Wybrane narzędzia internetowe jako wsparcie dydaktyki szkolnej w

Izabela Rudnicka
[email protected]
Ośrodek Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów
Warszawa
Wybrane narzędzia internetowe jako wsparcie dydaktyki szkolnej
w kształceniu kompetencji medialnych
Informacja nie stanowi potencjału człowieka, który nie potrafi jej wykorzystać,
spożytkować. Jedynie umiejętności połączenia wielu różnych danych, wykorzystanie ich
w codziennym życiu, skonfrontowanie z innego rodzaju informacjami umożliwia
zaklasyfikowanie danej informacji jako tej, która poszerza wiedzę jej posiadacza.
[Nowina Konopka, 2006]
Społeczeństwo informacyjne to pojęcie kluczowe, niezbędne do zrozumienia
współczesnej cywilizacji. Niezwykle dynamiczny rozwój technologii informacyjnych
spowodował, że przełamane zostały bariery, które wydawały się nie do pokonania.
Przestały mieć znaczenie ograniczenia związane z odległością, czasem i miejscem,
a kontakt z ludźmi – w każdym niemal miejscu – nie sprawia większego problemu.
Rosnące znaczenie technologii w życiu generacji „cyfrowych” uczniów jest sygnałem,
że wykorzystanie nowych technologii w szkole powinno wychodzić poza obszar pracowni,
dostosowując się do nowych potrzeb edukacyjnych. Nauczanie oparte jedynie na
przyswajaniu wiedzy – treści zawartej w podręcznikach lub nośnikach elektronicznych
nie odpowiada obecnym potrzebom. Konieczne stało się ciągłe aktualizowanie informacji.
Wymogi współczesnego świata, dynamika zmian na niezwykłą skalę sprawiają, że
poszukiwane są alternatywne formy przekazu wiedzy. Rozwój technik multimedialnych,
poprzez możliwość symulacji zjawisk, obraz skojarzony z dźwiękiem oraz tekstem
zwiększają praktyczne zastosowanie i wykorzystanie ich w procesie dydaktycznym. Poza
zorganizowanymi formami nauczania Internet jest pomocą w procesie samokształcenia.
Współczesny rynek pracy wymaga coraz większej wiedzy, szybkiego zdobywania,
przetwarzania i wykorzystywania nowych informacji, umiejętności posługiwania się
nowoczesnymi narzędziami i rozwiązaniami technologicznymi [Olczak, 2009].
Podstawą kształcenia jest młody człowiek i jego potrzeby. Związane są one
z poszukiwaniem informacji, a co za tym idzie – wiedzy, rozwiązywaniem problemów,
rozwojem intelektualnym i emocjonalnym, a tym samym tworzeniem podstaw własnej
przyszłości. Obok innego postrzegania wprowadzanych treści, a także nowych metod
zmieniających się wraz ze zmianami technologicznymi, ważne jest wytyczenie właściwych
celów strategicznych. Tylko holistyczne rozumienie procesu dydaktycznego funkcjonujące
w obrębie szkoły XXI wieku, może wpłynąć na skuteczne jego oddziaływanie na uczniów.
Punktem wyjścia potrzebnych zmian są cele zgodne z potrzebami ery informacyjnej.
Zasadniczym celem jest kształcenie określonych kluczowych umiejętności, ważnych
z punktu widzenia całożyciowej edukacji [Furgoł, Hojnacki, 2009]. Coraz częściej pojawia
11
się pytanie – jak stosować nowoczesne technologie w nauczaniu? Obawy przed podjęciem
nowego wyzwania istnieją niezależnie od nauczanego przedmiotu. Stosowanie
nowoczesnych środków dydaktycznych wymaga zmian w mentalności i sposobie myślenia
nauczyciela, będącego najważniejszym ogniwem procesu edukacyjnego. Z komputerem
i Internetem jest związana nasza przyszłość, odpowiednie przygotowanie do korzystania
jest najważniejszym zadaniem na najbliższe lata. Kompetencje kulturowe i umiejętność
posługiwania się Internetem stanowią bardzo istotny, zwłaszcza dla pedagoga wymiar
cyfrowego podziału. W dobie szybkiego i nieustannego rozwoju świata, umiejętność
ustawicznego kształcenia się decyduje o sukcesie zawodowym i osobistym [Morbitzer,
2007].
