ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 581

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 581
ACTA BIOLOGICA NR 16
2009
ANNA SZEFNER-MIRZOŁEMSKA
Uniwersytet Szczeciński
OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW HEMATOLOGICZNYCH
BYDŁA RASY HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKIEJ
The estimation of chosen hematological parameters of the cattle
of the Holstein-Frisian breed
Słowa kluczowe: bydło, rasa holsztyńsko-fryzyjska, parametry hematologiczne
Key words: cattle, Holstein-Frisian race, hematological parameters
1. Wstęp
Pomorze Zachodnie ma sprzyjające warunki do chowu i hodowli bydła.
Dogodne położenie tego regionu, a także dobre połączenia komunikacyjne z innymi miastami oraz bliskość Niemiec stwarzają duże możliwości związane z rynkiem zbytu produktów pochodzenia mlecznego i mięsnego (Szymańska 2002).
Rasa krów holsztyńsko-fryzyjska (hf) jest najbardziej rozpowszechniona
w Polsce. Jej udział w ogólnym pogłowiu krów użytkowanych mlecznie stanowi
ponad 90% (Litwińczuk i in. 2006). Holsztyno-fryzy są bydłem wcześnie dojrzewającym. Umaszczenie zwierząt może być czarno-białe lub czerwono-białe.
Rzadziej niż u innych odmian rasy czarno-białej (cb) obserwuje się stany zapalne
wymienia (mastitis). Wymiona są dobrze przystosowane do doju mechanicznego
(Szymańska 2002). Według danych Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt za
rok 2004, krowy tej rasy charakteryzuje wysoka wydajność mleczna (6186 kg)
przy stosunkowo dużej zawartości tłuszczu (4,21%). Coraz większej wydajności
krów towarzyszy zwykle pogorszenie zdrowotności, wskaźników rozrodu, częst-
120
Anna Szefner-Mirzołemska
sze występowanie chorób metabolicznych, w konsekwencji czego dochodzi do
skrócenia okresu użytkowania krów i pogorszenia opłacalności produkcji mleka
(Mordak 2008). Szczególnie na fermach bydła, uzyskujących wysoki poziom produkcji, obserwuje się częste występowanie wielu problemów zdrowotnych (Mordak 2008). Rozwój nauk technicznych oraz biochemii pozwolił poznać budowę
i czynności podstawowych elementów tworzących żywe organizmy. Poznano
funkcję białek, cukrów i tłuszczów jako zasadniczych składników budulcowych
i energetycznych. W kontrolowaniu zagrożeń dobrostanu i zdrowia zwierząt
istotną rolę odgrywają zarówno badania kliniczne, jak i analizy laboratoryjne.
Wśród rozmaitych analiz duże znaczenie diagnostyczne mają badania krwi, stanowiące element ułatwiający diagnozę lub o niej rozstrzygający (Mordak 2008;
Zaremba 1973).
Krew jest najbardziej cennym materiałem w badaniach laboratoryjnych;
jest płynem ustrojowym spełniającym wiele zadań. Składa się z części płynnej
i z elementów upostaciowanych. Do elementów upostaciowanych należą: krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty), płytki krwi (trombocyty).
Ich rola w ustroju jest bardzo różnorodna, a liczba waha się w zależności od rozmaitych czynników wpływających pobudzająco lub hamująco na układ krwionośny (Woschnagg, Wolfgang 2000; Zaremba 1973). Badanie stosunku między
poszczególnymi składnikami krwi oraz oznaczenie ich ogólnej zawartości ma
duże znaczenie w diagnozowaniu schorzeń, pozwala zobrazować stan różnych
gatunków zwierząt, w tym przeżuwaczy (Mordak 2008; Sobiech i in. 2005). Oddziałujące na zwierzęta czynniki środowiskowe decydują nie tylko o ich produkcyjności, ale też w znacznym stopniu o ich zdrowiu, co objawia się w wartościach parametrów hematologicznych krwi. Krew jest bowiem bardzo czułym
wskaźnikiem zmian metabolicznych, zarówno w warunkach fizjologicznych, jak
i patologicznych zwierząt (Wójcik i in. 2004a).
