01 Polityka os i pe

Polityka ochrony środowiska
Tomasz Poskrobko
Zakres wykładów
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Polityka środowiska i polityka ekologiczna
Zasady i cele polityki ekologicznej
Polityka ekologiczna Polski i UE
Instrumenty prawno-administracyjne PE
Instrumenty pośrednie PE
Instrumenty informacyjne i presji społecznej
Polityka środowiskowa i zarządzanie
środowiskowe
Literatura
• B. Poskrobko, T. Poskrobko, Zarządzanie
środowiskiem w Polsce, Wyd. PWE, Warszawa
2012
• A. Becla, S. Czaja, T. Poskrobko, Międzynarodowa
ochrona środowiska, Wyd. Uniwersytet
Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2014
• A. Matuszak-Flejszman, System zarządzania
środowiskowego w organizacji, Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007
POLITYKA EKOLOGICZNA
Początki działalności ochronnej w
Polsce
• Regalia łowieckie lub rybackie, a także górnicze i bartnicze
• Statuty Kazimierza Wielkiego z 1420 roku - przepisy o karaniu za
wyrąb drzewa w cudzym lesie, wypas świń na obcym terenie czy
kradzież zboża.
• Statuty Warckie z 1423 roku - ochrona cisa, zakaz polowania na
cudzych terenach
• Statuty Litewskie z 1529, 1566 i 1588 roku – ochrona gniazd
sokolich, żeremi bobrowych i drzew bartnych, wprowadzenie kar
pieniężnych za łamanie przepisów.
• Uniwersał Leśny z 7.05.1778 roku - nakazywano prowadzenie
właściwej gospodarki leśnej, zwłaszcza na terenach lasów
królewskich (państwowych), zwrócono uwagę na obowiązki
obywateli oraz instytucji państwowych w zakresie ochrony zasobów
leśnych.
Ochrona środowiska w zaborach
• Galicja - w dniu 5 października 1868 roku Sejm Krajowy
dla Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem
Krakowskim uchwalił ustawy zakazujące łapania i
handlu zwierzętami alpejskimi występującymi w
Tatrach (świstak i kozica) i ptakami owadożernymi i
śpiewającymi.
• Zabór pruski – Odmienna „filozofia” ochrony
środowiska przyrodniczego. Status obiektów
chronionych nadawano poszczególnym, mniej lub
bardziej cennym pomnikom przyrody.
• Zabór rosyjski – niemal zerowy poziom rozwoju „prawa
środowiskowego”
Rozwój prawa środowiskowego w
II Rzeczypospolitej
• 31 października 1918 roku, Rada Regencyjna wydała dekret o
opiece nad zabytkami sztuki i kultury. Zaliczono do nich między
innymi ogrody ozdobne, aleje cmentarne i przydrożne oraz okazałe
drzewa.
• 8 lutego 1919 roku Sejm uchwalił Państwową Zasadniczą Ustawę
Sanitarną. Zgodnie z nią do podstawowych zadań państwowej
służby zdrowia należały: kontrolowanie czystości powietrza, gleby i
wody, zaopatrzenie ludności w wodę pitną, właściwe usuwanie wód
zużytych i nieczystości (ścieków).
• 19 września 1922 roku weszła w życie ustawa wodna
• 7 marca 1932 roku weszła w życie ustawa o rybołówstwie
• 10 marca 1934 roku weszła w życie ustawa o ochronie przyrody.
Rozwój prawa ochrony środowiska po
II wojnie światowej
• ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 o ochronie przyrody
• ustawa z dnia 16 listopada 1960 roku o prawie
geologicznym;
• ustawa z dnia 21 maja 1963 roku o substancjach trujących;
• ustawa z dnia 21 kwietnia 1966 roku o ochronie powietrza
atmosferycznego;
• ustawa z dnia 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i
lecznictwie uzdrowiskowym;
• ustawa z dnia 26 października 1971 roku o ochronie
gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów.
• ustawa z dnia 24 października 1974 Prawo wodne
Rozwój prawa ochrony środowiska po
II wojnie światowej
• ustawa z dnia 31 stycznia 1980 o ochronie i kształtowaniu
środowiska
• środowisko to ogół elementów przyrodniczych, w
szczególności powierzchnię ziemi łącznie z glebą, kopaliny,
wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także
krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym,
jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
• ochrona środowiska to działanie lub zaniechanie
umożliwiające zachowanie bądź przywrócenie równowagi
przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu i
przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz
realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i
zachowania jego wartości.