Nauczycielom poszukującym nowych możliwości zainteresowania uczniów
omawianym tematem, także tych, o szczególnych potrzebach edukacyjnych, przychodzą
z pomocą nowe technologie. Dzięki ich wykorzystaniu, nie tylko podtrzymują
zainteresowanie nauką, ale pobudzają do kreatywności i zaangażowania w tworzenie
nowych form poznawania wiedzy, motywując do twórczego działania. Internet, dzięki
swym zasobom daje możliwość przygotowania i przeprowadzenia zajęć na każdy temat.
Rozwiązania w zakresie wykorzystania licznych narzędzi dostępnych w Internecie mogą być
bardzo różne – dostosowane do tematu, poziomu umiejętności uczniów, sprawności
technicznych nauczycieli. Powinny być one jednak podporządkowane osiąganiu celów
dydaktycznych. Edukacja ma dostarczać dopowiedzi nie tylko na pytanie „jak się posługiwać
konkretnym narzędziem”, ale przede wszystkim „po co go stosujemy”, i „ jak racjonalnie dla
dobra własnego i innych ludzi wykorzystywać narzędzie” [Morbitzer, 2007].
Ogromny zasób narzędzi dostępnych w Internecie poszerza możliwości
technologiczne, zmieniając formy pracy, uzupełniając dotychczasowe doświadczenia
o nowe metody nauczania. Nauczyciele zainteresowani ich wykorzystaniem, poszukują
pomocy najbardziej odpowiednich dla własnych działań, kładąc nacisk na wykorzystanie
narzędzi typu free – bezpłatnych, ogólnodostępnych serwisów społecznościowych,
wspomagających nie tylko pojedyncze działania czy tematy, ale również grupowe
konstruktywistyczne projekty edukacyjne. Dzięki łatwej, powszechnej dostępności, zawsze
aktualnych danych, największy potencjał mają narzędzia Web 2.0. Jest to ta część
Internetu, która opiera się na tworzeniu treści przez użytkowników Internetu, współpracy
między nimi, współdzieleniu się zasobami. Poza gotowymi materiałami, daje możliwość
publikowania własnych. Ponadto pozwala na interakcje między odbiorcami i twórcami. Web
2.0 ma charakter społecznościowy i proponuje nowe podejście do praw autorskich
– jako miejsce dzielenia się z innymi, na zasadzie wolnych licencji (o różnych poziomach
dostępności i wykorzystania), daje dostęp szerszemu odbiorcy. Podstawowe możliwości
udostępniane przez serwisy Web 2.0 są bezpłatne. Strony internetowe, blogi, aplikacje,
oprogramowanie – zmieniają się każdego dnia. Nadążanie za nowinkami, przy ich
jednoczesnym wykorzystaniu nie jest możliwe bez współpracy i wsparcia. Poza
poszukiwaniem w sieci nowości, warto pamiętać, że nawiązywanie kontaktów z innymi
nauczycielami – dzielenie się pomysłami, już odkrytymi nowymi zasobami, czy
rozwiązaniami – jest dla nauczyciela ważne w codziennej pracy, gdyż wykorzystanie
nowych technologii jest istotnym elementem edukacji.
12
Wybrane formy Web 2.0
Wiki – oprogramowanie umożliwiające współpracę wielu użytkowników przy
tworzeniu treści internetowych (Media Wiki, Encyklopedia Wikipedia). Serwis wetpaint.com
pokazuje możliwości wykorzystania tych narzędzi podczas zajęć lekcyjnych, podaje też
przykłady zajęć i grupowych prezentacji.
Blogi – strony internetowe tworzone w trybie WYSIWYG bez konieczności
znajomości sztuki webmasterskiej, na których można zamieszczać treści zapisane
w rożnych formatach, a następnie udostępniać je przez Internet wybranej grupie osób lub
wszystkim w sieci. Dając możliwość publikowania tekstu, prezentacji, zdjęć, filmów, a także
podcastów i wideocastów w prosty i szybki sposób otwierają drogę dla nauczycieli
humanistów, do wykorzystania w prezentowaniu własnych zagadnień, cykli tematycznych
i całych projektów. Stronę taką może jednocześnie współtworzyć wielu autorów (grupa
nauczycieli, klasa, koło zainteresowań, klub filmowy itp.). Blogi to narzędzie dotąd chętnie
wykorzystywane przez osoby prywatne, instytucje i stowarzyszenia. W ostatnich latach
coraz większy procent stanowią blogi edukacyjne. Jest to ten rodzaj blogów, który pobudza
do aktywności twórców i odbiorców – inspiruje ciekawe działania edukacyjne,
w zagadnieniach trudnych do omówienia, czy realizacji na normalnych zajęciach. Poprzez
interaktywne narzędzia, aplikacje i programy zamieszczane na blogach, jest atrakcyjną
i skuteczną metodą wpływającą na podnoszenie kompetencji medialnych, zarówno uczniów,
jak i nauczycieli. Tak popularne na stronach witrynach fora dyskusyjne, tu zastąpione
są możliwością komentarzy, co ułatwia kontakt z indywidualnym odbiorcą lub grupą
współtworzącą projekt.
Albumy fotograficzne w sieci – dotyczą podstawowej obróbki zdjęć cyfrowych i ich
publikacji w Internecie. Dzięki kreatorom krok po kroku możliwe jest tworzenie galerii zdjęć.
Zdjęcia można edytować za pomocą podstawowych efektów – jasność, kontrast, nasycenie,
itd., dodawać tekst i obrazki. Wśród nich najbardziej popularny i przyjazny użytkownikowi
Picasa Web Albums – serwis internetowy uruchomiony przez Google, jako produkt
siostrzany programu Picasa, umożliwiający publikację w Internecie albumów zdjęć
cyfrowych i plików wideo. Dzięki galeriom Picasa Web Albums każda, nawet najmniejsza
placówka ma szansę zaistnienia na szerszym forum. Każdy przedmiot może być
zilustrowany graficznym albumem tematycznym. Szczególnie przydatny w realizacji cykli
tematycznych i projektów przedmiotów humanistycznych, w połączeniu z bloggerem
dostępnym w programie, stanowi doskonale narzędzie na każdym etapie edukacji.
Media–sharing services – serwisy współdzielenia i wymiany plików. Mogą to być
serwisy podcastingu i wideo castingu, współdzielenia wideo, fotografii, prezentacji oraz
dokumentów w rożnych formatach. Wybrane z nich to: You Tube – filmy, Flickr – fotografie,
Slide Share prezentacje i inne dokumenty, Scribd – rożne rodzaje dokumentów, Jamendo –
muzyka, Skype – rożne formy komunikacji (nagrywanie rozmów), Podomatic – podcasty,
Picasa – fotografia, film, Blogger, Web Albums .
Ciekawa i popularna forma multimedialna, w której można zaprezentować niektóre
z tych narzędzi, to Digital Storytelling (cyfrowa narracja). Jest to metoda, która łączy sztukę
opowiadania historii i różnorodne narzędzia multimedialne, wliczając w to grafikę, audio,
animacje wideo, publikacje sieciowe. Cyfrowa narracja to sposób na zaangażowanie
13
uczniów i nauczycieli w opracowywanie różnych historii. Inną, najbardziej wykorzystywaną
propozycja sieciową w edukacji, jest podcast i videocast. Może mieć różne formy:
profesjonalnej audycji radiowej, bloga, kursu językowego lub hobbystycznego, czy odcinków
ciekawej historii czytanej przez lektora. Podcast jest narzędziem, które pozwala zapisywać
cykliczne audycje, subskrybować i samodzielnie nagrywać własne propozycje dla innych
użytkowników.
Serwisy społecznościowe – prezentacja siebie, poglądów, zainteresowań, możliwość
wspólnej zabawy lub wymiany informacji – indywidualnie w grupach (My Space, Facebook,
Classroom 2.0, Wetpaint). Forma spotkań grup, które tworzą ciekawe projekty – wymiana
prezentacji, pomysłów do wykorzystania.
Social boomarking – miejsca, które pozwalają użytkownikowi polecić odnalezione
ciekawe strony innym (Del.icio.us, Wykop, Linkr, Gwar).
Witryny Google (Google Sites) – aplikacja internetowa, dzięki której tworzenie
zespołowej strony internetowej jest łatwe i szybkie. Pozwala na tworzenie prostych witryn
bez znajomości języków programowania – publikowanie w jednym miejscu informacji
z wykorzystaniem tekstu, grafiki, filmu, prezentacji czy kalendarzy zdarzeń. Umożliwia
udostępnianie przygotowanych zagadnień wybranej grupie, dowolnym osobom lub
wszystkim w sieci. To nowa szansa dla humanistów, których projekty mogą być realizowane
samodzielnie bądź z uczniami, szybko i bezproblemowo.
Nowoczesne kształcenie to nie tylko wysokiej klasy hardware, środki komunikacji
(Internet), materiały edukacyjne w technologii cyfrowej. To przede wszystkim nieustanna
praca nauczyciela z uczniem, mająca na celu lepsze wykorzystanie jego potencjału
poznawczego. […] w nowoczesnym podejściu do edukacji nauczyciel ma być doradcą
ucznia w zdobywaniu umiejętności, facyliatorem, przewodnikiem po coraz bardziej
skomplikowanych, często hipermedialnych strukturach informacyjnych [Wrońska, 2004].
Technologie, wspierając proces nauczania, służą nie tylko zdobywaniu wiedzy,
jej upowszechnianiu. Musi być zachowana równowaga między przekazywaną treścią,
wartościami, a procesami wdrażania technologii, ich technicznym opracowaniem.
Należałoby pamiętać o traktowaniu multimedialnych pomocy, głównie jako uzupełnienie
propozycji tematycznych, wspomagających nauczanie, nie jako jedynego sposobu
zdobywania wiedzy [Rudnicka, 2009]. Zaangażowanie w poszukiwanie nowych metod oraz
form pracy, nowych środków dydaktycznych wzbogacających warsztat nauczyciela, to
niezbędny element nauczania opartego na zasadach konstruktywizmu. Otwarcie na nowe
wyzwania coraz częściej widoczne w szkołach, świadczy o zachodzących zmianach
w sposobie myślenia nauczycieli, a także postrzeganiu ich przez środowisko. Kolejnym
etapem zmian powinno być dostosowywanie procesu edukacyjnego do istniejących
możliwości, jakie stwarza rozwój technologiczny. Prowadzenie edukacji opartej na
narzędziach dostępnych w Internecie w wersji free, wymaga testowania nowych propozycji,
eksperymentowania w pracy. Potrzeba użytkowania programów, łatwych w obsłudze, nie
wymagających skomplikowanych procedur w instalacji, to najbardziej pożądane narzędzia
w codziennej pracy nauczyciela. Warunkiem pozytywnych rezultatów w edukacji
informatycznej jest zatem umiejętne, tj. godne człowieka, oparte na zasadach moralnych,
14
korzystanie z osiągnięć nowoczesnej techniki oraz integrowanie treści technicznych
z treściami humanistycznymi i wychowawczymi [Morbitzer, 2007].
Podsumowanie
Na każdym etapie życia człowiek nabywa nowe umiejętności, które wykorzystywane
są w rozwijaniu kluczowych kompetencji, charakterystycznych dla danej społeczności.
Media elektroniczne pełnią dominującą rolę w edukacji: instytucjonalnej, równoległej
i ustawicznej, edukacji bez granic wiekowych, społeczno-kulturowych, narodowych.
Orientują odbiorców w globalnych problemach świata, rozszerzają horyzonty
i rekompensują brak kontaktu bezpośredniego ze szkołą. […] jeżeli w kształceniu nie
wykorzystamy w pełni możliwości, jakie daje nam natychmiastowa komunikacja
elektroniczna, znajdziemy się w takiej sytuacji, jakby nasi przodkowie nie zastosowali
alfabetu i zrezygnowali z drukowania książek lub z uporem pocierali dwa patyczki, żeby
rozniecić ogień, a nasz naród nigdy nie doścignie innych państw przodujących w dziedzinie
edukacji [Dryden, Vos, 2003].
Społeczeństwo informacyjne wymaga przejścia od uczenia się faktów do – jak
stwierdza M. Castells – nauczenia się tego, jak się uczyć, jako że większość informacji jest
dostępna w sieci, a sztuka polega na tym, jak ją znaleźć, jak ją z niej wydobyć, jak
ją przetworzyć i wykorzystać w określonym zadaniu, które wymagało jej poszukiwania.
Innymi słowy, nowe nauczanie jest nakierowane na rozwój umiejętności uczenia się
przekształcenia informacji w wiedzę, a wiedzy w działanie [Castells, 2003].
[…] edukacja nie jest bowiem „myślana” lecz wykonywana. Źle toleruje założenia,
gdyż kocha praktykę. Polega bowiem na ustawicznym porównywaniu wychowanka ze
światem. Osobliwe w niej jest to, że wciąż jej świat jest zarówno przeszły, jak i teraźniejszy
i przyszły. W zależności od tego, jak będziemy oceniać świat i rolę człowieka w nim, tak
będziemy kształtować działania edukacyjne [Nalaskowski, 1998]. Nowoczesne media mogą
być wykorzystywane nie tylko na zajęciach z uczniami, także jako tworzone własne pomoce
dydaktyczne. Od kreatywności nauczyciela zależeć będzie, w jakim stopniu zastosuje
w praktyce zdobyte kompetencje.
Literatura
Baron-Polańczyk E.: Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji technicznoinformacyjnej w szkole podstawowej i gimnazjum. Raport z badań. Oficyna Wydawnicza
Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2007
Beksińska E.: Komputer w nauczaniu przedmiotowym.
http://www.eid.edu.pl/archiwum/2006,104/grudzien,224/komputer_w_nauczaniu_przedmioto
wym,2054.html [dostęp 10.05.2009]
Castells M.: Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem.
REBIS, Poznań 2003
Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu. Zysk & S-ka, Poznań 2003
15
Dziecko mały uczeń w świecie współczesnym. http://szkolenia.oeiizk.waw.pl/ [dostęp
15.04.2009]
Edukacyjne wykorzystanie blogu. http://dorjan.edublogs.org/ [dostęp 23.04.2009]
Furgoł S., Hojnacki L.: Informatyzacja szkoły może być krokiem wstecz.
http://www.eid.edu.pl/archiwum/2009,261/kwiecien,301/edukacja_interaktywna,307/informat
yzacja_szkoly_moze_byc_krokiem_wstecz,2195.html [dostęp 4.05.2009]
Morbitzer J.: Edukacja wspierana komputerowo a humanistyczne wartości pedagogiki.
Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007
Nalaskowski A.: Nauczyciele z prowincji u progu reformy edukacyjnej. Wydaw. Adam
Marszałek, Toruń 1998, s. 115
Narzędzia internetowe. http://www.enauczanie.com/; http://www.eportfolio.pedagogika.net/
[dostęp 24.04.2009]
Nowina Konopka M.: Społeczeństwo informacyjne a globalizacja. Problemy edukacji
kulturowe i etyczne. [W:] Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój wyzwania.
Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 184
Olczak M.: Kwalifikacje i kompetencje nauczyciela.
http://www.eid.edu.pl/archiwum/2009,261/kwiecien,301/klucz_do_oswiaty,305/kwalifikacje_i
_kompetencje_nauczyciela,2191.html [dostęp 30.04.2009]
Rudnicka I.: Wykorzystanie multimedialnych pomocy dydaktycznych w nauczaniu
przedmiotów humanistycznych. [W:] Edukacyjne zagrożenia i wezwania młodego pokolenia.
Red. D. Czajkowska-Ziobrowska, A. Zduniak. Wydanie konferencyjne „Edukacja XXI wieku”.
Wydaw. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2009
Serwisy społecznościowe i ich rola w edukacji.
http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=364&Itemid=15
[dostęp 12.03.2009]
Wrońska M.: Skuteczny nauczyciel czy skuteczne technologie informacyjne? racjonalizm
czy moda w edukacji? http://archiwum.gazeta-it.pl/2,4,421,index.html, marzec 2004 [dostęp
10.05.2009]
16