Untitled

Spis treści Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 11 MIEJSCE PSYCHOLOGII W BADANIACH NAD PROKREACJA Rozdział 1 Biologiczne, kulturowe i społeczne aspekty prokreacji .......................................................... 21 Prokreacja, zdrowie reprodukcyjne, zdrowie prokreacyjne ....................................................... 21 Biologiczne uwarunkowania zdolności prokreacyjnych kobiet i mężczyzn ........................... 24 Czynniki obniżające płodność kobiet ......................................................................................... 24 Czynniki obniżające płodność mężczyzn: ................................................................................. 26 Prokreacja ‐ perspektywa psychologii ewolucyjnej .................................................................... 27 Strategie doboru stałego partnera ............................................................................................. 29 Ewolucyjne uwarunkowania zachowań rodzicielskich ......................................................... 35 Inne aspekty zachowań prokreacyjnych ......................................................................................... 38 Sytuacja demograficzna Polski .................................................................................................... 39 Przyrost naturalny i jego zmiany ........................................................................................ 39 Dzietność kobiet i jej zmiany ................................................................................................ 40 Miejsce rodzicielstwa w społecznej roli kobiety i mężczyzny ............................................ 42 Dostępność metod zapobiegania ciąży ..................................................................................... 50 Bio‐psycho‐społeczny model prokreacji ......................................................................................... 59 Rozdział 2 Psychologia prokreacji jako specjalność naukowa ................................................................. 65 Czym zajmuje się psychologia prokreacji? Definicja specjalności naukowej ...................... 65 Zakres psychologii prokreacji ............................................................................................................ 70 Kryteria klasyfikowania zagadnień w obrębie psychologii prokreacji ................................... 70 Nabywanie, realizowanie i tracenie zdolności prokreacyjnych ‐ wydarzenia związane z prokreacja w różnych etapach życia ................................................. 73 Nabywanie zdolności prokreacyjnych .............................................................................................. 73 Realizowanie zdolności prokreacyjnych ............................................................................................................ 79 Tracenie zdolności prokreacyjnych ................................................................................................... 83 Psychologia prokreacji a inne specjalności w obrębie psychologii .......................................... 84 1
Związki psychologii prokreacji z innymi dyscyplinami psychologii ........................................ 86 Psychologia osobowości a psychologia prokreacji ..................................................................... 86 Psychologia kliniczna a psychologia prokreacji ......................................................................... 86 Psychologia zdrowia a psychologia prokreacji ........................................................................... 87 Psychologia społeczna a psychologia prokreacji ........................................................................ 88 Psychologia rozwoju a psychologia prokreacji .................................................................... 89 Psychologia prokreacji a psychologia prenatalna ............................................................... 91 Metody badawcze wykorzystywane w psychologii prokreacji i zasady ich stosowania . .................................................................................................................... 92 Model eksperymentalny i inne modele badań empirycznych ......................................... 93 Rozmowa i wywiad ...................................................................................................................... 98 Standaryzowane narzędzia badawcze ................................................................................. 102 Metody projekcyjne ................................................................................................................... 104 Interakcja badacz ‐ osoba badana ......................................................................................... 106 WYBRANE WYDARZENIA ZWIĄZANE Z PROKREACJĄ W ŚWIETLE BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH Psychologiczne aspekty ciąży prawidłowej .......................................................................... 111 Ciąża i związane z nią zmiany z perspektywy kobiety ............................................................ 112 Etapy okresu ciąży ‐ koncepcja Joan Raphael‐Leff ........................................................... 112 Pierwszy etap ciąży ............................................................................................................ 112 Drugi etap ciąży ................................................................................................................... 114 Trzeci etap ciąży, .................................................................................................................. H5 Postawy wobec macierzyństwa a zachowania kobiet w kolejnych etapach ciąży .......................................................................................................................... 115 Reakcje emocjonalne w okresie ciąży ................................................................................. 117 Ciąża a procesy poznawcze .;., .............................................................................................. 121 Okres ciąży ‐ perspektywa mężczyzny ...................................................................................... 123 Nawiązywanie więzi emocjonalnej z dzieckiem ‐ główne zadanie okresu ciąży ............... 129 Pojęcie więzi emocjonalnej z dzieckiem w okresie ciąży ................................................ 129 Wybrane koncepcje więzi emocjonalnej z dzieckiem w okresie prenatalnym ................. 132 Rozwój więzi z dzieckiem w okresie ciąży u matek i ojców ........................................... 135 Czynniki modyfikujące nawiązywanie więzi emocjonalnej z dzieckiem .................... 138 2
