Jak podnosić poprzeczkę?

Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
Kurs:
„Jak motywować uczniów do nauki?”
Moduł trzeci: Jak podnosić poprzeczkę?
Technika 1. Nauka jako wyzwanie
Technika 2. Inspirujące stwierdzenia
Technika 3. Wysokie oczekiwania
Technika 4. Wybierz sobie pracę domową
Technika 5. Dobra lekcja, czyli jaka?
Nagradzanie jest jednym z najmniej skutecznych sposobów zachęcenia
uczniów do wysiłku. Dobrze pracujących mobilizuje do dalszej pracy, ale rzadko
sprawia, by uczniowie średni i słabi zaczęli dążyć do doskonałości. Z kolei karanie
za słabe wyniki jest chyba najgorszą rzeczą, jaką może zrobić nauczyciel,
któremu zależy na dobrej pracy uczniów.
Lęk przed karą rzadko mobilizuje ludzi do wysiłku, zwłaszcza na dłuższą metę.
Niewielu uczniów pod presją napomnień i kar osiąga lepsze rezultaty.
Technika 1: Nauka jako wyzwanie
Opis: Przedstawienie zadania szkolnego jako wyzwania lub okazji do sprawdzenia
się, a nie jako obowiązku lub ciężaru.
Cel:
Pobudzenie do maksymalnego zaangażowania.
W dzisiejszych czasach wielu młodym ludziom brakuje okazji do zmierzenia się
z prawdziwym wyzwaniem. Termin wyzwanie w sensie, w jakim go tu używamy,
nie oznacza obowiązku czy ciężaru, ale emocjonującą, wymagającą odwagi
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
i wysiłku okazję do przezwyciężenia przeszkód i osiągania sukcesu. Rzucenie
uczniom wyzwania wzmaga ich zaangażowanie.
Co składa się na odpowiednie wyzwanie?
Odpowiedni czas. Musi nadejść odpowiednia pora dla danej osoby. Czasami
dodatkowe, trudne zadanie pogrąża tylko ucznia.
Odpowiedni poziom wyzwania. Zadanie wykonywane przez ucznia nie może
być ani zbyt łatwe, ani zbyt trudne. Sam powinien ocenić, czy ma szansę
na odniesienie sukcesu.
Swoboda podjęcia wyzwania. Wyzwanie przyjęte wbrew woli będzie raczej
obciążeniem
i balastem,
dlatego
wymaga
dobrowolnego,
osobistego
zaangażowania.
Podjęcie wyzwania mobilizuje, daje poczucie siły. Wyzwanie powinno
mobilizować do wysiłku i wyzwalać nową energię, a nie obezwładniać. Uczniowie
są z reguły zadowoleni, jeśli stoi przed nimi ambitne zadanie.
Uczeń podejmujący wyzwanie, powinien zostać nagrodzony. Ale nie tylko
ten, który odniósł sukces, ale każdy, który podjął się realizacji trudnego zadania.
Z kolei publiczne docenienie tylko tych, którzy odnieśli sukces powoduje, że
pozostałe osoby czują się zlekceważone, a nawet upokorzone. Przecież ich
decyzja o rezygnacji jest słuszna, jeśli nie są gotowi do podjęcia wyzwania. W tej
sytuacji należy zaakcentować ich rozwagę i zachęcić do podjęcia wyzwania
w przyszłości. Można docenić (nawet nieco na wyrost) całą klasę
za zaangażowanie w pomoc przy realizacji wyzwań podejmowanych
przez
poszczególnych uczniów.
Technika 2: Inspirujące stwierdzenia
Opis: Stwierdzenia zagrzewające uczniów do intensywniejszej pracy.
Cel:
Rozbudzanie w uczniach poczucia siły, by potrafili sprostać wyzwaniom.
Każdy dobry nauczyciel wie, że powiedzenie właściwej rzeczy we właściwym
momencie może zmobilizować kogoś do zrobienia czegoś, co przekracza jego
własne oczekiwania. Polega to na uruchomieniu
wewnętrznych zasobów
człowieka. Jeśli uda się pobudzić jego wewnętrzną siłę lub motywację, potrafi
zdobyć się na największy wysiłek.
