DIgITAlIZACJA kOlEkCJI MATERIAłów STANISłAwA

MUZEUM – TRADYCJA | MUSEUM – TRADITION
Stefania Skowron-Markowska
zdjęcie
niedostępne
w wersji
internetowej
Digitalizacja kolekcji materiałów Stanisława
Poniatowskiego ze zbiorów Polskiego Towarzystwa
Ludoznawczego (Oddział we Wrocławiu)
Digitalization of Stanisław Poniatowski’s
collection at the Polish Ethnological Society
(Department in Wrocław)
Archiwum Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (wcześniej Towarzystwa Ludoznawczego) gromadzi dokumentację działalności nieprzerwanie od czasów lwowskich (lata
1895-1939). Do niezwykle cennych zbiorów zaliczamy z pewnością niepublikowane rękopisy czołowych polskich etnologów, m.in. Stanisława Poniatowskiego, Jana Kubarego,
Adama Fischera, Wincentego Pola i in. Od 1989 roku w Archiwum PTL powstaje również
„kolekcja syberyjska”. Gromadzone są rękopisy, maszynopisy i dokumenty dotyczące zesłań w głąb byłego ZSRR (dot. lat 1939-1956). Tym samym powstaje jeden z większych
tego typu zasobów w Polsce, ciągle wzbogacany dzięki darom osób prywatnych i współpracy z oddziałami Związku Sybiraków. Archiwa te, ze względu na swój unikalny charakter, są bazą źródłową dla badaczy historii nauki, etnologów i naukowców innych dyscyplin humanistycznych. Wykorzystywane są w publikacjach dot. m.in. historii etnologii,
Strona z ,,Dziennika” S. Poniatowskiego, Archiwum PTL, Wrocław.
Page from the “Diary” of S. Poniatowski, from the Archives of PES, Wroclaw.
170
The archive of the Polish Ethnological Society (PES) has been collecting documentation of its
operations since the Lvov period (1895-1939). The unpublished manuscripts of main Polish
ethnologists like Stanisław Poniatowski, Jan Kubary, Adam Fisher and Wincenty Pol are
among its most prized possessions. Since 1989 a “Siberian Collection” has been developing
in the PES Archive. It includes manuscripts and typed documents with data about the exiles
in the former USSR (1939-1956). This way one of a larger depositories of this type in Poland
is being created and is constantly expanding thanks to gifts from private individuals and
cooperation with the Siberian Society and its branches. These archives, due to their unique
character, are a source of knowledge for those studying history of science, ethnology and other
Humanities disciplines. They are used in publications on history of ethnology and – thanks
to the versatility and diversity of Siberian journals – the collection “Exile’s Library” is also
published. The Archive continues its mission, taking care of the legacy left by ethnologists who
etnografia nowa | the new ethnography
06|2014
171
Digitalization of Stanisław Poniatowski’s collection...
zdjęcia
niedostępne
w wersji
internetowej
St e fa n i a S kow r o n - M a r kow s k a | Digitalizacja kolekcji...
a dzięki różnorodności i wszechstronności zbiorów wspomnień sybirackich wydawana jest
seria „Biblioteka Zesłańca”. Swoją misję Archiwum realizuje nieprzerwanie do dziś, przejmując spuściznę naukową po współcześnie zmarłych etnologach. Tym samym zbiory stają
się różnorodne i coraz cenniejsze. Z zasobów PTL korzystają badacze z Polski i z zagranicy.
Kolekcja Stanisława Poniatowskiego
Zbiory Stanisława Poniatowskiego, wybitnego etnologa i antropologa, kuratora, a później
dyrektora założonej przez siebie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, zajmują szczególne miejsce w zbiorach Archiwum PTL. Bardzo istotne, a zarazem niezwykle interesujące są zwłaszcza materiały z ekspedycji Stanisława Poniatowskiego do kraju Nanajów
(Goldów) i Oroczonów: Dzienniki, szkice, oraz bogata kolekcja klisz i płytek szklanych.
Zostały one z niemałym trudem przewiezione z Syberii i zachowane przez całe stulecie
w dobrym stanie, mimo zmian siedziby Archiwum PTL oraz obu wojen światowych. Wyprawa Poniatowskiego wpisywała się w panujący wówczas nurt badań mających wykazać
poprawność tezy o azjatyckim pochodzeniu Indian, którzy według tej teorii poprzez Aleuty i Alaskę przedostali się na kontynent amerykański i tam rozprzestrzenili. Przedsięwzieciu patronował Uniwersytet w Oksfordzie, Muzeum Pensylwańskie, Smithsonian Institute
oraz Rosyjska Akademia Nauk. Do Kraju Nadamurskiego badacz wyjechał z Warszawy
10 maja 1914 roku. Podczas badań Poniatowski studiował głównie tzw. ludy tunguskie,
przede wszystkim Olczów, Gilaków, Oroczonów i Nanajów. Oprócz pomiarów antropometrycznych i gromadzenia dokumentacji fotograficznej Poniatowski starał się zbierać
informacje dotyczące kultury duchowej krajowców. Obserwacje te zaowocowały notatkami o codziennych zmaganiach mieszkańców Syberii z trudnościami środowiskowymi,
pass away. enriching the collections and increasing their value and diversity. PES resources are
used by Polish and foreign academics.
Stanisław Poniatowski’s collection
Fotografie/Photos by Marta Nowakowska
172
The collections of Stanisław Poniatowski –a brilliant ethnologist, anthropologist, curator and
later director of the University of Warsaw Library, which he founded, take a special place in
the PES Archive. Especially the materials collected during Poniatowski’s expedition to the
land of the Nanai (Gold) and Orochs are both very important and very interesting: Journals,
drafts and a rich collection of films and glass panes. With great effort they were brought back
from Siberia and, despite the two world wars and relocation of the Archive, they survived for
a century in a good shape. Poniatowski’s expedition followed the trend popular at the time
that aimed at proving the theory of Native Americans’ Asian origin. According to the theory,
they reached the American continent through the Aleuts and Alaska. The expedition was
under the patronage of Oxford University, Pennsylvania Museum, Smithsonian Institute and
Russian Academy of Sciences. Poniatowski set out from Warsaw to the Amur Lands on May
10, 1914. He studied mostly the so-called Tungusic People, chiefly the Ulchs, the Gilak, the
Oroch and the Nanai. In addition to anthropometric measurements and work on photographic
documentation, Poniatowski also tried to collect information about the indigenous spiritual
culture. These observations resulted in data about everyday life and challenges faced by the
Siberian people – environment, weather, but also description of holidays, games and other
etnografia nowa | the new ethnography
06|2014
173
Digitalization of Stanisław Poniatowski’s collection...
174
St e fa n i a S kow r o n - M a r kow s k a | Digitalizacja kolekcji...
a także opisami syberyjskich zabaw, świąt i innych przejawów życia społecznego. Prowadząc
poszukiwania wspólnych punktów kulturowych i antropologicznych między ludnością azjatycką i Indianami, Poniatowski natknął się między innymi na ich ślady w budowlach i konstrukcjach szałasów, które jego zdaniem potwierdzały związki kulturowe pomiędzy tymi ludami. Ukończenie badań przez ekspedycję uniemożliwił wybuch I wojny światowej.
Z Kraju Nadamurskiego Stanisław Poniatowski wyjechał 8 sierpnia 1914 roku. Podczas
wyprawy udało mu się zgromadzić wiele przedmiotów i dzieł syberyjskiej sztuki, np. hafty,
wycinanki i wyroby z kory brzozowej, wzory ornamentów i inne eksponaty etnograficzne.
Ponieważ część materiałów zebranych przez Poniatowskiego została opublikowana po wielu
latach, zaś wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił skompletowanie danych, znaczenie wyprawy w skali międzynarodowej nie zostało należycie docenione. Kwestię pochodzenia Indian z Azji rozstrzygnięto w toku innych badań.
Ze względu na unikalność kolekcji, a jednocześnie podejmując starania o jej upowszechnienie w środowiskach naukowych, wrocławski oddział PTL rozpoczął starania o uzyskanie
na ten cel finansowania. Wysiłki te opłaciły się i obecnie w siedzibie Towarzystwa trwają
przygotowania do digitalizacji dorobku Stanisława Poniatowskiego. Prezentowany poniżej
projekt tworzy sprzyjające warunki, by dorobek „syberyjski” Stanisława Poniatowskiego został wreszcie doceniony i zaprezentowany szerszej publiczności. Przedsięwzięcie jest również
ważne ze względu na fakt, że badania prowadzone przez Stanisława Poniatowskiego wpisały
się w nurt międzynarodowych, interdyscyplinarnych wypraw z początku XX wieku i stanowią ich ważną składową. W maju 2014 roku przypadła setna rocznica wyprawy Poniatowskiego nad Jenisej, którą PTL we Wrocławiu we współpracy z Muzeum Etnograficznym we
Wrocławiu uczcił wystawą wybranych elementów kolekcji polskiego badacza.
Projekt: Utworzenie repozytorium cyfrowego
Dokumenty i fotografie Stanisława Poniatowskiego (1884–1945)
instances of social life. While looking for cultural and anthropological convergence between
the Asiatic people and Native Americans, Poniatowski came across them in structures and
shelter design and this, according to him, confirmed the cultural connection between these
peoples. However, the outbreak of the Great War stopped further studies.
Stanisław Poniatowski left the Amur Lands on August 8, 1914. During the expedition he
managed to collected numerous objects and Siberian works of art, for example embroidery,
birch bark cut-outs and items, ornaments and other ethnographic objects. Because some of
these materials were published many years later and the outbreak of the Great War stopped
further data completion, the expedition has never gained the international recognition it
deserved. The theory of Native American Asiatic origins was solved in different studies.
Due to the collection’s uniqueness, the PES branch in Wrocław began an initiative to
acquire the funding necessary to popularize it in academic circles. The effort was successful and
currently in the PES headquarters preparations are taking place for digitalization of Stanisława
Poniatowski’s legacy. The project discussed here creates the conditions needed for Piłsudski’s
“Siberian” collection to finally gain recognition and be presented to more people. The initiative
is also important because Poniatowski’s studies complement the trend of international,
interdisciplinary expeditions of the early 20th century and constitute their important part. In May
2014 we celebrated the 100th anniversary of Poniatowski’s expedition to the Yenisey River. On
this occasion PES in Wrocław, together with the Ethnographic Museum in Wrocław, presented
an exhibition of selected elements from the Polish explorer’s collection.
Project: Creation of Digital Repository of
Stanisław Poniatowski’s documents and photographs (1884–1945)
Celem projektu jest utworzenie repozytorium cyfrowego, zawierającego dokumenty osobiste, dzienniki, szkice i fotografie z wyprawy Stanisława Poniatowskiego na Syberię, wykłady
oraz notatki etnologa, pochodzące ze zbiorów PTL we Wrocławiu. Kolekcja ta liczy 7200
obiektów z lat 1884-1945. W podzbiorze syberyjskim znajdują się zarówno fotografie, błony
oraz szklane klisze, na których znajdują się wizerunki mieszkańców, ważnych przedstawicieli ich społeczności – szamanów, obrazy z życia codziennego. To unikatowy materiał,
także ze względu na technologię, w jakiej został wykonany. Kruchość obiektów szklanych
jest dodatkowym argumentem za ich jak najszybszym zabezpieczeniem cyfrowym. Pozostałą część stanowią dwa dzienniki z wyprawy (w tym jeden opracowany), notatki, rysunki
wykonane przez mieszkańców Syberii, jak i szkice autorstwa samego Poniatowskiego. Fotografie są częściowo opisane, klisze i płytki wymagają opracowania. Zdjęcia przedstawiają
głównie życie codzienne Syberyjczyków, ważne dla nich miejsca i budowle. Wiele fotografii
prezentujących Goldów i Oroczonów, utrzymanych w charakterystycznym dla tego okresu
stylu – „typów” fotograficznych (np. typ syberyjski, typ – młody mężczyzna, typ – szaman,),
stosowanych w dokumentacji. Zdjęcia te wykorzystywał Poniatowski do badań nad antropologią fizyczną tubylców. Pozostałe obiekty to bogata kolekcja materiałów i dokumentów
osobistych, obejmująca głównie wykłady z etnologii, antropologii, etnografii i archeologii.
Są tu także notatki Poniatowskiego poświęcone wybranym tematom, wzbogacone wycinankami z gazet, papierowymi, dwuwymiarowymi makietami (np. ubrań), szablony wzorów
ludowych, próbki motywów zdobniczych, wykonanych z materiałów organicznych, takich
jak kora czy skóra cielęca.
The project aims to create a digital repository that contains personal documents, journals,
drafts and photographs from Stanisław Poniatowski’s expedition to Siberia as well as the
ethnologist’s lectures and notes from the collection of the SED in Wrocław. The collection
currently counts 7200 objects from 1884-1945. The Siberian sub-collection includes
photographs, films and glass panes showing indigenous people, important members of their
societies – shamans, and also their everyday life. It is a unique source of information, also
due to the used technology. Moreover, the fragility of glass objects is an additional argument
for digitalization. The rest of the collection consists of two travel journals (one edited),
notes, drawings made by Siberian people and Poniatowski himself. Photographs are partially
described, but films and glass panes are not. The photos usually show everyday life and places
and buildings important for Siberian people. Many of the photos presenting the Gold or
the Oroch are taken in the style typical for the period and often used in documentation –
a “Siberian type,” a “Young Man type,” “A Shaman – type.” Poniatowski used these photos to
study the physical anthropology of local people. The rest of the collection includes personal
documents, mostly lectures on ethnology, anthropology, ethnography and archaeology. There
are also notes on selected subjects, with corresponding cut-outs from newspapers, paper, twodimensional models (e.g. clothes), folk pattern templates, samples of ornamental motifs made
from organic materials like tree bark or calf hide.
etnografia nowa | the new ethnography
06|2014
175
Digitalization of Stanisław Poniatowski’s collection...
St e fa n i a S kow r o n - M a r kow s k a | Digitalizacja kolekcji...
Ze względu na interdyscyplinarny charakter projektu, w pracach zespołu wezmą udział:
etnolodzy, historyk sztuki, bibliotekarz. Do współpracy zaproszeni zostali specjaliści z Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, na co dzień zajmujący się problemami związanymi
z digitalizacją archiwów i udostępnianiem ich w sieci. Repozytorium Dokumenty i fotografie
Stanisława Poniatowskiego (1884-1945) zostanie udostępnione w sieci w ramach platformy
cyfrowej Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego. Stworzona zostanie również baza danych
i strona internetowa, które zwiększą możliwość korzystania z kolekcji i pozwolą na jej spopularyzowanie. Po ukończeniu procesu skanowania i opisywania elementów zostanie również wydany katalog, w którym zamieszczone zostaną zdjęcia i materiały reprezentacyjne dla
kolekcji wraz z ich charakterystyką. Szczególne miejsce we wspomnianej publikacji zajmie
zbiór z wyprawy syberyjskiej. Digitalizacją szklanych klisz zajmie się wyspecjalizowana pracownia w Krakowie.
Poprzez digitalizację i utworzenie zasobów internetowych z dokumentami i zdjęciami
Stanisława Poniatowskiego oraz ich udostępnienie w sieci wzrośnie dostępność kolekcji, której
zdjęcia są świadectwem wyjątkowego, nieistniejącego już dziś świata. Powstały zbiór cyfrowy
będzie istotnym źródłem dla etnologów, antropologów kulturowych, kulturoznawców, historyków, socjologów, a także dla muzealników i fotografików. Szerokie spektrum prezentowanych
materiałów sprawi, że badacze i studenci nauk humanistycznych będą mogli sięgnąć do jego
zasobów i wykorzystać je w swoich badaniach i kształceniu. Twórcy projektu liczą także, że
ze względu na coraz powszechniejszy dostęp do sieci z repozytorium BUWr skorzystają także
badacze zagraniczni. Z myślą o nich opisy obiektów zostaną przygotowane również w języku
angielskim. Planowany termin zakończenia projektu to czerwiec 2016 roku.
Due to the interdisciplinary nature of the project, the team will include ethnologists,
an art historian and a librarian. Experts from the University of Wrocław Library have been
invited to cooperate on the project. They are specialists in archive digitalisation and making it
available on the Internet. The Stanisław Poniatowski’s documents and photographs (1884-1945)
repository will be available on the Internet as a part of the University of Wrocław Library’s
digital platform. Additionally a database and a website will be created, which will allow more
users to make use of the collection and further popularize its content. After the scanning
process and elements description are finished, a catalogue will be published with photos
and representative materials with descriptions. The publication will focus especially on the
Siberian expedition collection. A specialist lab in Kraków will digitalize the glass panes.
Digitalization and Internet access to the collection of Stanislaw Poniatowski’s documents
and photos will enable everyone to glimpse an extraordinary, long gone world. The created
digital collection will be an important source for ethnologists, cultural anthropologists, experts
on culture, historians, sociologists as well as museologists and photographers. The wide range
of presented materials will allow academics and students to make use of the resources and use
them in their research and studies. The project’s authors also hope that – due to the increasing
accessibility to the Internet – the library’s repository will be also used by foreigners. thus the
objects’ descriptions will be prepared also in English. June 2016 is the estimated completion
date of the project.
Przeł./transl. Jan Sielicki
176
Dr Stefania Skowron-Markowska
(Uniwersytet Wrocławski) – członkini Polskiego
Towarzystwa Ludoznawczego oraz Sekretarz
Komitetu Redakcyjnego serii „Biblioteka Zesłańca”,
stały współpracownik czasopisma „Torii. Japonia
znana i nieznana”. Zajmuje się współczesnymi
przemianami społeczeństw azjatyckich,
problemem tożsamości etnicznej i kulturowej Azji
(szczególnie obszaru Syberii, Chin, Japonii) oraz
współczesną recepcją chińskich i japońskich sztuk
i sportów walki. Kieruje projektem „Utworzenie
repozytorium cyfrowego «Dokumenty i fotografie
Stanisława Poniatowskiego (1884-1945)».”
etnografia nowa | the new ethnography
06|2014
Ph.D Stefania Skowron-Markowska
(University of Wrocław) – member of Polish
Ethnographical Society and Secretary of Editing
Committee for “The Exile’s Library,” permanent
contributor for the “Torii. Japan known and
unknown” magazine. Her studies focus on
contemporary transformations of Asian societies,
the problem of ethnic and cultural identity in
Asia (especially in Siberia, China and Japan) and
contemporary reception of Chinese and Japanese
martial arts. Head of the project “Creation of
digital repository ‘Stanisław Poniatowski’s
documents and photographs (1884-1945)’”.
177