Prawidłowo prowadzona profilaktyka w dużej mierze pozwala ograniczyć
występowanie w wysoko produkcyjnych stadach chorób, które mają swoje podłoże w błędach żywieniowych. Od kilkunastu lat trwają badania nad szybkim,
tanim, skutecznym profilaktycznym sposobem diagnozowania stanu zdrowia
stad bydła. Często stosowana przez lekarzy weterynarii ocena stanu zdrowotnego
krów na podstawie wskaźników hematologicznych (profil metaboliczny) odbywa
się najczęściej w trakcie trwania choroby i przez to ma mniejsze znaczenie w profilaktyce występowania chorób metabolicznych (Szewczyk i in. 2006). W skład
badania hematologicznego wchodzą oznaczenia dotyczące morfologii krwi, które
Ocena wybranych parametrów hematologicznych...
121
stanowią najczęściej wykonywany profil badań diagnostycznych. Podstawą oceny zasadniczych parametrów hematologicznych jest analiza liczby erytrocytów,
leukocytów i trombocytów, a także poziomu hemoglobiny, wskaźnika hematokrytowego i wskaźników czerwonokrwinkowych (Szymańska 2002).
Celem pracy była analiza wskaźników hematologicznych krwi bydła rasy
holsztyńsko-fryzyjskiej w zależności od wieku i parametrów hodowlano-produkcyjnych.
2. Materiały i metody badań
Badaniem objęto 90 krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej klinicznie zdrowych
w różnym wieku. Przebadano: 30 cieląt (od 15. do 29. tygodnia życia), 30 jałówek (od 11. do 24. miesiąca życia), 30 krów dorosłych (od 2. do 6. roku życia).
Zwierzęta pochodziły z trzech gospodarstw Spółdzielczej Agrofirmy w Witkowie
w województwie zachodniopomorskim. W okresie badań krowy były karmione
dwa razy dziennie kiszonką przygotowaną (według systemu TMR) z kukurydzy, traw, lucerny, roślin zbożowych z użyciem preparatów Labacsil Bakterie
i Labacsil Acid, Lactoma, Protamilk oraz mieszankami witaminowo-mineralnymi Camisan, Profisan lub Topian. Krew do badań pobrano w okresie jesiennym
przed rannym karmieniem, z żyły szyjnej, do małych próbówek (2 ml) z antykoagulantem.
Zakres przeprowadzonych badań obejmował oznaczenie liczby leukocytów (WBC), trombocytów (PLT), stężenia hemoglobiny (Hb), wskaźnika hematokrytowego (Hct) oraz średniego stężenia hemoglobiny w krwince czerwonej
(MCHC). Dodatkowo, tabelę 1 uzupełniono wynikami badań subpopulacji leukocytów z podziałem na dwie grupy. Mianowicie w wierszu oznaczonym symbolem GRANS zestawiono wartości granulocytów (sumarycznej zawartości: eozynofilii, neutrofilii oraz bazofilii), natomiast w wierszu oznaczonym symbolem
L/M – wartości subpopulacji agranulocytów, tj. sumarycznego udziału limfocytów i monocytów.
Wszystkie uzyskane wyniki liczbowe opracowano statystycznie za pomocą
programu Statistica 5.1, metodą jednoczynnikowej analizy wariancji, a istotność
różnic oszacowano metodą porównania Post hoc w dwóch testach:
1) NIR (najmniejszej istotnej różnicy),
2) Newmana-Keulsa
(oba testy dały zgodność szacowania istotności).
122
Anna Szefner-Mirzołemska
Po analizie statystycznej badania uzupełniono o wyliczenie stosunku granulocytów i agranulocytów.
