Przykład

Transkrypt

Przykład

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
WYKŁAD 5
retoryczne postaci nazw
podział logiczny, klasyfikacja
zdanie
1
W praktyce prawniczej, dziennikarskiej (i nie tylko) mamy do czynienia z
konstrukcjami nazw (i zdań), tworzonymi w celu realizacji pewnych zabiegów
retorycznych. Niektóre konstrukcje są błędne z logicznego punktu widzenia lub tylko
niezręczne, choć ta ich wadliwość bywa zamierzona.
2
Oksymoron nazwowy - to nazwa złoŜona, której znaczenia (zakresy) części składowych
wykluczają się. Innymi słowy, nie istnieje interpretacja ustalająca znaczenie (zakres) nazwy
złoŜonej.
nazwa złoŜona
(oksymoron nazwowy)
kwiat paproci
łabędzi śpiew
specjalista ogólny
demokratyczny uzurpator
plus ujemny
większa połowa
profesor bez magisterium
argument(y) funktora
(nazwa prostsza)
kwiat
śpiew
specjalista
uzurpator
plus
połowa
profesor, magisterium
3
funktor
(główny nazwotwórczy)
paproci
łabędzi
ogólny
demokratyczny
ujemny
większa
bez
Pleonazm - to nazwa złoŜona, której suma treści jej części składowych zawiera powtórzenia lub
cechy znaczeniowo nieistotne (itp. główny funktor nazwowy ma znaczenie pokrywające się lub
nadrzędne wobec znaczenia swojego argumentu).
nazwa złoŜona
(pleonazm nazwowy)
lekarz medycyny
profesor z maturą
plus dodatni
cofanie się wstecz
rozkrojenie na dwie połowy
zdanie zawsze prawdziwe
argument funktora
funktor
lekarz
profesor, maturą
plus
cofanie się
rozkrojenie, (dwie) połowy
prawdziwe
medycyny
z
dodatni
wstecz
na
zawsze (konieczny
komentarz)
4
Akronim - nazwa utworzona z pierwszych liter części nazwy złoŜonej.
nazwa pełna
Kodeks postępowania karnego
Trybunał Konstytucyjny
Związek Białorusi i Rosji
WyŜsza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna
nazwa pisana
k.p.k., kpk, KPK
TK
ZbiR
WSHE
5
nazwa mówiona
kapeka
teka
zbir
wueshae
Abrewiacja - postać skrócona nazwy prostej lub części nazwy złoŜonej.
nazwa
prawo konstytucyjne
matematyka
geografia
dzienne wynagrodzenie
robocze kalosze
robocze obuwie filcowe
męŜczyzna „preferujący ubranie sportowe”
kibic-chuligan
abrewiacja
konsta
matma
gegra
dniówka
gumaki
filcy
dres
kibol
6
Zbitka nazewnicza - nazwa będąca jakąś postacią skróconą utworzoną, od pierwszych liter lub
od fragmentów części nazwy złoŜonej.
nazwa
funkcjonariusz StraŜy Ochrony Kolei
członek partii chrześcijańsko-demokratycznej
rolnik zatrudniony w fabryce, na kolei, itp.
godzina pracy
ciasto z jabłkami
zwierzę odŜywiające się wyłącznie roślinami
zbitka nazewnicza
sokista
chadek
chłoporobotnik
roboczogodzina
jabłecznik
roślinoŜerca
7
Nazwa hybrydalna - zbitka nazewnicza utworzona od słów pochodzących z róŜnych języków.
zbitka nazewnicza
oberprokurator
hiperpoprawny
ex-Ŝona
super-zdrowy
pseudo-kibic
luknąć
8
Słowo-wytrych - tworzony doraźnie nowotwór językowy.
słowo-wytrych
wichajster (Wie heißt er?)
tegowanie (tegować, wytegować)
kopśnięcie (kopsnąć)
rudolfienie (rudolfić)
fanfolenie (fanfolić)
fąfolenie (fąfolić)
bazgrotanie (bazgrotać)
9
Funkcje wypowiedzi