Polityka ekologiczna
• klasycznej teorii polityki Arystotelesa polityka
to „sztuka rządzenia państwem w celu
osiągnięcia dobra wspólnego”.
• Można więc przyjąć, że polityka ekologiczna to
świadome i celowe dążenie państwa,
samorządów terytorialnych i podmiotów
gospodarczych od osiągnięcia postawionych
celów „ekologicznych”
Zakres polityki ekologicznej
Ochrona środowiska
Kształtowanie
środowiska
Gospodarowanie
środowiskiem
Ochrona środowiska
• Ochrona środowiska – jest to ograniczanie lub
ukierunkowanie korzystania z ożywionych i
nieożywionych zasobów i walorów przyrody
celem zapewnienia ciągłości ich użytkowania i
utrzymania właściwej jakości elementów biosfery.
• Ochrona środowiska wyraża się w ograniczeniach
wolności osobistych, szczególnie w odniesieniu
do dysponowania prywatną własnością zasobów i
walorów przyrody;
Kształtowanie środowiska
• Kształtowanie środowiska jest to świadome
wprowadzanie zmian w ekosystemach i
krajobrazach czyli, pomoc człowieka w takim
ukierunkowaniu ich rozwoju, który zapewni
wysoki stopień ich samo reprodukcji i
jednocześnie przyniesie możliwie największe
korzyści gospodarcze i społeczne, zarówno
obecnie, jak i w bliższej oraz dalszej
perspektywie.
Kształtowanie środowiska
• Kształtowanie środowiska polega na:
– kompensacji, czyli uzupełnianiu brakujących (przeważnie
wyeliminowanych przez człowieka) ogniw obiegu materii i energii w
celu zwiększenia produktywności ekosystemów, ich zdolności
asymilacyjnych lub poprawy walorów estetycznych i
mikroklimatycznych środowiska, mających wpływ na przyrodnicze
warunki życia i rozwoju człowieka
– redukcji niektórych elementów ekosystemu lub krajobrazu, najczęściej
nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję
człowieka;
– rekultywacji, czyli odtworzeniu zdegradowanych ekosystemów przez
wyeliminowanie czynników powodujących degradację, na przykład
nadmierne zasolenie lub zbytnie odwodnienie;
– kształtowaniu krajobrazów, stosownie do wymogów zachowania
różnorodności biologicznej i normalnych – ukształtowanych w procesie
ewolucji - środowiskowych warunków życia człowieka.
Gospodarowanie środowiskiem
• Gospodarowanie środowiskiem jest to korzystanie z
zasobów, walorów i usług środowiska dla zaspokojenia
potrzeb osobniczych i społecznych ludzi, przy
jednoczesnym:
– ograniczaniu strat i zachowaniu największej ostrożności w
przekształcaniu ekosystemów lub tworów geologicznych przy
eksploatacji zasobów nieodnawialnych,
– wspomaganiu procesów przyrodniczych poddawanych
antropopresji przy użytkowaniu zasobów odnawialnych, celem
zapewnienia trwałości i wydajności ich funkcjonowania,
– wykorzystywaniu walorów, sił i procesów przyrodniczych, tak
aby nie przerywać naturalnych dróg obiegu materii, energii i
informacji w ekosystemach.
Środowisko przyrodnicze
Zasoby
środowiska
Walory
środowiska
Usługi
środowiska
Zasoby naturalne
• Zasoby naturalne to bogactwa mineralne i
organiczne, wykorzystywane przez człowieka w
jego procesie życiowym, działalności
gospodarczej, twórczej i rekreacyjnej.
