi nas o prototyp pozwalający przetestować grę.
Dopiero po testach podejmie decyzję,
czy będzie chciał grę wydać, a jeśli
tak, zaproponuje autorowi podpisanie umowy.
Należy tu podkreślić, że żaden
wydawca nie oczekuje od autora
przygotowania profesjonalnej grafiki gry. Wystarczą czytelny prototyp
i dobrze spisane zasady gry. Nie warto
inwestować czasu i pieniędzy w grafikę gry, bo wydawcy i tak zwykle mają
własnych ilustratorów.
Jeśli nasz wymarzony wydawca nie
jest zainteresowany grą, nie należy się
załamywać. Trzeba próbować dalej.
Często decyzja o wydaniu (lub nie)
gry nie zależy wyłącznie od tego,
jak dobrze ją zaprojektowaliśmy. Gra
może być dla danej firmy zbyt droga
do wyprodukowania, może powielać
cechy jakiegoś produktu, który już
jest w sprzedaży, może jej nie odpowiadać temat gry. Przyczyn może być
wiele, nie należy jednak przekreślać
efektów swojej pracy z powodu jednej odmownej odpowiedzi.
Jeśli tworzenie gier naprawdę nas
bawi, warto nadal próbować i być
konsekwentnym. W momencie, gdy
widzimy graczy bawiących się doskonale nad grą naszego autorstwa, satysfakcja jest niesamowita!
Filip Miłuński
Warszawska grupa autorów i testerów
gier Monsoon Group,
redaktor w wydawnictwie Granna
42
(GXNDFMDSRSU]H]]DEDZÚ
F]\OLMDNSRJïÚELÊFLHNDZRĂÊSR]QDZF]ÈĂZLDWD
- W dzisiejszych czasach kładziemy duży nacisk na
edukację. Jak zatem należy motywować dzieci do
odkrywania świata, pobudzać je do nauki już w wieku
przedszkolnym?
Okres przedszkola to czas pierwszych poważnych
doświadczeń z nauką. Każdego dnia poznają nowe
słowa, zdobywają wiedzę w zakresie wielu dziedzin,
a przede wszystkim rozwijają swoje umiejętności społeczne
i emocjonalne. Wiek przedszkolny, to także wiek zabawy,
która jest dominującą formą działania maluchów. Gdy
dziecko bawi się nie oznacza to, że się nie uczy i nie rozwija.
Podejmowanie swobodnych aktywności, których dziecko jest
inicjatorem, w których samodzielnie ustala zasady gry czy
aktywności wspomaganych przez dorosłego, to znaczący
czynnik wspierający wszechstronny rozwój dziecka. Nauka,
szczególnie w okresie przedszkolnym, powinna odbywać się
przez zabawę, powinna wykorzystywać naturalną i wrodzoną
chęć do tej formy aktywności.
i Misiem Haribo odbywają podróż po świecie w poszukiwaniu przygód, wyzwań i świetnej
zabawy. W trakcie zabawy wykonują zadania, które są ściśle związane z daną kulturą.
Ostatnim przystankiem w podróży jest Polska i właśnie jej poświęcone jest zadanie
konkursowe. Dzieci mają do wykonania wizytówkę Polski. Coś, co będzie swego rodzaju
„zaproszeniem“ innych do odwiedzenia Polski.
- W jaki sposób konkurs Akademii Misia Haribo inspiruje dzieci do nauki
i rozwijania twórczego myślenia?
Konkurs Akademii Misia Haribo inspiruje dzieci do nauki i rozwijania twórczego myślenia
przede wszystkim przez mnogość różnorodnych zadań, które dzieci mają wykonać
samodzielnie lub przy drobnej pomocy nauczyciela. Proponowane aktywności takie jak:
prace plastyczne z wykorzystaniem wielu dostępnych materiałów, ruch w postaci tańca czy
zabaw, słuchanie bajek, nauka zwrotów w obcych językach pobudzają zmysły, rozwijają
zdolność twórczego, kreatywnego myślenia, wspomagają pamięć, uwagę słuchową
i wzrokową, a więc te obszary, które ogólnie można nazwać zdolnościami poznawczymi.
- Na czym polega nauka poprzez zabawę? Jak poprzez
zabawę stymulować dzieci do rozwoju?
Nauka przez zabawę jest procesem, w którym edukację
łączy się z naturalną potrzebą dzieci do zabawy, eksploracji
i odkrywania. Zabawa jest elementarną częścią życia dziecka
i czynnikiem, który wpływa na jego rozwój. Warto zatem
wykorzystać ten potencjał w nauczaniu.
Zabawa może być swobodnym działaniem dziecka,
w którym ono samodzielnie określa zasady „gry“. Nauka
poprzez zabawę wykorzystuje także wrodzoną potrzebę
do eksperymentowania i ciekawości świata. Dzieci uczą się
przez doświadczenie.
- Jakie zmiany mogą wprowadzić nauczyciele, aby
uatrakcyjnić zajęcia dla dzieci?
Nauczyciele przede wszystkim powinni umożliwić dzieciom
przejmowanie inicjatywy w trakcie zajęć. Nie zawsze
powinni narzucać maluchom swoją wizję przebiegu danej
aktywności. Swoboda podczas zajęć grupowych doskonale
rozwija umiejętności społeczne, uczy współpracy, integruje
grupę. Dodatkową zmianą, która uatrakcyjni zajęcia, może
być wyposażenie sali dydaktycznej w atrakcyjne dla dzieci
zagospodarowanie przestrzeni. Nie chodzi tu o zadbanie
o drogie i gotowe zabawki. Dostarczenie dzieciom materiałów,
jak pudełka, kartony, puszki, skrawki materiałów, klej itp.,
sprzyjają kreatywnemu myśleniu oraz twórczej inteligencji.
- Na czym polega konkurs Poznaj Świat z Misiem Haribo,
który miała Pani okazję współtworzyć? Jakie są jego
cele i do kogo jest kierowany?
Konkurs Poznaj Świat z Misiem Haribo jest projektem
skierowanym do przedszkolanek i dzieci w wieku
przedszkolnym. Mogą wziąć w nim udział grupy przedszkolne
z całej Polski, które zarejestrują się na stronie internetowej
konkursu www.akademiaharibo.pl. Wówczas otrzymają
bogato wyposażony zestaw edukacyjny. Główną zawartością
zestawu jest gra planszowa, do której dołączone są: materiały
edukacyjne czy płyta cd z bajkami.
Gra planszowa ma charakter psychoedukacyjny. Dzieci
wcielają się w rolę podróżników i wraz ze swoimi przyjaciółmi
Zapraszamy do udziału w XIII edycji konkursu Akademii Misia Haribo pod hasłem
„Poznaj Świat z Misiem Haribo”.
Zarejestruj się na stronie www.akademiaharibo.pl,
zamów bezpłatny zestaw edukacyjny do przeprowadzenia inspirujących zajęć i zdobądź wspaniałe nagrody!
Do wygrania: organizacja balu z Misiem Haribo, spotkanie w redakcji National Geographic Traveler z redaktor naczelną Martyną Wojciechowską,
kupony na wyposażenie sali przedszkolnej oraz na pomoce dydaktyczne, a także wiele innych atrakcyjnych nagród, zarówno dla dzieci, przedszkola
jak i opiekuna grupy. Na zgłoszenia czekamy do 3 marca 2014 roku.
Serdecznie zapraszamy!
'RURWD.DOLQRZVND
Psycholog dziecięcy, terapeuta,
absolwentka Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie
oraz studiów podyplomowych na Uniwersytecie Warszawskim
Ekspert Rady Programowej Akademii Misia Haribo.
www.haribo.com
HARIBO SMAK RADOÂCI DLA DZIECI I DOROSŁYCH
Gotuję z Basią
Z
ajęcia kulinarne to jedna z moich ulubionych form pracy
z małym dzieckiem w przedszkolu. Mają one wiele pozytywnych aspektów. Uczą dobrej organizacji pracy w zespole,
obowiązkowego wykonywania powierzonych zadań, samodzielności, doskonalą umiejętności praktyczne, oswajają
z działaniem niektórych urządzeń domowych wykorzystywanych w trakcie prac kulinarnych, poszerzają słownictwo,
wzbogacają walory smakowe, a przede wszystkim pozwalają
na integrację grupy podczas wspólnych działań, na odczuwanie radości i satysfakcji z podejmowanych aktywności.
Moi wychowankowie mają duże doświadczenie praktyczne
w przygotowywaniu wspólnych posiłków. Robią słodkie
wypieki na uroczystości rodzinne organizowane w przedszkolu, przetwory na zimę, samodzielnie raz w miesiącu
przygotowują śniadanie dla grupy. Są oswojeni z nożami,
tarkami, wałkiem do ciasta, mikserem, przestrzegają zasad
higieny i bezpieczeństwa podczas posługiwania się nimi.
Biorąc pod uwagę umiejętności i zainteresowanie moich
wychowanków tą formą aktywności, nie miałam trudności
z wyborem książki o Basi, która również zagościła w naszej
przedszkolnej biblioteczce.
Zajęcia kulinarne przyniosły dzieciom jak zwykle
ogromną satysfakcję z dobrze wykonanej pracy. Z przyjemnością obserwowałam ich zaangażowanie, dokładność,
precyzję oraz radość, która malowała się na zapracowanych twarzach. Zdaję sobie sprawę z tego, że takie zajęcia
równocześnie prowadzone w czterech zespołach mogą
wydawać się niektórym niemożliwe do zrealizowania.
W mojej grupie udało się je przeprowadzić z dużym powodzeniem. Zachęcam innych nauczycieli do organizowania
warsztatów kulinarnych. Mam nadzieję, że każdy nauczyciel ma w grupie taką panią Grażynkę, która aktywnie
włączy się w organizację zajęć. Dobra współpraca nauczyciela z panią woźną zdecydowanie ułatwia realizację wielu
przedsięwzięć.
A zatem gotujmy z Basią!
makaronu, wałki), produkty spożywcze (ser żółty, 2 papryki czerwone, świeży tymianek, sałata, suszone pomidory
w zalewie, czarne oliwki, cytryna, 1 kg mąki, 10 jajek),
odznaki z wizerunkiem Basi, spiżarka z produktami spożywczymi, regalik z akcesoriami kuchennymi, płyta CD
Tańce integracyjne dla grupy, obręcze, karteczki z numerami
od 1 do 4, fartuszek dla nauczyciela, książka Basia i gotowanie Zofii Staneckiej.
Organizacja sali: 4 stoliki, na których porozkładane są
akcesoria kuchenne (na każdym stoliku przepis kulinarny
wraz z numerem stanowiska), fartuszki do zajęć kulinarnych powieszone na krzesełkach, logo programu telewizyjnego Gotuję z Basią wykonane z kolorowego brystolu
i przyczepione do tablicy.
Cele
doskonalenie praktycznych umiejętności kulinarnych;
przestrzeganie kolejności wykonania poszczególnych
czynności;
z wdrażanie do higienicznego przygotowywania posiłku;
z kształtowanie postaw prozdrowotnych;
z przezwyciężanie uprzedzeń do nieznanych potraw;
z odczuwanie radości ze wspólnego działania;
z wdrażanie do dobrze zorganizowanej współpracy
w zespołach.
z
z
Środki dydaktyczne: różne gatunki makaronu, akcesoria kuchenne (deski, noże, miski, tarki, maszynka do
44
Stanowisko nr 1
Stanowisko nr 2
PRZEPIS NA SOS
PRZEPIS NA SAŁATKĘ
akcesoria kuchenne: 2 tarki, 4 tacki, 4 noże, wyciskarka z akcesoria kuchenne: szklana miska, 4 tacki, 4 noże,
do czosnku, 4 talerzyki;
2 łyżki;
z produkty: 2 kawałki żółtego sera, 2 papryki, tymianek, z produkty: sałata, suszone pomidory, czarne oliwki,
2 ząbki czosnku, sos pomidorowy.
cytryna.
z
Sposób przyrządzenia
1. Paprykę pokrój w paseczki.
2. Ser zetrzyj na tarce o dużych otworach.
3. Czosnek wyciśnij przez praskę.
4. Pokrój drobno tymianek.
1. Sałatę porwij na drobne kawałki.
2. Pomidory pokrój w paseczki.
3. Oliwki przekrój na pół.
4. Wszystkie produkty wrzuć do miski i delikatnie
wymieszaj. Skrop odrobiną cytryny.
Wskazówki dla dorosłego
Na patelni rozgrzej olej, wrzuć paprykę i ją podsmaż. Na
koniec dodaj czosnek i sos pomidorowy, całość wymieszaj.
Starty ser i posiekany tymianek posłużą do posypania gotowej potrawy.
z
z
Stanowisko nr 3
Stanowisko nr 4
PRZEPIS NA MAKARON BIAŁY
PRZEPIS NA MAKARON POMARAŃCZOWY
akcesoria kuchenne: 4 wałki, 4 noże, duża miska;
produkty: 0,5 kg mąki, 5 jajek, woda.
akcesoria kuchenne: 4 wałki, 4 noże, duża miska,
maszynka do makaronu.
z produkty: 0,5 kg mąki, 5 jajek, woda, koncentrat pomidorowy.
z
1. Wysyp mąkę. W środku kopczyka zrób wgłębienie
i wbij w nie jajka. Można dodać odrobinę wody.
2. Wymieszaj składniki. Wyrób ciasto.
1. Wysyp mąkę. W środku kopczyka zrób wgłębienie
i wbij w nie jajka. Można dodać odrobinę wody.
3. Rozwałkuj ciasto na cienkie placki.
4. Zwiń ciasto w rulony i pokrój w wąskie paski.
Dodaj mały koncentrat pomidorowy.
2. Wymieszaj składniki. Wyrób ciasto.
3. Rozwałkuj ciasto na cienkie placki.
4. Pokrój w wąskie paski i przepuść je przez maszynkę.
W dużym garnku zagotuj wodę i ją osól. Wsypuj makaron partiami i gotuj go przez 3 minuty. Odcedź makaron.
W dużym garnku zagotuj wodę i ją osól. Wsypuj makaron partiami i gotuj go przez 3 minuty. Odcedź makaron.
Przebieg
Część I
Powitanie w programie kulinarnym Gotuję z Basią
Nazywam się Basia Kuchcik. Witam serdecznie zgromadzonych
widzów w studiu kulinarnym. Rozpoczynamy program „Gotuję
z Basią”. Co tydzień z ekipą telewizyjną gościmy w domu ludzi,
którzy uwielbiają gotować. Ostatnio gościliśmy w domu małej dziewczynki o imieniu Basia (która uwielbia stroje w paski) i jej rodziny.
Basia zdradziła nam przepis na pyszną potrawę. Dzisiaj ją wspólnie
przygotujemy podczas naszych warsztatów kulinarnych. Oto po
mojej prawej stronie spiżarnia, w której zgromadzone są produkty
spożywcze niezbędne do przyrządzenia smacznych dań. Po lewej –
szafka z naczyniami i akcesoriami kuchennymi. Za chwilę opowiem
wam, jak rozpoczęła się przygoda małej Basi z gotowaniem.
Słuchanie opowiadania Basia i gotowanie Z. Staneckiej. Wypowiedzi na temat opowiadania:
– Jaką potrawę przygotowała Basia ze swoją rodziną na
kolację?
– Jakie składniki były potrzebne do wykonania makaronu z sosem?
– Jakie czynności kulinarne wykonywała Basia wraz z tatą
i braćmi?
Gotowanie makaronu
Jedną z wymienionych przez was czynności było gotowanie
makaronu. Zapraszam was do zabawy.
Dzieci stoją w obręczach rozłożonych na dywanie. W rytm
muzyki do tańca Le Bastringlo naśladują ruchem gotujący się
makaron i śpiewają: bul, bul, bul. Na zmianę tempa wyskakują
45
z garnka (obręczy) i podają sobie ręce, tworząc w ten sposób
jak najdłuższe nitki makaronu. Powtarzamy układ cztery razy.
Poznajemy różne gatunki makaronu
Dzieci oglądają różne gatunki makaronu zgromadzone
w spiżarni. Dzielą je ze względu na kształt, grubość, długość
i kolor. Nazywają kształty makaronu. Próbują ustalić sposoby
jego barwienia. Nauczyciel uzupełnia wiadomości dzieci.
Czy wiecie, jakiego makaronu użyła Basia do swojej potrawy?
To był makaron tagliatelle. Czy moglibyście go odszukać na półce
z makaronami? Makarony mają różną grubość, kształt, kolor i długość. Spróbujcie posegregować torebki z makaronami. Nazwijcie
ich kształty. Dlaczego makarony mają różne kolory? Wszystko
zależy od mąki, z jakiej są wyrabiane. Te zielone barwione są
szpinakiem, a czerwone – pastą pomidorową. Czy wiecie, jakie
składniki potrzebne są do zrobienia makaronu? Makaron wyrabia
się głównie z mąki pszennej, całych jaj (lub żółtek) oraz wody.
Warsztaty kulinarne
Teraz czas na przyrządzenie makaronu z sosem. Przepis na
to danie – jak już wiecie – dostałam od małej Basi. Utrudnimy
sobie nasze zadanie. Nie skorzystamy tak jak Basia z gotowego
makaronu z torebki, ale zrobimy go dzisiaj sami dawnym domowym sposobem. Zanim przystąpimy do działania, musimy ustalić
pewne zasady potrzebne do sprawnego gotowania. Chciałabym,
żeby w mojej kuchni panował ład i porządek.
Etapy pracy
z ustalenie zasad sprawnego przyrządzania posiłku, zwrócenie uwagi na higienę pracy oraz zasady posługiwania się
nożami, tarką i maszynką;
z losowanie kartoników z numerami przez dzieci – podział
na cztery zespoły;
z mycie rąk;
z założenie fartuszków;
z zajęcie miejsc przy stolikach z wylosowanym numerem;
z odczytanie przez nauczyciela przepisu na poszczególnych stanowiskach;
z wybór przez zespół składników ze spiżarni;
z podział zadań w grupach;
z praca w zespołach.
Uroczyste wręczenie odznak programu TV Gotuję
z Basią. Podziękowanie za udział w warsztatach kulinarnych.
46
z
z
z
z
Część II
Podwieczorek w paski
Przygotowanie nakrycia stołu – wykorzystanie kolorowej
krepiny.
Ustawienie talerzyków, ułożenie serwetek i sztućców.
Degustacja wspólnie przygotowanej potrawy. Posypywanie
jej serem i tymiankiem według uznania dzieci.
Czy gotowanie jest łatwe i przyjemne? Swobodne wypowiedzi dzieci na temat zajęć.
Podsumowanie
Aranżacja sali
Według mnie najważniejsze przy organizowaniu zajęć
kulinarnych są właściwa aranżacja sali i przygotowanie
odpowiednich pomocy. Podczas zajęć zmieniłam sposób
ustawienia stolików. Postawiłam je pośrodku sali w dużych
odstępach od siebie, aby dzieci miały swobodę ruchu. Na
każdym stanowisku położyłam odpowiednie akcesoria
kuchenne, by każdy przedszkolak, który wybierze miejsce
przy stoliku, od razu wiedział, jaką czynność będzie wykonywał. Na stole znalazł się również numer stanowiska i przepis.
Fartuszki i chusteczki dla każdego dziecka zawiesiłam na
oparciu krzesełek. W sali zabaw na jednym z regałów ustawiłam naczynia, garnki i inne akcesoria kuchenne, a na drugim
zorganizowałam spiżarkę.
Uwaga! Dzieci nie są obecne przy aranżacji sali. Wszystko
od początku do końca jest dla nich wielką niespodzianką.
Zdecydowałam się na pracę w czterech zespołach, ponieważ
z tylu głównych elementów składał się posiłek przygotowany
przez Basię i jej rodzinę. Dzieci losowały numery poszczególnych stanowisk. Pierwszy zespół przygotował składniki
do sosu, drugi – sałatę z dodatkami, trzeci zagniótł domowy
makaron, a czwarty – makaron pomarańczowy. Kiedy wszyscy z umytymi rękoma i założonymi fartuszkami usiedli do
stolików, po kolei odczytałam krótkie przepisy. Na stołach nie
było składników potraw. To uczestnicy warsztatów musieli
je zgromadzić. Po przeczytaniu przepisu każdy zespół kolejno udał się do spiżarki, w której urzędowała pani Grażynka
(woźna) i wydawała dzieciom odpowiednie produkty. Zespoły
wywiązały się z tego zadania znakomicie. Ważne, by każdy,
zajmując stanowisko pracy, wiedział, jakie czynności ma
wykonać. To pozwala na pracę równocześnie we wszystkich
grupach. Właściwa aranżacja sali ułatwiła mi swobodne przemieszczanie się między stolikami i obserwowanie pracy dzieci.