- opisowa - obiektywne stwierdzenie opisujące dany stan rzeczy. Przykład 1. TVN jest najbardziej
obiektywną i wiarygodną stacją telewizyjną w Polsce !☺! . Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” +
odpowiedni akcent.
- ekspresywna - danie wyrazu swoim przeŜyciom jakiegoś rodzaju. Przykład 1. „Spadaj na drzewo!”
Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu.
- sugestywna (impresywna) - jest bodźcem do określonego działania odbiorcy komunikatu. Przykład 1.
„Jedź wolniej!” Przykład 2. „Moja siostra zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu
sugerujące, Ŝe coś naleŜy uczynić.
- performatywna - dokonuje się stworzenia (zaistnienia) pewnego faktu o charakterze umownym.
Funkcja ta jest spełniona tylko w określonym kontekście: osoby, miejsca, czasu. Przykład 1.
Ustanowienie normy przez prawodawcę. Przykład 2. Sentencja wyroku. Przykład 3. „Moja siostra
zachorowała” + odpowiedni akcent, ton i siła głosu sugerujące, Ŝe zaistniał stan rzeczy mający pewne
skutki.
- prezentacyjna - wypowiedź swoją postacią zdradza (pośrednio informuje) o cechach osoby ją
formułującej. Przykład 1. uŜycie „nie umią” świadczy o braku wykształcenia. Przykład 2. uŜycie
„angielka” na określenie bułki w Poznaniu świadczy o osobie starszej, a w Łodzi nie informuje o
wieku. Przykład 3. „[wyciszenie] moja [wyciszenie] siostra [wyciszenie] zachorowała [wyciszenie]” +
odpowiedni akcent (ew. chrypka ☺ ) świadczy o menelstwie.
10
Kłamstwo, to komunikat (przekaz informacji) niezgodny ze stanem przekonań nadawcy
komunikatu, nadany mimo faktu, iŜ odbiorca komunikatu oczekiwał od nadawcy przekazu
zgodnego ze stanem przekonań nadawcy.
Dwa na ogół zaskakujące przykłady kłamstwa, podane przez Paula Ekmana:
Przykład 1 (nie-kłamstwa mimo, iŜ jest to wypowiedź niezgodna z przekonaniem nadawcy)
A - Powiedz, kochasz mnie? Bo sobie coś zrobię!
B - Bardzo cię kocham.
[B nie kłamie, bo jego wypowiedź nie spełnia drugiego warunku definicji kłamstwa]
Przykład 2 (kłamstwo mimo, iŜ nikt niczego nie powiedział)
Jeśli rozmowa człowieka osadzonego w areszcie z jego adwokatem jest nagrywana, to ma tu
miejsce kłamstwo (bez słów), gdyŜ postępowanie takie jest zakazane, a zatem osadzony oraz
jego adwokat mogą przypuszczać, Ŝe nie ma ono miejsca. Chcieliby o tym wiedzieć (chcieliby
znać prawdę), ale nikt im tego nie powiedział.
11
Podział to rozdzielenie na części zbioru w sensie dystrybutywnym.
Przykład.
Rozdzielenie danej grupy ludzi na podgrupy.
Rozdzielenie dowodów rzeczowych na grupy określonego typu.
Partycja to rozdzielenie na części zbioru w sensie kolektywnym (mereologicznym).
Przykład.
Rozdzielenie gruntu (obszaru ziemi) na części.
WyróŜnienie części ciała w człowieku.
12
Podziałem logicznym pojęcia A jest zbiór pojęć podrzędnych względem pojęcia A,
wzajemnie rozłącznych i takich, Ŝe suma ich zakresów jest identyczna z zakresem dzielonego
pojęcia A. [Ajdukiewicz]
Podział logiczny zbioru A jest to rodzina wzajemnie rozłącznych podzbiorów zbioru A taka,
Ŝe suma (uogólniona) tych podzbiorów jest równa zbiorowi A. [rozumienie matematyczne]
Podział logiczny zakresu nazwy niepustej A jest to rodzina wzajemnie rozłącznych zbiorów
będących zakresami nazw podrzędnych względem nazwy A, i takich, Ŝe ich suma (uogólniona)
jest równa zakresowi nazwy A. [rozumienie tradycyjne]
Zatem, podział zakresu nazwy niepustej A jest logiczny, jeśli jest:
1. adekwatny (wyczerpujący, zupełny), czyli kaŜdy desygnat dzielonej nazwy A jest desygnatem,
którejś z nazw podrzędnych tworzących podział.
2. rozłączny, czyli nie istnieje obiekt będący desygnatem dwóch nazw podrzędnych wobec A,
naleŜących do podziału.
Członami podziału nazywamy podzbiory (ew. pojęcia) tworzące podział.
13
Przykład (zgodny z definicją Ajdukiewicza)
Podziałem logicznym pojęcia „liczba naturalna” jest zbiór pojęć: {„liczba naturalna mniejsza od
10”, „10”, „liczba naturalna większa od 10”}.
Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku adekwatności pojęcia „liczba
naturalna” jest zbiór pojęć {„liczba naturalna mniejsza od 10”, „10”, „liczba naturalna większa
od 11”}.
Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku rozłączności pojęć „liczba
naturalna” jest zbiór pojęć {„liczba naturalna mniejsza od 10”, „liczba naturalna większa od 8”}.
człony podziału
Przykład (tradycyjny, takŜe matematyczny)
Podziałem logicznym zbioru liczb naturalnych jest rodzina zbiorów:
{n∈N: n < 10}, {10}, {n∈N: n > 10}.
itd.
Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku adekwatności zbioru liczb
naturalnych jest rodzina zbiorów: {n∈N: n < 10}, {10}, {n∈N: n > 11}.
Podziałem nie-logicznym ze względu na brak spełnienia warunku rozłączności zbioru liczb
naturalnych jest rodzina zbiorów: {n∈N: n < 10}, {n∈N: n > 8}.
14
Zasada podziału to kryterium według którego dokonuje się podziału.
Przykład.
Podział studentów UŁ ze względu na kierunek, na którym studiują (nierozłączny).
Podział studentów UŁ ze względu na to, czy kierunek na którym studiują jest humanistyczny,
czy przyrodniczy.
Podział dychotomiczny (dwudzielny) to taki, którego zasada podziału jest wyznaczona
przez jakieś jedno kryterium K: jego spełnienie wyznacza jedną klasę podziału, zaś
niespełnienie, drugą klasę podziału.
Wniosek:
Podział dychotomiczny jest podziałem logicznym, gdyŜ jego
- adekwatność wynika z prawa wyłączonego środka p ∨ ¬p,
zaś
- rozłączność z zasady niesprzeczności ¬(p ∧ ¬p).
[proszę nie uŜywać nazwy „zasada sprzeczności”]
15
Przykład 1.
Podział studentów UŁ ze względu na to, czy studiują na kierunku prawo, czy nie (dość kiepski
podział, bo poza prawem są studenci bardzo wielu, bardzo róŜnych kierunków).
Zatem, lepszy były podział na studentów prawa, administracji, polityki społecznej, matematyki,
informatyki, fizyki, chemii, filologii polskiej, filologii angielskiej, itd. (tu naleŜałoby wymienić
wszystkie kierunki na UŁ).
Determinanda (podstawa podziału), to cecha ogólna (mająca odmiany lub mogąca przyjmować
róŜne wartości) ze względu na którą dokonujemy podziału (w powyŜszym przykładzie jest nią
