Transfer własności - Inicjatywa Firm Rodzinnych

Transfer własności – szansą przeżycia dla przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa z sektora MSP mają duże znaczenie dla gospodarki,
szacuje się, że duża część z nich to przedsiębiorstwa rodzinne. W Polsce
przedsiębiorstwa rodzinne zaczęły powstawać głównie po 1989r. i obecnie
osiągają fazę schyłkową cyklu życia przedsiębiorstwa wynikającą z faktu, że
właściciel osiąga wiek emerytalny lub dotychczasowi właściciele rezygnują z
prowadzenia działalności na skutek osiągnięcia zakładanego poziomu
ekonomicznego gospodarstwa domowego. Pojawia się problem efektywnego
przekazania następcom własności przedsiębiorstwa ponieważ następuje
spadek
liczby
osób
aktywnych
zawodowo
w
wyniku
starzenia
się
społeczeństwach europejskich.
Rysunek 1. Ludność w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym na
100 osób w wieku produkcyjnym
Źródło: Dane GUS
W Polsce nie były prowadzone analizy tego zagadnienia. Problem ten
zauważyła
Komisja
Europejska,
która
szacuje
że
jedna
trzecia
przedsiębiorców, którymi są właściciele firm rodzinnych wycofa się z rynku.
Oznacza to, że w Unii Europejskiej prawdopodobnie spadnie liczba
przedsiębiorstw, miejsc pracy oraz konkurencyjność gospodarki. Mając to na
uwadze Komisja Europejska uznała, że konieczne jest wypracowanie działań
ułatwiających proces przeniesienia własności istniejących przedsiębiorstw.
Proces przeniesienia własności przedsiębiorstw na nowych właścicieli jest
1
procesem złożonym i często kończy się niepowodzeniem z powodu braku
odpowiednich
problemu
uwarunkowań
Komisja
prawno-ekonomicznych.
Europejska
podjęła
prace
Zauważając
nad
wagę
wyznaczeniem
podstawowych kierunków w zakresie przenoszenia własności. Według Komisji
Europejskiej należy skoncentrować się na następujących obszarach:
1. zapewnienie ciągłości spółek osobowych i firm jednoosobowych,
2. przygotowanie do przeniesienia własności poprzez nabycie najbardziej
odpowiedniej formy prawnej,
3. popieranie przeniesienia własności,
4. udzielanie pomocy w przypadkach przeniesienia własności w rodzinie
poprzez odpowiednie ulgi podatkowe1.
Po określeniu tych zaleceń Komisja Europejska zwróciła się do państw
członkowskich o:
1. pobudzenie inicjatyw służących podniesieniu świadomości, udzielaniu
informacji i szkoleniu w celu zapewnienia planowanego przygotowania
przenoszenia własności przedsiębiorstw,
2. zapewnienie
otoczenia
finansowego
sprzyjającego
przenoszeniu
własności przedsiębiorstw,
3. zapewnienie prawnych możliwości restrukturyzacji przedsiębiorstwa
w celu przygotowania do przeniesienia własności,
4. ustanowienie przepisów prawnych zapewniających ciągłość spółek
osobowych i firm jednoosobowych w przypadku śmierci jednego ze
wspólników lub właściciela,
5. udzielenie pomocy przedsiębiorstwu w zakresie podatku od spadku
i darowizn w celu zapewnienia jego przetrwania,
6. ułatwienie przeniesienia własności przedsiębiorstwa na strony trzecie
poprzez wprowadzenie odpowiednich przepisów podatkowych2.
Powstaje pytanie dlaczego Komisja Europejska tak bardzo zajmuje się
tym tematem. Kluczową przyczyna jest znaczenie małych i średnich
1
Zob. Komisja Europejska (1994), Komunikat w sprawie przenoszenia własności przedsiębiorstw. Działania na
rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. Dz. U. c 204 z 23.7.1994, s. 1-23
2
Zob. Zalecenia Komisji w sprawie przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw, Dz. U. L 385
z 31.12.1994, str. 14-17
2
przedsiębiorstw dla gospodarki. Przedsiębiorstwa rodzinne pełnią funkcje
zarówno
ekonomiczną
przedsiębiorczych
jak
postaw
i
społeczną,
społecznych.
są
bowiem
inkubatorami
Przedsiębiorstwa
rodzinne
przyczyniają się do zachowania stabilności gospodarki, są źródłem dobrych
praktyk związanych z odpowiedzialnością społeczną z tytułu prowadzenia
działalności. Dlatego też przeniesienie własności przedsiębiorstwa w obrębie
rodziny jest istotne nie tylko pod względem gospodarczym, ale również pod
względem społecznym. Obecnie w wyniku dostępności edukacji wzrasta
wykształcenie młodych ludzi co powoduje, że maja oni większa możliwość
rozwijania kariery zawodowej, co zmniejsza motywację do kontynuowania
działalności
rodziców.