Interweniowałam tylko raz w końcowej fazie zagniatania
ciasta na makaron. Dzieci bardzo sprawnie wałkowały ciasto
i przepuszczały je przez maszynkę.
Niespodzianka
Może nie jest konieczna, bo ogromną satysfakcję daje
wspólna praca i samodzielnie przyrządzony posiłek. Jednak
zawsze mam przygotowane dla dzieci małe co nieco. Tym
razem wykonałam dla wszystkich uczestników warsztatów kulinarnych odznaki z logo programu Gotuję z Basią.
Uroczyście wręczyłam je po zakończeniu warsztatów.
Wszyscy dumnie przyczepili je do koszulek.
Forma przekazu
Zawsze ważna jest dla mnie forma przekazu. Staram
się uatrakcyjnić przedszkolakom pracę z wykorzystaniem
metod słownych. Tym razem zdecydowałam się na organizację warsztatów kulinarnych w zaaranżowanym studiu telewizyjnym. Ostatnio w mediach panuje moda na gotowanie.
Powstało wiele programów kulinarnych, które dzieci oglądają razem z rodzicami. Wcieliłam się zatem w rolę gospodarza
programu Gotuję z Basią. Miałam odpowiedni strój, modulowałam głos, zwracałam się do dzieci, jak do uczestników
programu. Wychowankowie z dużą swobodą weszli w swoje
role. Uważnie słuchali czytanego opowiadania w ciekawej
scenerii studia.
Zabawa ruchowa
Wykorzystałam znany dzieciom taniec integracyjny Le
Bastringlo. Obręcze zastąpiły garnki, w których bulgotał
makaron. Wymyśliłam ruchy do muzyki, nazwałam poszczególne czynności związane z gotowaniem makaronu, dodałam wyrazy dźwiękonaśladowcze: bul, bul, bul. Przedszkolaki
szybko nauczyły się nowych ruchów do znanej melodii. Za
każdym razem, wyskakując z obręczy, łączyły się w coraz
dłuższe nitki.
Degustacja, czyli wielki finał
Oczywiście jest konieczna. Nie można jej przeprowadzić podczas dwóch jednostek metodycznych, ponieważ
na wysuszenie i ugotowanie makaronu potrzeba czasu. Ja
zorganizowałam ją w czasie przeznaczonym na podwieczorek. Po skończonych warsztatach zeszliśmy razem do kuchni
oraz zanieśliśmy pokrojone składniki na sos i samodzielnie
zrobiony makaron. Umówiliśmy się na konkretną godzinę
z panią kucharką na gotowy posiłek. Około 20 minut przed
czasem wspólnie udekorowaliśmy stoły. Dzieci wykorzystały
kolorowe pasy krepiny, rozłożyły talerzyki, sztućce i serwetki, a stoliki przyozdobiliśmy świeczkami dekoracyjnymi.
Gdy pani Grażynka przyniosła z kuchni nasz makaron
z sosem, zapachniało w całej sali. Aromaty przypraw rozniosły się po pomieszczeniu i zaostrzyły apetyt na coś nowego.
Przedszkolaki same posypywały potrawę startym żółtym
serem i pachnącym tymiankiem. Z przyjemnością patrzyłam,
jak zajadały ze smakiem makaron.
Po degustacji zapytałam dzieci, czy gotowanie jest łatwe
i przyjemne. Z chęcią udzieliły mi odpowiedzi: Jest przyjemne,
bo można miło spędzić czas z rodziną; Wymaga dużo pracy; Można
się dużo nauczyć i poznać też nowe smaki i zapachy, np. tymianek
ładnie pachnie; I jeszcze jest fajnie.
Warsztaty kulinarne
Ważne jest ustalenie zasad dotyczących sprawnej organizacji pracy. Nie można pominąć zasad higieny i bezpieczeństwa obowiązujących podczas posługiwania się akcesoriami
kuchennymi. Podział na zespoły pozwala uniknąć chaosu.
Przedszkole nr 8 w Piasecznie
Praca nagrodzona w konkursie o Basi Wydawnictwa Egmont Polska.
47
Kreatywny nauczyciel
Ewa Tadeusz
Z
najomość zasad prawidłowego postępowania we wspieraniu
twórczej aktywności dziecka jest bardzo ważna.
W pracy z najmłodszymi trzeba
przede wszystkim:
z pozwolić, by dzieci samodzielnie
realizowały swoje zamierzenia
artystyczne;
z dostosować odpowiednią technikę
i tematykę pracy plastycznej do
zainteresowań, wieku i możliwości
dzieci;
z krótko i zrozumiale sformułować
jej temat;
z zapewnić przyjazną atmosferę oraz
odpowiedni warsztat pracy;
z przygotować różnorodne środki
dydaktyczne, by pobudzić uczestników zajęć do kreatywnego tworzenia i zapewnić im możliwość
wyboru.
Nauczyciel powinien unikać
posługiwania się kolorowankami,
które znacznie ograniczają wyobraźnię małego twórcy, oraz nie narzucać
dziecku sposobu rysownia (malowania) danej rzeczy ani kierowania jego
ręką podczas pracy. Takie działania
dorosłego mogą zniechęcić dzieci do
podejmowania aktywności plastycznej i utrwalić w nich przekonanie, że
nie potrafią tego robić. Praca malucha
powinna być samodzielna, nawet jeśli
jest niedokładnie wykonana i mały
48
artysta nie osiągnął takiego efektu,
jakiego oczekiwał nauczyciel. Dajmy
dzieciom szansę bycia kreatywnymi,
dowiemy się wtedy, jak bardzo mogą
być pomysłowe, a efekt ich działania
zaskakujący. Nie oczekujmy też od
maluchów, by ich prace były czysto
i estetycznie wykonane lub odrysowane jak od szablonu. Każdy przedszkolak ma inne możliwości i wyobrażenia, które przelewa na papier, i są
one z reguły odmienne od oczekiwań
dorosłego. Planujmy prace nie tylko
płaskie, ale także przestrzenne i wieloetapowe. Zawsze starajmy się wykorzystać je w zabawie. Pozwólmy im
ożyć w wyobraźni i działaniu małego
artysty, jednocześnie nadać w ten sposób sens ich tworzeniu. Robienie czegoś bez celu (by praca stała wyłącznie
na wystawie) nie motywuje, nie daje
radości ani nie pobudza kreatywności
dzieci.
Przykładem wykorzystania pracy
plastycznej w zabawie może być
przestrzenny piesek z gazety.
Przedszkolaki tworzą postać pieska, doklejają lub malują mu oczy,
wąsy, sierść. Dorabiają ze sznurka
smycz dla pupila i wyprowadzają go na spacer na przedszkolny
plac zabaw. Tam papierowego pieska można wykorzystać do ćwiczeń
orientacji w kierunkach i przeliczania, np. pies skacze osiem razy, skręca
w lewo, idzie prosto.
Przy okazji dzieci mogą uczyć
się, jak dbać
o zwierzątko.
Proponujemy
karmienie
pupila papierowymi smakołykami (robiąc
je, ćwiczymy
dłonie i palce).
Możemy przy
okazji układać
i rozwiązywać
zadania matematyczne, np.
Mama kupiła 5
przysmaków dla
pieska. Twój piesek może zjeść 3 kiełbaski. Ile przysmaków zostało? Zabawa
z pieskami jest atrakcyjna nie tylko
dla samych zainteresowanych, ale
także dla przedszkolaków z innych
grup, co motywuje i cieszy autorów.
Można również organizować zabawy
ruchowe w sali z zastosowaniem, np.
ćwiczeń oddechowych – pies węszy,
szuka ukrytych ciasteczek. Można
dzieciom zaproponować również
ćwiczenia ortofoniczne – pies szczeka
głośno, cicho; warczy; popiskuje. Pojawi
się wtedy okazja do rozmowy na
temat zachowania bezpieczeństwa
w kontaktach z psem i reagowania
na jego zachowanie (nie zbliżamy
się do psa, który warczy na nasz
widok!).
Wielkim atutem zabaw własnoręcznie wykonaną pracą plastyczną
jest emocjonalne zaangażowanie
dzieci i podniesienie atrakcyjności
zajęć.
Świetnym przykładem motywowania maluchów do działania są
prace wieloetapowe.
Praca powstaje przez cały tydzień.
Każdego dnia dzieci wykonują jeden
z zaplanowanych etapów.
Zaczynamy od tła, które pozwoli na uwzględnienie ćwiczeń manualnych lub grafomotorycznych, np.
malowanie palcem, patyczkiem, rozcieranie plasteliny na powierzchni
kartki. W następnych dniach wykorzystujemy działania plastyczne do
zabaw matematycznych (dodawania i odejmowani na konkretach),
tworzenia sekwencji rytmicznych,
utrwalania kierunków (lewa – prawa,
dół – góra), odczytywania sylab lub
zdań dotyczących tematu pracy,
doskonalenia umiejętności posługiwania się nożyczkami oraz ćwiczeń
grafomotorycznych. Każdy pomysł
jest dobry, a paleta ich zastosowania
bardzo szeroka. Nauczyciel, planując
pracę wieloetapową, powinien podążać za potrzebami przedszkolaków.
Wykonanie jej powinno być atrakcyjne dla dzieci – wtedy skorzystają
najwięcej.
Jestem Polakiem
I etap: utrwalanie kierunków
lewa – prawa; rozumienie określenia w poziomie, malowanie tła
gąbką maczaną w farbie; drążenie patyczkiem linii poziomych
od lewej do prawej strony;
II etap: nauka cięcia według
linii; wycięcie puzzli, ułożenie
ich i naklejenie na kartce;
III etap: odczytanie ciekawostek dotyczących naszego kraju
(napisy przygotowuje nauczyciel);
IV etap: kontynuacja sekwencji rytmicznych – przyklejanie
kolorowych kulek z plasteliny.
Bałwanek
I etap: malowanie tła według wskazań nauczyciela; wykruszanie kulek z kawałków styropianu; malowanie tła korkiem
od butelki maczanym w farbie; posypanie mokrej farby sypkim
brokatem oraz kulkami styropianowymi;
II etap: utrwalanie nawyku poprawnego trzymania nożyczek; tworzenie postaci bałwanka według własnego pomysłu;
rysowanie na białej kartce bałwanka; wycięcie go; naklejenie
na wcześniej przygotowane tło; wycięcie i przyklejenie kapelusza, nosa; doklejenie oczu z ziaren pieprzu i miotły z cienkiego
patyczka;
III etap: uformowanie guzików z folii aluminiowej; przyklejenie ich do bałwanka (liczba kulek jest różnicą wynikającą
z działania matematycznego przygotowanego wcześniej przez
nauczyciela);
IV etap: kreślenie po śladzie szlaczków lub liter.
Piracka łódź
I etap: tworzenie tła za pomocą maczanych
w farbie korków po winie – uzyskanie efektu
morskich fal;
II etap: ozdabianie łodzi pirackiej, kontynuacja wzorów przygotowanych przez nauczyciela;
III etap: tworzenie postaci pirata z różnych
materiałów według własnego pomysłu; wycięcie go i naklejenie na wcześniej przygotowane
tło;
IV etap: identyfikacja litery dz na podstawie
pirackiej bajki (wykorzystanie metody glottodydaktyki prof. Bronisława Rocławskiego).
Ewa Tadeusz
49
Razem z rodzicami |
Rodzice
w przedszkolu
Iwona Pietrucha
O
dobrej współpracy przedszkola
z rodzicami napisano już wiele,
od lat zajmują się tym wybitni pedagodzy i psycholodzy. Rozpoczęcie
edukacji przedszkolnej jest niewątpliwie ważnym momentem i zarazem
wielkim przeżyciem zarówno dla
najmłodszych, jak i dla ich rodziców.
Pracownicy przedszkola (nie tylko
pedagodzy) powinni zrobić wszystko,
by rodzice byli przekonani o tym, że
oddają swoje pociechy w dobre, profesjonalne ręce, że placówka będzie
służyła dziecku i pozytywnie wpływała na jego wszechstronny rozwój.
W momencie przekroczenia przez
malucha progu przedszkola rodzice
i nauczyciele stają się równorzędnymi partnerami, którym leży na sercu
dobro małego człowieka. Dlatego też
muszą wspólnie podejmować wysiłki
zmierzające do dostarczenia bodźców
i stworzenia warunków wychowawczych, które korzystnie wpłyną na
rozwój dziecka. Jest to proces długotrwały, a jego najważniejszym czynnikiem jest zdobycie zaufania rodziców.
Wówczas współpraca będzie układała
się prawidłowo, z wielką korzyścią
dla przedszkolaka. Nie jest to łatwe,
ale jest możliwe. Dobra współpraca z rodzicami jest połową sukcesu
dydaktyczno-wychowawczego.
Od początku pracy bardzo ceniłam
sobie współpracę z rodzicami. Od
kilku lat moim przewodnikiem w tym
obszarze jest wspaniała książka autorstwa M. Bulery i K. Żuchelkowskiej
Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem rodziców1. Publikacja
ta ukazuje różne formy współpracy
z rodzicami, ale przede wszystkim
uczy, jak mądrze z nimi rozmawiać
i jak zachęcić do wspólnych dzia-
łań wpływających na rozwój dziecka.
Polecam również wydaną niedawno
książkę J.M. Łukasik, K. Jagielskiej,
R. Soleckiego Nauczyciel. Wychowawca. Pedagog2, w której również
można znaleźć wiele wskazówek
pomocnych przy podejmowaniu
efektywnej współpracy.
Z czystym sumieniem mogę
powiedzieć, że dotychczasowa współpraca z „moimi” rodzicami układa się
bardzo dobrze. Rodzice chętnie rozmawiają ze mną o swoich pociechach,
dzielą się spostrzeżeniami i problemami, aktywnie włączają się również w życie placówki. Jest to jednak
wynik żmudnej, długoletniej pracy,
konsekwencja wypracowania wielu
rozwiązań, do których dochodziłam
metodą prób i błędów. Rodzicom
trzeba ciągle uświadamiać, że nie są
sami ze swoimi problemami, że ich
dziecko, mimo trudności, jest najważniejsze i bardzo wartościowe. Trzeba
ich prosić o pomoc i zaangażowanie
w życie placówki, by wiedzieli, że są
jej cennym elementem.
W swojej działalności dydaktyczno-wychowawczej stosuję różne
formy współpracy ze środowiskiem
rodzinnym. Do najczęściej wybieranych przeze mnie należą:
z Organizowanie zebrań grupowych, spotkań indywidualnych
(zebrania, podczas których rozwiązujemy jakiś problem bądź podejmujemy ważne decyzje dotyczące
dzieci, oraz np. spotkania indywidualne, na których informujemy
rodziców o wynikach diagnozy
gotowości szkolnej ich dziecka).
z Kontakty indywidualne (na bieżąco) według potrzeb wychowawcy
i rodziców – rozwiązywanie problemów, dzielenie się doświadczeniami, spostrzeżeniami. Stosuję
zasadę, że nawet gdybym miała
bardzo trudny problem z dzieckiem, nie wypuszczę z takiego
spotkania rodziców bez przeświadczenia, że ich pociecha jest cudowna i drzemie w niej wielki potencjał rozwojowy.
z Rozwiązywanie problemów dydaktyczno-wychowawczych:
■ pomoc w ustalaniu wizyt
w poradni pedagogiczno-psychologicznej;
■ pomoc w korzystaniu z porad
szkolnego pedagoga i logopedy
bądź innych specjalistów.
z Organizowanie zajęć otwartych
dla rodziców. W moim przedszkolu na takich zajęciach odnotowuje się wysoką frekwencję. Staram
się po spotkaniu zorganizować dla
wszystkich poczęstunek, angażując w przygotowania również dzieci. Przedszkolaki pieką wcześniej
ciasteczka, jest kawa, herbata i oka-
1 M. Bulera, K. Żuchelkowska, Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem rodziców, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 2006.
2 J.M. Łukasik, K. Jagielska, R. Solecki, Nauczyciel. Wychowawca. Pedagog, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2013.
50
| Razem z rodzicami
zja do wymiany poglądów czy po
prostu rozmowy.
z Przekazywanie rodzicom informacji:
■ zamieszczanie
artykułów
dla rodziców w kwartalniku
„Skrzacik”. Od początku pracy
w przedszkolu redaguję gazetkę, która ukazuje się cztery
razy w roku. Artykuły dotyczą
bieżących tematów, np. problemów z adaptacją, zabaw logopedycznych, spędzania z dziećmi wolnego czasu, kar i nagród
w wychowaniu. Niejednokrotnie inspiracją do powstania
takich artykułów są informacje
zamieszczane w „Wychowaniu
w Przedszkolu”;
■ tworzenie folderów informacyjnych:
– „Nasza przygoda z eTwinningiem” – wiadomości dotyczące
współpracy placówki z innymi przedszkolami w ramach
programu eTwinning,
– „Będę przedszkolakiem” –
folder dla dzieci przekraczających próg przedszkola, cenne
wskazówki dla rodziców
zawierające rady niezbędne
podczas adaptacji dziecka
w placówce.
z Uaktualnianie strony internetowej
placówki:
■ tworzę dokumentację słowno-fotograficzną z uroczystości
i wydarzeń przedszkolnych, by
rodzice mogli na bieżąco śledzić
ich przebieg.
Prowadzenie bloga dla rodziców.
Włączanie rodziców w życie placówki: pomoc w przygotowywaniu rekwizytów do występów,
szycie strojów i transparentów,
pomoc w zagospodarowaniu sali
(kwiaty, zabawki, książki, płyty,
materiały papiernicze), pieczenie
ciast na uroczystości, organizacja
wycieczek do miejsc związanych
z zawodami lub pasjami rodziców.
z Udział rodziców w uroczystościach
przedszkolnych: pasowanie na
starszaka, wigilia, jubileusz szkoły,
festyn rodzinny, zakończenie roku
szkolnego itp.
To formy współpracy stare jak
świat, znają je wszyscy nauczyciele. Dlatego chciałabym podzielić
się pomysłem, który od ponad 2 lat
z wielkim sukcesem udaje mi się
wdrażać w życie.
Członkowie rodzin mają wiele
pasji i zainteresowań, wykonują ciekawą pracę bądź mają jakieś ukryte, niespełnione marzenia. Mogą
to przekazać najmłodszym, przenosząc swoją wiedzę i umiejętności na
grunt potrzeb i możliwości przedszkolaków.
Wszystko zaczęło się od taty
Wiktorii, który z wykształcenia jest
chemikiem i wykładowcą w jednej ze śląskich szkół wyższych. Za
moją namową przeprowadził w grupie 5-latków zabawy badawcze pt.
„Bawimy się przyrodą”. Co to jest
światło? Do czego jest nam potrzebne? Co to jest słońce? Jak to się dzieje, że słońce świeci? Dlaczego świeci
z
księżyc? Co to jest kolor? Dlaczego
go widzimy? Na te i inne pytania szukaliśmy odpowiedzi podczas zabawy
z kolorowymi piłeczkami, lustrem,
lampką itp. Obserwowaliśmy przez
mikroskop kawałek łuski cebulki.
Stwierdziliśmy, że inaczej wygląda
świat, kiedy patrzy się na niego nieuzbrojonym okiem, a inaczej przez
lupę i mikroskop. Na zakończenie
obejrzeliśmy prezentację multimedialną „Rzut oka na owady”, dzięki której
w zabawny sposób za pomocą wierszyków Włodzimierza Ścisłowskiego
poznaliśmy różne znane i nieznane
nam dotąd owady. Prezentacja okraszona była zagadkami typu: Co ma
wspólnego osa z telewizorem? Co produkuje jedwabnik? Co ma wspólnego rybak
z pająkiem? Dowiedzieliśmy się wielu
ciekawych rzeczy, np. że mucha widzi
dookoła głowy, że żyje tylko miesiąc,
że pszczoła może w ciągu całego swojego życia wyprodukować zaledwie
łyżeczkę miodu. Pan Sławek pokazał
nam również, jak wyglądają owady
pod mikroskopem, oraz zapoznał nas
z ich przekrojem. Niektóre przypominały z bliska prawdziwe potwory,
a nie małe robaczki. Podczas zabaw
badawczych zdobywaliśmy punkty
– stempelki, a na zakończenie każdy
przedszkolak otrzymał kolorowankę
zawierającą różne owady.
Spotkanie z panem chemikiem
okazało się tak atrakcyjne dla dzieci,
że zajęcia powtórzyliśmy w starszej
grupie. Tym razem przedszkolaki
bawiły się podczas eksperymentów
chemicznych, oczywiście na miarę
51
Razem z rodzicami |
ich wieku. Na te zajęcia sala zamieniła się w laboratorium chemiczne.
Czego nie było na stole! Mieszalnik
magnetyczny, kolba Erlenmeyera,
cylinder miarowy, menzurki, pipetki
oraz mnóstwo słoiczków ze związkami chemicznymi, potrzebnymi do
eksperymentów badawczych. Trzeba
przyznać, że pan Sławek potrafił bez
użycia specjalistycznego słownictwa
wyjaśnić wiele ciekawych zjawisk
i odpowiadać na pytania dzieci. Były
więc zabawy z atramentem, którego kropelka włożona na specjalnej
płytce do słoiczka z roztworem „rozmnożyła się” i powstały trzy kropelki
w różnych kolorach. Była „produkcja”
sztucznej krwi – przy okazji dowiedzieliśmy się, że jest ona wykorzystywana podczas kręcenia filmów. Były
zabawy z roztworem soli srebra na
specjalnych podkładkach: sól wylewana pipetką na podkładki zmieniała
kolor na czerwony, tworząc wokół
kropli pierścionki. Były zabawy
z żelazem w proszku: kartka papieru
z magnesem pod spodem powodowała, że opiłki żelaza układały się
w ciekawe wzory. Jednak najwięcej
radości przyniosła nam „hodowla”
podwodnego żyjącego ogrodu: do
szklanego naczynia pan Sławek wrzucił kilka rodzajów kryształków „kolorowej soli”, następnie wlał do niego
szkło wodne. Na naszych oczach urosły piękne podwodne rośliny, które
przez wiele dni obserwowaliśmy na
przedszkolnym parapecie.
Podekscytowane dzieci opowiadały w domu o ciekawych zajęciach
52
przeprowadzonych przez tatę koleżanki. Do pracy w grupie włączyli
się kolejni rodzice, sami zgłaszali się
do mnie i proponowali interesujące
pomysły. Na przykład mama Grzesia,
która ukończyła odlewnictwo artystyczne, zorganizowała dla wszystkich
starszych grup warsztaty plastyczne
– rzeźbienie w glinie. Przedszkolaki
podzielone na kilkuosobowe grupy
tworzyły smoki – bohaterów przeczytanej wcześniej książki o Smoku
Wawelskim.
Od kilku lat bardzo intensywnie propaguję w swojej placówce
akcję „Cała Polska czyta dzieciom”.
Jednym z założeń działalności jest
zapraszanie do przedszkola członków rodzin, by czytali dzieciom
bajki. Na początku były pewne
opory. Rodzice wstydzili się, obawiali się, że nie podołają, że maluchy
nie będą ich słuchały – wymówek
było wiele. Kiedy jednak zaczęli się
przełamywać, okazało się, że prześcigają się w pomysłach, jak urozmaicić
czytanie. Kukiełki do opowiadania
o przygodach Basi w przedszkolu,
prezentacja multimedialna do bajki
Mieszkanka chatki na moczarach,
zagadki, quizy, piernikowy poczęstunek przy okazji czytania książki
o zwyczajach bożonarodzeniowych –
to tylko niektóre z pomysłów. Wiele
radości sprawił dzieciom również
dziadek Olka. Nie dość, że wyszukał
w internecie tekst bardzo starej wierszowanej bajki, to jeszcze opowiedział o zabawach z czasów swojego
dzieciństwa, a później przypominaWychowanie w Przedszkolu nr 3 | marzec 2014
liśmy sobie te zabawy przy akompaniamencie akordeonu, na którym
przygrywał. Rodzice przygotowują
się do czytania bardzo starannie –
dobierają książki stare, mało znane.
Dzięki temu przedszkolaki poznały
bajki Janoscha, odkurzyliśmy stare
wydania Przygód Nieumiałka Mikołaja
Nosowa czy zaraziliśmy się serią
książek Andrzeja Maleszki Magiczne
drzewo. Zauważyłam, że to procentuje: moje przedszkolaki zaczęły przynosić do czytania coraz ambitniejsze,
jak na ich wiek, pozycje z literatury.
Staram się jakoś szczególnie dziękować rodzicom współpracującym
z placówką. Fotorelacje z różnych
form ich działania zamieszczam
na blogu grupy i stronie placówki,
nie zapominając o specjalnych słowach uznania. Dzieci zawsze wręczają wspólnie wykonany upominek, a dodatkowo rodzice otrzymują
pamiątkowe zdjęcie z zajęć.
Taka forma współpracy bardzo
uatrakcyjnia dzień w przedszkolu,
wzbogaca i zacieśnia kontakt nauczyciela z rodzicami, a jednocześnie
pozwala dziecku pochwalić się swoją
mamą, tatą, dziadkiem. Przedszkolaki
są dumne z rodziców, a pozostałe
dzieci zachęcają swoich członków
rodziny do udziału w czytaniu. Cenne
jest również to, że rodzice wszystko
organizują sami.
Iwona Pietrucha
Zespół Szkolno-Przedszkolny
w Wilczy
Razem z rodzicami |
Aleksandra Jodko, Aleksandra Salwa
Nie ma nic godniejszego miłości, szacunku
i pracy nad ciało i duszę rozwijającego się
dziecka.
Stanley G. Hall
J
uż samo określenie wiek przedszkolny wskazuje na zadanie, jakie
stoi przed dzieckiem w tym okresie.
Musi ono przygotować się do pójścia do szkoły. Jeśli popatrzymy na
ten okres rozwojowy z perspektywy tego zadania, rodzą się pytania:
W jaki sposób zwiększyć potencjalne
szanse malucha na edukacyjny sukces?
Czy w ogóle istnieje taka możliwość?
Wiek przedszkolny to przede wszystkim czas zabaw, aktywnej eksploracji
otoczenia oraz poznawania świata
za sprawą nieograniczonej wyobraźni, wewnętrznego zaangażowania
oraz naturalnej ciekawości. To czas,
w którym mały człowiek jest niezwykle aktywny w procesie zdobywania i przyswajania wiedzy, który
to proces regulowany jest w dużej
mierze przez wewnętrzne pragnienie
poznania. Czy zatem istnieje możliwość „zaprogramowania” dziecka
do bycia szczególnie zdolnym? Czy
wczesna stymulacja zwiększa szansę
malucha na późniejszy sukces? Pytania te wynikają z aktywnej obserwacji rzeczywistości przedszkolnej.
Niczym grzyby po deszczu wyrastają placówki oferujące specjalne
programy kształcenia, które są ukierunkowane na zwiększenie potencjalnych szans dzieci na osiągnięcie
zdolności potrzebnych na dalszych
etapach kształcenia. Tego rodzaju
przedszkola zdają się stawiać sobie
za cel wychowanie geniusza, który
już w wieku 6 lat będzie znał dzieła
Picassa i Mozarta, operując przy tym
kilkoma językami obcymi. Czy taka
oferta stanowi adekwatną odpowiedź
na naturalne potrzeby edukacyjne
dziecka w wieku przedszkolnym?
Czy da się wychować geniusza?
54
Popatrzcie, kim jestem!
Dziecko w wieku przedszkolnym
podlega bardzo intensywnym i dynamicznym zmianom. Już sam fakt
znalezienia się w grupie rówieśniczej, wśród kolegów i koleżanek, jest
zapowiedzią sporej zmiany dla przedszkolaka. Maluch wkracza do grupy
społecznej i nagle okazuje się, że musi
zachowywać się zgodnie z obowiązującymi w niej zasadami i wartościami. Już sama konieczność zdefiniowania siebie z nowej perspektywy
– roli odgrywanej w grupie – przynosi lęk i obawę, ale stanowi także
cenne źródło informacji o sobie. To
czas rozwijania empatii, pierwszych
przyjaźni, intensywny trening nieśmiało budzących się uczuć społecznych: cierpliwości, wytrwałości, bezpiecznej rywalizacji (Kielar-Turska,
2008). W wymiarze indywidualnym
w przedszkolu jest czas na poznanie własnych stanów emocjonalnych
i ćwiczenie ich właściwego nazywania, a także konstruktywnego wyrażania. Wśród dziecięcych emocji
zaczynają pojawiać się te nacechowane pejoratywnie, tj. poczucie winy,
duma, wstyd, zakłopotanie. Są one
niezbędne do wykształcenia refleksyjnej postawy dotyczącej bogatego
świata emocji. Towarzyszący tym
dynamicznym przemianom realizm moralny, dominujący w okresie przedszkolnym, powoduje, że dla
dziecka liczy się jedynie litera, nie zaś
duch prawa. Z perspektywy malucha
oznacza to tyle, że jest on zdolny
do zaklasyfikowania swoich czynów
jedynie jako całkowicie dobrych lub
całkowicie złych. Kategorie pośrednie nie istnieją. Reguły pochodzą
z zewnątrz i przez dziecko postrzegane są jako nienaruszalne. W sferze
poznawczej przekształcane są przede
wszystkim: pamięć, uwaga i myślenie. Dziecko może skupić uwagę
na większej liczbie elementów oraz
potrafi nią sterować i koncentrować
ją na wybranej sytuacji. Pamięć zaś
staje się bardziej logiczna, co udaje
się dostrzec w początkach stosowania
strategii pamięciowych.
Szczególnym osiągnięciem rozwojowym okresu przedszkolnego jest
przejście z fazy myślenia przedoperacyjnego do fazy operacji konkretnych (Piaget, 2006). Dziecko zaczyna uwzględniać perspektywę innych
osób, dostrzega wieloaspektowość
swoich działań, a także jest zdolne
do wykonywania prostych operacji
logicznych oraz klasyfikowania i sze-
| Razem z rodzicami
regowania. Wszystkie te osiągnięcia
rozwojowe niewątpliwie wspomagają odkrywanie otaczającego świata,
pomagają w przyswajaniu nowych
treści, istotnych z punktu widzenia
malucha. Uczenie się w wieku przedszkolnym zachodzi niejako „przy
okazji”, stanowiąc tym samym doskonałą ilustrację uczenia się zdeterminowanego przez program wewnętrzny, tj. uczenia się spontanicznego
(Wygotski, 2002). Charakterystyczne
dla tego etapu rozwoju są naturalna
dziecięca ciekawość oraz silna motywacja wewnętrzna, które popychają
przedszkolaka w kierunku nowego,
nieznanego i fascynującego, aby to
odkryć, oswoić i włączyć do repertuaru własnego doświadczenia. Na
tym etapie niezwykle ważną osobą
jest organizator edukacji. Powinien
być przewodnikiem wrażliwym na
przejawy zainteresowania zdradzane
przez dziecko i wokół nich organizować proces edukacji.
Stopniowe przechodzenie od uczenia się spontanicznego do uczenia
się pod kierunkiem, tj. reaktywnego,
może nastąpić przez uważne śledzenie dziecięcej zabawy, która – jako
najważniejsza rozwojowo forma działalności (Wygotski, 2002) dziecka
w tym okresie – jest źródłem aktu-
Oferta przedszkoli
Zabawki
Nauczyciele
Program
Metody
Główny cel edukacji
alnego zapotrzebowania malucha
na wiedzę. Jest to aktywność, którą
przedszkolak podejmuje dobrowolnie i chętnie. Wynika ona z niczym
nieskrępowanej potrzeby poznania
świata, który w tym okresie jawi się
jako wyjątkowo barwny i atrakcyjny.
W zabawie okresu dziecięcego można
Dziecko w wieku
przedszkolnym
podlega bardzo
intensywnym
i dynamicznym
zmianom. Już sam fakt
znalezienia się w grupie
rówieśniczej, wśród
kolegów i koleżanek,
jest zapowiedzią
sporej zmiany dla
przedszkolaka. Q
znaleźć zatem wszystko: manifest
wyobraźni, afirmację życia i otaczającego świata, ekspozycję potrzeb
i pragnień w czystej postaci. Wiek
przedszkolny charakteryzuje się więc
kilkoma niezwykle ważnymi aspekta-
mi (naturalna ciekawość, motywacja
wewnętrzna, spontaniczność i wyobraźnia), które śmiało można nazwać
kamieniami węgielnymi udanej edukacji w tym czasie. Jeśli będziemy
umiejętnie z nich korzystać, możemy
stworzyć warunki niemal idealne do
rozwoju przedszkolaka, bez konieczności epatowania wiedzą czy umiejętnościami, na których przyjęcie kilkulatek nie jest gotowy.
Ja, geniusz?!
Zaprojektowanie środowiska edukacyjnego, które w pełni odzwierciedli potrzeby rozwojowe okresu
wczesnoprzedszkolnego, to nie lada
wyzwanie dla organizatorów edukacji. Biorąc pod uwagę złożoność oraz
odmienność funkcjonowania kilkuletniego dziecka, fakt ten nie powinien zaskakiwać. Niewątpliwie kluczem do udanej organizacji procesu
edukacji, która będzie „wydobywać”
naturalny potencjał malucha, jest
umiejętność wsłuchania się w jego
potrzeby i zainteresowania, które
widoczne są w zabawie i rozmowach
z rówieśnikami. Wrażliwy i uważny
nauczyciel z pewnością dostrzeże
właściwy moment na wdrożenie pewnych rozwiązań u swoich podopiecznych. Na etapie przedszkola doskona-
Przedszkole publiczne
Tradycyjne – to dziecko decyduje,
czym i w jaki sposób chce się bawić.
Przedszkole profilowane
Często zostają zastąpione
przedmiotami wykorzystywanymi
przy eksperymentach oraz pomocami
naukowymi.
Wykwalifikowana kadra, po studiach Wykwalifikowana kadra, częste zmiany
nauczycieli – np. każdego dnia jest
pedagogicznych, z odpowiednim
nauczycielka reprezentująca jeden
przygotowaniem do pracy z małym
dzieckiem (zwykle dwoje nauczycieli z krajów, w których języku dzieci uczą się
mówić (najczęściej angielski, niemiecki,
w grupie).
francuski, hiszpański, rosyjski).
Obejmuje elementy matematyki, fizyki,
Koncentruje się na poznaniu
chemii, historii, geografii, kultury i sztuki
najbliższego otoczenia dziecka,
oraz języki obce.
dostarcza wiedzy z zakresu
podstawowych i niezbędnych
dziedzin.
Zdobywanie wiedzy przez eksperymenty
Zabawy badawcze, podejście
i doświadczeni.
projektowe, samodzielne
doświadczenia, zadania stawiane
dziecku na miarę jego potrzeb
i możliwości, nowatorskie metody
aktywizujące.
Zabawa jest nauką.
Nauka przez zabawę (learning by playing).
Źródło: opracowanie własne.
55
Razem z rodzicami |
łą metodą, która pomoże „wydobyć”
z dziecka jego geniusz, będzie podejście projektowe. W swojej prostocie
idea projektu czyni malucha współodpowiedzialnym za proces własnej
edukacji – ma on status „małego eksperta”. Jako biologicznie predysponowany do poznawania otoczenia
uznawany jest on za kompetentnego w każdej fazie realizacji projektu. Ważnym aspektem wykreowanej
w ten sposób sytuacji edukacyjnej jest
jej naturalność: wiedza, umiejętności
i kompetencje, które są efektem realizacji projektu oraz wynikają z trafnych obserwacji i zaufania dorosłych, którzy odważnie „wpuszczają
dzieci do swojego świata”, dostarczając im bodźców do dalszych działań.
Każdy przedszkolak wart jest uwagi,
wymaga podmiotowego traktowania
i dysponuje właściwym sobie potencjałem intelektualnym, który należy
umiejętnie wykorzystać, przekuć na
mocne strony niezbędne w dalszej
edukacji.
Przyszłość Twojego dziecka
– prywatne czy publiczne
przedszkole?
Na pewnym etapie rozwoju
malucha rodzice stają przed niezwykle trudną decyzją – wyborem
drogi edukacji dla swojego dziecka.
Spoglądając na bogatą ofertę przygotowaną dla rodziców i ich pociech,
łatwo można zgubić się w gąszczu
propozycji. Warto zatem przyjrzeć się
dokładnie ofertom placówek i rozważyć ich działanie w kontekście etapu
rozwojowego, na którym znajduje się
dziecko.
Na początek musimy podjąć decyzję: prywatne (coraz częściej profilowane) czy może publiczne (tradycyjne) przedszkole? Coraz więcej
placówek profilowanych oferuje
rodzicom najlepszą opiekę nad maluchami oraz bogate programy zajęć.
Wielu rodziców, czytając te propozycje, zostanie oczarowanych. Nie
bez znaczenia w tym kontekście jest
moda na inwestowanie w dziecko
i jego wczesny rozwój. W niektórych
środowiskach po prostu nie wypada,
aby 4-latka nie chodziła w przedszkolu na zajęcia baletowe, a 5-latek nie
władał trzema obcymi językami. Czy
56
jednak napięty program przedszkolny jest właściwy w kontekście umiejętności posiadanych przez dziecko?
Czy wiemy, co oferują nam przedszkola publiczne, które wielu rodzicom kojarzą się raczej z mało atrakcyjną nazwą składającą się głównie
z numeru placówki?
Bawię się i uczę
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym możemy obserwować przez
ewolucję jego zabawy. Jako forma
działalności pojawia się już wcześniej,
przybierając jednak nieco inną postać
(zabawa funkcjonalna, konstrukcyjna). Dokonująca się na naszych
oczach ewolucja dziecięcej zabawy
jest doskonałą ilustracją zmian zachodzących w psychice malucha. Okres
przedszkolny to czas, w którym najważniejszą rolę odgrywa zabawa na
niby. Można ją w skrócie scharakteryzować jako kreowanie przez dziecko pewnej wymyślonej sytuacji, aby
zaspokoić indywidualne potrzeby
i pragnienia, które na tym etapie rozwoju nie mogą pojawić się w innej
formie. To pozwala maluchowi na
rozwój społeczny, emocjonalny,
moralny i poznawczy. Śmiało można
zaryzykować stwierdzenie, że żadna
inna forma zabawy nie przynosi tylu
korzyści rozwojowych i satysfakcji.
Warto też podkreślić, że umiejętne
wykorzystanie dziecięcych zainteresowań, które ujawniają się w zabawie,
może zaowocować zdobyciem dodatkowej wiedzy w dziedzinie wybranej przez malucha. Przedszkole, które
stawia sobie za cel uważne wsłuchanie się w potrzeby dziecka, będzie
w stanie stworzyć sytuację edukacyjną, która poza zaspokojeniem pragnień przyniesie małemu człowiekowi
wtórne korzyści. W tym kontekście
ważne jest jednak, aby odpowiednio
wybrać moment, by propozycja składana dziecku nie rozmijała się z jego
aktualnymi potrzebami.
W oglądanych przez nas programach przedszkoli profilowanych
dominuje przeświadczenie o konieczności zdobywania wiedzy, często
zarezerwowanej dla kolejnych etapów rozwojowych i niedostosowanej do aktualnych potrzeb dziecka. Zastanówmy się, jaką korzyść
odniesie 4- lub 5-latek z zapoznania
się z tablicą Mendelejewa. Czy rzeczywiście tak ważne jest, aby nasza
pociecha na etapie przedszkola posługiwała się kilkoma językami, kiedy
często ma jeszcze problem z biegłym
opanowaniem zasad i struktur języka ojczystego? Metody, jakie stosuje
się w placówkach profilowanych, są
podobne do tych, które oferują przedszkola publiczne, jednak cel, który
przyświeca realizowanym projektom
i zadaniom, wydaje się zgoła odmienny. W przedszkolach profilowanych
często program jest przeładowany,
co daje efekt odwrotny do zamierzonego. Dziecko, zamiast zdobywać
wiedzę, staje się realizatorem ambicji
rodziców, którzy oczekują, że stanie
się „małym geniuszem”. Mam wrażenie, że w przedszkolach publicznych i wielu „zwykłych” prywatnych
daje się maluchom większą swobodę i przestrzeń do działania, które
podyktowane są ich realnymi potrzebami. Placówki te w ostatnim czasie
dynamicznie się rozwijają, wprowadzając innowacyjne metody przeka-
| Razem z rodzicami
zywania wiedzy, która jest adekwatna
do możliwości dziecka.
W tym kontekście warto jeszcze
odnotować fakt różnic w zabawkach,
jakie maluchy mają do dyspozycji
w obu placówkach. Prawidłowością
okresu przedszkolnego jest to, że
dziecko za sprawą bujnej wyobraźni potrafi manipulować dostępnymi przedmiotami w sposób, który
dostosowany będzie do aktualnych
potrzeb. Przedmioty, które znajdują
się w najbliższym otoczeniu dziecka,
mogą z powodzeniem odgrywać inne
role potrzebne w zabawie. W tym
kontekście widzimy, że obecność
zabawek w otoczeniu malucha jest
ważna, ponieważ pozwala na stymulowanie i rozwój jego wyobraźni.
Idę do szkoły i…?
Moment pójścia do szkoły – jakkolwiek trudny dla dziecka – jest okazją
do sprawdzenia, w jaki sposób zaprocentuje wczesnoprzedszkolna edukacja. Czy rzeczywiście jest tak, że maluchy, które uczęszczały do placówek
oferujących specjalny (w kontekście
zdobywania wiedzy) program, błyszczą na tle innych w klasie? Według
najnowszych rozporządzeń dziecko
uczęszczające do klasy I nie musi ani
czytać, ani pisać – to szkoła w pierwszych miesiącach ma kształtować
te umiejętności. W tym momencie
problem różnego startu maluchów
wydaje się teoretycznie rozwiązany.
Rozpatrując jednak kolejne warunki gotowości szkolnej, pojawia się
pytanie o aspekt emocjonalny przygotowania do szkoły. W jaki sposób
przedszkole miałoby ją ukształtować,
skoro w założeniach swoich programów główny nacisk stawia na edukację przez zabawę i poznawanie świata? Odwoływanie się w programach
do idei plastyczności mózgu przedszkolaka, której grzechem byłoby nie
wykorzystać, zachęca rodziców do
wyboru placówki, która stwarza takie
możliwości. W tym momencie należy
się jednak zastanowić, co dzieje się
z dzieckiem posłanym do renomowanego przedszkola, pozostawionym
w domu samemu sobie i pozbawionym zainteresowania ze strony rodziców albo przestymulowanym. Nawet
wysoko wykwalifikowany nauczyciel
przedszkola, psycholog czy inni specjaliści nie staną się ani nie mogą się
stać dla malucha zainteresowanymi
i cierpliwymi, kochającymi rodzicami.
Aleksandra Jodko, Aleksandra Salwa
Instytut Psychologii,
Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Kreatywny, czyli jaki?
Warto zastanowić się nad kilkoma kwestiami. Czy kreatywność tak
promowana w wieku przedszkolnym
nie zostanie w końcu zdominowana przez prace szkolne pisane „pod
klucz” czy egzaminy wielokrotnego
wyboru? Czym 5-latek, który potrafi
zapisać wzór chemiczny wody, różni
się od swojego rówieśnika z placówki
publicznej? Czy innowacyjne rozwiązania brytyjskich naukowców, odnoszące się do dzieci w wieku przedszkolnym, rzeczywiście będą miały
jakikolwiek wpływ na ich karierę
i powodzenie na dalszych etapach
edukacji, na których spotkają się
one ze szkolnym systemem edukacji, często zbyt tradycyjnym? Każdy
z nas sam musi odpowiedzieć sobie
na te pytania, biorąc pod uwagę etap
rozwojowy oraz umiejętności swojej pociechy. Nie możemy narzucić
rodzicom ani organizatorom edukacji
odpowiedzi na pytania: Co jest lepsze?
Która edukacja przynosi lepsze efekty?
Apelujemy zatem do rodziców o rozwagę! Wybierając i organizując edukację swojej pociechy, pamiętajcie,
jakimi prawami rządzi się jej dzieciństwo.
BIBLIOGRAFIA
❙ Brzezińska A.I. (1992), Aktywność zabawowa
i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku
przedszkolnym [w:] A. Brzezińska, M. Burtowy,
Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Naukowe UAM,
Poznań, s. 78–94.
❙ Brzezińska A.I. (1992), Prawidłowości rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym [w:]
A. Brzezińska, M. Burtowy, Psychopedagogiczne
problemy edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo
Naukowe UAM, Poznań, s. 65–77.
❙ Filipiak E. (2012), Rozwijanie zdolności uczenia się. Z Wygotskim i Brunerem w tle, GWP,
Gdańsk.
❙ Kielar-Turska M. (2008), Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia [w:] Psychologia.
Podręcznik akademicki, pod red. J. Strelaua,
t. 1, GWP, Gdańsk, s. 299–309.
❙ Piaget J. (2006), Studia z psychologii dziecka,
PWN, Warszawa.
❙ Smykowski B. (2013), Wiek przedszkolny. Jak
rozpoznać potencjał dziecka? [w:] Psychologiczne
portrety człowieka, pod red. A.I. Brzezińskiej,
GWP, Gdańsk, s. 165–205.
❙ Wadsworth B.J. (1998), Teoria Piageta:
poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka, WSiP,
Warszawa.
❙ Wygotski L.S. (1971), Nauczanie a rozwój
w wieku przedszkolnym. Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa, s. 517–530.
❙ Wygotski L.S. (2002), Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie, Zysk i S-ka,
Poznań.
57
Panorama edukacji |
Święto Drzewa
Anna Podsiadła
W
Miejskim Przedszkolu nr 7
w Puławach zaplanowaliśmy
cykl zajęć pod hasłem „Ekologia – to
się opłaca”. Aby wprowadzić dzieci
w tematykę takich zagadnień, jak troska o środowisko, segregacja śmieci,
zbiórka makulatury, baterii, zgromadziliśmy odpowiednie książki z pobliskiej
biblioteki, z którą współpracujemy od
wielu lat. Dzieci z wielkim entuzjazmem przyjęły proponowane działania, szczególnie wycieczkę do nadleśnictwa oraz sadzenie drzew. Podczas
wizyty w nadleśnictwie dowiedzieliśmy się, na czym polega praca leśnika,
a także co zrobić, aby w przyszłości
nosić zielony mundur, znać rośliny,
zwierzęta i wiele ciekawostek, np. że
biedronka ma siedem kropek, a wąż
zrzuca skórę nazywaną wylinką.
Prezentacja multimedialna pomogła dzieciom poznać środowisko naturalne roślin i zwierząt.
Przedszkolaki zrozumiały, że należy
dbać o otoczenie: oszczędzać wodę,
prąd, segregować odpady, zbierać
makulaturę, aby móc oddychać czystym powietrzem, czuć zapach kwiatów
i widzieć zieleń łąk zamiast śmieci (niestety można było je zauważyć podczas
naszej wycieczki po lesie). Zaprosiliśmy
również pana leśniczego do ogrodu
przedszkolnego na uroczyste obchody
Święta Drzewa. Planowaliśmy zasadzić
jedno drzewo pokoju, ale posadziliśmy
więcej, bo aż pięć świerków pospolitych. Sadzonki drzew przywiózł leśniczy. Przedszkolaki mogły obejrzeć
rośliny, dowiedzieć się, jak o nie dbać.
Niemal codziennie (pogoda nam sprzyjała) sprawdzaliśmy, jak rosną nasze
drzewa. Być może w przyszłości będziemy mogli podziwiać dorodne świerki.
Wszystkie dzieci otrzymały odznakę
„Przyjaciela przyrody”, a to przecież
zobowiązuje. Do działań ekologiczno-przyrodniczych zaprosiliśmy rodziców, którzy włączyli się w obchody
Święta Drzewa i wzięli udział w zabawie terenowej „Wyprawa odkrywców”.
58
Cele zabawy to:
poznanie roślinności w puławskim
parku;
z poznanie zabytków i historii
Puław;
z zabawa rodziców z dziećmi.
Przedszkolaki i rodzice bawili
się w podchody, poznawali miejsca
odwiedzane przez księżną Izabelę
Czartoryską, rozpoznawali i nazywali
drzewa, odgadywali ukryte hasła i zdobywali nagrody książkowe. Efektem
naszych działań było olbrzymie zainteresowanie rodziców i dzieci roślinnością znajdującą się w parku, a także
chęć rozwiązania quizu dotyczącego
zabytków i historii miasta. Podczas
„Wyprawy odkrywców” można było
zauważyć zdrową rywalizację i chęć
szybkiego dotarcia do celu. Za udział
w imprezie plenerowej, zorganizowanej we współpracy z nadleśnictwem
i biblioteką, uczestnicy otrzymali
nagrody książkowe. Najcenniejszymi
nagrodami dla wszystkich były zabawa i ciekawe spędzenie wolnego czasu
w gronie rodzinnym. Rodzice zgodnie
stwierdzili, że zaangażowanie w życie
przedszkola jest doskonałą okazją do
integracji, poznawania kultury i historii własnego regionu. Działania te
zwiększyły także świadomość ekologiczną dorosłych, natomiast najmłodszym zaszczepiły troskę o środowisko. W dalszych planach mamy inne
wycieczki, m.in. do zakładu segregacji śmieci. Zainteresowanie tematyką
ekologiczną już procentuje, a odznaki
„Przyjaciela przyrody” przypominają
o tym odpowiedzialnym zadaniu.
z
Anna Podsiadła
Miejskie Przedszkole nr 7
w Puławach
Panorama edukacji |
Przedszkolaki
u prezydenta
Urszula Nadolna
J
ednym z zagadnień podstawy programowej wychowania przedszkolnego jest wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne. Nauczyciele
wdrażają dzieci w życie społeczne
grupy rówieśniczej, przybliżają środowisko lokalne: osiedle, dzielnicę,
miasto. Zapoznają je z symbolami
narodowymi i historią naszego kraju,
rozbudzając tym samym poszanowanie i miłość do ojczyzny, tej najbliższej maluchowi (dom, przedszkole,
miasto) i tej w szerszym rozumieniu
(region, kraj, Polska).
Celem
wizyty
najstarszych
grup przedszkolaków w legnickim
ratuszu u prezydenta Tadeusza
Krzakowskiego było:
z poznanie ważnych instytucji miasta;
z zapoznanie z funkcją, jaką pełnią
ważne osoby, np. prezydent;
z rozwijanie patriotyzmu i tożsamości narodowej;
z kształcenie umiejętności radzenia
sobie z tremą podczas rozmowy
z osobą pełniącą najważniejsze
funkcje w mieście;
z promowanie placówki w środowisku lokalnym.
Przedszkolaki z niecierpliwością
czekały na dzień naszej wyprawy
do Urzędu Miasta. Ratusz to piękny
zabytkowy budynek położony w centrum Legnicy. Gdy nadszedł umówiony dzień, dzieci nie ukrywały swojej
tremy, ale również zainteresowania
i ciekawości.
Prezydent Tadeusz Krzakowski
przyjął nas w swoim gabinecie, ciesząc się z wizyty. Maluchy miały
okazję siedzieć z gospodarzem przy
wielkim konferencyjnym stole, przy
którym zapadają najważniejsze decyzje dotyczące spraw naszego miasta.
Na początku spotkania każdy
przedszkolak
się
przedstawił.
60
Następnie dzieci zaprezentowały
swoją wiedzę na temat miasta i kraju.
Opowiedziały panu prezydentowi
o tym, jakie miejsca w mieście już
zwiedziły, m.in. Zamek Piastowski,
Bramę Głogowską, Rynek, kościoły,
pomniki, Urząd Stanu Cywilnego,
pocztę,
bibliotekę,
Akademię
Rycerską, w której mieści się obecnie
szkoła muzyczna, Muzeum Miedzi,
park miejski, palmiarnię.
Dzieci pochwaliły się wiedzą
o swoim mieście i kraju:
Wiemy, że nasz kraj to Polska;
Mieszkamy w Legnicy; Stolicą naszego kraju jest Warszawa, a kiedyś był
Kraków; Największe rzeki Polski to
Wisła i Odra; Flaga naszego kraju ma
barwy biało-czerwone; W godle naszego
kraju jest biały orzeł na czerwonym polu.
Nasze miasto ma również swój herb
i flagę: lew z dwoma kluczami to herb
naszego miasta, a flaga ma kolor żółto-niebieskie. W Polsce najwyższe góry to
Tatry, a morze nazywa się Bałtyckie;
Legnica jest miastem położonym w województwie dolnośląskim; Gdy śpiewamy lub słuchamy hymnu narodowego,
stoimy w pozycji na baczność (w tym
miejscu dzieci nawet zaprezentowały,
jak stoi się na baczność); Przez Legnicę
przepływają rzeki Kaczawa i Czarna
Woda; Jesteśmy obywatelami naszego
miasta, kraju i Europy, czyli jesteśmy legniczanami, Polakami i Europejczykami;
Flaga Unii Europejskiej, do której należy
Polska, to żółte gwiazdy w kole na niebieskim tle.
Pan prezydent nie ukrywał swojego podziwu, że najmłodsi mieszkańcy Legnicy mają tak bogatą wiedzę. Przedszkolaki wygłosiły także
wiersz o Legnicy i zaśpiewały piosenkę To, co ważne, blisko masz (słowa:
A. Woy-Wojciechowska, muzyka:
P. Grinholc).
Po występie gospodarz rozmawiał z dziećmi, wysłuchał ich pytań
i próśb, obiecując, że niektóre postara
się spełnić. Przedszkolaki zadawały
różne pytania, m.in.:
– Czy w naszym mieście będą aquapark i zoo?
– Jak wygląda dzień pracy prezydenta?
– Czy trudno jest rządzić miastem?
– Kto pomaga prezydentowi w pracy?
– Czym prezydent lubi się zajmować
po pracy?
W trakcie rozmowy przedszkolaki dowiedziały się, że prezydent
lubi zupę pomidorową z ryżem, jest
miłośnikiem zwierząt (ma dwa koty),
uwielbia uprawiać różne sporty, m.in.
jazdę na nartach. Następnie zaprosił
dzieci do obejrzenia bajki o Legnicy.
Ich zadaniem było zapamiętanie jak
najwięcej szczegółów z oglądanego
filmu. Projekcja bajki o naszym mieście była bardzo ciekawa. Maluchy
mogły utrwalić sobie wygląd wielu
miejsc. Odpowiadały również dzielnie na pytania gospodarza.
Prezydent podarował przedszkolakom płyty z bajką o Legnicy (z dedykacją) oraz nasiona niezapominajki do
wysiania w ogrodzie przedszkolnym
i w domu. Dzieci obdarowane zostały
również słodyczami i wiatraczkami.
Przedszkolaki wręczyły prezydentowi
bukiet róż wykonanych z jesiennych
liści klonu oraz zdjęcia z wycieczek
po naszym mieście. W czasie zwiedzania zabytkowego prezydenckiego
gabinetu chętni mogli zasiąść w jego
fotelu. Na koniec zrobiliśmy wspólne
pamiątkowe zdjęcie.
Dzieci były zachwycone spotkaniem. Po powrocie do przedszkola
długo bawiły się „w prezydenta”.
Z ich inicjatywy powstał kącik tematyczny „Gabinet prezydenta”.
Urszula Nadolna
Miejskie Przedszkole Specjalne
dla Dzieci z Zezem i Niedowidzeniem nr 6
w Legnicy
Wśród książek
Jestem siostrą. Jestem bratem
O sztuce kompromisów
Posiadanie rodzeństwa a bycie dla
kogoś siostrą lub bratem to dwie różne
rzeczy. W dzieciństwie pokonujemy drogę dzielącą oba stany. Właśnie w relacji
z rodzeństwem po raz pierwszy uczymy
się podstawowych umiejętności społecznych, takich jak: stawianie granic, uznanie swojej winy, pomaganie, dzielenie
się czy wreszcie niezwykle trudne przepraszanie i wybaczanie. Nie brak w tej
relacji konfliktów. Jest to sytuacja złożona również z tego względu, że trudno
uniknąć rywalizacji dzieci o uwagę rodziców.
Maluch, który uczy się trudnej roli bycia starszym, dojrzewa, nabiera dystansu i stara się spoglądać na rodzeństwo
z większą wyrozumiałością. Młodsze
dziecko, choć często zazdrosne o starszego brata lub siostrę, będzie zawsze
patrzyło na nie z podziwem. Książki
dotyczące biblioterapii stanowią dobre
wsparcie zarówno dlatego, że pokazują
sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, jak i dlatego, że werbalizują
znajome dziecku emocje, obawy, potrzeby i pragnienia w wypowiedziach bohaterów literackich.
Czas zmian
Dziecko, które ma zostać starszą siostrą lub bratem, z wielką niecierpliwoś-
cią wyczekuje powrotu mamy ze szpitala z maleństwem na rękach. Często
jednak zmiana sytuacji w domu może
prowadzić do konfliktów. Podobnie jest
w przypadku Kubusia – głównego bohatera książki Kubuś ma siostrzyczkę,
której autorkami są Vilma Costetti i Monica Rinaldini.
Kubuś ma siostrzyczkę to opowiadanie inspirowane ideą porozumienia bez
przemocy Marshalla B. Rosenberga.
W dużym uproszczeniu oznacza to, że
bohaterowie tej historii komunikują się
bez agresji językowej, starając się dokładnie opisywać sytuację, swoje emocje, wydarzenia, potrzeby i pragnienia.
Co najistotniejsze – dzięki empatii dochodzą do porozumienia. Młody czytelnik poznający historię Kubusia nie tylko
się z nim utożsamia, lecz także uczy się
komunikować w trakcie konfliktu.
Tytułowy bohater z radością czeka
na swoją maleńką siostrzyczkę, ale jest
zdziwiony tym, jak wielkiego zaangażowania rodziców wymaga nowy członek
rodziny.
Byłem zły na mamę i tatę, bo obiecywali mi, że będzie wspaniale!
Kubuś postanawia pobawić się
z maleństwem, ale pomysł nie spotyka
się z aprobatą mamy. W wyniku kłótni chłopiec wykrzykuje wszystko to, co
okazuje się dla niego ciężarem w nowej
sytuacji. Mama przychodzi do jego pokoju, rozpoczynając spokojną i mądrą
rozmowę. Kubuś zwraca uwagę na to, że
żadne z rodziców nie ma dla niego czasu. Brakuje mu ich uwagi i troski. Przy
każdym z tych spostrzeżeń mama próbuje znaleźć dobre rozwiązanie. Po tej
rozmowie chłopiec czuje się lepiej, choć
wciąż zdarza się, że bywa niegrzeczny
i nie rozumie, dlaczego tak się dzieje.
Sytuacja stabilizuje się, choć czasami
emocje biorą górę.
Ale teraz wiem, że te wszystkie uczucia
szaleją we mnie dlatego, że potrzebuję
uwagi i miłości rodziców.
Kubuś obserwuje, jak mała siostrzyczka się zmienia, akceptuje ją, a na
końcu historii mogą już razem bawić się
klockami na dywanie – oczywiście każde
na swój sposób...
Autorki z wielkim zrozumieniem podchodzą do emocji, jakich może doświadczyć maluch, kiedy zostaje starszym bratem lub siostrą. Nie pomijają tematów
trudnych, jak np. zazdrość o młodsze rodzeństwo czy uwagę rodziców. Książka
napisana jest prostym językiem dziecka,
które nazywa rzeczy po imieniu. Wyjątkowym uzupełnieniem opowiadania są
ilustracje zamieszczone na końcu książki. Konkretna sytuacja zostaje skomentowana tylko za pomocą haseł – nazw
emocji, które mogą się wtedy pojawić
(a to uczucia często przeciwstawne). Ilustracje stanowią znakomitą pomoc do
wykorzystania podczas zajęć z dziećmi.
Codzienność
Książka Krzyś jest starszym bratem
Katarzyny Konarowskiej ilustruje relację
między ośmioletnim bratem a pięcioletnią siostrą. Co ważne, jej treść została
skonsultowana z psychologami z Polskiego Instytutu Ericksonowskiego.
Z perspektywy tytułowego bohatera
poznajemy cienie i blaski relacji między
rodzeństwem. Krzyś, opisując konkretne
sytuacje, żali się na to, że siostrzyczka
skarży, płacze, a nawet bywa kłamczuchą. Od niego natomiast jako od starszego brata wymaga się zdecydowanie
więcej. Chłopiec zauważa także korzyści
wynikające z faktu, że jest starszy. Rodzice pozwalają mu zdecydowanie na
więcej ze względu na wiek. Krzyś może
np. iść do kina z kolegą, podczas gdy
61
Wśród książek
młodsza siostra jest oburzona tym, że jej
tego nie wolno.
– Krzysiek może, a ja nie? – Magda
przybrała ton wojowniczy – to niesprawiedliwe!
– Owszem, sprawiedliwe – powiedziała spokojnie mama. – Na takie wyprawy
mogą jeździć ci, którzy skończyli osiem lat.
Mamę głównego bohatera czeka
ważny egzamin, więc prosi Krzysia, aby
zajął się młodszą siostrą. Chłopiec się
nią świetnie opiekuje, organizuje wolny
czas. Mama zdaje egzamin na piątkę
i jest dumna z całej swojej rodziny, dostrzegając zasługi Krzysia, który okazał
się odpowiedzialnym starszym bratem,
z czego jest dumny. Na końcu książki
zamieszczono notatki z propozycjami
rozmowy z dzieckiem, rozróżniając je na
dyskusję z jedynakiem, młodszym oraz
ze starszym rodzeństwem.
Autorka kładzie duży nacisk na to, by
zwracać uwagę na różnicę wieku między
rodzeństwem. Od dzieci starszych naturalnie wymaga się więcej, ale muszą za
tym iść korzyści, które są niedostępne
dla młodszego dziecka.
Wyznaczanie granic
i bezcenne skarby
Rola starszego brata to nie lada wyzwanie. Wie o tym również Franklin –
jeden z ulubionych książkowych bohaterów najmłodszych. Dzieci mogły mu
już towarzyszyć w oczekiwaniu na siostrzyczkę (Franklin czeka na siostrzyczkę), ale w ręce młodych czytelników
i ich opiekunów oddano również dwa
inne tytuły, które opisują jego perypetie związane z relacją między rodzeństwem.
62
Warto sięgnąć po opowiadanie zatytułowane Franklin jest starszym bratem, jeśli
chcemy poruszyć ważki temat wyznaczania
granic między rodzeństwem. Okazuje się to
często trudnym zadaniem, tak jak w wypadku tytułowego bohatera opowiadania.
Jak na dobrego starszego brata przystało, przejęty Franklin pociesza swoją
małą siostrzyczkę, kiedy wpada w błotną
kałużę podczas wspólnej zabawy. Próbuje
to robić na wszelkie sposoby, ale zauważa,
że najszybciej rozwesela ją jego ulubiona
maskotka – pies Sapcio. Siostrzyczka przytula zabawkę, która brudzi się tak samo
jak ona. Tego wieczoru siostrzyczka zasypia z ulubioną maskotką brata, na co
Franklin godzi się ten jedyny raz; dodajmy – z niemałym trudem. Jednak rano
dochodzi do kłótni i szarpaniny, w której
przedmiotem sporu jest właśnie Sapcio.
Rodzeństwo odrywa ogon maskotce, co
zostaje natychmiast naprawione przez
mamę. Franklin nie rozumie, dlaczego
miałby się dzielić z młodszą siostrą (jak
chciałaby jego mama) swoją ulubioną
zabawką, i czuje się potraktowany niesprawiedliwie. Zanosi pieska do swojego
pokoju, gdzie chowa go głęboko w szafie.
Franklin orzekł, że starszemu bratu
wcale nie jest łatwo ani też zbyt przyjemnie. Same z tym problemy i nic miłego
w zamian. Siostrzyczka ciągle płacze i to
o byle co (…). Bywa uparta i to on, jako
starszy, musi jej zawsze ustępować.
W trakcie spaceru młodsza siostrzyczka zaczyna płakać. Starszemu bratu kruszeje serce i robi mu się jej żal. Pomysł,
na jaki wpada, sprawia, że maleństwo
zaczyna się śmiać, a Franklin dochodzi
do wniosku, że tylko on sam potrafi poprawić humor swojej młodszej siostrze.
Pozornie proste opowiadanie każe
szukać trudnych kompromisów.
Starszy brat oczywiście powinien dzielić się z młodszą siostrą, ale to nie znaczy,
że ma oddać jej wszystko!
Wskazuje na to, że trzeba się dzielić
z rodzeństwem, jednak nie można zapominać o tym, żeby spokojnie bronić
tego, co dla nas ważne.
Wybaczanie to trudna sztuka, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Każdy,
kto ma rodzeństwo, wie, że jest to szczególnie przydatna umiejętność. Franklin
wybacza siostrzyczce to opowiadanie,
w którym młody czytelnik obserwuje
zmaganie się ze stratą ukochanej rybki,
spowodowaną nieuwagą siostry.
Rodzice Franklina ku jego radości
proponują piknik nad stawem. Żółwik
postanawia zabrać tam również swoją ukochaną złotą rybkę. Na miejscu
umieszcza ją nieopodal stawu, żeby
wszystko widziała. Niestety, w trakcie
wspólnej zabawy młodsza siostrzyczka
potrąca akwarium, a rybka wpada do
stawu. Choć wszyscy zaczynają poszukiwania, to jednak nie udaje się jej odnaleźć. Smutny i zły Franklin nie chce
nawet rozmawiać z siostrą, której jest
także bardzo smutno. Kolejnego dnia
siostra próbuje przeprosić Franklina.
– „Przepraszam” nie pomoże mi znaleźć
Złotki – odrzekł Franklin i wybiegł z domu.
Rodzice próbują przekonać synka,
aby ten wybaczył siostrze. W pewnym
momencie zauważają jej zniknięcie. Po
chwili zostaje odnaleziona w momencie, kiedy wybiera się nad staw po to,
aby poszukać zagubionej rybki. Żółwik
przebacza siostrzyczce, a tego samego
dnia zguba zostaje odnaleziona przez
przyjaciół Franklina.
Historia poszukiwań złotej rybki kończy się szczęśliwie dla wszystkich. Jednym
z ważnych wymiarów tego krótkiego opowiadania staje się fakt, że przepraszanie jest
tak samo trudne jak wybaczanie.
Wśród książek
Królewna Lenka i awantura o skarb
Anety Krelli-Moch to książka, której
tytułowa bohaterka także zmaga się
z trudną sytuacją, a mianowicie z wybaczeniem swojemu bratu. Spojrzeć na
całą sprawę z potrzebnym dystansem
pomaga jej przyjaciel.
Każde dziecko w swojej przestrzeni
ma bezcenne skarby, o których istnieniu
osoby postronne nie wiedzą. Królewna
Lenka swoje umieściła w zielonej teczce, a były nimi ulubione rysunki. Podczas jej nieobecności młodszy braciszek
postanawia wypróbować możliwości
spadania przedmiotów należących do
siostry. Wśród nich znajduje się m.in.
zielona teczka, której zawartość brat wyrzuca przez okno. Kiedy królewna Lenka
widzi, co się stało, zaczyna krzyczeć.
– Jak mogłeś wyrzucić moje rysunki za
okno?! (…) Ty mały... Ty... potworze!
Po wyjściu brata królewna w samotności płacze z żalu za swoim skarbem
i ze złości na brata. Przerywa jej pukanie
do drzwi. Do pokoju wchodzi przyjaciel
królewny. Dziewczynka szybko wyjaśnia
mu, co się wydarzyło, i razem zaczynają przypominać sobie utracone rysunki.
Królewna Lenka postanawia stworzyć
nowe i w przyszłości zamykać wszystkie
swoje skarby na klucz, mając na uwadze pomysły, na jakie może wpaść mały
brat. Rozmowa z przyjacielem studzi
emocje i pozwala Lence spojrzeć na sytuację z większym zrozumieniem. Rozmawia z bratem.
– Byłam bardzo zła (…). Już się na ciebie
nie gniewam, ale chciałabym, żebyś więcej
tego nie robił. Dobrze?
Rodzeństwo godzi się i razem z przyjacielem Lenki zaczyna się bawić. W bajce szczęście sprzyja tym, którzy wybaczają. Pod koniec dnia dzieci czeka niemała
niespodzianka, za sprawą której niemalże cały skarb z zielonej teczki udaje się
odzyskać...
Współczesna literatura dziecięca nie
tylko opisuje radości i troski towarzyszące
relacjom między rodzeństwem, lecz także
wskazuje sposoby, dzięki którym łatwiej
maluchowi zrozumieć pewne sytuacje,
a tym samym osiągnąć kompromis. Nie za-
pomina również o dorosłym, któremu daje
narzędzia przydatne zarówno w działaniu,
jak i w rozmowie.
Przedstawione książki to typowo biblioterapeutyczne propozycje. Zachęcam do
poszukiwania wątków związanych z relacjami między rodzeństwem w innych książkach.
Anna Szyszka
BIBLIOGRAFIA
❙ Bourgeois P., Franklin jest starszym bratem,
tłum. P. Zarawska, il. B. Clark, Wydawnictwo
Debit, Bielsko-Biała 2008.
❙ Costetti V., Rinaldini M., Kubuś ma siostrzyczkę, tłum. K. Zawanowska, Wydawnictwo
Czarna Owieczka, Warszawa 2011.
❙ Jennings S., Franklin wybacza siostrzyczce,
tłum. P. Zarawska, il. C. Gagnon, A. Sinkner,
S. Southern, Wydawnictwo Debit, Bielsko-Biała 2009.
❙ Konarowska K., Krzyś jest starszym bratem,
il. M. Strzembosz, Wydawnictwo Wielokropek,
Warszawa 2004.
❙ Krella-Moch A., Królewna Lenka i awantura
o skarb, il. A. Krella-Moch, Wydawnictwo
Skrzat, Kraków 2012.
WIOSENNE NASTROJE MUZYCZNE
Przedszkole nr 13 im. Jana Pawła II w Tarnobrzegu
i czasopismo „Wychowanie w Przedszkolu”
serdecznie zapraszają dzieci w wieku od 3 do 6 lat do udziału
w ogólnopolskim konkursie muzyczno-plastycznym pt. Wiosenne nastroje muzyczne.
Celem konkursu jest pobudzenie wyobraźni dzieci inspirowanej muzyką klasyczną
oraz ukazanie w pracach plastycznych przyrody budzącej się do życia.
Warunki konkursu:
– Format pracy: A4; Liczba zgłoszonych prac: dowolna (z jednej grupy przedszkolnej); Technika: dowolna; Załączniki: 5 zdjęć formatu 10 × 15 cm.
– Prace plastyczne powinny być inspirowane muzyką klasyczną i wykonane samodzielnie przez dzieci. Na odwrocie pracy należy zamieścić metryczkę z następującymi informacjami: tytuł pracy; imię i nazwisko autora utworu muzycznego, który jest źródłem inspiracji, oraz
jego tytuł; imię, nazwisko i wiek dziecka; adres, numer telefonu i e-mail przedszkola; imię i nazwisko nauczyciela.
– Zdjęcia (podpisane w taki sposób, jak opisano powyżej) powinny przedstawiać fotograficzną relację z cyklu zajęć, których efektem jest
praca plastyczna. Osoby przesyłające zdjęcia powinny mieć zgodę rodziców dziecka na prezentację jego wizerunku. Udział w konkursie
jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na przetwarzanie danych osobowych nagrodzonych uczestników konkursu.
Nagrody (50 książek i płyt CD z nagraniami muzycznymi) będą przyznane w II kategoriach:
– Dzieci – autorzy prac plastycznych;
– Nauczyciele – organizatorzy cyklu zajęć, którego efektem są prace konkursowe.
Komisja powołana przez organizatorów konkursu wyłoni zwycięzców w obu kategoriach przez losowanie.
Autorzy zwycięskich prac oraz nagrodzeni nauczyciele otrzymają dyplomy. Lista nagrodzonych osób będzie opublikowana na stronie:
www.wychowaniewprzedszkolu.com.pl i profilu czasopisma na Facebooku oraz na stronie: http://www.przedszkole13.tarnobrzeg.pl/.
Termin przysyłania prac upływa 30 kwietnia 2014 r. (decyduje data dotarcia przesyłki do organizatora)
Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi do 9 maja 2014 r.
Prace należy wysyłać na adres organizatora:
Przedszkole nr 13 im. Jana Pawła II, ul. Sokola 8, 39-400 Tarnobrzeg, tel. (15) 823 28 11
Koordynatorki konkursu: Agnieszka Wojas ([email protected]), Karolina Głaz
Patronat medialny
Wśród książek
Ten niesforny George
W Wydawnictwie MODO ukazały się
cztery książki o George’u, czyli małej
wesołej małpce i jej zabawnych przygodach. Ich autorem jest Hans Augusto
Rey, jego żona natomiast, Margret Rey,
wykonała ilustracje. Pierwsza z cyklu
to Ciekawski George, druga – Ciekawski
George idzie do pracy, trzecia – Ciekawski
George jeździ na rowerze, a czwarta nosi
tytuł Ciekawski George dostaje medal1.
Wszystkie te książki przeznaczone są dla
dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, a wydane były po raz pierwszy
w USA w latach 50. XX wieku. Zdobyły
szybko sympatię czytelników w wielu
krajach. Na ich podstawie powstały: filmy, rzeźby, gadżety, fankluby itp. Mimo
upływu lat, książki o George’u nie trącą myszką. Dzieci i osoby towarzyszące przy czytaniu tych lektur zachwycają
się zarówno przygodami pomysłowej
małpki, jak i szczegółowymi ilustracjami (co maluchy bardzo lubią). Do tego
zachwytu przyczynia się także dynamika
akcji i ciekawa fabuła. Ilustracje mają
niesamowity urok, całkowicie odbiegają od tych współcześnie zamieszczanych
w dziecięcych książkach. Są wesołe,
dowcipne, pozbawione agresji i natłoku
szczegółów, a więc przyjazne i czytelne
dla malucha.
Książka Ciekawski George dostaje medal powstała na skutek zafascynowania
kosmosem. Wydana została po raz pierw-
szy w USA kilka tygodni przed 4 października 1957 roku (czyli przed wystrzeleniem sztucznego satelity Sputnik 1)
– datą uznawaną za początek ery podboju kosmosu. Książka, choć nie mówi
o autentycznych wydarzeniach, pod
płaszczem autorskiej fantazji upowszechnia wśród dzieci wiedzę o kosmosie. Należy dodać, że nadal tę rolę
odgrywa, ponieważ znajduje się na
liście publikacji sugerowanych przez
NASA jako pomoc w organizacji lekcji
przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Zanim jednak bohaterska małpka poleci
w kosmos, musi zmierzyć się z wieloma
nieprzewidzianymi przygodami, które
przeradzają się w problemy.
Pewnego dnia, gdy George został
sam w domu i oglądał książkę z obrazkami, listonosz przyniósł mu list. Ponieważ George nie umiał czytać, wymyślił,
że może mógłby sam napisać list. I tak
ruszyła lawina szalonych pomysłów
i wydarzeń. Okazało się, że pióro nie
miało atramentu. Ciekawski George napełnił je w nietypowy sposób, rozlewając atrament na podłogę. A gdy zaczął
wycierać kałużę, powstawał coraz to
większy i większy bałagan. George wymyślił więc sprzątanie z użyciem mydlanego proszku, który polewał wodą
z węża ogrodowego. W rezultacie wytworzyło się tak dużo piany, że George
musiał uciekać z pokoju, by znaleźć
1 H.A. Rey, Ciekawski George dostaje medal, Wydawnictwo MODO, Warszawa 2013.
64
sposób na jej usunięcie. Po chwili okazało się, że piana zmieniała się w jezioro, które należało zlikwidować. Ale jak?
George jest pomysłową małpką i wie,
co trzeba zrobić. W końcu nasz bohater
wyląduje w zoo, gdzie po pewnych tarapatach trafi do profesora Mądralskiego. Następnie okaże się, że to profesor
napisał do George’a list z propozycją
wzięcia udziału w eksperymencie kosmicznym. Eksperyment oczywiście się
udaje, a szalona, radosna, ciekawska
i niesforna małpka otrzymuje medal
z wygrawerowanym napisem, jako że
była to pierwsza małpka, która powróciła na Ziemię z podróży kosmicznej.
Przywołana książka to ciekawa i przyjemna lektura dla dzieci przedszkolnych
i wczesnoszkolnych, a także dla ich wychowawców i rodziców.
Bożena Rytel
| Kusy teatrzyk
Kukułka
Ma kukułka zwyczaj taki,
który złości inne ptaki:
Każde jajko, które zniesie,
do cudzego gniazdka niesie.
Denerwuje się jaskółka:
Oj, bezwstydna ta kukułka!
Gniazdka wcale nie buduje,
jajek swych nie wysiaduje.
Innym ptakom je zanosi,
choć o pomoc ich nie prosi!
Kos ze złości stroszy piórka:
Oj, leniwa ta kukułka!
Zamiast jajka wysiadywać,
ona woli w świecie bywać!
Przecież w całym ptasim rodzie
zwyczaj taki nie jest w modzie!
Żona drozda też się zżyma:
Chyba tego nie wytrzymam!
Znowu będę dwa miesiące
wysiadywać jajka obce!
A kukułka, zbyt zajęta,
ani myśli o pisklętach!
„Kosy, drozdy i jaskółki!
Nie czepiajcie się kukułki!
Ten, kto nigdzie nie pracuje,
sam swe dzieci wychowuje!”
Tak kukułka zakukała
i w zegarze się schowała...
Monika Gołaska
65
Tylko u nas znajdziecie w 2014 r.
Gotowe środki dydaktyczne:
plakaty edukacyjne,
wiersze, inscenizacje, opowiadania.
Nowatorskie rozwiązania
metodyczne
(teoria i praktyka).
Przykłady zabaw
wspierających
osiąganie przez dziecko
gotowości szkolnej
oraz rozwijających
jego twórczy
Porady dotyczące
potencjał.
radzenia sobie
w trudnych
sytuacjach
wychowawczych.
Wskazówki,
jak współpracować
z rodzicami,
przykłady
dobrych praktyk.
Wychowanie w Przedszkolu
Pomysły na prace plastyczne,
elementy dekoracyjne oraz zabawki
do wykonania przez dzieci.
Sposoby wykorzystania
nowoczesnych technologii
w edukacji przedszkolnej.
Porady prawne, interpretacje
przepisów oświatowych.
I. PRENUMERATA ZA POŚREDNICTWEM WYDAWCY
Zamawiając roczną prenumeratę za pośrednictwem Wydawcy, otrzymują Państwo
rabat w wysokości 5% od ceny czasopisma.
Prenumeratę za pośrednictwem Wydawcy można zamówić:
Q przez Internet, zakładka „Prenumerata” na stronie www.edupress.pl
i w sklepie internetowym www.raabe.com.pl;
Q e-mailem: [email protected]; Q telefonicznie, pod numerem (22) 244 84 11;
Q faksem, z dopiskiem „Prenumerata”, fax: (22) 244 84 10; Q listownie, pod adresem: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza Sp. z o.o., ul. Młynarska 8/12, 01-194 Warszawa
Liczba wydań
(I i II półrocze)
Tytuł
Cena
prenumeraty
rocznej
Cena prenumeraty
w I półroczu
Miesięczniki
Matematyka
11 (6+5)
203,50
111,00
Polonistyka
11 (6+5)
203,50
111,00
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
11 (6+5)
247,50
135,00
Wychowanie w Przedszkolu z Dodatkiem
Prawnym Nauczyciela i Dyrektora Przedszkola
i plakatami dydaktycznymi
11 (6+5)
214,50
117,00
Życie Szkoły (dla nauczycieli klas 1–3)
z plakatami dydaktycznymi
11 (6+5)
214,50
117,00
Dwumiesięczniki
Biologia w Szkole z Przyrodą
6 (3+3)
129,00
64,50
Chemia w Szkole
6 (3+3)
129,00
64,50
Fizyka w Szkole z Astronomią
6 (3+3)
135,00
67,50
Geografia w Szkole
6 (3+3)
129,00
64,50
Wiadomości Historyczne z WOS
6 (3+3)
135,00
67,50
100,00
50,00
Kwartalnik
Język Niemiecki
4 (2+2)
II. PRENUMERATA DOSTARCZANA PRZEZ FIRMY
KOLPORTERSKIE:
1. RUCH SA – zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy
kierować na adres e-mail: [email protected]
lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod
numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni
robocze w godzinach 700–1700. Koszt połączenia wg taryfy
operatora.
2. GARMOND PRESS – tel. 22 836 69 21
[email protected].
3. KOLPORTER S.A. – prenumeratę instytucjonalną
można zamawiać w oddziałach firmy. Informacje:
www.kolporter.com.pl.
4. POCZTA POLSKA – zamówienia we wszystkich urzędach
pocztowych lub u listonoszy, drogą elektroniczną:
www.poczta-polska.pl. Infolinia w godz. 800–2200: 801
333 444 (dla telefonów stacjonarnych) i 801 333 444
(dla telefonów komórkowych i z zagranicy).
