NIELEGALNA IMIGRACJA WYZWANIEM DLA STREFY SCHENGEN

NIELEGALNA IMIGRACJA WYZWANIEM DLA STREFY SCHENGEN
Iaroslav Oliinyk
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Nielegalna imigracja to istotny problem w dzisiejszych czasach dla Unii Europejskiej, ten temat jest poruszany coraz częściej na szczytach UE. Jej zjawisko wpływa na stan ekonomiczny wspólnoty oraz na
bezpieczeństwo wewnętrzne. Dla zwiększenia poziomu bezpieczeństwa na terenie UE, kraje działają
wspólnie za pomocą opracowanych zasad. A obserwacja procesów migracyjnych, udoskonalenie polityki migracyjnej i walka z nielegalną imigracją została jednym z priorytetów UE. Strefa Schengen to
obszar gdzie nie ma kontroli na granicach wewnętrznych. Należy do niej większość państw członkowskich UE oraz Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein. Strefa Schengen jest dobrym rozwiązaniem
dla UE, pozwala obywatelom na swobodne oraz łatwe przekraczanie granic wewnętrznych bez kontroli.
Jednak poza korzyściami pojawia się także wiele zagrożeń związanych głównie z nielegalną migracją.
Illegal immigration – challenge for the Schengen area
Summary
Illegal immigration is a significant problem in European Union nowadays which is more and more often
discussed on EU summits. Immigration influences the economy and internal security of the EU community. To increase the security level in the EU area, countries cooperate using common set of rules. Observation of migration processes, improving migration policies and struggling with illegal immigration
are still one of the EU priorities. Most EU countries as well as Iceland, Norway, Switzerland and Lichtenstein belong also to the Schengen area where there are no internal boundaries. Schengen area is a
good solution for the EU as it allows its citizens to travel freely but at the same time it causes many
threats connected mostly with illegal immigration.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 2 (18) 2014, s. 39-45
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
Wstęp
W tekście została przeprowadzona analiza nielegalnej imigracji jako znaczącego problemu dla obszaru
Schengen, aktualnej sytuacji, głównych szlaków imigracji do strefy, działań które skierowane na pokonanie tego problemu, a także roli Polski w wzmacnianiu granicy zewnętrznej Schengen i jej roli jako
państwa tranzytowego dla imigrantów.
1. Układ z Schengen i jego rola dla UE
Układ Schengen to porozumienie, które znosi kontrolę dla przekraczających granicę między państwami
należącymi do układu. Zakłada on również współpracę w zakresie ochrony granic, polityki azylowej
oraz utrzymania bezpieczeństwa. W 1984 roku, w miejscowości Schengen doszło do podpisania układu
przez pięć państw: Francję, Republikę Federalną Niemiec, Holandię, Belgię i Luksemburg. Podpisanie
porozumienia i zniesienie granic było jednym z etapów integracji europejskiej1.
Ambitne zadanie, które miało pozwolić zwykłym ludziom mieszkającym w strefie Schengen swobodnie
poruszać się i przekraczać wewnętrzne granicy gdzie i kiedy chcą, zostało zrealizowane. Także po podpisaniu układu państwa zbliżyły się między sobą w trosce o bezpieczeństwo, bo po otwarciu granic,
swobodnie mogli się poruszać także przestępcy, co stwarzało zagrożenia dla bezpieczeństwa.
Otwarte granicy stały się kolejnym symbolicznym krokiem państw europejskich do zjednoczenia po
drugiej wojnie światowej. Otwarte granice miały stać się gwarancją bezpieczeństwa, o czym mówił
jeszcze premier Wielkiej Brytanii – Winston Churchill. Jego zdaniem taka koncepcja „Europy bez granic”
wewnętrznych uniemożliwiałaby powstawanie nowych konfliktów2. Prowadziło to do większej globalizacji wzajemnych stosunków i interesów w gospodarce. Państwa miały zyski z swobodnego przepływu
osób, usług i towarów. Rozszerzenie strefy Schengen o kolejne kraje budziło dużo kontrowersji, dotyczyły one bezpieczeństwa i wzrostu przestępczości. Po zwiększeniu ilości państw należących do Schengen powstawały coraz nowsze wyzwania które stanowią zagrożenie dla UE. Dlatego teraz do pełnoprawnego przystąpienia do strefy czekają wciąż Cypr, Bułgaria i Rumunia, kontrole na granicach z nimi
będą przeprowadzane dopóki nie będą spełnione wszystkie kryteria i zaakceptuje to Rada UE3.
2. Nielegalna imigracja zagrożeniem dla strefy Schengen
Problem nielegalnej imigracji ma duże znaczenie dla władz krajów europejskich. Skala tego zjawiska
jest bardzo trudna do oszacowania. Związane jest z tym że nielegalni imigranci pracując na czarno nie
są nigdzie zarejestrowani. Wszystkie statystyki w opierają się na szacunkach, nie wiadomo czy osoba
spotkana na ulicy która jest obcokrajowcem, przebywa na terenie danego terytorium legalnie czy nie.
1
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33
020_pl.htm, 14.01.14.
2 http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/pdf/winston_churchill_pl.pdf, 15.01.2014.
3 Tamże.
40
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
Dlatego też dane nie są dokładne, niektóre źródła podają że na terenach UE znajduje się od 2 do 8 mln
nielegalnych imigrantów4. Ta liczba w związku z różnymi prognozami z każdym rokiem ma się zwiększać.
Przyczyn migracji do państw UE jest wiele. Najwięcej imigrantów przebywa na terytorium UE z przyczyn
ekonomicznych, pochodzą oni często z krajów biednych i nierozwiniętych. Ale oprócz tego dużo osób
ucieka przed niestabilną sytuację polityczną. Taka sytuacja miała miejsce pod czas arabskiej wiosny
ludów, kiedy imigracja nielegalna zwiększyła się w porównaniu do poprzednich lat. Na szczęście prognozy ekspertów o milionach migrantów nie sprawdziły się5.
Liczba imigrantów każdego roku zmienia się w zależności od sytuacji w krajach, skąd pochodzą imigranci, zależy to od sytuacji gospodarczej albo politycznej. Najczęściej imigranci są obywatelami krajów
afrykańskich, a w szczególności Afryki Północnej oraz państw Europy Wschodniej. Dla osób z takich
państw imigracja do krajów Schengen jest ratunkiem, płacą za to znaczną cenę, a niejednokrotnie oddają życie. Są też zmuszeni płacić za niebezpieczny transport. Najwięcej osób staje się ofiarami na
szlaku z Afryki Północnej przez Morze Śródziemne. Przykładem jest katastrofa statku z około 500 imigrantów u wybrzeży Lampedusy, ofiarami której stało się 359 osób6. Włochy po tej katastrofie zwróciły
się wraz z Maltą do Komisji Europejskiej o kontroli wód międzynarodowych między Afryką a Europą.
Przewodniczący KE stwierdził że UE przeznaczy dodatkowe 30 mln euro na ten cel7.
Rada Europy także dostrzega zagrożenia związane z nielegalną migracją, co zostało wskazane w przyjętym w 2010 roku programie Sztokholmskim8. Według Rady Europy są następujące rozwiązania dla
nielegalnej imigracji:
-
organizacja legalnej imigracji biorąc pod uwagę zapotrzebowanie i zdolność państw do przyjmowania obcokrajowców;
-
zwalczanie nielegalnej imigracji poprzez odsyłanie do krajów ojczystych, bądź tranzytowych;
-
zwiększenie skuteczności kontroli granicznych i ochrony granic;
-
stworzenie globalnego partnerstwa z państwami pochodzenia nielegalnych imigrantów.
W celu pokonania nielegalnej migracji została zacieśniona współpraca pomiędzy służbami państw
członkowskich UE, co bardzo dobrze wpływa na stan sytuacji wewnątrz strefy, oraz daje korzyści dla
każdego z państw członkowskich.
4
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,4137274.html, 16.01.2014.
http://biuletynmigracyjny.uw.edu.pl/32-grudzien-2011/migracje-w-cieniu-arabskich-rewolucji, 16.01.14.
6 http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/954024,Katastrofa-u-wybrzezy-Lampedusy-Liczba-ofiar-przekroczyla-350,
17.01.14.
7 Tamże.
8 Program Sztokholmski – otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej,
Dz. U. C 115/01.
5
41
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
3. Efektywne zarządzanie strefą jako instrument zwalczania nielegalnej imigracji.
3.1. Reforma strefy Schengen
Wraz z zaostrzeniem sytuacji związanej z nielegalną imigracja, zaczęły się pojawiać rozmowy na temat
reformie strefy Schengen. Ich inicjatorami byli szefowie MSW państw członkowskich. Wynikało to z sygnałów od wielu państw o zagrożeniu wynikającym z nielegalnej imigracji. Doszło do tego, że Francja –
aby ograniczyć napływ nielegalnych imigrantów z Afryki Południowej – wznowiła kontrole na wspólnej
granicy z Włochami.
Nastroje w Parlamencie Europejskim były sceptyczne wobec tego tematu, ale po dłuższym okresie
czasu Komisji Europejskiej i PE, wraz z państwami UE, udało się – po dwuletnich sporach9 – dojść do
kompromisu w 2013 roku. Jak ocenili to przywódcy unijni – takie porozumienia, skonstruowane przy
pomocy przejrzystych i jasnych zasad, otwiera drogę do bardziej skutecznego zarządzania Schengen.
Komisja Europejska zastrzegła sobie prawo do kontroli poszczególnych państw, czy wykonuję zobowiązania wobec układu, gdyż ich nieprzestrzeganie stwarza niebezpieczeństwo dla całego systemu. W takich sytuacjach, będą zalecone konkretne działania które kraj powinien wdrożyć w celu rozwiązania
problemu. Może nawet dojść do propozycji przywrócenia kontroli na granicach przez jedno lub więcej
państw. Ostateczną decyzję będzie podejmować Rada UE. Kontrole w takich sytuacjach mogą być przywrócone, ale maksymalnie na okres dwóch lat10.
Oprócz tego nowe regulacje wzmacniają prawo państwa do tymczasowego przywrócenie kontroli na
granicach, w sytuacjach gdy występuje zagrożenie dla bezpieczeństwa, w szczególności ze względu na
możliwy atak terrorystyczny. W praktyce takie przywrócenie kontroli miało miejsce podczas imprez
masowych, granicy były kontrolowane nawet przez 30 dni, jak to było w wypadku Mistrzostw Europy
w piłce nożnej „EURO 2012” i Szczytu Klimatycznego w Warszawie11.
3.2. Zastosowanie innowacyjnych systemów
Dla efektywnego działania strefy, i dla pokonań różnego typu wyzwań a przede wszystkim, nadzorowania procesu migracyjnego i zwalczania nielegalnej imigracji zostało stworzono narzędzia które pozwalają na realizacje celów Strefy. Wśród tych narzędzi zostały wprowadzone dwa ważne systemy:
-
System Informacji Wizowej (VIS)12 , który zawiera informacje o wizach które zostały przydzielone,
a także zakłada wymianę między krajami członkowskimi danych wizowych;
-
System Informacji Schengen (SIS)13 – wspólny elektroniczny system, który zawiera dane poszukiwanych osób i rzeczy.
Obydwa zakładają wymianę danych między krajami członkowskimi. SIS jest narzędziem współpracy
celnej, służy pomocą w wydawaniu wiz oraz współpracy granicznej. W systemie znajduje się informacja
co do osób które zaginęły, podlegają nadzorowi, a także o ukradzionych przedmiotach, dokumentach.
9
http://www.forbes.pl/zmiany-w-strefie-schengen-tymczasowe-kontrole-graniczne-,artykuly,156537,1,1.html, 16.01.14.
Tamże.
11 http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/970501,Beda-kontrole-na-granicy-w-Polsce-Powod-szczyt-klimatyczny, 16.01.14.
10
12
Wawrzyk P., Współpraca policyjna a System Informacyjny Schengen II, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2008, s. 94.
13 Tamże, s. 70.
42
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
Każde państwo członkowskie ma pełny dostęp do informacji. Rejestr Centralny systemu ma siedzibę
w Strasburgu, gdzie dane są zbierani i aktualizowane14.
W Polsce dostęp do systemów jest regulowany ustawą15. Do podmiotów które mają dostęp do SIS i VIS
należą: MSWiA, Ministerstwo Sprawiedliwości, Policja, Straż Graniczna, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Biuro Ochrony Rządu, Żandarmeria Wojskowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Wywiadu, Służba Wywiadu Wojskowego, Służba Kontrwywiadu Wojskowego,
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służba Celna, Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców oraz Wojewodowie. Kontroluje oraz nadzoruje wykorzystywanie informacji Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych.
Oprócz walki z nielegalną imigracją te dwa systemy wykonują zadania w zwalczaniu przestępczości
w ramach Unii Europejskiej, walki z handlem narkotykami i ludźmi, z działalnością terrorystyczną.
Skutecznie działającym narzędziem jest także Europejski System Nadzorowania Granic – Eurosur, zadaniem którego jest reagowania na uszczelnienie granic.
Cele Eurosuru:
-
ograniczenie liczby nielegalnych imigrantów, które dostają się na terytorium UE;
-
poprawa stanu bezpieczeństwa wewnętrznego na całym terytorium UE, przyczyniając się do
walki z przestępczością;
-
wzmocnienie bezpieczeństwa na całym terytorium Unii dzięki nadzorowi, poprzez jednoczesne
zapobieganie przemytowi narkotyków, handlu bronią i ludźmi oraz terroryzmowi16.
3.3. Zadania Frontexu
Powstanie Frontexu (Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej17) można uznać za jedne z najbardziej praktycznych wymiarów Acquis Schengen. Działania tej instytucji są zawarte w Konwencji Wykonawczej do układu
z Schengen. Ale ta instytucja rozpoczęła swoją działalnośc dopiero w 2005 roku na mocy rozporządzenia Rady Unii Europejskiej w maju 2005 roku18.
Siedzibą tej instytucji jest Warszawa, dlatego że Polska posiada jedną z najdłuższych zewnętrznych granic lądowych oraz jest ważnym szlakiem komunikacyjnym dla obywateli państw trzecich. Główną przyczyną powstania agencji była ochrona granic zewnętrznych. Granica zewnętrzna Unii Europejskiej liczy
42672 km, w tym 8826 km to granice lądowe. Strefa Schengen obejmuje aż 25 państw. W jej obrębie
może się swobodnie przemieszczać blisko 500 milionów osób. Z tych względów, ochrona granic stała
14
Tamże, s. 71, 72.
Ustawa, 24 czerwca 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen i Systemie Informacji
Wizowej (Dz. U. 2007 r. nr 165, poz. 1170).
16 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0068:FIN:PL:HTML, 16.01.2014
17 Szachoń-Pszenny A., Acquis Schengen a granice wewnętrzne i zewnętrzne Unii Europejskiej, Przedsiębiorstwo Wydawnicze
Ars, wyd. I, Poznań 2011, s. 188, 189.
18 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 349 z 25.11.2004; Rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2004, 26 października
2004 r. Ustanawiając e Europejską Agencje Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw
Członkowskich Unii Europejskiej.
15
43
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
się bardzo istotną kwestią, która wymusiła powstanie nowej instytucji odpowiedzialnej za bezpieczeństwo granic. Frontex ma zapewniać zintegrowane zarządzenie granicami na jej całym obszarze. Bez
stworzenia ponadnarodowej instytucji, skuteczne wypełnianie tego zadania byłoby niemożliwe19.
Pod patronatem Frontex działają także inne ponadnarodowe instytucje. Są nią zespoły szybkiej interwencji na granicach zewnętrznych tzw. RABIT20. Mają one za zadanie efektywne zwalczanie zagrożeń
w sytuacjach kryzysowych, które mogą stanowić duży problem dla państw członkowskich. Za takie sytuacje można uznać masowy napływ obywateli państw trzecich, próbujących dostać się nielegalnie na
teren strefy Schengen. Głównym zadaniem RABIT jest zdolność do ekspresowego wykonania kontroli
granicznej zgodnie z zasadami Kodeksu Granicznego Schengen.
Także w zakresie wspólnej polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa Frontex współpracuje z Europejskim Urzędem Policji21. W 2011 roku, w związku z arabską wiosną ludów i zwiększonym napływem
nielegalnych imigrantów Frontex zyskał nowe uprawnienia22. Agencja otrzymała prawo zakupu
sprzętu, np. samochodów, helikoptery dzięki czemu częściowo uniezależniła się od państw członkowskich, które do tej pory musiały jej udostępniać ten sprzęt.
Podsumowanie
Realizacja takiego ambitnego projektu jak obszar Schengen, stała się jednym z największych osiągnieć
UE na drodze do zjednoczonej Europy. Otwarcie granic miało bardzo dobre skutki dla obywateli Europy,
mnóstwo korzyści przyniosło także w obszarze rozwoju gospodarki. Te elementy zostają do dziś istotne
dla państw układu.
Wyzwania które stoją przed układem wynikają z realnych zagrożeń, które należy poprzez efektywne
zarządzanie strefą pokonać. UE musi zapewnić funkcjonowanie strefy na takim poziomie, żeby zapewnić jednocześnie bezpieczeństwo i swobodę przekraczania granic obywatelom. Nie można zapominać
o zjawiskach które powstały wokół tego obszaru. Zagrożenie nielegalną imigracją jest realne, skutkuje
ono pogorszeniem stanu bezpieczeństwa oraz stanu gospodarczego. To z kolei wpływa negatywnie na
nastroje wśród społeczeństwa. Zapobieganie nielegalnej migracji powinna odbywać się zgodnie z prawem UE i jej wartościami – w tym poszanowaniem praw człowieka. Nie można jednak zapominać, że
na pierwszym miejscu powinny być interesy obywateli państw członkowskich.
Wspólna polityka UE w tym zakresie, efektywne wykorzystanie zasobów technologicznych i ludzkich
oraz rozwój systemów kontroli wydają się być najlepszymi rozwiązaniami w tym obszarze.
19
http://www.uniaeuropejska.org/frontex, 17.01.14.
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 199 z 11.07.2007; Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej i Parlamentu
Europejskiego (WE) nr 863/2007 ustanawiające mechanizm tworzenia zespołów szybkiej interwencji na granicy oraz
zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2004 w odniesieniu do tego mechanizmu i określające zadania zaproszonych
funkcjonariuszy.
21 Szachoń-Pszenny A., Acquis Schengen…, dz. cyt., s. 197.
22 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 304 z 25.10.2011; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej (WE) nr 1168/2011
20
44
Nielegalna imigracja wyzwaniem dla strefy Schengen
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Wawrzyk P., Współpraca policyjna a System Informacyjny Schengen II, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008
Szachoń-Pszenny A., Acquis Schengen a granice wewnętrzne i zewnętrzne Unii Europejskiej, Przedsiębiorstwo Wydawnicze Ars, wyd. I, Poznań 2011
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 304 z 25.10.2011; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady Unii Europejskiej (WE) nr 1168/2011
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 199 z 11.07.2007; Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej i
Parlamentu Europejskiego (WE) nr 863/2007 ustanawiające mechanizm tworzenia zespołów szybkiej interwencji na granicy oraz zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2004 w odniesieniu do tego mechanizmu i określające zadania zaproszonych funkcjonariuszy.
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: Dz. U. L 349 z 25.11.2004; Rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2004 z
dnia 26 października 2004 r. Ustanawiając e Europejską Agencje Zarządzania Współpracą Operacyjną na
Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej.Ustawa z dnia 24 czerwca 2007 r. o
udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen i Systemie Informacji Wizowej (Dz.
U. 2007 r. nr 165, poz. 1170).
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, Dz. U. C 115/01, Program Sztokholmski – otwarta i bezpieczna
Europa dla dobra i ochrony obywateli.
http://www.uniaeuropejska.org/frontex
http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/954024,Katastrofa-u-wybrzezy-Lampedusy-Liczba-ofiar-przekroczyla-350
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0068:FIN:PL:HTML
http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/970501,Beda-kontrole-na-granicy-w-Polsce-Powod-szczyt-klimatyczny
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_i
mmigration/l33020_pl.htm1 http://europa.eu/about-eu/eu-history/foundingfathers/pdf/winston_churchill_pl.pdf
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,4137274.html
http://biuletynmigracyjny.uw.edu.pl/32-grudzien-2011/migracje-w-cieniu-arabskich-rewolucji
45