Paradoksalnie
ogólnodostępna
edukacja
jest
zagrożeniem dla kontynuowania firm rodzinnych.
Kolejnym zagrożeniem jest czynnik demograficzny. Malejąca liczba
dzieci w rodzinie przedsiębiorcy, jest kolejną przyczyną zmniejszenia szans na
znalezienie następców w rodzinie. Oznacza to zmniejszanie szans na
możliwość dokonania transferu własności przedsiębiorstwa z powodu braku
następcy. Przedsiębiorcy rodzinni często przy dziedziczeniu pomijają córki, co
potęguje problem przeniesienia własności w obrębie rodziny.
Innym obiektywnym czynnikiem zanikania przedsiębiorstw rodzinnych
są zmiany zachodzące w sektorach gospodarki, które powodują zakończenie
możliwości prowadzenia działalności w tym sektorze. W związku z tym nie są
oni zainteresowani przekazywaniem tej własności.
Jako kolejne ograniczenie procesu transferu własności Komisja
Europejska wskazała złożoność i czasochłonność tego procesu oraz obawę
założycieli przedsiębiorstwa przed utratą dotychczasowej pozycji zarówno
społecznej jak i rodzinnej, co jest powodem odkładania w czasie transferu
własności przedsiębiorstwa. Mając powyższe na uwadze Komisja Europejska
zaleciła państwom członkowskim podjęcie działań mających na celu
podniesienie świadomości w tej dziedzinie przez udzielenie informacji oraz
zapewnienie szkoleń w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw.
Celem jest uświadomienie potencjalnym nowym przedsiębiorcom korzyści
wynikających z przejęcia istniejącego przedsiębiorstwa aniżeli rozpoczynanie
3
na nowo działalności w danej branży. Są to: brak konieczności tworzenia
własnej sieci kontaktów gospodarczych przejęcie wykwalifikowanej kadry,
możliwość koncentrowania się na budowie dalszej strategii rynkowej danego
przedsiębiorstwa.
Ponadto należy pamiętać, że przeniesienie własności przedsiębiorstw
związane jest z poniesieniem nakładów finansowych, które często są wyższe
niż w przypadku złożenia nowego przedsiębiorstwa. Wynika to z faktu, że
wycenie podlegają nie tylko aktywa rzeczowe i finansowe lecz inne czynniki
określające wartość firmy na przykład istniejące kontakty z klientami,
dostawcami, renoma handlowa i przewidywania co do przyszłych dochodów.
Innym czynnikiem wpływającym na wzrost tego kosztu jest konieczność
rzeczywistej oceny stanu przedsiębiorstwa co do jego płynności finansowej
oraz ustanowienia zabezpieczenia związanego z ubezpieczeniem transakcji.
Wszystkie te czynniki wpływają na wysokość kosztów transakcyjnych. W
związku z tym banki biorąc pod uwagę ewentualne ryzyko związane z
transferem własności przedsiębiorstwa nie są zainteresowane udziałem w
tego typu transakcjach. Dlatego przedsiębiorcy zmuszeni są do poszukiwania
alternatywnych źródeł finansowania tego typu transakcji. Brak łatwego dostępu
do kapitału wpływa na niższą efektywność dokonywanych transakcji
przeniesienia własności. Widząc znaczenie czynnika finansowego niektóre
państwa członkowskie zdecydowały się wprowadzić instrumenty, które
poprawią efektywność tego procesu. Do nich należą: pożyczki o obniżonych
stopach procentowych, gwarancje kredytowe, obniżenie kwoty składki od
ryzyka
kredytowego.
Powyższe
instrumenty
są
dostępne
w:
Belgii,
Luksemburgu, Danii, Francji, Austrii. Nadal jednak w ponad połowie krajów
członkowskich nie udziela się jakiejkolwiek pomocy przy transakcjach
związanych z przeniesieniem własności przedsiębiorstwa.