Zmienne demograficzne .................................................................................................... 138 Ciąża nieplanowana ............................................................................................................ 139 Osobowość, emocje i relacje społeczne .......................................................................... 141 Dotychczasowe doświadczenia prokreacyjne i powikłania przebiegu ciąży .......... 146 Więź emocjonalna w okresie ciąży a relacje z dzieckiem po porodzie . ................. 151 Ciąża wysokiego ryzyka .................................................................................................................. 153 Dwa rodzaje czynników zagrażających prawidłowemu przebiegowi ciąży ........................ 153 Ryzyko związane ze stanem zdrowia kobiety ....................................................................... 155 Ryzyko społeczne .......................................................................................................................... 158 Ciąża nieplanowana ............................................................................................................... 158 Ciąża u osób niepełnoletnich .............................................................................................. 160 Przemoc doznawana przez kobietę. ................................................................................. 162 Nadużywanie substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu i tytoniu ... ............. 163 Psychologiczne następstwa powikłań przebiegu ciąży ............................................................. 165 Reakcje emocjonalne .................................................................................................................... 165 Koncentracja na stanie zdrowia i modyfikacja zachowania ............................................... 168 Izolacja szpitalna i jej konsekwencje ...................................................................................... 169 Wsparcie społeczne i jego znaczenie w ciąży wysokiego ryzyka ........................................... 172 Koncepcja wsparcia społecznego ‐ główne rodzaje i mechanizmy działania wsparcia ........................................................................................... 172 Wsparcie społeczne jako sposób radzenia sobie w ciąży wysokiego ryzyka . .................... 175 Skutki wsparcia społecznego dla ciężarnej i jej dziecka ................................................... 178 Wsparcie społeczne a przebieg ciąży i porodu ............................................................. 178 Wsparcie społeczne a stan emocjonalny ciężarnej ....................................................... 179 Wsparcie społeczne a zachowania zdrowotne .............................................................. 180 Wsparcie społeczne a depresja poporodowa ................................................................. 181 Rozdział 5 Poród ­ lęk i stres związany z porodem .................................................................................. 183 Poród jako źródło lęku ........................................................................................................................ 183 Aspekty porodu wzbudzające lęk i częstość występowania lęku przed porodem ... 183 Lęk przed porodem jako stan i jako cecha ............................................................................ 188 3
Czynniki sprzyjające występowaniu lęku związanego z porodem ................................. 189 Zmiany natężenia lęku przed porodem .................................................................................. 194 Przebieg porodu i związane z nim wspomnienia ....................................................................... 198 Zachowanie kobiet w czasie porodu ....................................................................................... 198 Wspomnienia związane z porodem ......................................................................................... 203 Poród jako zdarzenie traumatyczne .............................................................................................. 210 Koncepcja porodu jako traumatycznego zdarzenia ........................................................... 210 Zakres występowania po porodzie objawów zaburzenia po stresie traumatycznym ................................................................................................... 213 Rola obecności partnera przy porodzie ................................................................................ 215 Skutki traumatycznego porodu ................................................................................................ 218 Zaburzenia emocjonalne po porodzie ....................................................................................... 221 Rodzaje zaburzeń depresyjnych u kobiet po porodzie .............................................................. 222 Smutek poporodowy.... ................................................................................................................ 223 Depresja poporodowa .................................................................................................................. 224 Psychoza poporodowa ................................................................................................................. 226 Patologia czy adaptacja ‐ dwie perspektywy ujmowania zaburzeń depresyjnych po porodzie ............................................................................................................................................ 226 Czynniki sprzyjające występowaniu zaburzeń depresyjnych po porodzie ......................... 228 Zaburzenia depresyjne u mężczyzn ................................................................................................ 234 Depresja po porodzie a rozwój dziecka ......................................................................................... 238 Depresja u matki ............................................................................................................................ 238 Depresja u ojca ............................................................................................................................... 243 Inne zaburzenia psychiczne a ciąża i karmienie ......................................................................... 245 Wykrywanie depresji poporodowej i zapobieganie jej .............................................................. 248 Rozdział 7 Niepłodność i jej leczenie ............................................................................................................... 253 Niepłodność i jej przyczyny .............................................................................................................. 253 Pojęcie niepłodności ..................................................................................................................... 253 Zakres występowania niepłodności ........................................................................................ 254 Przyczyny niepłodności. Rola procesów psychicznych ...................................................... 255 4