kierunek studiów).
Determinantami są przypadki podpadające pod determinandę (jej odmiany lub wartości jakie
moŜe przyjmować) (w powyŜszym przykładzie są nimi konkretne kierunki studiów: prawo,
administracja, polityka społeczna, matematyka, itd.).
Przykład 2.
Podział ludzi ze względu na wykształcenie: wyŜsze, średnie, podstawowe, brak wykształcenia.
16
Warunki pozalogiczne podziału:
Warunek pragmatyczny podziału jest spełniony wówczas, gdy podział umoŜliwia osiągnięcie
celu w jakim został przeprowadzony.
Warunek naturalności (ze względu na pewien punkt widzenia) podziału jest spełniony wówczas,
gdy obiekty naleŜące do tych samych członów podziału są pod jakimś istotnym względem do
siebie bardziej podobne, niŜ obiekty naleŜące do róŜnych członów podziału. Podział, który nie
jest naturalny nazywamy podziałem sztucznym.
Naturalność podziału to kategoria względna, zaleŜna od punktu widzenia.
Przykład (Ziembiński)
Podziałem naturalnym moŜe być taki, w którym akta spraw cywilnych procesowych zostały
podzielone na sprawy eksmisyjne, alimentacyjne, odszkodowawcze itd.
Podział sztuczny, to taki, w którym akta spraw są podzielone ze względu na parzystość lub
nieparzystość liczby pod którą figurują w repertorium. (cel = równe rozdzielenie pracy między
dwóch sędziów).
17
Klasyfikacja (wielostopniowy podział logiczny) to podział logiczny, którego przynajmniej
jeden z członów został poddany podziałowi logicznemu.
Przykład.
studenci
Wydziału Prawa i Administracji
studenci kierunku prawo
studenci 1. roku
studenci 2. roku
studenci 3. roku
studenci 4. roku
studenci 5. roku
studenci kierunku administracji
studenci 1. roku
studenci 2. roku
studenci 3. roku
studenci 4. roku
studenci 5. roku
18
studenci kierunku polityki społecznej
studenci 1. roku
studenci 2. roku
studenci 3. roku
studenci 4. roku
studenci 5. roku
Szczególnym przypadkiem klasyfikacji jest podział skrzyŜowany, czyli piętrowy podział
dychotomiczny mający tę własność, Ŝe kaŜdy kolejny podział dychotomiczny jest zastosowany
do kaŜdego członu ostatnio przeprowadzonego podziału dychotomicznego.
Wniosek.
Kolejność przeprowadzenia podziałów w klasyfikacji nie ma znaczenia - wynik końcowy
(ostateczne człony klasyfikacji) jest ten sam.
zbiór dzielony
A
A,B
A,B,C
A,B,nie-C
nie-A
A,nie-B
A,nie-B,C
A,nie-B,nie-C
nie-A,B
nie-A,B,C nie-A,B,nie-C
19
nie-A,nie-B
nie-A,nie-B,C nie-A,nie-B,nie-C
Gdy nie moŜna przeprowadzić podziału przydatna bywa typologia.
Typologia to grupowanie przedmiotów ze względu na ich podobieństwo do określonych
egzemplarzy wzorcowych zwanych typami. Typologia nie musi spełniać, ani warunku
adekwatności, ani rozłączności, lecz warunki:
- niepustości całości dzielonej
oraz
- rozłączności egzemplarzy wzorcowych (typów) według których dokonuje się typologii.
Przykład.
Zaliczenie określonych budowli do danych stylów w architekturze (raczej nie spełnia warunku
adekwatności podziału).
20
Zdanie
DEF. Zdanie w sensie logicznym to wyraŜenie posiadające wartość logiczną.
[zła definicja]