3. Wyniki badań i omówienie
Uzyskane wyniki badań scharakteryzowano w tabeli 1 za pomocą podstawowych wielkości statystyki opisowej: średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego oraz wartości minimalnej i maksymalnej w próbie.
Analiza wariancji zmiennej grupującej, za którą uznano badane bydło pogrupowane w klasy: cielęta, jałówki i krowy, wykazuje bardzo małe wartości
poziomów istotności, które są mniejsze od p < 0,000001, dla wszystkich podstawowych wskaźników hematologicznych badanego bydła (Mańczak 1976).
Oznacza to silną zależność między podstawowymi wskaźnikami hematologicznymi a wiekiem bydła. Rysunki 1–3 przedstawiają położenie wartości średniej
dla poszczególnego wskaźnika hematologicznego względem średniej wartości
referencyjnej wyrażonej w procentach. Podstawowe wskaźniki czerwonokrwinkowe w populacji badanego bydła (tabela 1, rys. 1 i 2) mieszczą się w przedziałach przyjmowanych wartości referencyjnych. W tym stężenie hemoglobiny (Hb)
oraz wskaźnik hematokrytowy (Hct) badanych cieląt i jałówek jest nieznacznie
mniejszy od przedziału wartości referencyjnych (patrz rys. 1 i 2) i nie przekracza
(–12%) wartości oczekiwanej. Dla krów dorosłych wartości średnie tych wskaźników są niższe o 20% wartości oczekiwanej, ale, jak zaznaczono poprzednio,
mieszczą się w przyjętych zakresach wartości referencyjnych. Podobnie wskaźnik PLT (rys. 3) nie odbiega więcej niż ±20% przedziału referencyjnego, zarówno dla cieląt (–20%), jałówek (–12%), jak i krów dorosłych (+6%).
W ogólnej diagnostyce klinicznej szczególnie ważne są zmiany zachodzące
w obrazie krwinek białych. Warunkiem ich oceny jest znajomość wartości prawidłowych i rozpiętości wahań fizjologicznych. Już ogólna liczba leukocytów ma
pewne znaczenie w diagnostyce (Begemann 1985). Średnia liczba leukocytów
we krwi badanego bydła wahała się w przedziale 7,9÷15,6 [G/L]. Wartości średnie dla badanej grupy jałówek (9,6 G/L) i krów (7,9 G/L) mieszczą się w zakresie
wartości referencyjnych. Z kolei liczba leukocytów we krwi wszystkich objętych
badaniem cieląt była podobna i wynosiła 15,6 [G/L] (na rys. 3 odchylenie to
wynosi +95% względem wartości oczekiwanej przedziału referencyjnego) oraz
znacznie przekraczała wartości referencyjne podawane przez Winnicką (2004)
i LABO-WET. Podwyższoną liczbę leukocytów spotykamy w prawie wszystkich
chorobach zakaźnych, jako wyraz ostrego procesu zapalnego, nie otrzymując
jednak na tej podstawie żadnych wskazówek (Begemann 1985).
Ocena wybranych parametrów hematologicznych...
123
Tabela 1. Wartości parametrów hematologicznych bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej
w gospodarstwach „Witkowo” w województwie zachodniopomorskim
Table 1. Values of hematological parameters of cattle of the Holstein-Frisian race
in farms „Witkowo” in Westpomeranian province
Badana próba
Stężenie
hemoglobiny
(HGB)
(Hb)
[g/dL]
Wskaźnik
hematokrytowy
Hct
[L/L]
Średnie
stężenie
hemoglobiny
w krwince
MCHC
[g/dL]
Liczba
leukocytów
parametr
WBC
[G/L]
w tym
GRANS
[G/L]
Liczba
trombocytów
w tym
L/M
[G/L]
PLT
[G/L]
Wartości statystyki opisowej
Statystyczna
istotność
różnic
między
grupami
bydło
średnia
odchylenie
standardowe
Cielęta
9,6
1,1
7,8
11,4
a
Jałówki
10,1
0,9
8,4
11,8
a
Krowy
8,97
0,8
7,8
10,6
b
Cielęta
0,305
0,033
0,246
0,380
a
Jałówki
0,306
0,025
0,257
0,356
a
Krowy
0,267
0,025
0,231
0,325
b
Cielęta
31,5
0,9
29,2
33,6
a
Jałówki
32,8
0,6
31,6
34,2
b
Krowy
33,5
0,9
30,9
35,9
c
Cielęta
15,6
2,8
10,7
20,8
a
Jałówki
9,6
2,4
4,8
15,7
b
Krowy
7,9
1,4
6,0
11,3
c
Cielęta
3,4
2,1
0,9
10,6
a
Jałówki
2,9
1,1
1,4
5,9
b
Krowy
2,3
0,9
1,1
4,6
b
Cielęta
12,2
2,3
8,8
18,2
a
Jałówki
6,7
1,6
3,4
9,8
b
Krowy
5,6
0,9
4,1
7,6
c
Cielęta
269
111
390
808
a
Jałówki
296
66
124
422
b
Krowy
358
72
237
528
c
min.
max.
Wartości
referencyjne
8,00÷14,00*
8,0÷14,0**
0,24÷0,46*
0,25÷0,42**
30÷36***
27,0÷34,9**
4,00÷12,00*
4,0÷12,0**
2,0÷6,0**
3,0÷7,5**
150÷650***
175÷500**
Objaśnienia: * – wartości referencyjne według Winnickiej (2004), ** – wartości referencyjne według katalogu firmy „LABO-WET” w Szczecinie, *** – wartości referencyjne według
Janeczek i in. 1991, a, b, c – różnymi literami zaznaczono (efekty) różnice średnich
między grupami istotne statystycznie przy p < 0,05.
124
Anna Szefner-Mirzołemska
Z dodatkowych badań subpopulacji leukocytów WBC wynika, że na znaczny
wzrost liczby leukocytów u badanych cieląt ma wpływ duża (względem wartości
referencyjnych) liczba agranulocytów, czyli sumaryczna zawartość limfocytów
i monocytów (tabela 1). Z rysunku 3 można odczytać, że wskaźnik L/M dla cieląt
wynosi +132% i przekracza ponad dwukrotnie ogólnie przyjęte wartości referencyjne. Uzyskana średnia wartość liczby granulocytów w badanej grupie cieląt
kształtowała się nieco poniżej przedziału wartości referencyjnych. Na podstawie
przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że wszystkie średnie wartości badanych parametrów u jałówek i krów mieściły się w granicach normy fizjologicznej
podawanych dla zdrowego bydła przez Winnicką (2004).
50
40
30
Odchylenie, %
20
10
HGB
0
Hct
CielĊta
-10
Jaáówki
Krowy
ref max
ref min
-20
-30
-40
-50
Rys. 1. Odchylenie wskaźników czerwonokrwinkowych od wartości średniej przedziału
referencyjnego (wartości oczekiwanej) według LABO-WET dla badanej populacji bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w gospodarstwach „Witkowo” w województwie zachodniopomorskim
Fig. 1. Deviation of coefficients of red blood corpuscles from the mean value of interval section of reverence according to LABO-WET for the examined population
of cattle bloods of the Holstein-Frisian breed in farms „Witkowo” Westpomeranian
province
125
Ocena wybranych parametrów hematologicznych...
15
10
Odchylenie, %
5
MCHC
ref max
0
CielĊta
Jaáówki
Krowy
ref min
-5
-10
-15
Rys. 2. Odchylenie wskaźnika MCHC od wartości średniej przedziału referencyjnego dla badanej populacji bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w gospodarstwach
„Witkowo” w województwie zachodniopomorskim
Fig. 2. Deviation of coefficient of MCHC from the mean value of interval section of reverence for the examined population of cattle bloods of the Holstein-Frisian breed
in farms „Witkowo” Westpomeranian province
150
100
Odchylenie, %
WBC
50
GRANS
L/M
PLT
ref max
0
CielĊta
Jaáówki
Krowy
ref min
-50
-100
Rys. 3. Odchylenie wskaźników białokrwinkowych i PLT od wartości średniej przedziału referencyjnego dla badanej populacji bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w gospodarstwach „Witkowo” w województwie zachodniopomorskim
Fig. 3. Deviation of coefficients of white blood corpuscles and PLT from the mean value
of interval section of reverence for the examined population of cattle bloods of the
Holstein-Frisian breed in farms „Witkowo” Westpomeranian province
126
Anna Szefner-Mirzołemska
Należy podkreślić, że badania były prowadzone jesienią, a w okresie letnim
krowy i jałówki często przebywały na pastwisku. Pobierały z runi prawie całą
dzienną dawkę suchej masy, dostarczając tym samym zgodną z zapotrzebowaniem ilość energii, białka oraz składników mineralnych (Wójcik i in. 2004b).
Niepokojące wysokie wskaźniki WBC zaobserwowano we krwi badanych cieląt
(urodzonych latem). Chociaż Baumgartner (Mordak 2008) podaje szeroki zakres
wartości referencyjnych dla cieląt, to jednak w badaniach własnych ilość leukocytów znacznie je przekraczała. Możliwe, iż sezon urodzenia miał wpływ na stan
zdrowia badanych cieląt. Do podobnych wniosków doszli Szewczuk i in. (2006),
którzy stwierdzili największy procent zwierząt chorych wycielonych w okresie
jesienno-zimowym, natomiast najmniejszy latem. To tłumaczyłoby podwyższoną ilość leukocytów. Trzeba pamiętać, że wychów cieląt stanowi jeden z najistotniejszych etapów w cyklu produkcji mleka i mięsa wołowego. Najtrudniejszym
okresem są pierwsze miesiące życia cieląt. Młode zwierzęta są podatne na choroby, których przebycie rzutuje na późniejszą użytkowość i opłacalność produkcji
(Szulc, Zachwieja 1996). Systematycznie prowadzona opieka nad stadem przynosi poprawę ogólnej zdrowotności zwierząt, ich płodności i wydajności mlecznej, a także pozwala stwierdzić odpowiednio wcześnie zagrożenia wynikające
z wpływu negatywnych czynników (Losandi i in. 2004). Należy pamiętać, że
wyniki badań laboratoryjnych krwi powinny być oceniane w kontekście badań
klinicznych, kondycji krów, ich wydajności, składu dawki pokarmowej oraz analizy mleka, moczu i kału (Szulc, Zachwieja 1996).
4. Wnioski
Przedstawiona ocena wybranych parametrów hematologicznych krwi krów
rasy holsztyńsko-fryzyjskiej ma dużą wartość diagnostyczną w praktyce weterynaryjnej. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że:
1) wszystkie średnie wartości badanych parametrów u jałówek i krów mieściły
się w granicach wartości referencyjnych,
2) niepokojąco wysokie wskaźniki WBC zaobserwowano we krwi badanych
cieląt (urodzonych latem),
3) dysproporcje wskaźników można tłumaczyć tym, że hodowcy więcej uwagi
poświęcali jałówkom i krowom jako materiałowi reprodukcyjnemu (badania
prowadzono jesienią – po letnim wypasie krów i jałówek).
Ocena wybranych parametrów hematologicznych...
127
BIBLIOGRAFIA
Begemann H., 1985: Hematologia praktyczna. PZWL, Warszawa, s. 17–79.
Berleć K., Traczykowski A., 2004: Wpływ wybranych probiotyków na kształtowanie się
makroelementów w surowicy krwi cieląt. „Zootechnika Li”, 501.
Janeczek W., Chudoba-Drozdowska B., Rojkowski A., Szulc T, 1991: Kształtowanie się
poziomów wybranych wskaźników krwi krów dokarmianych przed porodem różnymi
dodatkami paszowymi. Zesz. Nauk. Rol. Wrocław, XXXV, s. 17–31.
Kupczyński R., Adamski M., 2004: Kształtowanie się wybranych parametrów krwi cieląt
w zależności od stanu ich zdrowia. „Zootechnika Li”, 501.
Litwińczuk A., Barłowska J., Król J., Sawiska W., 2006: Porównanie składu chemicznego i zawartości mocznika w mleku krów czarno-białych i simentalskich z okresem żywienia letniego i zimowego. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska,
vol. XXIV, s. 10.
Losandi B., Czerniewska-Piątkowska E., Kamieniecki H., 2004: Wpływ sezonu odchowu
jałówek rasy holsztyńsko-niemieckiej z terenów Pomorza Przedniego na ich wzrost
i rozwój. Zootechnika Li, 501.
Mańczak K., 1976: Technika planowania eksperymentu. Towarzystwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Mordak R., 2008: Podstawowe parametry biochemiczne i hematologiczne w monitorowaniu zdrowia bydła. Życie Weterynaryjne, 83 (7).
Sobiech P., Zbanyszek M., Kuleta Z., 2005: Wskaźniki krzepnięcia krów rasy h-f. Annales
Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, vol. LX, s. 19.
Szewczuk M., Kamieniecki H., Czerniawska-Piątkowska E., Szatkowska I., 2006: Wpływ
sezonu urodzenia na zdrowotność i wyniki cieląt. Acta Sci. Pol., Zootechnica, 5 (2),
s. 119–124.
Szulc T., Zachwieja A., 1996: Możliwości sterowania składem siary krów. IV Szkoła
Zimowa, Wydaw. AR, Kraków, s. 56–65.
Szymańska A., 2002: Użytkowanie krów holsztyńsko-fryzyjskich w warunkach polskich.
Negatyw, Warszawa.
Winnicka A., 2004: Wartości referencyjne podstawowych badań laboratoryjnych w weterynarii. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Woschnagg H., Wolfgang E., 2000: Jak interpretować wyniki badań. Bertelsmann,
Warszawa, s. 20–37.
128
Anna Szefner-Mirzołemska
Wójcik A., Mituniewicz T., Iwańczuk-Czernik K., Sowińska J., Witkowska D., 2004a:
Analiza wskaźników krwi bydła mięsnego rasy charolaise i limousine w aspekcie
dobrostanu. Zootechnika Li, 501.
Wójcik A., Mituniewicz T., Iwańczuk-Czernik K., Sowińska J., Witkowska D., 2004b:
Ocena dobrostanu bydła mięsnego ras charolaise i limousin w okresie pastwiskowym na podstawie analizy warunków utrzymania oraz wyników produkcyjnych.
Zootechnika Li, 501.
Zaremba B., 1973: Lekarski poradnik domowy. PZWL, Warszawa, s. 763–764.
THE ESTIMATION OF CHOSEN HEMATOLOGICAL PARAMETERS
OF THE CATTLE OF THE HOLSTEIN-FRISIAN BREED
Summary
The race of cows of Holstein-Frisian of the breed black and white is most widespread in Poland. The more and more greater efficiency of cows accompanies among
other things the worsening of the wholesomeness, indicators of the reproduction, more
and more frequent cases of metabolic illnesses, and a consequence is this the shortening
of the useful life of cows and the worsening of the profitability of the production of the
milk. In the paper one made estimations hematological parameters the cattle depen-ding
on the age and his good-condition. With the investigation one embraced 90 pieces
of the cattle (calves, heifers and cows), come from three farms „Agrofirma” in Witkowo.
Received in research of the value of hematological parameters at calves were indeed
higher with relation to of received values for adult individuals.
Translated by Anna Szefner-Mirzołemska