Do wysiłku najbardziej zachęcają stwierdzenia wypływające ze szczerej, pełnej
szacunku troski
o drugiego człowieka. Mówią one: „Jestem z tobą; razem uda
nam się to zrobić”. Jest to zupełnie inny komunikat niż: „Zrób to dla mnie” lub
„Takie są wymagania”. Przy pomocy sformułowań przepełnionych wiarą
w drugiego człowieka nauczyciel może pociągnąć uczniów za sobą, zamiast ich
popychać.
Popychanie: „Chcę, żebyście utrwalili sobie ten materiał. To bardzo ważne.
Nie pozwolę, żeby ktoś skończył klasę, nie wiedząc tego. Jeśli chcecie zdać,
musicie się tego bardzo dobrze nauczyć”.
Wspieranie: „Ta wiedza i umiejętności będą wam potrzebne. Jestem
zdecydowana zrobić, co tylko się da, żebyście ją/je bardzo dobrze opanowali.
Czy postaracie się razem ze mną? To będzie prawdziwe wyzwanie”.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
W osobie, której okazujemy troskę, budzą się wewnętrzne zasoby sił,
co umożliwia jej podjęcie większego wysiłku. Jeśli troska ta jest wzajemna,
to współpraca przynosi wspaniałe efekty.
„Wasza nauka jest naszą wspólną sprawą, ale ja nie mogę się za was uczyć.
Wy sami musicie to zrobić. Wiecie, jak bardzo mi na was zależy. Chciałabym,
żebyście opanowali ten materiał w sposób mistrzowski. Możecie liczyć na moją
pomoc. Chcę być z was dumna. Pokażmy, że możemy razem wykonać to zadanie.
Ruszamy”.
W wypadku starszych uczniów lepiej używać takich stwierdzeń w rozmowie
w cztery oczy.
Technika 3: Wysokie oczekiwania
Opis: Manifestowanie wiary, że uczniowie będę sobie świetnie radzić, nawet jeśli
jeszcze nic na to nie wskazuje.
Cel: Kreowanie wysokich oczekiwań w stosunku do uczniów.
Nauczyciel stara się okazywać uczniom, że wierzy w ich możliwości.
Gdy zadaje wypracowanie, naprawdę oczekuje, że wszyscy sumiennie je napiszą.
Jeśli ktoś nie wykona zadania, to nauczyciel wierzy, że miał po temu ważne
powody i spodziewa się, że następnym razem uczeń napisze zadane
wypracowanie.
Nigdy nie zakłada, że uczniowi brakuje chęci do nauki. Jeśli oczekuje od ludzi
tego, co najlepsze, to bardzo prawdopodobne jest, że właśnie to od nich otrzyma.
Gdy sądzi, że uczniowie nie zaczną się uczyć bez nagród, kar, stopni, testów,
napomnień i uwag, to prawdopodobnie tak będzie.
Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest rozbudzenie w uczniu
motywacji do pracy.
Oto wskazówki, jak można nad tym pracować:
• Uświadom sobie, że twoi uczniowie pasjonują się swoimi zajęciami
pozaszkolnymi. Oznacza to, że potrafią się angażować. Może więc uda się
rozbudzić motywację do działań proponowanych w szkole. Twoje
pozytywne oczekiwania stopniowo zaczną się sprawdzać.
• Aby rozbudzić w uczniach chęć do działania, pytaj ich o ich
zainteresowania, o ich życie towarzyskie. Zwróć uwagę, z jakim zapałem
opowiadają o swoich pasjach.
• Wypróbuj metodę „co nowego, co dobrego”. Od czasu do czasu
na początku lekcji zapytaj: „Czy w waszym życiu wydarzyło się ostatnio coś
nowego lub dobrego?”. Zachęć kilku uczniów do wypowiedzi. Dzielenie się
przeżyciami buduje w grupie więzi i daje każdemu uczniowi poczucie
przynależności do grupy, a nauczycielowi przypomina, że każdy jest
niepowtarzalną istotą.