Zdanie jest obiektem i jako takie nie podpada pod kryterium prawdy i fałszu. Wartości
logicznej nie posiada, ani napis, ani dźwięk, lecz sąd wydany, czyli przekonanie (ew.
wypowiedzenie).
Jednak w celu uproszczenia rozwaŜań, często stosuje się powyŜszą definicję.
21
Uwaga 1.
Wartość logiczna ma charakter obiektywny, czyli niezaleŜny od poglądów człowieka.
Jeśli osoba A wierzy w prawdziwość sądu S, zaś osoba B wierzy w fałszywość tego
samego sądu S, to nie znaczy, Ŝe sąd S jest raz prawdziwy a raz fałszywy!
Sytuacja ta świadczy o tym, Ŝe prawdziwe są dwa następujące sądy:
„osoba A wierzy w prawdziwość sądu S” oraz
„osoba A wierzy w fałszywość sądu S”.
Uwaga 2.
Podobnie jest z nieznajomością wartości logicznej sądu. Sąd ma wartość logiczną
nawet wtedy, gdy nikt z ludzi jej nie zna.
„Bóg istnieje”
„Bóg nie istnieje”
KaŜdy z tych sądów ma jakąś wartość logiczną (przy określonym znaczeniu słowa
„Bóg”) chociaŜ nikt z Ŝyjących ludzi nie zna Ŝadnej z tych wartości.
[patrz spór realistów z antyrealistami dotyczący epistemiczności/nieepistemiczności pojęcia
prawdy - paradoks Fitcha, znany jako paradoks poznawalności: „wiemy, Ŝe q jest sądem
prawdziwym, którego prawdziwość jest jednak dla nas nieznana”]
22
Uwaga przykra.
W dalszym ciągu, dostosowując się do licznych podręczników, będziemy mówili o
prawdziwości/fałszywości zdań, przemilczając kwestię sądu.
Pamiętajmy jednak (takŜe na egzaminie!), Ŝe to sąd ma wartość logiczną, a nie zdanie.
23
Zdanie złoŜone to zdanie, którego częścią właściwą jest inne zdanie (równowaŜnie: to
zdanie, które zawiera funktor zdaniotwórczy od argumentu/ów zdaniowych).
Zdanie proste, to zdanie, które nie jest złoŜone. (dychotomiczne definiowanie)
Przykład.
zdanie proste:
„18-go listopada 2008 roku studenci prawa mają wykład z logiki”
zdanie złoŜone:
„Prawdą jest, Ŝe 18-go listopada 2008 roku studenci prawa mają wykład z logiki”
(jest to tzw. asercja - patrz wykład wcześniejszy)
funktor zdaniotwórczy od argumentu zdaniowego
24
Zdanie analityczne, to zdanie którego wartość logiczna wynika, albo ze znaczenia
uŜytych w nim słów, albo ze struktury zdania (kształtu). [inaczej niŜ u Ziembińskiego]
Zdanie syntetyczne, to zdanie niebędące zdaniem analitycznym.
Przykłady.
zdania analityczne:
„Woda wrze w stu stopniach Celsjusza”
„Jeśli Jan jest wyŜszy od Pawła, to Paweł jest niŜszy od Jana”
„jeśli a = b, to b = a”
„jeśli a = b, to b ≠ a”
„Kwadrat ma trzy boki”
„Krasnoludki istnieją lub [krasnoludki] nie istnieją”
„Jeśli krasnoludki istnieją, [krasnoludki] to istnieją”
zdania syntetyczne:
„10-go listopada padał w Łodzi deszcz”
„Trawa ma kolor zielony”
„Jeśli deszcz pada, to ulice są mokre”
25
Szczególnym przypadkiem zdania analitycznego jest zdanie wewnętrznie
kontradyktoryczne, czyli takie które jest fałszywe, albo na mocy znaczenia uŜytych w
nim słów, albo na mocy jego struktury.
Przykłady.
„Słońce świeci i nieprawda, Ŝe [słońce] świeci”
„a ≠ a”
„jeśli a = b, to b ≠ a”
„Kwadrat ma trzy boki”
„Jeśli Jan jest wyŜszy od Pawła, to Paweł jest wyŜszy od Jana”