Problemem w transferze własności jest istniejące prawo. Przedsiębiorstwa
rodzinne funkcjonują na określonych zasadach prawnych, które wymagają zmiany.
Na istniejących obecnie określonych normach prawnych nie ma możliwości płynnego
przeniesienia własności bez likwidacji przedsiębiorstwa. Z tego względu obecny stan
prawny wymaga zmiany. Dlatego Komisja Europejska zaleca państwom
4
członkowskim wprowadzenie takich regulacji prawnych, które umożliwiłby
ciągłość spółek osobowych poprzez zawieranie stosownych umów między
wspólnikami. Wprowadzenie w prawie gospodarczym takich zapisów, które
umożliwiają zapewnienie ciągłość działalności spółki oraz zapewniają
pierwszeństwo stosowania umów zawartych między wspólnikami przed
indywidualnym testamentem wspólnika w przypadku wystąpienia sprzeczności
pomiędzy tymi dwoma dokumentami. Rozwiązanie to byłoby ułatwieniem dla
procesu transferu działalności przedsiębiorstw. Takie rozwiązania zostały
wprowadzone między innymi w Hiszpanii, Francji, Łotwie, Węgrzech, Malcie,
Austrii i Finlandii, gdzie wprowadzono w umowach spadkowych możliwość
kontynuowania działalności pomimo śmierci lub wycofania się z działalności
jednego ze wspólników. Umowy spadkowe nie nakładają obowiązku zgody
wszystkich wspólników będących spadkobiercami prowadzonej działalności w
decyzji, co do jej kontynuowania.
W istniejących realiach przeniesienie własności przedsiębiorstwa w
drodze spadku czy darowizny jest związane z powstaniem obowiązku
podatkowego w podatku od spadków i darowizn. Obciążenia podatkowe w tym
zakresie stanowią ograniczenie dla procesu transferu własności. Spłata
podatku od spadku prowadzi często do naruszenia bieżącej płynności
finansowej przedsiębiorstwa. Dlatego też niektóre państwa członkowskie
zniosły podatek od spadku np. Estonia, Włochy, Cypr, Słowacja i Szwecja. W
innych krajach członkowskich np. Hiszpanii, Irlandii, Finlandii podstawa
opodatkowania
podatkiem
od
spadku
może
zostać
obniżona
jeżeli
przedsiębiorstwo po przeniesieniu własności będzie kontynuowało działalność
minimum przez pięć lat. Natomiast w Belgii, Czechach, Niemczech, Finlandii,
Irlandii jako udogodnienie w procesie transferu własności przedsiębiorstwa
wprowadzono możliwość odroczenia spłaty podatku od spadku. Do innych
korzystnych rozwiązań podatkowych mających zwiększenie skłonności do
przenoszenia własności przedsiębiorstwa należą między innymi przywileje
podatkowe
związane
z
zyskami
z
tytułu
przeniesienia
własności
przedsiębiorstwa na osobę trzecią. Takie rozwiązania wprowadzono między
innymi we Francji, Irlandii.
Innym przykładem przywilejów podatkowych z
5
tytułu przeniesienia własności jest redukcja stawek podatkowych. Takie
przywileje podatkowe obowiązują w Belgii, Niemczech i Austrii natomiast w
Wielkiej Brytanii wobec transakcji przeniesienia własności przedsiębiorstwa
wprowadzono ulgi pozwalające na zredukowanie obciążeń podatkowych.
Nieliczne kraje członkowskie, Dania i Węgry wprowadziły ulgi podatkowe w
podatku dochodowym w przypadku przeniesienia własności przedsiębiorstwa
na osobę spoza rodziny.
Skala transferu własności przedsiębiorstw w Polsce nie jest dokładnie
zbadana. Według szacunku Ministerstwa Gospodarki wielkość transferu
polskich przedsiębiorstw przekazywanych rocznie wynosi około 50 tys.
przedsiębiorstw rocznie. Według prognoz ten problem będzie dotyczył coraz
większej liczby przedsiębiorców.
Rysunek 2. Prognoza ludności Polski do 2030 roku
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2010
2015
2020
65 lat i więcej
2025
2030
OGÓŁEM
Źródło: Dane GUS
W Polsce istnieją już określone rozwiązania prawne, które ułatwiają
transfer. Zdaniem Komisji Europejskiej są one niewystarczające. Dlatego też
należy szukać odpowiednich rozwiązań służących polepszeniu jakości prawa.
[email protected]
6