Następstwa diagnozy niepłodności ................................................................................................ 260 Wzorzec reakcji na diagnozę niepłodności ............................................................................ 260 Reakcje kobiet i mężczyzn na diagnozę niepłodności‐podobieństwa i różnice ................... 262 Następstwa niepłodności dla relacji partnerskich ............................................................................ 266 Techniki wspomaganego rozrodu w leczeniu niepłodności ..................................................... 270 Pojęcie wspomaganego rozrodu i rodzaje technik wspomaganego rozrodu .. ................. 270 Psychologiczne i społeczne aspekty wspomaganego rozrodu ......................................... 272 Akceptacja technik wspomaganego rozrodu ................................................................. 272 Reakcja na leczenie ................................................................................................................ 277 Ciąża po naturalnym poczęciu i wspomaganym rozrodzie ............................... 277 Psychologiczne następstwa niepowodzenia po zastosowaniu wspomaganego rozrodu ............................................................ 279 Dostępność technik wspomaganego rozrodu ................................................................. 280 Jawność czy anonimowość ................................................................................................... 281 Prawne aspekty wspomaganego rozrodu .............................................................................. 284 Rodziny powstałe w wyniku zastosowania technik wspomaganego rozrodu .................... 287 Rozwój dzieci ................................................................................................................................. 287 Rozwój fizyczny i występowanie wad wrodzonych ........................................................................ 287 Rozwój psychiczny i występowanie zaburzeń rozwoju psychicznego ................................... 289 Relacje w rodzinie .......................................................................................................................... 292 Rozdział 8 Menopauza ............................................................................................................................................ 299 Menopauza, przekwitanie czy klimakterium ‐ wyjaśnienia terminologiczne ..................... 299 Wiek wystąpienia menopauzy i jego uwarunkowania .............................................................. 301 Objawy związane z menopauza ....................................................................................................... 304 Główne kategorie objawów ........................................................................................................ 304 Częstość występowania objawów ............................................................................................. 306 Czynniki warunkujące występowanie objawów menopauzy .......................................... 309 Koncepcje menopauzy ......................................................................................................................... 311 Menopauza ‐ ujęcie demograficzne ......................................................................................... 317 Menopauza ‐ ujęcie ewolucyjne ................................................................................................ 322 5
Menopauza ‐ ujęcie psychopatologiczne ............................................................................... 329 Menopauza a zmiany procesów poznawczych .............................................................. 330 Menopauza a depresja .......................................................................................................... 335 Menopauza ‐ ujęcie rozwojowe ................................................................................................ 343 Menopauza ‐ ujęcie kulturowe .................................................................................................. 348 Andropauza ............................................................................................................................................ 355 ZACHOWANIA PROKREACYJNE JAKO OBSZAR INTERWENCJI PRZEDSTAWICIELI PROFESJI SPOŁECZNYCH Rozdział 9 Pomoc psychologiczna w psychologii prokreacji ................................................................ 361 Pojęcie pomocy psychologicznej ..................................................................................................... 362 Rodzaje pomocy psychologicznej ................................................................................................... 364 Psychoterapia ................................................................................................................................ 365 Interwencja kryzysowa .............................................................................................................. 366 Rehabilitacja psychologiczna ..................................................................................................... 367 Poradnictwo psychologiczne .................................................................................................... 367 Psychoprofilaktyka (psychologiczna prewencja) i promocja zdrowia .......................... 369 Sytuacje związane z prokreacją, które mogą wymagać pomocy psychologicznej . ................... 370 Podejmowanie decyzji ................................................................................................................. 371 Leczenie i jego przebieg .............................................................................................................. 372 Niepowodzenia ............................................................................................................................. 377 Zastosowanie wybranych rodzajów pomocy psychologicznej w psychologii prokreacji ............................................................................................................ 378 Współpraca psychologa z przedstawicielami innych profesji ................................................ 382 Etyczne problemy pomocy psychologicznej w psychologii prokreacji ................................ 385 Rozdział 10 Przedstawiciele profesji społecznych wobec problematyki zachowań prokreacyjnych .................................................................... 391 Miejsce problematyki prokreacji w pracy socjalnej .................................................................... 391 Założenia i etapy pracy z przypadkiem .......................................................................................... 398 Zadania profesji społecznych w obszarze prokreacji ................................................................. 400 Pięć ról przedstawicieli profesji społecznych .............................................................................. 404 6
Rola przekazującego wiedzę ...................................................................................................... 405 Rola pośrednika/agenta .............................................................................................................. 406 Rola klinicysty ................................................................................................................................ 408 Rola mediatora ............................................................................................................................... 408 Rola rzecznika ................................................................................................................................ 409 Jedna czy wiele ról ‐ próba integracji ..................................................................................... 410 Zakończenie ......................................................................................................................................... 413 Bibliografia ........................................................................................................................................... 415 Indeks nazwisk ..................................................................................................................................... 461 Indeks rzeczowy ................................................................................................................................... 473 7