26
Podział na zdania analityczne i syntetyczne był w historii myśli ludzkiej pojmowany bardzo
równie.
Platon:
analityczne - wiedza pewna (konieczna) o ideach,
syntetyczne - wiedza przygodna o faktach zmysłowych.
Arystoteles:
analityczne - orzekanie na podstawie znajomości istoty,
syntetyczne - orzekanie nie mające takiej podstawy.
Hume:
analityczne - prawdy o ideach wytworzonych przez umysł,
syntetyczne - prawdy o faktach.
Leibniz:
analityczne - prawdy waŜne we wszystkich moŜliwych światach,
syntetyczne - prawdy waŜne tylko w niektórych światach.
Kant:
analityczne - sądy, których orzecznik zawiera się w podmiocie,
syntetyczne - sądy nie spełniające tego warunku.
Poincare:
analityczne - zdania przyjęte na podstawie konwencji i zdania z nich wynikające,
syntetyczne - zdania przyjęte doświadczalnie.
27
Klasyczny rachunek zdań
RozwaŜania ograniczymy do zdań prostych oraz złoŜonych, w których występują
wyłącznie spójniki ekstensjonalne.
Problem na ćwiczenia: rozpoznawanie struktury zdania, czyli zapis symboliczny
zdania złoŜonego.
Przykład 1.
Z1: Jeśli deszcz pada, to naleŜy załoŜyć płaszcz i [naleŜy] zabrać parasol lub nie
[naleŜy] wychodzić z domu.
Symbole zdań prostych występujących w Z1:
p - deszcz pada
q - naleŜy załoŜyć płaszcz
s - naleŜy zabrać parasol
t - naleŜy wychodzić z domu
Z1 = p → ((q ∧ s) ∨ ¬t
28
Przykład 2.
Z2: Jeśli świat nie jest wieczny, to nie ma on końca o ile ma początek.
p - świat jest wieczny
q - świat ma koniec
s - świat ma początek
Z2 = ¬p → (s → ¬q)
Przykład 3.
Z3: Prawdą jest przynajmniej jedno z dwóch stanowisk, albo świat nie jest wieczny
będąc stworzonym, albo jest wieczny nie będąc stworzonym.
q - świat jest stworzony
Z3 = (¬p ∧ q) ⊥ (p ∧ ¬q)
29
Przykład 4.
Z4: W przypadku, gdy świat nie jest wieczny, nie ma początku lub końca.
q - świat ma początek
s - świat ma koniec
Z4 = ¬p → (¬q ∨ ¬s)
Przykład 5.
Z5: Dusza nie umiera wraz z ciałem, o ile z faktu, Ŝe nie jest odwieczna wynika, Ŝe
umiera wraz z ciałem lub Ŝe nie jest wieczna.
p - dusza umiera wraz z ciałem
q - dusza jest odwieczna
s - dusza jest wieczna
Z5 = (¬q → (p ∨ ¬s)) → ¬p
30
Przykład 6.
Z6: Jeśli dusza nie umiera wraz z ciałem lub nie jest odwieczna, to jeŜeli nie jest
wieczna, to zarazem umiera wraz z ciałem i nie jest odwieczna.
p - dusza umiera wraz z ciałem
q - dusza jest odwieczna
s - dusza jest wieczna
Z6 = (¬p ∨ ¬q) → (¬s → (p ∧ ¬q))
[Zdania w powyŜszych przykładach nie wyraŜają Ŝadnego przemyślanego stanowiska, a podane są jedynie
dla przećwiczenia zapisu symbolicznego zdań sformułowanych w języku naturalnym]
31
Tautologią jest schemat zdaniowy, który przy kaŜdym podstawieniu staje się zdaniem
prawdziwym.
Prawdą logiczną jest zdanie, którego schematem jest tautologia.
32

Przykład

Transkrypt

Podobne dokumenty

wyklad z logiki 1

stołek barowy dobre

łysy obraz

nazwa palca ręki

Wykaz zabytków wpisanych do rejestru

II Wojna Światowa oczami Niemca i Polaka

REGULAMIN Amatorskiej Gimnazjalnej Ligii Piłki Siatkowej

Zdanie. Zaprzeczenie zdania