• Zasoby mogą być:
– odnawialne w długim okresie, np. gleba, drzewostany,
– odnawialne w krótkim okresie, np. trawy lub inne
rośliny jednoroczne i kilkuletnie
– nieodnawialne zidentyfikowane: eksploatowane,
rezerwowe;
– nieodnawialne hipotetyczne i spekulatywne;
Walory środowiska
• Walory środowiska są to specyficzne układy
elementów materialnych i klimatycznych,
które wykorzystuje się bez ich fizycznej
eksploatacji, np. osobliwości przyrodnicze,
mikroklimat, piękno krajobrazu, wzajemny
układ (położenie zasobów);
Usługi środowiska
• Usługi środowiska są to walory, siły i procesy przyrodnicze
oraz efekty ich istnienia i funkcjonowania, które dostarczają
pozamaterialnych wartości niezbędnych do życia i rozwoju
ludzkości oraz do przebiegu przyrodniczych procesów
gospodarczych. Usługi środowiska mogą być:
– biologiczno-ekologiczne - usługą jest funkcjonowanie wszystkich
tych procesów przyrody, dzięki którym habitat człowieka
zapewnia wysoką jakość przyrodniczych podstaw jego życia i
rozwoju
– społeczno-gospodarcze - usługą środowiska jest wszystko to, co
ma istotne znaczenie dla normalnego przebiegu procesów
gospodarowania, np. rozkładanie odpadów, samooczyszczanie
się powietrza i wód, obieg substancji odżywczych w przyrodzie,
produkcja miodu, zapylanie roślin uprawnych
ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ
Zasady polityki ochrony środowiska
• Można wyróżnić trzy grupy takich zasad:
– określające charakter polityki ekologicznej (np.
skuteczność, obiektywność, bezstronność itp.),
– określające relacje między polityką ekologiczną a
polityką gospodarczą, społeczną
i międzynarodową,
– kierunkujące narzędzia realizacji polityki
ekologicznej.
Zasady polityki ochrony środowiska
• Zasada zrównoważonego rozwoju - Istotą zrównoważonego rozwoju jest
równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i
ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony
środowiska z ogólną polityką państwa.
• Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, co
oznacza konieczność uwzględniania w politykach sektorowych celów
ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.
• Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego traktowana
w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej,
sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans
pomiędzy człowiekiem a przyrodą.
• Zasada regionalizacji rozumiana jako:
– uznanie prawa samorządów terytorialnych do ustalania regionalnych
wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych,
– regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej,
– skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie.
Zasady polityki ochrony środowiska
• Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej oznacza stworzenie
instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału
obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie
kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju.
• Zasada “zanieczyszczający płaci” oznacza, że przedmiot korzystający ze
środowiska jest odpowiedzialny finansowo za przestrzeganie wszystkich
wymagań w zakresie jego ochrony oraz za szkody wynikające z jego
działalności, bez względu na to, czy działalność ta jest zgodna z prawem,
czy niezgodna.
• Zasada prewencji oznacza przestrzeganie następującej hierarchii
przedsięwzięć ochronnych:
– zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości,
– recykling, tj. zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody
i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów
zamiast ich składowania,
– ochrona „końca rury” z zastosowaniem zintegrowanego podejścia do
ograniczania i likwidacji odpadów oraz innych zagrożeń.
Zasady polityki ochrony środowiska
• Zasada przezorności zakłada, że wdrażania nowych rozwiązań,
szczególnie w zakresie biotechnologii i modyfikowanych
organizmów powinno być podejmowane dopiero wtedy, gdy
istnieje naukowo udowodniona pewność efektów i skutków ich
wdrażania (stosowania).
• Zasada stosowania najlepszych dostępnych, uzasadnionych
ekonomicznie technik i technologii oznacza stosowanie technologii
ochrony środowiska charakteryzujących się możliwie najmniejszą
presją na środowisko, nie powodującą przy tym zbyt wysokich,
nieuzasadnionych kosztów
• Zasada subsydiarności oznacza umiejscowienie kompetencji i
uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na takim
szczeblu zarządzania (wojewódzkim, powiatowym, gminnym), który
zapewni skuteczne i efektywne podejmowanie decyzji.
Sposób prowadzenia polityki
ekologicznej
• polityka jest uwarunkowana przez ustrój
społeczno-gospodarczy. Można wymienić model:
– liberalny – w modelu tym polityka ekologiczna
odwołuje się do indywidualnej przedsiębiorczości i
odpowiedzialności w sferze ochrony środowiska.
