docSpołeczne wyznaczniki wychowania, czyli czego i jak
download 
Reklamacja Transkrypt
Społeczne wyznaczniki wychowania, czyli czego i jak
Społeczny kontekst wychowania, czyli czego i jak, od kogo, po co uczą się nasze dzieci Co zrobić, by nie „stracić ich z pola uwagi”, by nie stracić ich zaufania? Kilka niektórych, wybranych myśli i sugestii Prof. dr hab. Danuta Waloszek Wszelkie prawa zastrzeżone Trudna sztuka rozpoznania swego w obcym‐ w przedszkolnej, szkolnej grupie koleżeńskiej A on mi zabrał klocki i nie chce oddać! Nie lubię jej/go, bo go zawsze mama/tata/pani chwali a ja tez tak umiem… To moja zabawka! Oddaj głupia ty jedna! Proszę pani to on mnie popchnął! Posuń się bo to jest moje miejsce a nie twoje! To mój pokój i nie właź tu bo cię walnę! Ja tu siedziałem a on mi się rozpycha… Dlaczego ja nie mogę być kierownikiem zespołu, przecież jestem najlepsza!? • Dlaczego mnie przezywa okularnicą? • Ty głupi głupku! Czemu się wtykasz w nieswoje sprawy! • Proszę pani a on ode mnie odpisuje! • On rozdarł mi zeszyt! • Nie będę z nim siedzieć w ławce, i już! • • • • • • • • Obawy, niepokoje dorosłych Jak reagować? Jakich sposobów używać? Namawiać do odwetu, oddania, walki o siebie? Jak rozmawiać, przekonywać, motywować? Kiedy najlepiej zacząć wychowanie do relacji społecznych? Kto powinien to zrobić? Matka? Ojciec? Nauczyciel? Słuchać młodych, niedoświadczonych? Przecież powinni czuć respekt przed dorosłym! • Muszą wiedzieć kto jest ważny w domu, w szkole… • Itd.. • • • • • • • A co na to „ONE”? ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Syn nawet zjadać posiłków nie chce z nami.. Lekceważy każdą naszą prośbę… Obraża się o wszystko…”boczy się”… Przeklina, ubliża innym… Nie mam żadnego wpływu na to co robi córka, nie rozumiemy się od dawna… ‐ Daliśmy sobie spokój. Nic już nie wyjdzie z naszych kontaktów.. ‐ Ani nigdy nie w domu. A kiedyś wołami trzeba było ją wypędzać na podwórko. Tak lubiła być w domu. Co się z nią stało? Wskazuje się na co najmniej dwa rodzaje zachowań dzieci wobec siebie 1. Dokuczanie sobie nawzajem bądź jednostronne, sprzeczki, bójki, zabór mienia, jego celowe niszczenie – brak regulacji/interwencji może prowadzić do wrogości, przemocy 2. Konkurowanie o uwagę wartościującą ze strony rodziców, nauczyciela, kolegi, w szczególności o ich uczucia. Brak wczesnej reakcji na te zachowania może prowadzić do brutalnej rywalizacji niszczącej, braku tolerancji Jak sobie radzić? Zakazywać? Porozumiewać się? • Demonstrować władzę • Rozmawiać, często i długo? rodzicielską za wszelka cenę? • Wspólnie określać zasady • Określać, jednostronnie, warunki współistnienia; nie wsłuchiwać się funkcjonowania i jasne w racje młodych ludzi? sankcje za ich łamanie. Dla • Odwoływać się do własnego życia? obu stron? • Nie szanować własnego zdania, • Włączać młodych ludzi w zmieniać zasady • Wymagać wdzięczności za rozwiązanie spraw wszystko rodzinnych, szkolnych? • Stosować szantaż emocjonalny • Nie dominować w sporze? Przestroga 1: Nadużywanie władzy dorosłych prowadzi do wytwarzania się mechanizmów obronnych takich jak: 1. 2. 3. 4. Opór, przekora, bunt, negacja – wynikiem walki dzieci o wolność, która w ich poczuciu została naruszona. Czynią to także dorośli. Złość, gniew, wrogość – dzieci, podobnie jak dorośli nie chcą być ustawiczne kontrolowane, chcą moc podejmować decyzje Przemoc, odwet, kontratak‐ to reakcje na zbyt daleko posunięty autorytaryzm. Reakcje te mogą być skierowane na zwierzęta rodziców, rodzeństwo, rówieśników, mogą prowadzić do aktów wandalizmu. Kłamstwo, ukrywanie emocji, uczuć, zaprzeczanie ich istnieniu – młody człowiek po poznaniu systemu wartości własnych rodziców odkrywa co mu wolno a co nie, co może a czego nie. Lawiruje pomiędzy kara i nagrodą. Nie mówią szczerze o problemach bo boją się kary 5. Obwinianie innych plotkowanie, oszukiwanie‐ prowadzi do psucia opinii dzieciom wyróżnianym, chęci pokazania siebie jako wartościowego człowieka 6. Dominowanie, komenderowanie, tyranizowanie‐ chęć panowania nad innymi z pozycji siły, przejmowanie wzorca rodzica autorytarnego, apodyktycznego 7. Przymus zwyciężania, niechętne uleganie‐ do takich zachowań prowadzi nadużywanie kar i nagród 8. Zawieranie sojuszów, organizowanie się przeciw rodzicom/nauczycielom‐ wynik doświadczania skuteczności stosowania siły w kontaktach. 9.Uległość, posłuszeństwo, poddanie się‐ to wynik bezwzględnego panowania dorosłych nad młodym człowiekiem, którzy ulegają ze strachu przez kara, najczęściej surowa, boja się być sobą, boją się wyrażania własnego zdania 10 .Wycofanie się, ucieczka z domu, ucieczka w świat marzeń, w gry komputerowe, książki, a także w narkotyki, używki, nadużywanie jedzenia, depresje. Przestroga 2: Brak „władzy” rodzicielskiej prowadzi do anarchii, rozluźnienia, wymykania się, oszustw… Co więc robić? • 1. Znaleźć „złoty środek” czyli zrównoważony system nagradzania i karania. • 2. Wypracować jasne dla wszystkich zasady/reguły zachowań • 3. Wypracować model kontroli zachowań wszystkich z otoczenia dziecka • 4. Ustalić hierarchię ważności osób i zadań, łącznie z dzieckiem. • 5. Przestrzeń życia dziecka musi być uporządkowana Dlaczego to ważne? 1. 2. 3. Wyznacznikiem zachowań jest rozwój człowieka – uczenie się uzależnione jest od fazy/ery tegoż rozwoju i naszych reakcji na zachowanie dzieci. Organizacja przestrzeni i czasu aktywności dzieci, aktywności wspólnej z nimi. Zachowań społecznych uczymy się będąc w grupie. W miarę stabilne, uzgodnione wpływy formacyjne Początek drogi…. Oto JA A tam? Kto to? Co to? Wszystko jest nowe, nieznane, Czasami ciekawe, kolorowe, czasami przerażające Co to jest? Dlaczego to się rusza? Gdzie jest mama? Dlaczego tam mnie boli…. Pierwsze badanie otoczenia Kodowane sa, na drodze zmysłowej, pierwsze twarze, osoby, ich reakcje; Pierwsze przyzwolenia, skarcenia, niezadowolenia Pierwsze skojarzenia słowa z czynem WARUNEK: spokój, cierpliwość, łagodność, mówienie do dziecka, co jest gwarancją bezpieczeństwa fizycznego i emocjonalnego Rozpoznawanie przyjemności, przykrości, bezpieczeństwa… Dobrze, że go mam, a on ma mnie… Pierwsze rozeznanie w warunkach bezpieczeństwa jako podstawa aktywności w grupie społecznej • 1. Rozpoznawanie powszechników emocji • 2. Rozpoznawanie niezmienników emocji • 3. Wstępna orientacja w wyznacznikach emocjonalności • Pierwsze niepokoje i lęki o odrzucenie, obojętność ze strony otoczenia Warunek? Stabilne wzory i wzorce Trudny krok „ku światu”…. Zyski egocentryzmu Lubię to, więc muszę to mieć • • • • • • • • • Nabycie orientacji w granicach własnej potrzeby posiadania Uczenie się komunikowania potrzeb własnych Nabywanie ogólnej orientacji w potrzebach innych ludzi (mama teraz nie może, bo…) Rozpoznawanie i wstępna klasyfikacja rzeczy i zjawisk na planie emocji Wstępny poziom kontroli skutków zachowań własnych, dla siebie, w grupie Pierwsze odczucia postępu w rozwoju – ja sama Pierwsze negacje Pierwsze pytania o świat WARUNEK: określanie granicy ingerencji w otoczenie‐ pokazywanie , przekonywanie, bycie razem, kontrola Ścieżki wrastania w grupę Od JA przez ONA/ONO –TY do MY/WY/ONI Pierwsze odczucia wartości własnej… Po to do przed‐szkola, do szkoły? Na pewno po to, by poznać nowych kolegów i nowe koleżanki • • • • • • Trudna sztuka porozumienia się Rozpoznawanie wyznaczników emocjonalności i racjonalności Rozpoznawanie reguł życia społecznego Kreślenie granicy własnej tożsamości – walka o miejsce i znaczenie w grupie Pierwsze doznania odrzucenia, przynależności, dominacji Pierwsze fiksacje‐ od matki WARUNEK: uznanie racji dziecka, rozważenie jej skutków, włączenie w poszukiwanie sposobów rozwiązania sytuacji. Pokazywanie racji innych Doświadczanie skutków segregacji, stygmatyzacji, wykluczania Trudny czas bycia innym, nowym, nieznanym dla… • Nadwrażliwość na własne cechy i właściwości • Wrażliwość na oceny ze strony innych • Poczucie inności, kompleksów, niepełnej wartości • Zakłócone poczucie bezpieczeństwa • Dążenie do sprostania wygórowanym oczekiwaniom rodziców, nauczycieli • WARUNEK: pokazywanie pozytywnych, mocnych stron dziecka, bez porównywania z innymi Ścieżki dorastania Dezintegracji czyli poszukiwania własnej odrębności, ważności, unikalności. Kolejny powód do niezgody… POTRZEBNY DIALOG/partnerstwo Mam to gdzieś…. • Pierwsze obrazy siebie jako człowieka wolnego, niezależnego • Kolejne negacje inności • Chęć pokazania własnej odrębności • Ucieczka w grupę‐ silne poczucie przynależności „do swoich”, brutalność wobec innych • Demonstracja siły – nieustępowanie chłopcom (potlacht)‐ swoista walka płci Chcemy być sobą!!!!!! Trudna sztuka wyodrębniania i przynależności jednocześnie Poczucie wartości „dla” • Okazywanie mądrości w rozwiązywaniu różnych spraw życiowych • Uzyskanie prawa głosu w sprawach społecznych • Potrzeba obecności w życiu rodziny, społeczności‐ demonstracja niezależności i spójności jednocześnie Czego oni ode mnie chcą? Przecież sami tacy byli… Skutki „burzy hormonów” Zakazany owoc…? Zrobię co będę chciał, bo kto mi przeszkodzi? Trudne sprawy okresu dorastania Odrębne identyfikacje, przeciwstawne ogólnie oczekiwanym‐ chęć pokazania własnej odrębności i dorosłości • integracja wewnętrzna / siebie‐ „drapieżna demonstracja” siły • Silne odczucie mocy rozwojowej • Odrzucanie świata dorosłych‐ poczucie siły w zmienianiu go • Wiązanie się bioklasą młodych • Jakich najprostszych, „podręcznych” sposobów używamy w sytuacjach konfliktu interesów dziecka i naszych? STRASZYMY Niezależnie od wieku i płci Jak się nie uspokoisz to…nie wiem co ci zrobię! Poskarżę ojcu jaka/jaki jesteś niegrzeczna/y i już on zrobi z Tobą porządek • Jak nie będziesz cicho to Cygan cię zabierze! • Jak nie będziesz grzeczny to zamknę cię samego w pokoju i wtedy się uspokoisz… • Oddam Cie do Domu Dziecka… • Nie dostaniesz prezentu, deseru… • Nie kocham cię, bo jesteś niegrzeczna… Straszymy nasze dzieci przerobieniem na marmoladę, na musztardę, piekłem, pasem, ciemnym kątem, babą jędzą, wyrośnięciem na języku pryzgla dużego jak piłka tenisowa, staropanieństwem, dziadem z worem, Bogiem, diabłem…nie‐kochaniem, rozwodem, odarciem ze skóry...śmiercią z powodu niejedzenia, ciężką chorobą matki, itd… Dlaczego? Z bezradności czy lenistwa douczenia się o sposobach radzenia sobie wychowawczego z dziećmi w różnym wieku? Najchętniej prowadzilibyśmy dzieci na „uwięzi” Co zatem trzeba wiedzieć, by porozumieć się z dziećmi? Niezależnie od tego czy się jest rodzicem, nauczycielem, obcym człowiekiem? A: Znać choć ogólnie cywilizacyjne uwarunkowania ich życia indywidualnego i społecznego, które wypełniają takie potrzeby jak: 1. Wspólnotowość/zespołowość działania 2. Szybka orientacja w zmiennych cechach usytuowania 3. Podejmowanie zadań ważnych nie tylko dla siebie 4. Orientacja na cele działania‐ złożone, niejasne i niepewne 5. Umiejętności komunikowania celów, potrzeb wspólnych 6. Przedsiębiorczość 7. Znajomość technik porozumiewania się i przekazu informacji. 8. Empatia, nadzieja na zmianę 9. Poczucie tożsamości społecznej 10. Przeciwdziałanie alienacji B: Wiedzieć ogólnie jakie są etapy uczenia się człowieka zachowań społecznych i każdy ma swoje uzasadnienie rozwojowe 1. Dzieciństwo wczesne ‐ orientacja egocentryczna – jest podstawą do wyodrębnienia się 2. Dzieciństwo średnie/szkolne ‐ orientacja socjocentryczna – jest podstawa do jednoczenia, integrowania się z innymi 3. Dzieciństwo późne i młodzieńczość/dorosłość ‐ orientacja allocentryczna, altruistyczna C: Wiedzieć, że doświadczanie społecznego zachowania możliwe są wyłącznie w grupie społecznej, kazde inne od siebie z uwagi na zmienność sytuacji społecznych, które tworzą ludzie w przestrzeni publicznej – żłobka, przedszkola, sklepu, ulicy….w przestrzeni prywatnej w rodzinie, możliwe jest gromadzenie doświadczeń emocjonalnych, bez których wejście w grupę może być utrudnione że mogą to być wzorce niekoniecznie oczekiwane przez dorosłych ale atrakcyjne dla młodych ludzi wiedzieć i przekazywać to dzieciom, że ludzie są różni, że mają różny system wartości Kilka wskazówek jak uczyć porozumiewania się? 1. Poświecić każdemu dziecku czas przeznaczony wyłącznie dla niego. 2.Nauczyc poproszenia zwrócenia na siebie uwagi w sposób konstruktywny. 3. Uznać indywidualność, niepowtarzalność dziecka, nie porównywać z innymi 4.Nauczyć dzieci dogadywania się z sobą przez pokazywanie skutecznych sposobów rozwiązania sytuacji konfliktowej 5. Przeorganizować przestrzeń, zweryfikować czas aktywności dzieci i własnej 6. Budować w sobie i w dziecku obraz dużych możliwości radzenia sobie w sytuacjach i przyjaznym nastawieniu na obecność drugiego czlowieka w jego przestrzeni. 7. Zaufać mu, ze potrafi sam znaleźć rozwiązanie 8. Zachować spokój i jasność w komunikowaniu zasad. 9. Nie nadużywać zakazów, poleceń, bowiem wywołują przede wszystkim opór 10. ……………………………………….. Etapy radzenia sobie z konfliktem u dzieci – model strategii 1. 2. 3. 4. Zebranie informacji o przyczynach konfliktu. Pomoc dzieciom w odnalezieniu źródła konfliktu, celu takiego zachowania. Poszukanie wspólnie, alternatywnych rozwiązań – zachęcanie dzieci do szukania, Wstępna ocena wyszukanych rozwiązań ‐nie krytykowanie propozycji dzieci, skoncentrowanie się na ich pomysłach 5. Podjecie rozmowy o rozwiązaniu‐ powracanie do ustaleń, notowanie innych pomysłów, nie wymaganie poprawności sformułowań ale samej istoty rozwiązania. Kilka pytań i możliwych odpowiedzi Dlaczego muszę jako rodzic/nauczyciel o tym rozmawiać z dziećmi? Czy nie mogę po prostu im powiedzieć/ nakazać, zarządzić co mają robić? Trzeba dlatego, że dziecko w ten sposób gromadzi doświadczenia, niezbędne do nabycia orientacji w różnorodności sposobów rozwiązywania konfliktów uczy się samodzielności w poszukiwaniu rozwiązań, uczestniczy w wyborach poznaje podstawowe klasyfikacje zachowań skutecznych‐nieskutecznych; przyjemnych i nieprzyjemnych; pomagających i szkodzących, nagannych i oczekiwanych jako pożądane; czyni to w kontakcie z pozytywnym wzorem (alter) rozpoznaje granice kontrolowania siebie (własnego sprawstwa, preferencji, odpowiedzialności) Dlaczego trzeba dziecku powtarzać rozwiązania? Dlatego, że 1) każda sytuacja z udziałem drugiego człowieka (brata, siostry, koleżanki, kolegi) jest inna; 2) każda sytuacja wywoływana jest innymi motywami/ celami; 3) dziecko skupia się głównie się na celu/motywach własnych; powtarzanie rozwiązania skierowuje jego uwagę na cele drugiego dziecka, uczestnika sytuacji; 4) przez powtarzanie następuje szybsze i efektywniejsze zapamiętywanie wzorców rozwiązań; 5) przez powtarzanie rozwiązań uczy się podejmowania decyzji Co zrobić gdy awantura „wybucha” między dwojgiem dzieci, z którym rozmawiać najpierw? 1) jeśli wiemy kto jest agresorem a kto jest ofiara – rozpocząć z agresorem trzymając za ręce ofiarę, co prowadzi do uspokojenia emocji; 2) zapytać o udział każdego z nich w sporze, a więc od czego się zaczęło? Wysłuchać obie strony. Zapewnić, ze obie sa ważne; 3) dać im szanse na określenie „wielkości” tego udziału w wywołaniu konfliktu; 4) odwołać się do własnych doświadczeń‐ co ja robiłam w takiej sytuacji; 5) sprowokować do znalezienia rozwiązania rozjemczego; 6) w podobnych sytuacjach powracać do wyboru rozwiązania skutecznego Jeśli dzieci kłócą się o zabawkę/inny przedmiot, czy powinno się im je odebrać? 1) jeśli nie można czegoś podzielić/rozdzielić trzeba ustalić kolejność korzystania; 2) można przejąć i zacząć wspólne z dziećmi ustalić zasady korzystania; 3) jeśli nie można inaczej – trzeba zabrać i zaproponować, by dzieci same się dogadały; 4) podsunąć inne rozwiązania. Zbyt kategoryczne zabranie wywołuje prawie zawsze opór a także uruchamia zachowania agresywne i przemocowe Jak radzą sobie dorośli? 1. Wypracowują własny styl relacji z dziećmi. 2. Czytając „uczą się” własnych dzieci i na tej podstawie zmieniają relacje. 3. Przejmują styl od własnych rodziców – bez namysłu nad konieczną zmianą Przykład wychowania : Am Chua, opisany w książce: Bojowa pieśń matki tygrysicy. Warszawa 2011 Twarde wychowanie z miłością i wyrozumiałością w tle Wysokie wymagania stawiane dzieciom Ograniczanie wyboru do sugerowanych przez rodziców Żelazna konsekwencja Czego nie pozwala swoim córkom: • • • • • • • • • • Nocować u koleżanek Bawić się u koleżanek/kolegów Występować w przedstawieniu szkolnym Narzekać że nie występują w przedstawieniu Oglądać TV i grać w gry komputerowe Wybierać samodzielnie zajęć pozalekcyjnych Dostawać inne stopnie niż najwyższej klasy Nie być najlepszymi w klasie, poza WF i teatrem Grać na innym instrumencie niż pianino lub skrzypce Nie grać na pianinie lub skrzypcach Przykłady zachowań matki wobec dziewczynek 1. Opis gry na skrzypcach: Gdy 7‐ latka nie była w stanie nauczyć się nowej melodii, Chua zmusiła ja do gry aż do późnego wieczoru‐ bez przerw na ubikację, posiłek, picie i groźbami, że jeśli się nie nauczy, jej domek dla lalek wyląduje w Armii Zbawienia, a przyszłe święta odbędą się bez prezentów. Az nagle córka zaskoczyła‐ i zadowolona zagrała wymagana ćwiczeniami melodię kilka razy bez żadnego przymusu. Stwierdziła z radością, że przecież to łatwe…. 2. Matka odrzuciła podarowana jej przez jedna z córek laurkę stwierdzając: Nie chcę jej. Oczekuję, że dostanę rysunek, w który włożysz więcej pracy. Należy mi się cos lepszego więc tej nie przyjmę Psychologiczne argumenty za: 1. Wystawianie dziecka na próby i zmuszanie do pokonywania trudności uczy życia w świecie pełnym wyzwań, hartuje wobec przeciwności 2. Nie należy wpajać dzieciom przeświadczenia o ich genialności, mądrości w każdym zakresie działania. Dziecko gubi się w systemie ważnych i mniej ważnych zadań i możliwości ich wykonania. Przekonywać trzeba do ciężkiej pracy nad sobą 3. Praktyka, ćwiczenie prowadzi do doskonałości. Ćwiczenie czyni mistrza (R.Wagner) 4. Jasne komunikaty pochodzące z otoczenia orientują dzieci w systemie wymagań, działają na bezpieczeństwo. 5. Wyrażanie emocji, uczuć po zakończonym działaniu/zadaniu równoważy dziecko Argumenty przeciw: • • • • Nie ma akceptacji na poniżanie dziecka Nie wolno stosować szantażu Nie ma zgody na poniżanie Nie można zaakceptować grożenia zaboru zabawek, prezentów Kontrowersyjna mama tygrysica Amy Chua, Wojenna pieśń matki tygrysicy Literatura wyjściowa:
