Zanieczyszczenia w systemach wentylacyjnych i

Zanieczyszczenia w systemach
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
W budynku można znaleźć różnorodne zanieczyszczenia i potencjalne źródła zanieczyszczeń
powietrza, z którymi musi poradzić sobie system wentylacyjny: dwutlenek węgla wydychany przez
użytkowników, dym tytoniowy, środki utrzymania czystości, kopiarki laserowe, pestycydy, spaliny
motoryzacyjne, a także sam system wentylacyjny, często nieprawidłowo zaprojektowany albo
użytkowany.
Jakość powietrza w budynkach jest zagadnieniem trudnym, kompleksowym, ma wiele aspektów, a na
dodatek nie da się ustalić jednego, uniwersalnego sposobu eliminacji wszystkich problemów
związanych z wieloma potencjalnymi źródłami zanieczyszczeń: pochodzącymi z powietrza
atmosferycznego i tymi wewnętrznymi - z materiałów budowlanych, wykończeniowych, bezpośrednio
„produkowanych" przez samych użytkowników, a także ze źródeł „na pograniczu", a więc
infiltrujących i krążących w systemie wentylacyjnym i w klimatyzacji.
Różne rodzaje zanieczyszczeń
W budynku znaleźć można różnorodne zanieczyszczenia i potencjalne źródła zanieczyszczeń
powietrza, z którymi musi poradzić sobie system wentylacyjny: dwutlenek węgla wydychany przez
użytkowników, dym tytoniowy, środki utrzymania czystości, kopiarki laserowe, pestycydy, spaliny
motoryzacyjne, a także sam system wentylacyjny, często nieprawidłowo zaprojektowany albo
użytkowany.
Najczęstsze zanieczyszczenia to lotne związki organiczne (VOG) -substancje chemiczne uwalniające
się z farb i lakierów, z powierzchni meblowych czy innych materiałów wykończeniowych. Tuż po nich
plasują się zanieczyszczenia mikrobiologiczne: bakterie, grzyby strzępkowe i ich zarodniki.
Oczywiście, z założenia system wentylacyjny zaopatrzony w filtry jest narzędziem eliminacji
mikroskopijnych intruzów, jednak realistyczne podejście do procesu wykonania i kontroli wentylacji i
klimatyzacji musi zakładać stały monitoring źródeł zanieczyszczenia mikrobiologicznego.
Drobiny na filtrach
Zadaniem systemów wentylacji, ogrzewania i klimatyzacji jest dostarczenie odpowiedniej jakości
powietrza do środowiska pomieszczeń zamkniętych. Aby zapewnić optymalne warunki mieszkańcom
i pracownikom budynku, idealny system ogrzewa powietrze zewnętrzne do odpowiedniej
temperatury, ustala jego wilgotność, a także oczyszcza je z cząstek czy nieprzyjemnych zapachów.
Zadania te spełniają filtry wykonane z włókien syntetycznych lub szklanych. Ich umieszczenie w
ciągach wentylacyjnych ma na celu zatrzymanie aerozoli atmosferycznych zawierających cząsteczki
pyłów mineralnych, pyłów ze spalin samochodowych czy - szczególnie w okresie zimowym - pyłów
pochodzących ze spalania i ogrzewania domów.
Oprócz drobin nieorganicznych na filtrach zatrzymują się bioaerozole, czyli cząstki pochodzenia
organicznego: pyłki roślin, fragmenty roślinne i zwierzęce oraz drobnoustroje i ich części, w tym
zarodniki bakterii i grzybów. Mimo stosunkowo małego stężenia części bioorganicznych w
porównaniu do pyłów nieorganicznych, to właśnie one wykazują największy wpływ na zdrowie ludzi.
Mikroorganizmy łatwo są przenoszone drogą powietrzną, toteż jeśli dostaną się do układu
oddechowego człowieka, chorobotwórcze bakterie i grzyby mogą być przyczyną groźnych chorób
zakaźnych, w tym gruźlicy, le-gionellozy, grzybic płuc, a nawet grzybic układowych. Na szczęście, w
olbrzymiej większości przypadków najbardziej chorobotwórcze drobnoustroje w układach
rozprowadzania powietrza w budynkach - o ile w ogóle się w nich znajdą - pozostają w „stanie
uśpienia". Ponadto zaledwie 10% mikroorganizmów w powietrzu jest żywa, pozostałe są martwe czy
nawet zdegradowane do fragmentów komórkowych. Jako takie stanowią jednak inne zagrożenie, o
wiele bardziej powszechne: są alergenami, jak strzępki grzybów pleśniowych, zarodniki czy pyłki
roślin. Już ponad 20% Europejczyków uskarża się na różnego typu alergie, lawinowo narasta też ilość
chorych na astmę.
Kolonie na filtrach
Żywe mikroorganizmy, deponowane na wkładach filtracyjnych w systemach wentylacji, w większości
przeżywają to „złapanie w pułapkę", bo, przykładowo, w jednym gramie filtra celulozowego
stwierdzano 1000 do 10000 drobnoustrojów potencjalnie tworzących kolonie. Jest to bogate
źródło rozprzestrzeniania się mikrobów w budynku, gdyż na filtrach znajdują one sprzyjające
warunki rozwoju, odpowiednią temperaturę, wilgotność i substancje odżywcze. Liczne badania
naukowe wykazały zdolność grzybów do wzrostu na filtrach celulozowych, o ile wilgotność względna
osiągnęła 70-80% i obecne były cząstki pyłów organicznych, stanowiące odpowiednie podłoże
odżywcze. Z drugiej strony wymiana filtrów na nowe i obniżenie wilgotności RH<70% powodowały
obumieranie osadzonych na filtrach mikroorganizmów.
Źródła i przyczyny
Źródłem drobnoustrojów w budynku - oprócz powietrza zewnętrznego -w środowisku odpowiedniej
wilgotności mogą być wszelkie materiały budowlane i wykończeniowe złożone częściowo lub
całkowicie z włókien, a więc materiały izolacyjne, płyty gipsowo-kartonowe, tapety itp., ponieważ one
same stanowią wystarczające podłoże do rozmnażania bakterii i grzybów strzępkowych. Także
warunki panujące w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych stwarzają niezwykle sprzyjające
środowisko dla przeżycia drobnoustrojów, kiedy już powiększy się ich biomasa: ruch powietrza
przenosi je do kolejnych bogatych w substancje odżywcze „okolic", zaś użytkownicy budynku
otrzymują kolejną porcję zarodników grzybów i bakterii czy ich fragmentów.
Znamy źródła i przyczyny rozmnażania się drobnoustrojów w systemach wentylacyjnych. Są to:
dostęp do organicznej materii odżywczej, wilgotność w formie skroplin lub wilgotnego powierza,
dostęp do powierzchni, na której może odbywać się wzrost, oraz istotna dla licznych
mikroorganizmów ciemność. Wystarczy zatem zadbać o utrzymanie suchych przewodów
wentylacyjnych w czystości i wzrost mikrobów będzie znacznie ograniczony. Łatwo powiedzieć...
Dlaczego mikroby lubią przewody wentylacyjne?
Założenia dobrego systemu wentylacyjnego to pochyłe drogi spływu skroplin, wykonanie z
materiałów łatwych do czyszczenia z osadu pyłów oraz dostępność dla sprzętu czyszczącego. W
normalnych warunkach krążące powietrze zawiera parę wodną, która, przechodząc przez filtry
systemu wentylacyjnego, kondensuje i spływa - bądź zalega - mieszając się z osadami i pyłami
przepływającego powietrza. Tworzą się idealne warunki dla rozwoju mikroorganizmów, a stały ruch
powietrza rozprowadza bioaero-zol do innych części budynku.
Remedium pierwsze
Wybór pochyłych (najlepiej w obu kierunkach) podstawek zbierających kondensat pod jednostkami
filtrującymi. Zaleganie wody w płaskich naczyniach to nie tylko namnażanie bakterii i grzybów, ale
także zatykanie przez organizmy wytwarzające lepki śluz przewodów odprowadzających kondensat,
co z kolei zatrzymuje wodę w strukturze wewnętrznej filtra i znowu promuje rozmnażanie mikrobów.
Podstawki powinny być wykonane z niekorodującej stali wysokiej jakości lub polimerów odpornych
na korozję i przeciekanie. Stałej kontroli poddawać należy także dreny odprowadzające wodę.
Remedium drugie
Powierzchnie powinny być łatwe do czyszczenia. Nawet najlepiej zaprojektowany system
wentylacyjny i sprzęt odpowiednio użytkowany doświadcza starzenia, okresowego braku zasilania,
sezonowych wzrostów wilgotności i innych przypadków losowych, które wymuszają na użytkowniku
regularną inspekcję przewodów wentylacyjnych i urządzeń dostarczających powietrze. Idealna
powierzchnia wykonana jest z gładkich, niepo-owatych materiałów, co znakomicie ułatwia
czyszczenie systemu.
Remedium trzecie
Dostępność. Najlepszy materiał nie przyda się na wiele, gdy w momencie konieczności czyszczenia
nie będzie do niego odpowiedniego dostępu. Użytkownicy i serwisanci urządzeń wiedzą, że
najczęściej przeglądane i najlepiej utrzymane są te odcinki systemu, do których łatwo jest dotrzeć.
Zapewniają to drzwi i klapy na zawiasach oraz panele łatwe do czyszczenia i wymiany. Kluczowe
elementy powinny być tak zaprojektowane, aby ich inspekcja odbywała się z minimalnym
demontażem, co szczególnie dotyczy wentylatorów.
Każdego dnia przez układ oddechowy człowieka przepływa 20-30 kg powietrza. Dziennie
pochłaniamy około kilograma stałych i trzy kilogramy płynnych pokarmów. Liczne normy, kontrole i
obostrzenia dotyczą czystości mikrobiologicznej żywności na rynku - podobne wymogi powinny być
stawiane jakości powietrza, którym codziennie oddychamy.
Autor: Bogumiła Szponar
KONTAKT
Magazyn Instalatora - lider wśród czasopism branży instalacyjnej
Tel: +48 58 306 29 27
Adres:
marsz.F.Focha7/5
80-156 Gdańsk