• Pamiętaj, że uczniów bardziej mobilizuje do nauki aktywna lekcja niż
nagrody i groźby. Praca wynikająca z własnej wewnętrznej motywacji jest
możliwa i każdy uczeń może nauczyć się tak pracować. Nikt nie chce słabo
czytać, marnie liczyć czy źle posługiwać się językiem ojczystym. Uczniowie
chcą dużo wiedzieć i mieć przydatne umiejętności. Rozumieją, że jest to
dla nich korzystne. Naturalne motywacje sprzyjają uczeniu się, ale
uczniowie nie zawsze potrafią to robić.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
•
Codziennie zapisz sobie zdanie potwierdzające twoje oczekiwania
i pozytywne odczucia, na przykład: „Widzę, że moi uczniowie pracują coraz
chętniej, z coraz większym entuzjazmem”. Pisząc, wyobrażaj sobie uczniów
uczących się w ten sposób. Im bardziej plastyczny i barwny obraz potrafisz
wywołać w myślach, tym szybciej ujrzysz go w rzeczywistości w swojej
klasie.
Technika 4 : Wybierz sobie pracę domową
Opis: Uczniowie mogą wybrać rodzaj i zakres pracy domowej.
Cel:
Rozwijanie w uczniach poczucia odpowiedzialności i zachęcanie ich
do wysiłku.
Często, zadając pracę domową, nie zostawiamy uczniom wyboru. Mówimy:
„Rozwiążcie pierwsze dziesięć zadań ze strony 36”, „Przeczytajcie rozdział 10
i przygotujcie się do testu z tego tematu”. Prace domowe tego rodzaju dokładnie
określają, co każdy uczeń powinien zrobić, dzięki czemu łatwo je później podczas
lekcji sprawdzić. Polecenia takie nie uwzględniają indywidualnych potrzeb
uczniów i nie dają im okazji do ćwiczenia odpowiedzialnej samodzielności.
Możliwość wyboru pracy domowej zachęca zdolnych lub zainteresowanych
tematem uczniów
do wykonania większej pracy, co w innej sytuacji zdarza się
niezmiernie rzadko. Co ważniejsze, swoboda wyboru pracy domowej to dla
uczniów okazja do ćwiczenia się w podejmowaniu odpowiedzialnych decyzji.
Technika „wybierz sobie pracę domową” pozwala uczniom samodzielnie
decydować nad czym i ile powinni pracować w domu.
Wskazówki:
• Pozwól, by każdy robił w domu tyle zadań, ile uważa, że
potrzebuje, by dobrze opanować temat. Pozostawienie uczniom
swobody w tej kwestii mobilizuje ich do zastanowienia się, co jest dla nich
najkorzystniejsze. Ponadto wyrabia nawyk stawiania sobie tego pytania
również w innych sytuacjach, na przykład wtedy, gdy sami lub pod presją
kolegów pragną czegoś, co nie jest dla nich dobre.
• Daj możliwość wyboru ilości materiału, który mają opanować.
Zależnie od swojej sytuacji uczeń może wybrać taką pracę domową, którą
w konkretnych okolicznościach będzie w stanie porządnie wykonać.
• Zadawaj uczniom prace (do wyboru) wymagające różnej ilości
czasu potrzebnego na ich wykonanie. Zachęć uczniów, by zaczęli
racjonalnie gospodarować czasem. Poradź im, by przed przystąpieniem
do odrabiania lekcji najpierw postanowili, ile czasu przeznaczą na tę pracę,
a następnie nastawili budzik i spróbowali zmieścić się w tym czasie.
• Pozwól uczniom samodzielnie formułować zadanie domowe. Prawie
każdy uczeń wie, nad czym chciałby lub powinien popracować więcej.
Zatem gdy to możliwe, pozwalaj im na samodzielne decyzje. Możesz też
polecić, by w parach zadali sobie nawzajem pracę domową, później
wymienili się zadaniami i na końcu razem je sprawdzili.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
Przykłady prac domowych z możliwością wyboru:
• Przeczytajcie rozdział 6 i napiszcie w zdaniach podsumowujących, czego
się dowiedzieliście.
• Na jutro przeczytajcie jedno opowiadanie z tej książki.
• Wymyślcie jedno lub kilka zadań tekstowych opartych na tym równaniu
matematycznym.
• Nauczcie się tylu nowych słówek i zwrotów, ile zdołacie.
• W domu podsumujcie dzisiejszą pracę w klasie, pisząc uwagi typu „dobrze,
że ..., ale następnym razem”: najpierw wymieniajcie to, co udało wam się
zrobić dobrze, a potem to, co następnym razem moglibyście zrobić inaczej.
• Z informacji wypisanych na tablicy wyciągnijcie tyle wniosków, ile zdołacie.
Jutro będziecie się dzielić nimi w parach i zapisywać w postaci zdań
podsumowujących.
Swoboda wyboru zadań domowych skłania bystrzejszych i bardziej
zainteresowanych tematem uczniów do wykonania większej pracy niż wtedy, gdy
jest ona narzucona przez nauczyciela. Co ważniejsze, elementem pracy domowej
staje się samo dokonanie wyboru, a to uczy odpowiedzialności za podejmowane
decyzje.
Temat odpowiedzialności za swoje decyzje jest na tyle ważny, że warto
do niego powracać.
Oto parę pytań, które można co jakiś czas zadać klasie:
• Ile osób czasem uczy się w domu więcej niż wynosi zadane przeze mnie
minimum, a ilu osobom zdarza się nie zrobić nawet minimum?
Jak decydujecie, co jest dla was najlepsze?
• Jak wam się udaje gospodarowanie czasem? Ile osób musi codziennie
„walczyć” o znalezienie czasu na odrabianie lekcji? Ilu osobom potrzebna
jest pomoc w kształceniu umiejętności dobrej organizacji pracy?
• Ilu osobom staranne odrabianie lekcji daje zadowolenie? Ile osób z tego
samego powodu odczuwa ciągłe niezadowolenie? Czy dążenie do perfekcji
jest zawsze dobre? Co myślicie o nadmiernej i niedostatecznej
sumienności?
• Co wam najczęściej przeszkadza w odrabianiu pracy domowej? Jak sobie
radzicie z pokusami odciągającymi was od lekcji?
• Ilu osobom zdarzyło się nie odrobić pracy domowej, bo trzeba było zrobić
coś ważniejszego? Podajcie przykłady takich sytuacji.
• Odrabianie lekcji wymaga wytrwałości, skoncentrowania uwagi na temacie.
Ile osób potrafi skoncentrować się na temacie, nawet jeśli zadanie nie jest
łatwe ani ciekawe? Ilu osobom nie bardzo to wychodzi? Jak można ćwiczyć
wytrwałość? Porozmawiajcie w parach o swoich sposobach.
Przedyskutowanie powyższych zagadnień na forum klasy przyczynia się do
rozwijania umiejętności samodzielnego uczenia się, co jest znacznie ważniejsze
od jakiejkolwiek teoretycznej pracy domowej.
Technika 5: Dobra lekcja, czyli jaka?
Opis: Nauczyciel ustala wraz z uczniami cechy dobrej lekcji. Posłużą one do
stworzenia arkusza obserwacji lekcji. Ustala też, którzy uczniowie będą
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
monitorowali poszczególne punkty arkusza. W ustalonym czasie uczniowieobserwatorzy przekażą wyniki swojej pracy nauczycielowi.
Cel: Uczynienie uczniów świadomych i współodpowiedzialnych za proces
uczenia się.
Nauczyciele przeważnie czują się w pełni odpowiedzialni za proces nauczania.
Poszukują nowych, dobrych rozwiązań, ale nie konsultują ich z uczniami. Rzadko
też zastanawiają się nad skutecznością stosowanych metod. Uczniowie z kolei
wymagają
stosowania takich metod nauczania, które są efektywne i czynią
naukę interesującą.