III. NUMERY ARCHIWALNE W WERSJI ELEKTRONICZNEJ
dostępne są w sklepie internetowym www.raabe.com.pl.
IV. NUMERY ARCHIWALNE DRUKOWANE z lat 2012
i 2013, dostępne są w ograniczonym zakresie. Przed
złożeniem zamówienia prosimy o kontakt pod adresem:
[email protected].
Zamów prenumeratę przez Internet
edupress.pl kiosk24.pl raabe.com.pl
Wiosenne przebudzenie
- MAXI PLANSZE w super cenie
Drabinki - plansza
070009
Kwiaty na łące - plansza
070011
Plansza Wyprawa
070022
Gry z figurami - plansza
070002
Wesołe litery 2 - plansza
070018
259
90
PLN
za 1 zestaw
W zestawie:
poręczna torba do spakowania maty,
komplet 4 stalowych szpilek,
instrukcja,
plansza
cm
150
150
cm
Kolorowe klasy z dziewczynką
070019
Kolorowe klasy chłopiec - plansza
070003
tŝħĐĞũƉůĂŶƐǌǁ<ĂƚĂůŽŐƵųŽďĞŬWƌǌĞĚƐǌŬŽůĞϮϬϭϯ
ŽƌĂǌŶĂǁǁǁ͘ƐŬůĞƉ͘ŵŽũĞďĂŵďŝŶŽ͘Ɖů
ǁǁǁ͘ŵŽũĞďĂŵďŝŶŽ͘Ɖů
/ŶĨŽůŝŶŝĂ͗ϴϬϭϱϳϳϱϰϰ
inspirujące pomoce dydaktyczne
KďƐĞƌǁƵũħƚĂũĞŵŶŝĐĞ_ǁŝĂƚĂ
2GF]HJR]DF]ÈÊREVHUZDFMÜ"2GXZUDĿOLZLHQLD
QDFRSDWU]HÊ5R]ZLMDMZUDĿOLZRĞÊQDNRORU\FLÜĿNRĞÊ
IDNWXU\LZąDĞFLZRĞFLU¶ĿQ\FKRUJDQL]P¶Z
LSU]HGPLRW¶ZSU]H]SURVWH
HNVSHU\PHQW\
460-5210 WƌǌĞĚƐǌŬŽůŶĞůĂďŽƌĂƚŽƌŝƵŵ
ͲĞŬƐƉĞƌǇŵĞŶƚǇ
DNFHVRUL¶Z]OHZNDGXĿH
LPDąHSURE¶ZNL]HVWRMDNDPL
SLSHWDV]F]\SFHRNXODU\RFKURQQH
GXĿDOXSDGZXVWURQQ\FKNDUW]RSLVHP
HNVSHU\PHQW¶ZRUD]LQVWUXNFMD
ĞŶĂϭϱϵPLN ƚĞƌĂǌ ϭϯϱΎPLN
-15%
E t a p ϭ ͻ P r ǌ yg o t Ƶ j Ƶ my
Ɛ
ďƐ
o
a
ųŶ
Ğ
cj
a
rw
ħ
420-2335 >ŽƌŶĞƚŬĂϴǆ
/HNNDSRUÜF]QDLWUZDąDQDU¶ĿQHZ\SUDZ\
1290 Ͳϭϱй
cjŝ
ĞŶĂϲϵPLN
420-5090^ƚƵĚŝŽƉŽĚƐųƵĐŚŝǁĂŶŝĂŽǁĂĚſǁ
0RĿQDSRGVąXFKDÊƴUR]PRZ\ƳRZDG¶Z
3
+
ĞŶĂϯϱPLN
420-2302>ƵƉĂǌƉħƐĞƚŬČ
5R]VWDZQDVWRSNDLSÜVHWND
ĞŶĂϭϮ͕ϵϬ
PLN
Ɛ
Eta p Ϯ ͻ W
ǌm
Ǐ
ſ
pom
y
ų
Ɛ
y
Ě
a
Ŷ
j
a
r
ǌ
Ě
ħ
ǌ
ŝa
Ɛ
ď
o
Ğ
ŝĞ ď
420-1090 KĚŶĂƐŝŽŶĂĚŽƌŽƑůŝŶǇ
Ʃ]HVWDZERWDQLF]Q\
ƵƐ
ĞŶĂϮϯϵPLN
w
Ƶj
420-1280 DŝŶŝĚŽŵŬŝĚůĂƉƚĂƐǌŬſǁ
ƩV]WXN
ĞŶĂϰϳPLN
410-2801 ^ƚĂĐũĂŵĞƚĞŽƌŽůŽŐŝĐǌŶĂ
ĞŶĂϭϯϳPLN
Eta
pϯ
ͻ
ƐĞ
ď
K
r
ΎWƌŽŵŽĐũĂǁĂǏŶĂĚŽϯϭ͘Ϭϯ͘ϮϬϭϰ
ŶĂŚĂƐųŽͣKďƐĞƌǁƵũǌĞĚƵĐĂƌŝƵŵ͟
WŽůƵďŶĂƐŶĂĩͻďČĚǍŶĂ
ďŝĞǏČĐŽ
FEVDBSJVNTQ³ĂLB[PPŦUFMŦXXXTLMFQFEVDBSJVNQM
a
ŝĞ
2EVHUZXMQDNRQNUHFLHUR]Z¶MU¶ĿQ\FK
URĞOLQSWDNL]DSURV]RQHGR7ZRMHJR
RJURGX]PLDQ\SRJRG\LSU]\URG\
SRGMHMZSą\ZHP
rw
Marzec 2014
PORADNIK PRAWNY NAUCZYCIELA
I DYREKTORA PRZEDSZKOLA
Dodatkowy urlop
na podnoszenie kwalifikacji
W roku 2010 weszła w życie nowelizacja Kodeksu pracy, która jest
konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W 2009 roku
orzekł on, że zapisy art. 103 Kodeksu pracy są niezgodne z konstytucją,
ponieważ dawały one organom wykonawczym zbyt dużą dowolność
w zakresie określania przez pracodawców warunków ułatwiania
pracownikom szkoleń i podnoszenia kwalifikacji.
W znowelizowanej ustawie zdefiniowano termin podnoszenie kwalifikacji
zawodowych. Zgodnie z treścią art. 103¹
Kodeksu pracy przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy
pracodawcy albo za jego zgodą.
Kwalifikacje zawodowe pracowników wymagane do wykonywania pracy
określonego rodzaju lub na określonym
stanowisku mogą być ustalane w przepisach szczególnych lub w przepisach
wewnątrzzakładowych, m.in. w układzie zbiorowym pracy (art. 102 Kodeksu
pracy). Tak więc przepisy dotyczące podnoszenia kwalifikacji mogą mieć zastosowanie nie tylko w przypadku pracy aktualnie wykonywanej przez zatrudnionego
nauczyciela, ale także gdy pracodawca
zamierza awansować pracownika czy też
planuje zaproponować mu inne warunki
pracy (np. inne stanowisko).
Dyrektor jest obowiązany ułatwiać
nauczycielom podnoszenie kwalifikacji
zawodowych oraz równo traktować pracowników w tym zakresie, szczególnie ze
względu na: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową,
pochodzenie etniczne, wyznanie, orienta-
cję seksualną, a także zatrudnienie na czas
określony lub nieokreślony czy wymiar
czasu pracy.
Uwaga!
Przepisy znowelizowanego Kodeksu
pracy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników
stosuje się wobec nauczycieli, którzy
rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji 16
lipca 2010 roku. Z kolei do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie
kwalifikacji zawodowych przed tym
dniem, stosuje się przepisy rozporządzenia MEN oraz MPiPS w sprawie zasad
i warunków podnoszenia kwalifikacji
zawodowych i wykształcenia ogólnego
dorosłych.
Zgoda pracodawcy
Co do zasady pracownik powinien
uzyskać zgodę pracodawcy przed rozpoczęciem procesu podnoszenia kwalifikacji, ponieważ to właśnie od tej zgody
zależy prawo pracownika do korzystania ze świadczeń zagwarantowanych
w Kodeksie pracy oraz innych świadczeń przyznawanych przez pracodawcę
fakultatywnie. Jednak zdarza się też tak,
że nauczyciel podnosi kwalifikacje we
własnym zakresie, bez wiedzy dyrek-
W numerze:
Dodatkowy urlop na podnoszenie kwalifikacji
1
Jak zwalniać i być zwalnianym?
5
tora, i ujawnia ten fakt pracodawcy
w trakcie trwania nauki. W takiej sytuacji pracownik może również wystąpić
do pracodawcy o wyrażenie zgody na
już rozpoczęte zajęcia. Dzięki temu
kontynuuje naukę już nie we własnym
zakresie, lecz jako podnoszenie kwalifikacji zawodowych na podstawie przepisów Kodeksu pracy.
Pracodawca może wyrazić zgodę na
podnoszenie kwalifikacji zawodowych
przez pracownika w dowolnej formie.
Jednak dla pewności nauczyciel powinien domagać się wyrażenia zgody na
piśmie, ponieważ wtedy pracodawca
nie będzie mógł się wycofać, tak jak jest
to możliwe w przypadku akceptacji ustnej, co w konsekwencji może spowodować nieudzielenie nauczycielowi urlopu
szkoleniowego lub zwolnienia z całości
lub części dnia pracy („Gazeta Prawna”
z 16.07.2010 r.).
Uwaga!
Jeśli pracownik, który rozpoczął
naukę, nie ujawni pracodawcy tego faktu
lub ujawni, ale nie otrzyma zgody na
podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
lub gdy planuje rozpoczęcie nauki i poinformował pracodawcę o tym fakcie,
lecz nie uzyskał jego zgody, nie może
korzystać z uprawnień przewidzianych
w Kodeksie pracy z tytułu podnoszenia
kwalifikacji zawodowych. Warunkiem
korzystania z tych świadczeń jest zgoda
dyrektora na podnoszenie kwalifikacji
przez nauczyciela.
Zgoda pracodawcy na podnoszenie
kwalifikacji zawodowych przez pracownika powinna dotyczyć całego okresu
kształcenia lub czasu pozostałego do
zakończenia tego procesu od momentu
ujawnienia faktu podnoszenia kwalifikacji przez pracownika, by po zakończeniu szkolenia można było uznać,
że pracownik podniósł swoje kwalifika-
PRAWO
cje do określonego poziomu i spełnia
wymagania kwalifikacyjne oczekiwane
przez dyrektora.
Uwaga!
Pracodawca, który wcześniej zgodził
się na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika, nie może odmówić
mu udzielenia urlopu szkoleniowego ani
zwolnienia z części lub całości dnia pracy.
Przykład
Pan Krzysztof podjął studia podyplomowe, które trwają cztery semestry. Przed rozpoczęciem nauki
wystąpił do dyrektora o zgodę na
odbycie dwóch semestrów nauki.
Wyrażenie zgody przez pracodawcę tylko na dwa semestry nauki
uniemożliwia podniesienie kwalifikacji zawodowych pana Krzysztofa
do określonego poziomu w ramach
tej formy kształcenia. Studia trwają cztery semestry, więc dopiero
po ukończeniu całego cyklu będzie
można mówić o osiągnięciu określonego poziomu kwalifikacji zawodowych.
Pracownik, oprócz podnoszenia
kwalifikacji zawodowych związanych
z wykonywaną pracą, może również
zdobywać czy uzupełniać wiedzę
i umiejętności, które, zdaniem pracodawcy, nie stanowią podnoszenia
kwalifikacji zawodowych, np. dotyczące hobby pracownika. W takim
przypadku nauczycielowi nie przysługują żadne obowiązkowe świadczenia przewidziane w Kodeksie pracy
na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Dyrektor może jednak dobrowolnie, według swojego uznania,
udzielić pracownikowi np. bezpłatnego urlopu czy zwolnić go z całości
lub części dnia pracy bez prawa do
wynagrodzenia, zgodnie z wymiarem
ustalonym w porozumieniu zawartym
z pracownikiem.
Umowa z pracownikiem
podnoszącym kwalifikacje
zawodowe
Przepisy Kodeksu pracy nakładają na
pracodawcę obowiązek zawarcia z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje
zawodowe pisemnej umowy, w której
treści należy określić prawa i obowiązki obu stron, np.: wymiar zwolnienia
2
z całości lub części dnia pracy na czas
niezbędny do punktualnego przybycia
na zajęcia obowiązkowe i na czas ich
trwania; wymiar urlopu szkoleniowego,
jeśli ma być on wyższy niż określony
w Kodeksie pracy; okres pozostawania
pracownika w zatrudnieniu u danego
pracodawcy po ukończeniu podnoszenia
kwalifikacji zawodowych, gdy okres ten
ma być krótszy niż 3 lata („okres odpracowania”); przyznanie przez pracodawcę
świadczeń dodatkowych, np. pokrycie
kosztów kształcenia. Umowa ta nie może
zawierać zapisów mniej korzystnych dla
pracownika niż obowiązujące przepisy
rozdziału 3 Kodeksu pracy (np. że pracodawca obniży pracownikowi wymiar
urlopu szkoleniowego, wydłuży okres
obowiązkowego pozostawania pracownika w zatrudnieniu po zakończeniu
podnoszenia kwalifikacji ponad 3 lata czy
nie będzie udzielał zwolnień z całości lub
części dnia pracy w celu punktualnego
przybycia na zajęcia obowiązkowe i na
czas ich trwania). Umowę szkoleniową,
co do zasady, należy zawrzeć przed
rozpoczęciem podnoszenia kwalifikacji
zawodowych przez nauczyciela, a najpóźniej – przed rozpoczęciem korzystania ze świadczeń przewidzianych dla
pracowników podnoszących kwalifikacje
zawodowe.
Okres pozostawania nauczyciela
w zatrudnieniu u danego pracodawcy
z tytułu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, gdy dyrektor poniósł koszty
z tym związane, nie może rozpoczynać
się przed zakończeniem danego procesu. Może być więc tak, że pracownik
uczestniczy w kolejnych szkoleniach,
a „okres odpracowania” kosztów poniesionych przez dyrektora na jedno z tych
szkoleń przypada w czasie uczestniczenia nauczyciela w kolejnym szkoleniu.
Jeśli pracownik wielokrotnie podnosi
swoje kwalifikacje zawodowe, to łączny
„okres odpracowania” może być dłuższy
niż 3 lata.
Uwaga!
Pracodawca nie musi zawierać umowy z pracownikiem, jeśli nie
zamierza zobowiązać go do pozostania
w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji. W takim przypadku
dyrektor może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji przez nauczyciela np.
przez udzielenie urlopu szkoleniowego
czy pokrycie kosztów przejazdu lub
przyznanie innego świadczenia związanego z tym szkoleniem.
Obowiązkowe świadczenia
z tytułu podnoszenia kwalifikacji
zawodowych – urlop szkoleniowy,
zwolnienie z całości lub części dnia
pracy a wynagrodzenie pracownika
Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje:
z urlop szkoleniowy – bez względu na
formę (szkolna, pozaszkolna) i system
(stacjonarne, niestacjonarne) podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
z zwolnienie z całości lub części dnia
pracy w celu punktualnego przybycia
na obowiązkowe zajęcia oraz na czas
ich trwania.
Urlop szkoleniowy udzielany jest
w dni, które są dla pracownika dniami
pracującymi zgodnie z obowiązującym
go rozkładem czasu pracy. Zwolnienie
z całości lub części dnia pracy nie przysługuje w sytuacji, gdy zajęcia odbywają się wyłącznie w czasie wolnym od
pracy (poza godzinami pracy nauczyciela). Wymiar i zasady przyznawania tych
świadczeń są takie same w przypadku,
gdy podnoszenie kwalifikacji nastąpiło
z inicjatywy pracodawcy bądź pracownika
(po uzyskaniu zgody dyrektora).
Jeżeli pracodawca nie wyraził zgody
na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, pracownik może ubiegać
się o zwolnienie z całości lub części
dnia pracy bez zachowania prawa do
wynagrodzenia bądź o urlop bezpłatny
w wymiarze ustalonym w porozumieniu
zawartym z pracodawcą.
Uwaga!
Pracownik nie może zrzec się prawa
do urlopu.
Wymiar urlopu szkoleniowego zależy
jest od rodzaju egzaminu kończącego
proces podnoszenia kwalifikacji przez pracownika. W przypadku, gdy nauczyciel
przystępuje do egzaminu eksternistycznego, maturalnego czy potwierdzającego
kwalifikacje zawodowe, przysługuje mu
6 dni urlopu. Z kolei gdy przystępuje do
egzaminu dyplomowego, na napisanie
pracy i przygotowanie się do egzaminu
ma aż 21 dni urlopu, ale tylko w ostatnim
roku studiów – niezależnie od tego, jakiego rodzaju studia kończy: licencjackie,
magisterskie bądź podyplomowe.
Uwaga!
Dyrektor musi udzielić 6 dni urlopu nauczycielowi, który zdaje egzamin
zawodowy, eksternistyczny lub maturalny, nawet jeśli egzamin trwa jeden
PORADNIK PRAWNY NAUCZYCIELA I DYREKTORA PRZEDSZKOLA
PRAWO
dzień. Taka sama zasada obowiązuje
w przypadku egzaminu dyplomowego,
z tym że wtedy pracodawca będzie
musiał udzielić nauczycielowi 21 dni
urlopu.
Przykład
Pani Zofia podjęła za zgodą pracodawcy studia podyplomowe
w zakresie zarządzania funduszami
europejskimi, aby podnieść swoje
kwalifikacje zawodowe. Przysługuje
jej więc z mocy prawa urlop szkoleniowy z zachowaniem wynagrodzenia, w wymiarze 21 dni w ostatnim
roku studiów (na napisanie pracy
dyplomowej oraz przygotowanie się
i przystąpienie do egzaminu dyplomowego). Za czas urlopu szkoleniowego zachowuje ona prawo do
wynagrodzenia. Ponieważ pracodawca chce, aby pani Zofia pracowała
u niego po zakończeniu nauki, zawarł
z nią umowę, w której zobowiązał
ją do pozostawania w zatrudnieniu
przez 3 lat od dnia zakończenia podnoszenia kwalifikacji. Dyrektor nie
może w tym przypadku przyznać
pani Zofii urlopu krótszego niż 21
dni, może natomiast przyznać jej
dodatkowy płatny urlop szkoleniowy,
np. na przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów cząstkowych.
Postanowienia w tym zakresie powinny zostać ujęte w pisemnej umowie
zawartej między pracodawcą a panią
Zofią. Należy w niej ustalić również
sposób obliczania wynagrodzenia za
czas dodatkowego urlopu przyznanego na mocy decyzji pracodawcy. Najwłaściwszym rozwiązaniem
byłoby stosowanie w tym przypadku
zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu
szkoleniowego, do którego pani Zofia
nabywa prawo na mocy przepisów
Kodeksu pracy.
Urlop szkoleniowy nie przysługuje,
gdy przepisy nie wiążą z ukończeniem
danego szkolenia obowiązku potwierdzenia uzyskania kwalifikacji zawodowych w formie egzaminu, np. gdy
organizator zajęć sam zadecyduje, że
określona forma podnoszenia kwalifikacji zawodowych kończy się egzaminem,
który nazwie eksternistycznym albo
potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Urlop szkoleniowy z mocy prawa
nie przysługuje również nauczycielowi
na przygotowanie się do egzaminów
kończących naukę na poszczególnych
latach studiów. Pracodawca może fakultatywnie przyznać nauczycielowi urlop
szkoleniowy na przygotowanie się do
egzaminów cząstkowych, np. w czasie
sesji, ale będzie to wyłącznie dobrowolna decyzja dyrektora, o czym należy wspomnieć w umowie szkoleniowej
zawartej z pracownikiem.
Wynagrodzenie pracownika
za czas urlopu szkoleniowego
Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas urlopu szkoleniowego,
a także za czas zwolnienia z części lub
całości dnia pracy w celu punktualnego
przybycia na zajęcia oraz na czas ich
trwania. Wysokość tego wynagrodzenia
ustala się zgodnie z zasadami opisanymi
w § 5 rozporządzenia MPiPS w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia
w okresie niewykonywania pracy oraz
wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw,
dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności
przewidzianych w Kodeksie pracy,
czyli zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za
urlop. Co ważne, składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej
oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres jej
niewykonywania.
Inne świadczenia dla pracownika
podnoszącego kwalifikacje
zawodowe
Zgodnie z art. 103³ Kodeksu pracy
pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje
zawodowe dodatkowe świadczenia, np.
pokryć koszty kształcenia, przejazdu,
podręczników czy zakwaterowania.
Zwrot kosztów szkolenia
przez pracownika
Nauczyciel podnoszący kwalifikacje
zawodowe zwraca dyrektorowi poniesione przez niego koszty z tytułu dodatkowych świadczeń (koszty poniesione
fakultatywnie przez niego bezpośrednio
na edukację pracownika), gdy:
z pracownik bez uzasadnionych przyczyn nie rozpocznie podnoszenia
kwalifikacji zawodowych lub przerwie dokształcanie;
z pracodawca rozwiąże bez wypowiedzenia z winy pracownika umowę
o pracę w trakcie podnoszenia kwa-
lifikacji zawodowych lub po jego
zakończeniu, w okresie wskazanym
w umowie na szkolenie (nie dłuższym
jednak niż 3 lata po jego zakończeniu) zawartej między stronami;
z pracownik w okresie, o którym mowa
w poprzednim punkcie, rozwiąże
umowę o pracę za wypowiedzeniem
(zasada ta nie dotyczy sytuacji, gdy
nauczyciel rozwiąże umowę z powodu działań mobbingowych pracodawcy);
z pracownik rozwiąże stosunek pracy
bez wypowiedzenia z winy dyrektora
(art. 55 k.p.) lub z powodu mobbingu pracodawcy (art. 943 k.p.) mimo
braku przyczyn określonych w tych
przepisach.
Wysokość zwracanych kosztów jest
proporcjonalna do okresu zatrudnienia
pracownika po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji lub okresu zatrudnienia
w czasie ich podnoszenia.
Uwaga!
Wynagrodzenie za urlop szkoleniowy, za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy przeznaczonego na udział
w obowiązkowych zajęciach w ramach
podnoszenia kwalifikacji zawodowych
oraz na czas punktualnego przybycia na
te zajęcia nie podlega zwrotowi.
Tylko w wymienionych wyżej przypadkach pracownik zobowiązany jest
do zwrotu dodatkowych kosztów poniesionych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Są jednak sytuacje, kiedy pracownik nie musi
zwracać wymienionych kosztów. Będzie
tak np., gdy:
z umowa o pracę zostanie rozwiązana
na mocy porozumienia stron – bez
względu na to, kto jest inicjatorem
(pracownik czy pracodawca);
z umowa o pracę wygaśnie, np.
z powodu 3-miesięcznej nieobecności pracownika z tytułu tymczasowego aresztowania lub z powodu
śmierci pracodawcy będącego osobą
fizyczną;
z umowa o pracę zawarta na czas określony zostanie rozwiązana po upływie
czasu, na który została zawarta;
z umowa o pracę zostanie wypowiedziana przez pracodawcę – bez
względu na przyczynę wypowiedzenia;
z pracownik zostanie zwolniony przez
pracodawcę bez wypowiedzenia i bez
jego winy na podstawie art. 53 k.p.;
3
PRAWO
umowa o pracę zostanie rozwiązana
przez pracownika bez wypowiedzenia, z winy pracodawcy, gdy jest to
naprawdę uzasadnione – gdy dojdzie
do sporu między stronami umowy
o to, czy rozwiązanie umowy jest
uzasadnione, czy też nie, sprawę rozstrzyga sąd pracy;
z umowa o pracę zostanie wypowiedziana przez pracownika ze względu
na działania mobbingowe pracodawcy – nauczyciel musi udowodnić stosowanie mobbingu;
z pracownik zostanie przejęty przez
innego pracodawcę w trybie art. 231
Kodeksu pracy.
z
Ewa Fiedorowicz
Specjalista ds. prawa pracy
Podstawa prawna:

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: DzU z 1998 r.
nr 21, poz. 94 ze zm.);
Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn.: DzU
z 2012 r. poz. 572 ze zm.);
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia
kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU z 1993 r.
nr 103, poz. 472) wraz z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca
2009 r., sygn. akt K 28/08 (DzU z 2009 r. nr 58, poz. 485) uchylającym przedmiotowe rozporządzenie;
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie
sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU z 1996 r. nr 60, poz. 281 ze zm.);
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r.
w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania
pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych
należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU z 1996 r. nr 62,
poz. 289 ze zm.).
W marcu nie zapomnij o:
Zadania dyrektora
Zadania nauczyciela
Złożeniu miesięcznych sprawozdań budżetowych: Rb-23,
Rb-27, Rb-27S, Rb-28 oraz Rb-28.
Przeglądzie ogrodu po zimie pod kątem bezpieczeństwa na jego
terenie. W razie zauważenia jakichkolwiek usterek zgłoś je dyrektorowi. Od tego może zależeć bezpieczeństwo dzieci.
Zaktualizowaniu danych do SIO.
Zorganizowaniu razem z przedszkolakami uroczystości z okazji
pierwszego dnia wiosny.
Podjęciu decyzji o zamiarze nawiązywania i rozwiązywania
stosunku pracy z nauczycielami w przyszłym roku szkolnym.
Jeśli nie skorzystałeś z uprawnienia, żeby rocznego rozliczenia
podatkowego dokonał za Ciebie pracodawca, nie czekaj z jego
złożeniem do końca kwietnia. Wyślij je wcześniej, najlepiej przez
internet, dzięki temu ominiesz kolejki, a ewentualny zwrot nadpłaconego podatku otrzymasz dużo szybciej.
Złożeniu do organu prowadzącego sprawozdania ze sposobu
wykorzystania w 2013 r. środków budżetowych na doskonalenie nauczycieli.
Zwróceniu uwagi na postępy przedszkolaków (w jakim obszarze
ich funkcjonowania je poczyniono oraz nad czym trzeba jeszcze
popracować). W kwietniu wśród 5- i 6-latków powinna zostać
przeprowadzona druga w tym roku szkolnym diagnoza gotowości
szkolnej. Zastanów się, na co warto zwrócić uwagę w czasie pracy
indywidualnej z dzieckiem.
Przyznaniu dodatków motywacyjnych nauczycielom na kolejny okres (do sierpnia 2014 r.).
Zaplanowaniu obserwacji przyrodniczych, m.in. szukania pierwszych oznak wiosny. Zaangażuj rodziców w pomoc przy organizacji wyjść poza przedszkole i dbanie o bezpieczeństwo dzieci na
wycieczce.
Wypłacie dodatkowego wynagrodzenia rocznego („trzynastki”) uprawnionym pracownikom.
Świętach nietypowych:
6 marca – Europejski Dzień Logopedy;
8 marca – Międzynarodowy Dzień Kobiet;
21 marca – pierwszy dzień wiosny (równonoc wiosenna);
22 marca – Światowy Dzień Wody;
22 marca – Międzynarodowy Dzień Słońca;
27 marca – Międzynarodowy Dzień Teatru;
29 marca – Godzina dla Ziemi.
W NASTĘPNYCH NUMERACH między innymi:
z Odwołanie dyrektora w trybie natychmiastowym z Obieg dokumentów w przedszkolu
4
PRAWO
Jak zwalniać i być zwalnianym?
Zakończenie stosunku pracy może nastąpić w wyniku wygaśnięcia lub rozwiązania łączącej strony umowy
o pracę. Z rozwiązaniem umowy o pracę mamy do czynienia wówczas, gdy jedna lub obie strony złożą
oświadczenie woli, w którym wyrażą chęć zakończenia jej trwania.
Należy wskazać, że zdarzenia powodujące ustanie łączącej strony więzi
prawnej są ściśle określone w Kodeksie
pracy oraz innych ustawach. Strony nie
mogą więc uregulować tej kwestii w inny
sposób. Nie mogą one też łączyć lub
modyfikować poszczególnych sposobów
rozwiązania stosunku pracy. Dotyczy to
zwłaszcza takiej modyfikacji, która osłabiłaby ochronę nauczyciela przed rozwiązaniem umowy o pracę przez pozbawienie go możliwości rozwiązania umowy
lub poszerzenie tej możliwości po stronie dyrektora1. Sąd Najwyższy uznał,
że jest sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego i narusza interes pracownika
jego oświadczenie, w rezultacie którego
zakład pracy otrzymuje pełną swobodę
co do określenia daty, w jakiej umowa
o pracę ma przestać obowiązywać, i w ten
sposób otrzymuje prawo decyzji co do
faktycznego spowodowania rozwiązania
stosunku pracy w każdej chwili (wyrok SN
z 2 listopada 1990 r., sygn. I PR 279/90,
LexPolonica nr 318010). Ponadto zdaniem Sądu Najwyższego klauzula umowna upoważniająca pracodawcę i pracownika do rozwiązania stosunku pracy ze
skutkiem natychmiastowym, bez podania
przyczyny, na zasadzie porozumienia stron
jest nieważna (uchwała SN z 15 kwietnia
1994 r., sygn. I PZP 14/94, OSNP 1994,
nr 3, poz. 40).
Zgodnie z art. 30 § 1 Kodeksu pracy
umowę o pracę rozwiązuje się:
1) na mocy porozumienia stron,
2) przez oświadczenie jednej ze stron
z zachowaniem okresu wypowiedzenia
(rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem),
3) przez oświadczenie jednej ze stron bez
zachowania okresu wypowiedzenia
(rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia),
4) z upływem czasu, na który była zawarta,
5) z dniem ukończenia pracy, dla której
wykonania była zawarta.
W niniejszym artykule przedstawię
szczegółowo kwestie związane z rozwiązaniem umowy o pracę na mocy poro-
zumienia stron oraz za wypowiedzeniem
warunków pracy.
Porozumienie stron
Rozwiązanie umowy o pracę na mocy
porozumienia stron to jedyna dwustronna
czynność prawna zmierzająca do ustania
stosunku prawnego łączącego nauczyciela
z pracodawcą. Porozumienie jest bowiem
umową zawieraną między stronami stosunku pracy, w której wyrażają one wolę
jego rozwiązywania i wprost lub pośrednio
wskazują termin jego zakończenia. Nie są
konieczne żadne inne postanowienia tej
umowy, chociaż nic nie stoi na przeszkodzie, aby uregulować jakieś dodatkowe
świadczenia, np. odprawę pieniężną dla
pracownika.
Na zasadzie porozumienia stron można
rozwiązać każdą umowę o pracę, nawet
z nauczycielem podlegającym ochronie
przed zwolnieniem z pracy, np. z kobietami w ciąży, osobami w wielu przedemerytalnym, ponieważ w takim przypadku
wyraża on zgodę na rozwiązanie stosunku
pracy z dyrektorem. Rozwiązanie umowy
o pracę na mocy porozumienia stron
może nastąpić z inicjatywy każdej ze
stron stosunku pracy. Nie ma przy tym
znaczenia, która ze stron występuje z taką
propozycją. Nieistotna jest też przyczyna,
dla której strony zdecydowały się rozwiązać umowę.
Rozwiązanie umowy o pracę na podstawie porozumienia stron ma charakter niekonfliktowy, jest dokonywane za
zgodą obu stron, dlatego wydaje się najlepszą formą rozwiązania stosunku pracy.
Nauczyciel decydujący się na takie działanie ponosi jednak negatywne konsekwencje w sferze prawa do świadczeń z tytułu bezrobocia. Zgodnie z art. 75 ust. 1
ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy bezrobotny, który
rozwiązał stosunek pracy za porozumieniem stron, otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych po 90 dniach od zarejestrowania
(a nie po 7 dniach), chyba że przyczyną
zawarcia porozumienia była upadłość albo
likwidacja pracodawcy lub zmniejszenie
zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy2.
Umowa o pracę może zostać rozwiązana za porozumieniem stron w każdej
chwili, zgodnie z decyzją podjętą przez
strony. W porozumieniu należy określić
datę ustania stosunku pracy. Jeżeli strony
nie określą jej, choćby w sposób dorozumiany, to rozwiązuje się umowę w dniu
zawarcia porozumienia. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego nie ma przeszkód prawnych do rozwiązania umowy
o pracę w drodze porozumienia stron
z ustaleniem daty ustania stosunku pracy,
nawet znacznie późniejszej niż data zawarcia porozumienia (wyrok SN z 4 listopada
2004 r., sygn. I PK 653/03). Ponadto, jak
wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 12
listopada 2003 r. (sygn. I PK 593/02):
Pracownik i pracodawca mogą rozwiązać
stosunek pracy na mocy porozumienia
stron w każdym uzgodnionym przez siebie
terminie, także w czasie urlopu wypoczynkowego pracownika.
Porozumienie może zostać zawarte
z inicjatywy każdej ze stron. Złożenie
drugiej stronie stosunku pracy propozycji
zawarcia porozumienia rozwiązującego
umowę należy uważać za złożenie oferty
zawarcia umowy o danej treści (art. 66
i nast. Kodeksu cywilnego). W razie przyjęcia takiej oferty zawiera się umowę rozwiązującą stosunek pracy, ale w razie jej
odrzucenia sytuacja prawna stron się nie
zmienia. W żadnym przypadku odrzucenie oferty nie powoduje samoistnego jej
przekształcenia w wypowiedzenie stosunku pracy3.
Porozumienie stron jest bardzo korzystnym dla dyrektorów sposobem rozwiązania umowy o pracę, ponieważ czynność ta
jest praktycznie niezaskarżalna, a nauczyciel, który wyraził zgodę na zakończenie
w ten sposób stosunku pracy, zasadniczo
nie może tego kwestionować. Wyjątek
stanowi sytuacja, gdy strony złożyły nieprawidłowe oświadczenie woli. Zgodnie
z art. 82 Kodeksu cywilnego nieważne jest
oświadczenie woli złożone przez osobę,
która z jakichkolwiek powodów znajdo-
1 Kodeks pracy. Komentarz, pod red. L. Florka, Wolters Kluwer, Warszawa 2011; komentarz do art. 30.
2 Prawo pracy, pod red. Z. Niedbały, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 123.
3 Tamże.
5
PRAWO
wała się w stanie wyłączającym świadome
albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego
albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Według wyroku Sądu Najwyższego
z 5 grudnia 2002 r., sygnatura: I PKN
582/01 ze zdenerwowania pracownicy
w chwili składania przez nią oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę
na mocy porozumienia stron nie można
wywodzić braku możliwości świadomego
i swobodnego podjęcia decyzji.
Warto podkreślić, że można dążyć do
uznania nieważności albo do uchylenia
się od skutków prawnych oświadczenia
woli dokonanego w wyniku błędu, groźby,
podstępu czy też złożonego dla pozoru.
W przypadku wystąpienia błędu dotyczącego treści czynności prawnej strona może
uchylić się od skutków swojego oświadczenia, jeżeli błąd wynika z działania drugiej strony, chociażby bez jej winy, albo
gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła
z łatwością błąd zauważyć. Strony mogą
powoływać się na błąd istotny, a więc taki,
który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby
błąd nie wystąpił i gdyby strona oceniała
sprawę rozsądnie, wówczas nie doszłoby do złożenia oświadczenia woli o tej
treści (wyjątek stanowi sytuacja, w której
strona podstępnie doprowadziła do błędu
– wówczas można uchylić się od skutków
prawnych oświadczenia woli także wtedy,
gdy błąd nie był istotny lub nie dotyczył
czynności prawnej).
Jeżeli strona złożyła oświadczenie woli
pod wpływem groźby, również może
się ona uchylić od skutków prawnych
złożonego przez nią oświadczenia. Sąd
Najwyższy w wyroku z 22 stycznia 2004 r.
(sygn. I PK 199/03) wskazał, że: możliwość
uchylenia się przez pracownika od skutków
prawnych oświadczenia woli (art. 87 k.c.
w związku z art. 300 k.p.), w przypadku
przekazania mu przez pracodawcę informacji o zamiarze jednostronnego rozwiązania umowy o pracę, zależy od tego, czy
celem pracodawcy było wymuszenie w ten
sposób na pracowniku wyrażenia zgody na
rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron. Z kolei w innym wyroku
Sąd Najwyższy stwierdził, że: Nie można
uznać za bezprawną groźbę działanie pracodawcy, który wskazuje na możliwość
rozwiązania stosunku pracy w razie odmowy podjęcia pracy na nowym stanowisku
pracy. Jako groźbę bezprawną należałoby
kwalifikować nie tylko zachowanie sprzeczne z przepisami prawa pracy, lecz także
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (wyrok SN z 10 października 2002 r.,
sygn. I PKN 439/01).
Jeżeli w czasie zatrudniania nauczyciela pracodawca zmusi go do podpisania
porozumienia rozwiązującego in blanco,
a następnie – chcąc pozbyć się pracownika – uzupełni tylko datę jego zawarcia
i datę rozwiązania stosunku pracy, nie
można mówić w ogóle o złożeniu oświadczenia woli przez nauczyciela. Nie jest
to wada oświadczenia woli, tylko jego
brak, ponieważ pracownik podpisał się
na dokumencie, który nie zawierał istotnej treści dokonywanej czynności prawnej. Ujawnienie stosowania takiej praktyki
przez pracodawcę może doprowadzić do
unieważnienia tak „zawartych” porozumień rozwiązujących4.
W praktyce sądowej był przypadek
uchylenia skuteczności porozumienia rozwiązującego umowę o pracę z uwagi na
brak świadomości rezygnacji ze szczególnej ochrony przysługującej pracownicy. Porozumienie rozwiązujące zawarła
kobieta w ciąży, która nie wiedziała, że
pracodawca nie może jej zwolnić w żadnym innym trybie oraz że nie pozostając
w stosunku pracy, nie będzie miała prawa
do urlopu ani zasiłku macierzyńskiego po
urodzeniu dziecka. Sąd unieważnił porozumienie, wskazując, że musi być ono
zawarte przez osobę, która świadomie
rezygnuje z przysługującej jej ochrony5.
Uchylenie się od skutków prawnych
oświadczenia woli, które zostało złożone
w wyniku błędu lub groźby, następuje
przez złożenie oświadczenia na piśmie,
jednakże jest ono ograniczone w czasie.
Zgodnie z art. 88 § 2 Kodeksu cywilnego uprawnienie do uchylenia się wygasa:
w razie błędu – z upływem roku od jego
wykrycia, a w razie groźby – z upływem
roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Wypowiedzenie umowy o pracę
W odróżnieniu od porozumienia wypowiedzenie to jednostronna czynność prawna pracownika lub pracodawcy, w której
oświadcza on wolę zakończenia stosunku
pracy po upływie okresu wypowiedzenia.
Za wypowiedzeniem może zostać rozwiązana umowa o pracę na czas nieokreślony, umowa na okres próbny, umowa na
czas zastępstwa, a także umowa na czas
określony, jeżeli została zawarta na czas
dłuższy niż 6 miesięcy, a w treści umowy
przewidziano taką możliwość.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego
z 6 grudnia 2005 r. (sygn. III PK 94/05)
wypowiedzenie (…) rozpoczyna swój bieg
z chwilą dojścia do wiadomości drugiej
strony stosunku pracy w taki sposób, że
mogła się z nim zapoznać (art. 61 k.c.
w związku z art. 300 k.p.).
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku
z 15 lipca 2008 r. (sygn. III PK 9/08), po
złożeniu jednostronnego oświadczenia woli
o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, do skutku rozwiązującego dochodzi bez jakiegokolwiek działania drugiej
strony. W efekcie nie ma znaczenia prawnego odmowa przyjęcia przez nauczyciela pisma zawierającego tego rodzaju
oświadczenie ani odmowa przyjęcia do
wiadomości złożonego oświadczenia.
Aby ustalić, kiedy oświadczenie to zostało
złożone, warto odwołać się do art. 61
Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim należy
przyjąć, że wypowiedzenie zostało złożone z chwilą, gdy dotarło do drugiej strony
w taki sposób, że mogła się z nim zapoznać. W myśl wyroku Sądu Najwyższego
z 12 grudnia 2010 r. (sygn. II PK 204/09):
O doręczeniu pracownikowi zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia należy mówić nie tylko
wtedy, gdy pismo zawierające to zawiadomienie zostało mu wręczone osobiście
(doszło do jego rąk), ale także i wtedy, gdy
nie zostało mu fizycznie wręczone, lecz
dotarło do niego w taki sposób, iż miał
on realną (a nie hipotetyczną) możliwość
zapoznania się z jego treścią, uwzględniając
warunki konkretne (a nie abstrakcyjne). Nie
ma przeszkód, by oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę mogło zostać złożone
przedstawicielowi reprezentującemu pracownika (przedstawicielowi ustawowemu
lub pełnomocnikowi).
Oświadczenie woli o jednostronnym
rozwiązaniu umowy o pracę może być
wysłane listem poleconym na adres podany przez pracownika. Sądy wielokrotnie
wypowiadały się w sprawie oceny skutków
nieodebrania (odmowy odebrania) takiego
listu. W wyroku z 11 grudnia 1996 r. (sygn.
I PKN 36/96) Sąd Najwyższy stwierdził,
że unikanie przez pracownika odbioru przesłanego na jego adres pisma
nie może być ocenione jako skuteczne uchylenie się od skutków zawartego
w piśmie oświadczenia o rozwiązaniu
4 Tamże, s. 124.
5 Tamże.
6
PRAWO
umowy o pracę. Jeśli tylko pracownik ma
realną możliwość zapoznania się z treścią
oświadczenia woli i celowo nie podejmuje
przesyłki zawierającej to oświadczenie, to
należy przyjąć, że zostało mu ono skutecznie złożone. Jak trafnie stwierdził Sąd
Najwyższy w wyroku z 5 października
2005 r. (sygn. I PK 37/05): dwukrotne awizowanie przesyłki poleconej zawierającej
oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu
stosunku pracy stwarza domniemanie faktyczne możliwości zapoznania się przez
pracownika z jego treścią, co oznacza
przerzucenie na niego ciężaru dowodu
braku możliwości zapoznania się z treścią
oświadczenia pracodawcy. Oznacza to,
że w razie ewentualnego procesu sądowego to na pracowniku będzie spoczywał
obowiązek udowodnienia, że nie miał on
możliwości odebrania przesyłki zawierającej oświadczenie o rozwiązaniu umowy
o pracę.
Oświadczenie woli o rozwiązaniu
umowy o pracę za wypowiedzeniem (lub
bez wypowiedzenia) w formie elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy
wprowadzono je do środka komunikacji
elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta
mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 2
Kodeksu cywilnego w związku z art. 300
Kodeksu pracy). Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane online zostaje złożone
z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego
przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorcy
i zarejestrowania na nim odpowiednich
danych (postanowienie SN z 10 grudnia
2003 r., sygn. V CZ 127/03).
Należy zauważyć, że dla skuteczności
czynności prawnej nie ma znaczenia data
wysłania listu, tylko data jego odbioru
przez drugą stronę. Bardzo częstym błędem popełnianym przez strony stosunku
pracy jest wysłanie listu poleconego zawierającego wypowiedzenie w ostatnim dniu
miesiąca. Przesyłka jest bowiem dostarczona na początku miesiąca, co skutkuje
znacznym wydłużeniem okresu wypowiedzenia.
Wymagania formalne wypowiedzenia
umowy o pracę
Wymagania formalne dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę określa art. 30
§ 3–5 Kodeksu pracy. Warto zaznaczyć,
że umowę o pracę należy wypowiedzieć
(rozwiązać) na piśmie. Zgodnie z przepisami do zachowania formy pisemnej
niezbędne jest złożenie własnoręcznego
podpisu na dokumencie obejmującym
oświadczenie woli (istnieje także możliwość zastosowania podpisu elektronicznego). Wymóg zachowania formy pisemnej
nie jest spełniony w przypadku wysłania
oświadczenia woli pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę faksem, chyba
że dyrektor wysłał w tym samym dniu
wypowiedzenie sporządzone na piśmie
również pocztą (wyrok SN z 18 stycznia
2007 r., sygn. II PK 178/06). Niezachowanie
przez pracodawcę formy pisemnej, jak też
innych wymagań formalnych i merytorycznych wypowiedzenia może skutkować
jego unieważnieniem w postępowaniu
sądowym. Wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez
dyrektora ustnie jest ważne, lecz może
spowodować nabycie przez nauczyciela
roszczeń określonych w art. 45 i nast. lub
56 i nast. Kodeksu pracy. Należy zatem
podkreślić, że wadliwe wypowiedzenie
jest ważne i skuteczne, może jednak
zostać podważone, jeżeli pracownik
odwoła się do sądu pracy.
Pismo zawierające oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę
za wypowiedzeniem powinno zawierać
pouczenie o możliwości odwołania się
do sądu. Zgodnie z art. 264 Kodeksu
pracy odwołanie należy złożyć w ciągu
7 dni (w przypadku wypowiedzenia) lub
14 dni (przy rozwiązaniu stosunku pracy
bez zachowania okresu wypowiedzenia)
od dnia doręczenia pisma zawierającego oświadczenie woli pracodawcy. Jeżeli
nauczyciel (bez swojej winy) nie odwołał się w wyznaczonym terminie, wówczas może złożyć do sądu pracy wniosek
o ponowne wyznaczenie terminu.
Kolejnym warunkiem formalnym dotyczącym wypowiedzenia umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony jest podanie
przyczyny (uzasadnienia) w oświadczeniu
woli złożonym przez dyrektora.
W relacjach między stronami stosunku
pracy poważnym problemem jest posługiwanie się przez pracodawców rozwiązaniem umowy o pracę jako argumentem
w kształtowaniu ich relacji z pracownikami. Możliwość nadużywania przez
dyrektorów ich pozycji skłoniła polskiego
ustawodawcę do wprowadzenia instytucji
prawnej zwanej ochroną trwałości stosunku pracy, która ogranicza swobodę
zwalniania nauczycieli przez pracodawcę
i służy wykluczeniu możliwości arbitralnego i bezzasadnego zwalniania pracowników.
Stosunek pracy to więź prawna
o dużym znaczeniu społecznym i dlate-
go ustawodawca wprowadził dwie formy
powszechnej ochrony trwałości stosunku
pracy: obowiązek uprzedniej konsultacji wypowiedzenia ze związkiem zawodowym oraz obowiązek uzasadnienia
wypowiedzenia umowy o pracę na czas
nieokreślony. W ten sposób pracodawcy
mają powstrzymywać się przed pochopnym, nieuzasadnionym i niesprawiedliwym działaniem w zakresie rozwiązywania
stosunku pracy.
W oświadczeniu woli o rozwiązaniu
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony należy wskazać przyczynę wypowiedzenia umowy lub jej rozwiązania bez
wypowiedzenia. W art. 30 § 4 Kodeksu
pracy dopuszcza się różne sposoby określenia przyczyny wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z 15 lutego 2002 r.
(sygn. II PKN 901/00), art. 30 § 4 k.p. został
wprowadzony, by pracownik wiedział, czy
i jakie zarzuty stawia mu pracodawca lub
czym kierował się przy podejmowaniu określonej decyzji personalnej. Z oświadczenia
dyrektora powinno jasno wynikać, co jest
istotą zarzutu stawianego nauczycielowi
i usprawiedliwiającego rozwiązanie z nim
stosunku pracy. Podanie przyczyny (…)
oznacza wskazanie konkretnego zdarzenia
lub zdarzeń, względnie okoliczności, które,
zdaniem pracodawcy, uzasadniają wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia. Opis przyczyny musi umożliwiać jej
indywidualizację w miejscu i czasie. Ocena
przyczyny podanej w oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę pod
kątem jej konkretyzacji (a także rzeczywistości) dokonywana jest z perspektywy
adresata oświadczenia pracodawcy, czyli
pracownika.
Kodeks pracy nie formułuje katalogu
przyczyn uzasadniających zakończenie stosunku pracy, a więc to pracodawca musi
uzasadnić wypowiedzenie w sposób zrozumiały i jasny dla pracownika. Jak wskazał
Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 2007 r. (sygn. I PK 116/07): Brak precyzyjnego, zrozumiałego i odpowiadającego
prawu (art. 30 § 4 k.p.) wskazania pracownikowi (powodowi) przyczyny wypowiedzenia stanowi konstrukcyjną wadę
wypowiedzenia umowy o pracę i prowadzi
do usprawiedliwionego wniosku, że tak
dokonane wypowiedzenie narusza przepisy
o wypowiadaniu umów o pracę (art. 30 § 4
w związku z art. 45 § 1 k.p.).
W wyroku z 14 maja 1999 r. (sygn.
I PKN 47/99, OSNAPiUS 2000, nr 14,
poz. 548) Sąd Najwyższy stwierdził, że
wskazanie faktów i rzeczowych okoliczności
7
PRAWO
dotyczących osoby pracownika bądź jego
zachowania w procesie świadczenia pracy
lub zdarzeń – także niezależnych od niego
– mających wpływ na decyzję pracodawcy, spełnia warunek podania konkretnej
przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę
(art. 30 § 4 k.p.). Konkretność wskazania
tej przyczyny należy oceniać z uwzględnieniem innych, znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę (wyrok
SN z 2 września 1998 r., sygn. I PKN
271/98, OSNAPiUS 1999, nr 18, poz. 577).
Podanie w wypowiedzeniu informacji, że
nauczyciel niewłaściwie wywiązywał się
z obowiązków, nie jest wystarczającym
wskazaniem przyczyny (wyrok SN z 1 października 1997 r., sygn. I PKN 315/97,
OSNAPiUS 1998, nr 14, poz. 427). Z kolei
wskazanie jako przyczyny wypowiedzenia
umowy „braku dyscypliny pracy” nie narusza art. 30 § 4 k.p., jeżeli w okolicznościach
sprawy stanowi uogólnienie zarzutów
skonkretyzowanych wcześniej w pismach
doręczonych pracownikowi i zamieszczonych w jego aktach osobowych (wyrok SN
z 24 lutego 1998 r., sygn. I PKN 538/97,
OSNAPiUS 1999, nr 3, poz. 86).
Należy zaznaczyć, że pracodawca w oświadczeniu woli o rozwiązaniu
umowy o pracę musi wskazać wszystkie
zarzuty stawiane pracownikowi, ponieważ
zgodnie z utartą linią orzeczniczą: okoliczności podane pracownikowi w uzasadnieniu decyzji o rozwiązaniu stosunku
pracy, a następnie ujawnione w postępowaniu sądowym, muszą być takie same,
pracodawca zaś pozbawiony jest możliwości powoływania się przed organem
rozstrzygającym spór na inne przyczyny mogące przemawiać za słusznością
wypowiedzenia umowy. W konsekwencji
pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku
wynikającego z art. 30 § 4 k.p. wówczas,
gdy albo w ogóle nie wskazuje przyczyny
wypowiedzenia, albo kiedy wskazanie przyczyny jest pozorne w tym znaczeniu, że
jest ona niedostatecznie jasna, konkretna,
a w rezultacie niezrozumiała dla pracownika i niepoddająca się weryfikacji w postępowaniu przed sądem (wyrok SN z 24
października 2013 r., sygn. II PK 24/13).
Uzasadnienie przyczyn, dla których
pracodawca chce zakończyć stosunek
pracy, musi zawierać konkretne zarzuty. Dyrektorzy bardzo często jako powód
rozwiązania umowy o pracę wskazują
niewłaściwe wykonywanie obowiązków
pracowniczych bądź utratę zaufania do
nauczyciela. Jeżeli pracownik złoży do
sądu odwołanie od otrzymanego wypowiedzenia, ma niemalże wygraną spra8
wę. Jak bowiem wskazywał wielokrotnie
Sąd Najwyższy, brak konkretyzacji i zbyt
ogólne sformułowanie przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę nie
mogą powodować ustania więzi prawnej.
Z oświadczenia woli pracodawcy musi jasno
wynikać, co jest podstawą stawianego mu
zarzutu (wyrok SN z 15 listopada 2006 r.,
sygn. I PK 112/06). Oczywiście nie oznacza
to, że dyrektor, który chce pożegnać się
z nauczycielem, musi szczegółowo opisywać przyczyny wypowiedzenia umowy
o pracę. Ważne, aby z oświadczenia pracodawcy jasno wynikały motywy, jakimi
kierował się przy zwalnianiu pracownika.
Wskazanie „niespełnienia oczekiwań pracodawcy w związku z zajmowanym stanowiskiem”, bez konkretyzacji, o jakie oczekiwania chodziło, nie może być uznane za
podanie konkretnej i rzeczywistej przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy
o pracę na czas nieokreślony (wyrok SN
z 12 grudnia 2001 r., sygn. I PKN 726/00).
Kolejną przyczyną, którą pracodawcy bardzo często podają przy wypowiadaniu umów o pracę, jest zmniejszenie
zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub
zmiany organizacyjne. Sformułowania te
są zbyt ogólnikowe i nie spełniają wymagań stawianych przez ustawodawcę, które
dotyczą podania konkretnej i weryfikowalnej przyczyny wypowiedzenia umowy
o pracę.
Nie narusza przepisów o wypowiadaniu
umów o pracę uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę, w którym wskazano
dwie przyczyny wypowiedzenia, gdy jedna
z nich okaże się nieuzasadniona (…). Sposób
przedstawienia różnych niezależnych od
siebie przyczyn wypowiedzenia – czy to
w odrębnych zdaniach, czy to w osobnych
punktach, czy wreszcie w postaci dwóch
członów tego samego zdania – nie jest
prawnie doniosły (wyrok SN z 5 października 2005 r., sygn. I PK 65/05).
Ważne, aby wypowiedzenie uzasadnić
w chwili wypowiedzenia umowy. Późniejsze
doręczenie uzasadnienia powoduje, że
zawiadomienie o rozwiązaniu umowy
o pracę jest wadliwe. Skonkretyzowana
przyczyna wypowiedzenia powinna być
bowiem pracownikowi znana najpóźniej
z chwilą otrzymania pisma wypowiadającego umowę o pracę.
Jeżeli nauczyciel zakwestionuje zasadność oświadczenia woli o wypowiedzeniu
umowy o pracę, przysługuje mu prawo
odwołania się do sądu pracy. Wniesienie
odwołania rozpoczyna postępowanie
sądowe obejmujące kontrolę zasadności
i zgodności z prawem wypowiedzenia
umowy o pracę na czas nieokreślony.
Zgodnie z art. 45 § 1 Kodeksu pracy:
w razie ustalenia, że wypowiedzenie
umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd
pracy – stosownie do żądania pracownika
– orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu
– o przywróceniu pracownika do pracy na
poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Z reguły, biorąc pod uwagę
czas trwania postępowania sądowego, sąd
pracy orzeka o przywróceniu do pracy
lub zasądza odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni
do 3 miesięcy, nie niższej jednak niż
wynagrodzenie za okres wypowiedzenia.
Odszkodowanie zamiast przywrócenia do
pracy (uznania wypowiedzenia za bezskuteczne) może być też przyznane z inicjatywy sądu, co zostało określone w art. 45 § 2
Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem
sąd może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeśli
ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest
niemożliwe lub niecelowe.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 7 października 2008 r. (sygn. II PK
56/08), każda jednostronna deklaracja pracodawcy o ustaniu stosunku pracy, nawet
dokonana z naruszeniem prawa, prowadzi
do ustania stosunku pracy w terminie wskazanym przez pracodawcę, bo wszelkie jego
czynności, nawet bezprawne, zmierzające
do rozwiązania stosunku pracy są skuteczne i mogą być podważone wyłącznie
w drodze odpowiedniego powództwa.
O tym, jak ważne jest spełnienie
warunków formalnych przy wypowiadaniu umów o pracę, przekonał się niejeden
pracodawca, który nie zachowując należytej staranności podczas przygotowania
tego dokumentu, musiał wypłacić pracownikowi odszkodowanie lub przywrócić
go do pracy na poprzednich warunkach.
Pracodawca, podając przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę,
musi pamiętać, że jest zobowiązany wskazać konkretny, prawdziwy i jasny dla pracownika powód zakończenia stosunku
pracy. Nauczyciel ma prawo odwołać się
od decyzji dyrektora do sądu pracy, który
oceni prawdziwość i zasadność oświadczenia woli złożonego przez pracodawcę.
Maja Szymczak
Kancelaria Prawna
Renata Urowska i Wspólnicy sp. k.
w Poznaniu
Marcowa
pogoda
Ptasi koncert
Kukułka
Dzięcioł
Bociany
Jaskó
łka
Wrona
Sowa
Słowik
Wróble
Witamy w przedszkolu!
Jak wspierać twórczą aktywność dziecka?
Pobudzanie aktywności twórczej dziecka wspomaga jego harmonijny i pełny rozwój. Powoduje, że maluch jest ciekawy świata, samodzielny, ma wysoką samoocenę i jest otwarty
na nowe doświadczenia. Zwiększają się również jego możliwości intelektualne i kompetencje społeczne. Twórczy rozwój jest możliwy w atmosferze bezpieczeństwa emocjonalnego, akceptacji i poczucia wolności.
Rozmawiaj z dzieckiem o jego pomysłach i planach, wzmacniaj je swoimi pozytywnymi reakcjami. Prawidłowa komunikacja zachęca malucha do twórczych poszukiwań
lub je niweczy:
– Słuchaj aktywnie dziecka, jak najczęściej okazuj zainteresowanie: To interesujące!
Dobre pytanie! Opowiedz o tym coś więcej.
– Komentuj to, co widzicie i robicie, zachęcaj malucha do zadawania pytań i zawsze
odpowiadaj na jego pytania.
– Wystrzegaj się stwierdzeń wyrażających wątpliwość co do celu działań podejmowanych przez dziecko, jak: Nigdy dotąd tego nie robiliśmy, Z tym będzie tylko kłopot, Radziliśmy sobie zawsze doskonale bez tego, To nie będzie działać, Ale co pomyślą inni…
– Unikaj stwierdzeń, które obniżają samoocenę dziecka: Nie zadawaj głupich pytań, Kto
to widział, żeby tak robić…, Dlaczego nie pomyślisz, zanim zaczniesz coś robić?!
– Pomagaj maluchowi tylko wtedy, kiedy tego oczekuje. Dziel z nim ryzyko: Na pewno
dasz sobie radę, Jak będziesz potrzebować pomocy, daj mi znać.
Okazuj dziecku szacunek. Poważnie traktuj jego decyzje. Nie odrzucaj nowych pomysłów, nie okazuj zniecierpliwienia, nie narzucaj ustalonych wcześniej odpowiedzi. Pokaż
mu (najlepiej na własnym przykładzie!), że błędy to zwyczajna sprawa, można je wykorzystać do nauczenia się czegoś nowego.
Uważnie dobieraj zabawki i gry pod kątem stymulowania twórczej aktywności swojej
pociechy. Pozwalaj na wykorzystywanie w zabawach przedmiotów o innym przeznaczeniu (np. kartonów, niepotrzebnych opakowań, garnków, pokrywek).
Baw się razem z dzieckiem w gry i zabawy stymulujące twórcze myślenie (np. podczas
spaceru, podróży samochodem, pociągiem), takie jak: Wymień znane ci rzeczy, które są niebieskie i miękkie, białe i zimne, Jak inaczej możemy nazwać… (np. stół, okno); gra w skojarzenia:
Z czym kojarzy ci się… (np. lato, tramwaj) – każdy uczestnik podaje słowo, które kojarzy mu
się z wyrazem wymienionym wcześniej; wcielanie się w role – uczestnicy losują postacie
(król, niemowlę, kot itp.) i przedstawiają je werbalnie i/lub ruchowo; rysowanie lub malowanie ilustracji do fragmentów muzycznych, pojęć abstrakcyjnych, uczuć (miłość, radość,
smutek, problemy, kłopoty, zapachy).
Zapewnij dziecku kontakt ze sztuką. Jeśli na co dzień nie macie dostępu do dużych
galerii, muzeów czy sal koncertowych, warto sprawdzić ofertę lokalnych domów kultury
czy pracowni plastycznych, pokazać ciekawe obiekty architektoniczne lub zabytki sztuki
sakralnej w kościołach. Nieocenioną wartość będą miały spotkania z lokalnymi twórcami
amatorami.
Zachęcaj dziecko do podejmowania aktywności artystycznej i rozwijania umiejętności. Zadbaj, by w domu znajdowały się takie materiały i przybory, jak: kredki, farby, masy
plastyczne do lepienia, papier o różnych fakturach, nożyczki, klej. Gromadź tzw. materiały
odpadowe (makulaturę, pojemniki i pudełka po żywności, kosmetykach, środkach higienicznych, np. rolki po jednorazowych ręcznikach) i pozwól, by dziecko miało do nich stały
dostęp.
NEXTO
Zamówienie numer: 1609349
Kupione przez: Wyższa Szkoła Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie
Email: [email protected]

nr 3/2014

Transkrypt

Podobne dokumenty

nr 6/2014

nr 2/2014

nr 8/2014