Często bazuje na rozwiązaniach, które zmierzają do
urynkowienia dóbr i usług środowiska, a więc do
objęcia go systemem cen rynkowych
– model socjaldemokratyczny polityki – w modelu tym
akcentuje się odpowiedzialność państwa za ochronę
środowiska i jej standardy oraz powiązanie polityki
ekologicznej z polityką gospodarczą i społeczną
Miejsce POŚ w ogólnej polityce
państwa
OGÓLNA POLITYKA PAŃSTWA
Polityka zrównoważonego rozwoju
Polityka
społeczna
Polityka
gospodarcza
Polityki
szczegółowe
Polityki
szczegółowe
Polityka
ekologiczna
Polityka
ochrony
przyrody
Polityka
gospodarki
wodnej
Polityka
ochrony powierzchni Ziemi
Polityka
ochrony klimatu i atmosfery
Polityka
gospodarki
przestrzennej
Polityka ekologiczna
• Przedmiotem polityki ekologicznej jest
środowisko przyrodnicze, jego stan oceniany w
punktu widzenia potrzeb biologicznych,
społecznych i gospodarczych ludzi.
• Celem polityki ekologicznej jest zapewnienia
wysokiej jakości życia i zdrowia ludzi poprzez
skuteczną ochronę środowiska.
Cele polityki ekologicznej
z
1
y
Cele podporządkowane poziomu pierwszego
2
3
4
5
6
...
x
Cele pośrednie
...
Cel główny
a
b
c
d
e
f
...
Cele podporządkowane poziomu drugiego
1
2
... – cele bezpośrednie
x
y
... – cele pośrednie
Cele uboczny
CEL NADRZĘDNY
Polityka ekologiczna w polskim
prawodawstwie
• Polityka ekologiczna państwa powstaje i funkcjonuje w oparciu o
zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska,
a szczególności na podstawie art. 13 - 17.
• Cel polityki ekologicznej państwa jest określony w art. 13. Jest nim
„stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony
środowiska”.
• Zakres polityki ekologicznej wyznacza art. 14.1., w którym stwierdza
się, że polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego
stanu środowiska, określa w szczególności:
–
–
–
–
cele ekologiczne,
priorytety ekologiczne,
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe.
Polityka ekologiczna w polskim
prawodawstwie
• PEP przyjmuje się na 4 lata. Procedura tworzenia i
aktualizacji polityki ma charakter „kroczący” przewidziane w niej działania w perspektywie
obejmują kolejne 4 lata.
• Projekt PEP opracowuje minister właściwy do
spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii
marszałków województw.
• PEP uchwala Sejm na wniosek Rady Ministrów.
• Rada Ministrów przedkłada Sejmowi co 4 lata
raport z realizacji polityki ekologicznej państwa.
Historia PEP w Polsce
• W 1990 roku opracowano dokument rządowy Polityka
ekologiczna państwa.
• PEP przyjęto na okres 10 lat
• W dokumencie tym jednoznacznie określono, że
obowiązek ochrony środowiska stanowi element
prawidłowego gospodarowania, a wszelka działalność
naruszająca go jest niezgodna z prawem. Każdy przepis
prawny odnoszący się do korzystania ze środowiska i
jego ochrony w jednakowym stopniu dotyczy
wszystkich podmiotów gospodarczych i musi być ściśle
przestrzegany, bez stosowania odstępstw i wyjątków.
Historia PEP w Polsce
W okresie 2000-2003 powstały trzy dokumenty:
• Druga polityka ekologiczna państwa na lata 20012010
• Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010
• Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej
Państwa, na lata 2002-2010
• Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012
z perspektywą do roku 2016
Polityka Ekologiczna Państwa w
latach 2009-2012 z perspektywą do
roku
2016
Działania priorytetowe:
• zakończenie prac nad wyznaczaniem obszarów
siedliskowych w ramach Natura 2000,
• przyjęcie projektu ustawy o organizmach genetycznie
modyfikowanych, zgodnie z prawem UE,
• zamknięcie wysypisk nie spełniających wymogów UE,
• wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówień
publicznych,
• wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która
usprawni ochronę środowiska i pozwoli na kontrolę
przestrzegania prawa,
• wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności
w ochronie środowiska,
Polityka Ekologiczna Państwa w
latach 2009-2012 z perspektywą do
roku
2016
• przywrócenie podstawowej roli miejscowym
•
•
•
•
•
•
•
planom zagospodarowania przestrzennego, jako
podstawy lokalizacji inwestycji,
zwiększenie retencji wody,
opracowanie krajowej strategii ochrony gleb,
promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla,
ochrona atmosfery,
ochrona wód,
gospodarka odpadami,
modernizacja systemu energetycznego.
Polityka Ekologiczna Państwa w latach
2009-2012