Przeprowadzenie przez nauczyciela debaty na temat udanej lekcji może być
dla niego bardzo inspirujące. Uczniom może zaś pomóc w świadomym uczeniu
się.
Debata taka wymaga od obu stron otwartości. Nauczyciel ma oczywiście
większą wiedzę na temat metod dydaktycznych, powinien więc uczniom pomóc
w myśleniu o dobrej lekcji. Jednak również uczniowie są najlepszymi ekspertami
od własnej nauki, więc ich zdanie może być niezwykle interesujące .
Nauczyciel może np. zapytać uczniów: „Czy pomaga wam, gdy na początku
lekcji określamy dokładnie jej cele?”. Możliwe, że uzyska od uczniów odpowiedź:
„Tak, ale tylko wtedy, gdy na końcu lekcji zastanawiamy się, czy cele zostały
osiągnięte”. Podczas debaty nauczyciel może się dowiedzieć, czy uczniowie lubią
odpowiadać na pytania czy pomaga im praca w parach, czy w większych
grupach.
Listę cech dobrej lekcji można oczywiście stale uzupełniać.
Punkty do arkusza obserwacji mogą być następujące:
• Czy nauczyciel podał cel lekcji?
• Czy cel lekcji był dla uczniów zrozumiały?
• Czy sprawdzono, czy cele lekcji zostały osiągnięte? Jeśli tak, to w jaki
sposób?
• Ile pytań zamkniętych i otwartych zadał nauczyciel uczniom?
• Ile razy nauczyciel polecił uczniom pracę w parach bądź w większych
grupach?
• Jak długo czekał nauczyciel na odpowiedź ucznia?
Po skonstruowaniu arkusza obserwacji nauczyciel może się zastanowić, nad
którymi punktami chciałby popracować. Może teraz poprosić wybranych uczniów,
aby obserwowali te elementy lekcji. Obserwatorami powinni być ci uczniowie,
którym obserwacja nie zaburzy czynnego uczestnictwa w lekcji. Jednak
wyróżnienie ucznia takim obowiązkiem może również zmienić jego stosunek
do szkoły i nauki. Uczniowie, którzy są zaproszeni do debaty na ten temat,
zaczynają świadomie podchodzić do nauki, widzą związek między własnym
zaangażowaniem, a efektami uczenia się, są skłonni pomagać nauczycielowi
i zaczynają brać odpowiedzialność za swoją naukę.
Technika ta nie jest łatwa dla nauczyciela. Musi być on przekonany o tym, że
warto zadawać uczniom pytanie o elementy ciekawej lekcji, być gotowy przyjąć
ich uwagi oraz wprowadzać zmiany w swoim sposobie nauczania. Musi zgodzić
się również na to, że uczniowie obserwują lekcję i przedstawiają wyniki
obserwacji. Nauczyciel sam nie może jednocześnie prowadzić lekcji i jej
obserwować. Jeśli próbuje połączyć te dwie czynności, to przeważnie jedna z nich
nie jest wykonywana prawidłowo. Z rozmów z nauczycielami wynika na przykład,
iż uważają oni, że uczniów traktują jednakowo. W rzeczywistości jednak bywa
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Materiał dydaktyczny nr 3
inaczej, o czym świadczy między innymi to, że pytania są zadawane tylko
nieświadomie wybranej grupie uczniów. Wynik obserwacji zatem zaskoczyć nie
jednego nauczyciela.
Dodatkową korzyścią omawianej techniki jest wpisana w nią jawność działań
i współpraca. Nauczyciel wraz z uczniami określa cechy dobrej lekcji. Obie strony
wiedzą, co i kto będzie obserwował. Wnioski z obserwacji są ogólnie znane
i zmiana może być wprowadzona przy współpracy uczniów z nauczycielem.
Technika ta może być stosowana stopniowo, to znaczy, że obserwacji i zmianie
może podlegać początkowo tylko kilka elementów lekcji. Po zakończeniu
wybranych działań, obserwacje i wprowadzanie zmian można powtarzać.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej