Zastosowanie wideolaryngostroboskopii w diagnostyce oraz ocenie

Zastosowanie wideolaryngostroboskopii w diagnostyce oraz ocenie

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
11
Zastosowanie wideolaryngostroboskopii w diagnostyce oraz ocenie
wyników leczenia u chorych ze zmianami organicznymi krtani
The use of laryngostroboscopy in diagnostics and results evaluation of treatment of patients
with organic lesions in the larynx
Wiesław Kluch, Jurek Olszewski
SUMMARY
Introduction: The aim of the work was to evaluate effects of the surgical
treatment and postoperative rehabilitation of the patients with organic lesions
of the larynx using laryngostroboscopy.
Material and methods: A group of 110 patients of both sex was covered by
the studies, aged 19-65, who underwent surgical treatment due to organic
lesion in the larynx. The voice was assessed using the perceptive GRBAS scale
and the laryngostroboscopic examination following and preceding the surgical
treatment and foniatric rehabilitation (30 days after the operation). Direct
microlaryngoscopic procedures were performed under local intratracheal
anaesthesia, whereas the CO2 laser was used in the surgery in 18,2% cases
and the other cases (81,8%) had the traditional technique applied.
Results of the studies: In the studied material the following was found:
chronic hypertrophic laryngitis in 46,4% of the patients, Reincke’s laryngeal
oedema in 29,1% of the patients, vocal cord polyp in 22,7% of the patients
and laryngeal papilloma in 1,8% of the patients. The voice evaluation based
on the GRBAS scale indicated that better voice improvement after the treatment and rehabilitation was found in the patients with Reincke’s oedema
and vocal fold polyp rather than in those with chronic laryngeal hypertrophy.
The majority showed the degree of hoarseness, rough voice, blowing voice,
weak and tight voice in the scale of either 0 or 1, contrary to the evaluation
preceding the surgery. No better voice improvement was achieved in the
GRBAS scale in the patients with llaryngeal papilloma. On the grounds of the
laryngostroboscopic examination it was found that the best voice improvement occurred after the surgical treatment and rehabilitation of the patients
suffering from Reincke’s oedema and vocal cord polyps.
Conclusions: On the basis of the GRBAS scale and laryngostroboscopic
examination of the patients after their surgical treatment and rehabilitation
the best results in the voice quality were found in the patients with laryngeal polyps and Reincke’s oedema whereas the worst results occurred in the
patients with laryngeal papilloma.
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów
– Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
07.05.2009
Zaakceptowano do druku/Accepted:
18.06.2009
Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej II Katedry Otolaryngologii UM
w Łodzi
Kierownik Katedry i Kliniki prof. dr hab. n. med.
Jurek Olszewski
Wkład pracy autorów/Authors contribution:
Wiesław Kluch – Przewodniczący zespołu autorów
i główny badacz,
Jurek Olszewski brał udział w kierowaniu badaniem
i interpretacji danych
Konflikt interesu/Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Badania wykonano w ramach grantu uczelnianego
KBN nr 502-17-830
Adres do korespondencji/
Address for correspondence:
imię i nazwisko: Jurek Olszewski
adres pocztowy:
Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej II Katedry Otolaryngologii
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Żeromskiego 113
90-549 Łódż
tel. 42 639 35 80
fax 42 639 35 80
e-mail [email protected]
Hasła indeksowe: zmiany organiczne krtani, laryngostroboskopia
Key words: organic lesions of the larynx, laryngostroboscopy
Wstęp
W celu poznania patomechanizmu tworzenia się niektórych przerostowych zmian w krtani oraz raka krtani
należy pamiętać o budowie błony śluzowej struny
głosowej [1, 2]. Występuje tutaj, jak wiadomo nabłonek
wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, zwany nabłonkiem paraepidermalnym, składającym się zwykle
z 6-12 warstw komórek podstawowych, kolczystych oraz
płaskich. Nabłonek ten spoczywa na błonie podstawnej,
oddzielającej go od błony śluzowej właściwej, która jest
przestrzenią zawierającą włókna kolagenowe i sprężyste. Te ostatnie w pobliżu błony podstawnej są ułożone
O t o l a r y n g o l o g i a P o l s k a t o m 6 3 , n r 7, w r z e s i e ń 2 0 0 9
luźno i zagęszczają się w warstwie głębszej, po czym
przechodzą w stożek sprężysty. Część blaszki właściwej błony śluzowej, leżąca powierzchownie i uboga
w włókna nazywana jest podnabłonkową przestrzenią
Reinkego [3]
Wyróżniamy pierwotne zmiany organiczne krtani,
takie jak: przewlekłe zapalenie krtani z odczynem
hiperplastycznym nabłonka, torbiele, leukoplakię,
modzelowatość krtani, brodawczaki krtani oraz zmiany
organiczne wtórne powstające na skutek niewłaściwej
emisji głosu, do których zaliczamy: zgrubienie kontak-
Otolaryngol Pol 2009;
63 (7 ): 11-15
12
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
towe, guzki głosowe, polip fałdu głosowego, przerost
kontaktowy, ziarninę krtaniową [4-7].
W chwili obecnej, w ocenie wielu autorów [8], najlepszą metodą usuwania zmian przerostowych, zwłaszcza
przedrakowych z rejonu krtani, jest chirurgia laserowa.
Precyzyjnie, pod kontrolą mikroskopu operacyjnego,
przeprowadzony zabieg odcięcia czy odparowania zmian
wiązką promieniowania lasera umożliwia ich dokładne
i bezkrwawe usunięcie (dzięki koagulacji naczyń).
Czasami sama interwencja mikrochirurgiczna jest
niewystarczająca dla wyleczenia. Odnosi się to do
zweryfikowanych już zmian nowotworowych i wówczas
należy stosować bardziej radykalne leczenie operacyjne.
Laryngolog wykonujący operację mikrochirurgiczną
krtani powinien mieć zapewnioną współpracę foniatry,
który u pewnych chorych poprowadzi rehabilitację
głosu, mającą na celu „ustawienie” głosu w nowych
warunkach, jakie zaistniały po usunięciu zmiany chorobowej. Po operacji mikrochirurgicznej krtani leczenie
i rehabilitacja foniatryczna powinny być stosowane
kilka dni po zabiegu [9, 10].
Laryngostroboskopia jest istotnym badaniem diagnostycznym w ocenie fałdów głosowych w czasie fonacji
[11, 12, 13]. Technika wideostroboskopii umożliwia
rejestrację wszystkich badań, co ma niebagatelne znaczenie, zwłaszcza przy długotrwałym monitorowaniu
chorych. Na monitorze uzyskuje się powiększony, dobry
jakościowo obraz krtani. Za pomocą tej techniki można
również pobrać wycinki histopatologiczne, podobnie
jak w ultrasonografii.
W ostatnich latach znacznie ulepszono technikę
badania stroboskopowego, przede wszystkim dzięki
wprowadzeniu laryngomikrostroboskopii i telemikrostroboskopii. Dalszym udoskonaleniem metody stroboskopowej jest wykonywanie tego badania poprzez
elastyczny laryngofiberoskop wprowadzany przez nos
na wysokości wejścia do krtani. Ostatnim osiągnięciem
w stroboskopii jest wideostroboskopia, umożliwiająca
rejestrację obrazu drgań fałdów głosowych na taśmie
wideo lub rejestrowanie go i archiwizowanie na twardym dysku komputera, którego pojemność z każdym
rokiem wzrasta. Metoda ta pozwala na dokładniejszą
diagnostykę, doskonałą dokumentację, ocenę dynamiki
zmian w obrębie fałdów głosowych po leczeniu foniatrycznym i zabiegach fonochirurgicznych [14–16].
Celem pracy była ocena efektów leczenia chirurgicznego i rehabilitacji pooperacyjnej u chorych ze
zmianami organicznymi krtani za pomocą laryngostroboskopii oraz skali GRBAS.
Materiał i metody
Badania wykonano u 110 chorych obu płci, w tym u 49
kobiet (44,5%) i u 61 mężczyzn (55,5%), w wieku 19–65
lat (średnia wieku 47,4 lat), leczonych operacyjnie z powodu zmian organicznych krtani (przewlekłego zapale-
nia krtani, polipa fałdu głosowego, obrzęku Reincke,go,
brodawczaków krtani). Na podstawie zebranego wywiadu stwierdzono, iż nikt z chorych nie informował
o leczeniu z powodu refluksu żołądkowo-przełykowego
czy astmy, natomiast 70 spośród nich paliło papierosy
regularnie od 10 do 20 sztuk dziennie.
Głos oceniano za pomocą percepcyjnej skali GRBAS
oraz badaniem laryngostroboskopowym przed oraz po
leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji foniatrycznej (po
30 dniach od operacji). W ocenie laryngostroboskopowej
uwzględniono: regularność drgań fałdów głosowych,
amplitudę drgań, przesunięcie brzeżne, zamknięcie
głośni, zakres głosu, sposób tworzenia głosu, nastawienie głosowe, czas fonacji.
W ramach rehabilitacji stosowano zabiegi fizykoterapeutyczne (jonoforezy z hydrokortyzonem i 1%
roztw. CaCl2) oraz ćwiczenia oddechowo – fonacyjne.
Zabiegi mikrolaryngoskopii bezpośredniej wykonywano w znieczuleniu ogólnym dotchawiczym z użyciem
zestawu Kleinsassera, z czego w 18,2% przypadków
w leczeniu chirurgicznym zastosowano laser CO2,
natomiast w pozostałych przypadkach (81,8%) użyto
technikę tradycyjną.
Wyniki badań
W badaniach własnych występowanie zmian organicznych krtani przedstawiało się następująco: przewlekłe
przerostowe zapalenie krtani u 51 chorych (46,4%),
obrzęk krtani typu Reinckego u 32 osób (29,1%), polip
fałdu głosowego u 25 pacjentów (22,7%) i w 2 przypadkach brodawczaki krtani (1,8%).
Ocena głosu za pomocą skali GRBAS (tab. I) u chorych z przewlekłym zapaleniem krtani przed zabiegiem
chirurgicznym była następująca: stopień chrypki obserwowano, odpowiednio w skali 1 – w 9 – przypadkach, w skali 2 – w 33 przypadkach i skali 3 – w 9
przypadkach, szorstkość głosu stwierdzono w 43 przypadkach i w 8 przypadkach jego brak, głos chuchający
występował w 13 przypadkach, głos słaby opisano w 19
przypadkach oraz głos napięty wyodrębniono w 42
przypadkach, natomiast po leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji, ocena głosu przedstawiała się następująco:
stopień chrypki w skali 0 – w 18 przypadkach, w skali
1 – w 29 przypadkach i w skali 2 w 4 przypadkach, głos
szorstki występował w 19 przypadkach, głos chuchający w 12 przypadkach, głos słaby w 5 przypadkach
oraz głos napięty w 7 przypadkach.
Jeszcze większą poprawę głosu po leczeniu i rehabilitacji obserwowano w przypadku chorych z obrzękiem
typu Reinckego oraz z polipem fałdu głosowego, z czego
stopień chrypki, wyrażony był w skali 0, odpowiednio
w 87,5% i 76% lub w skali 1 w 12,5% i 24%, szorstkość
głosu w 9,5%, i 24%, głos chuchający w 12,5% i 12%,
głos słaby w 6,2% i 8% oraz głos napięty w 9,5% i 20%,
natomiast u chorych z rakiem krtani powyższe paraO t o l a r y n g o l o g i a P o l s k a t o m 6 3 , n r 7, w r z e s i e ń 2 0 0 9
S
1
44
2
7
29
20
1
3
5
1
G – stopień chrypki; R – szorstkość głosu (1 – nie, 2 – tak); B – głos chuchający (1 – nie, 2 – tak); A – głos słaby (1 – nie, 2 – tak); S – głos napięty (1 – nie, 2 – tak)
Stopień nasilenia chrypki
0 – głos normalny, fizjologiczny, 1 – lekka, 2 – mierna, 3 – ciężka, bardzo nasilona
Tabela II. Laryngostroboskopowa ocena narządu głosu przed leczeniem chirurgicznym.
Liczba chorych
Laryngostroboskopowa ocena narządu głosu przed leczeniem chirurgicznym
Typ zmian
n
%
Stroboskopia
Sposób tworzenia
Zakres głosu
Czas fonacji
patologicznych krtani
(w %)
głosu (w %)
(FFR – w %)
(w %)
1
2
3
4
1
2
1
2
1
2
Przewlekłe przerostowe
51
46,4
69
34
51
61
38
62
32
68
26
74
zapalenie krtani
Obrzęk Reincke’go krtani
32
29,1
51
32
57
56
28
72
36
64
27
73
Polip fałdu głosowego
25
22,7
24
17
17
29
43
57
42
58
57
43
Brodawczaki krtani
2
1,8
100
100
100
100
0
100
0
100
0
100
Nastawienie
głosowe (w %)
1
2
31
69
35
47
0
65
53
100
Stroboskopia: 1 – regularność drgań (nieprawidłowa); 2 – amplituda drgań (nieprawidłowa); 3 – przesunięcie brzeżne (nieprawidłowe); 4 – zamknięcie głośni (nieprawidłowe)
Sposób tworzenia głosu: 1 – swobodny; 2 – party
Zakres głosu (FFR): 1 – norma; 2 – obniżony
Czas fonacji: 1 – norma; 2 – skrócony
Nastawienie głosowe: 1 – miękkie (prawidłowe), 2 – twarde lub chuchające (nieprawidłowe)
Tabela III. Laryngostroboskopowa ocena narządu głosu po leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji.
Liczba chorych
Laryngostroboskopowa ocena narządu głosu po leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji
Typ zmain
n
%
Stroboskopia (w %)
Sposób tworzenia
Zakres głosu (FFR
Czas fonacji (w %)
patologicznych krtani
głosu (w %)
– w %)
1
2
3
4
1
2
1
2
1
2
Przewlekłe przerostowe
51
46,4
29
11
23
5
65
35
56
44
58
42
zapalenie krtani
Obrzęk Reincke’go krtani
32
29,1
17
7
9
8
82
18
84
16
82
18
Polip fałdu głosowego
25
22,7
8
4
3
1
89
11
92
8
94
6
Brodawczaki krtani
2
1,8
50
50
100
50
0
100
0
100
50
50
Stroboskopia: 1 – regularność drgań (nieprawidłowa); 2 – amplituda drgań (nieprawidłowa); 3 – przesunięcie brzeżne (nieprawidłowe); 4 – zamknięcie głosni (nieprawidłowe)
Sposób tworzenia głosu: 1 – swobodny; 2 – party
Zakres głosu (FFR): 1 – norma, 2 – obniżony
Czas fonacji: 1 – norma; 2 – skrócony
Nastawienie głosowe: 1 – miękkie (prawidłowe); 2 – twarde lub chuchające (nieprawidłowe).
Nastawienie głosowe (w %)
1
2
52
48
89
92
50
11
8
50
O t o l a r y n g o l o g i a P o l s k a t o m 6 3 , n r 7, w r z e s i e ń 2 0 0 9
13
PRACE O RYGINAL NE / O RIGI NALS
Tabela I. Ocena głosu według skali GRBAS u chorych badanych przed leczeniem chirurgicznym i po leczeniu oraz rehabilitacji.
Liczba
Percepcyjna ocena głosu (skala GRBAS)
Typ zmian
chorych
Przed leczeniem chirurgicznym
Po leczeniu i rehabilitacji
patologicznych krtani
n
%
G
R
B
A
S
G
R
B
A
0
1
2
3
1
2
1
2
1
2
1
2
0
1
2
3
1
2
1
2
1
2
Przewlwkłe przerostowe
51
46,4
0
9
33
9
8
43 38 13 32 19
9
42 18 29
4
0
32 19 39 12 46
5
zapalenie krtani
Obrzęk Reincke’go krtani
32
29,1
0
8
16
8
9
23 11 21
9
23 10 22 28
4
0
0
29
3
28
4
30
2
Polip fałdu głosowego
25
22,7
0
5
18
2
6
19 20
5
3
22
7
18 19
6
0
0
19
6
22
3
23
2
Brodawczaki krtani
2
1,8
0
0
1
1
0
2
2
0
1
1
0
2
0
1
1
0
1
1
2
0
1
1
14
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
metry, odpowiednio wynosiły: stopień chrypki w skali
1 w 4% i w skali 2 w 6%, szorstkość głosu w 2%, głos
chuchający w 8%, głos słaby w 7% oraz głos napięty
w 4%, w przeciwieństwie do oceny przed zabiegiem chirurgicznym (tab. I). Praktycznie nie uzyskano większej
poprawy głosu w skali GRBAS u chorych z brodawczakami krtani.
U chorych z przewlekłym przerostowym zapaleniem
krtani przed zabiegiem chirurgicznym w stroboskopii
obserwowano (tab. II): regularność drgań nieprawidłową w 69,0%, nieprawidłową amplitudę w 34,0%,
nieprawidłowe przesunięcie brzeżne w 51,0% oraz brak
zamknięcia głośni w 61,0%, sposób tworzenia głosu
był party w 62,0%, zakres głosu obniżony w 68,0%,
nieprawidłowy czas fonacji w 74,0% i nieprawidłowe
nastawienie głosowe w 69,0%, natomiast po leczeniu
i rehabilitacji stwierdzono poprawę badanych parametrów (tab. III): nieregularność drgań zmniejszyła się do
29,0%, nieprawidłowa amplituda do 11%, nieprawidłowe przesunięcie brzeżne do 23% oraz nieprawidłowe zamknięcie głośni do 5%, sposób tworzenia głosu
party do 35,0%, obniżenie zakresu głosu do 44,0%,
nieprawidłowy czas fonacji do 42,0% i nieprawidłowe
nastawienie głosowe do 48,0%.
Dużo lepszą poprawę głosu zaobserwowano po
leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji w przypadku
chorych z obrzękiem Reinckego oraz z polipem fałdu
głosowego, u których nastąpiło, odpowiednio zmniejszenie: nieregularności drgań do 17% i 8%, nieprawidłowej amplitudy drgań do 7% i 4%, nieprawidłowego
przesunięcia do 9% i 3%, nieprawidłowego zamknięcia
głośni do 8% i 1%, głosu partego do 18% i 11%, zakresu
głosu do 16% i 8%, skróconego czasu fonacji do 18%
i 6% oraz nieprawidłowego nastawienia głosowego do
11% i 8% (tab. III).
Najgorsze wyniki oceny narządu głosu w stroboskopii uzyskano u chorych z brodawczakami krtani,
co ilustrują tabele II i III.
ognisk zapalnych w górnych drogach oddechowych,
a także rehabilitacji foniatrycznej [17].
Każdy polip powinien być oceniany przez doświadczonego patologa a chory, u którego w nabłonku polipa
wykazano dysplazję lub zmiany rozrostowe, powinien
podlegać obserwacji takiej, jak osoby z rozpoznaniem
stanu przedrakowego.
Precyzyjnie, pod kontrolą mikroskopu, przeprowadzona operacja odcięcia czy odparowania zmian
wiązką promieniowania lasera umożliwia ich dokładne
i bezkrwawe usunięcie (dzięki koagulacji naczyń).
Ocena głosu u chorych na podstawie skali GRBAS
wykazała, że większą poprawę głosu po leczeniu i rehabilitacji obserwowano w przypadku chorych z obrzękiem typu Reincke,go oraz z polipem fałdu głosowego,
niż z przewlekłym przerostowym zapaleniem krtani.
Zarówno stopień chrypki, szorstkość głosu, głos chuchający, głos słaby i napięty w większości wyrażony
był w skali 0 lub 1, w przeciwieństwie do oceny przed
zabiegiem chirurgicznym. Nie uzyskano większej poprawy głosu w skali GRBAS u chorych z brodawczakami krtani, co potwierdzają wcześniejsze badania
własne [17].
Na podstawie badania laryngostroboskopowego
w badaniach własnych stwierdzono także, iż najlepsza
poprawa głosu występowała po leczeniu chirurgicznym i rehabilitacji w przypadku chorych z obrzękiem
Reincke,go oraz z polipem fałdu głosowego, u których
nastąpiło, odpowiednio zmniejszenie: nieregularności drgań do 17% i 8%, nieprawidłowej amplitudy
drgań do 7% i 4%, nieprawidłowego przesunięcia do
9% i 3%, nieprawidłowego zamknięcia głośni do 8%
i 1%, głosu partego do 18% i 11%, obniżonego zakresu
głosu do 16% i 8%, skróconego czasu fonacji do 18%
i 6% oraz nieprawidłowego nastawienia głosowego
do 11% i 8%.
Najgorsze wyniki oceny narządu głosu w stroboskopii uzyskano u chorych z brodawczakami krtani.
Omówienie
Wnioski
W badanym materiale chorych stwierdzono: przewlekłe przerostowe zapalenie krtani u 46,4% chorych,
obrzęk krtani typu Reinckego u 29,1% osób, polip
fałdu głosowego u 22,7% pacjentów i brodawczaki
krtani u 1,8% osób.
W większości przypadków polipektomia lub dekortykacja struny głosowej jest postępowaniem całkowicie
skutecznym, natomiast usuwanie polipowatego przerostu w przypadkach obustronnych może niekiedy
wymagać operacji dwuczasowej, w odstępie 4-6 tygodni.
Należy jednak podkreślić, że wynik taki zależy nie tylko
od sprawnie wykonanej operacji mikrochirurgicznej,
ale także od zapewnienia krtani optymalnie dobrych
warunków jej funkcji, tzn. higieny głosu, zaprzestania
palenia papierosów, wyeliminowania ewentualnych
Na podstawie skali GRBAS oraz badania laryngostroboskopowego wykonanego u chorych po leczeniu
chirurgicznym i rehabilitacji najlepsze wyniki dotyczące
jakości głosu obserwowano u osób z polipami krtani
oraz obrzękiem typu Reincke’go, gorsze natomiast
u pacjentów z przewlekłymi przerostowymi zapaleniami krtani, a najgorsze u chorych z brodawczakami
krtani.
PIŚMIENNICTWO
1.
Obrębowski A, Wojnowski W. Struktura fałdu głosowego.
2.
Obrębowski A, Wojnowski W, Obrebowska-Karsznia Z.
Post Chir Głowy Szyi 2002; 2: 27-34.
Charakterystyka budowy molekularnej fałdu głosowego.
Otolaryng Pol. 2006; 60 (1): 9-14.
O t o l a r y n g o l o g i a P o l s k a t o m 6 3 , n r 7, w r z e s i e ń 2 0 0 9
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
3.
Zeitels SM, Hillman RE, Bunting GW, Vaughn T. Reinke’s
11. Cornut G, Bouchayer M, Parent F. Value of videostrobo-
edema; phonatory mechanisms and management strate-
scopy in indicating phonosurgery. Acta Otorhinolaryngol.
gies. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1997; 106: 533-543.
4.
Chmielik M, Piekarniak P, Śnieg B. Leczenie mikrochirurgiczne brodawczaków krtani. Otolaryng Pol. 1997; 51 (1):
26-32.
5.
6.
Cor A, Gale N, Kambic V. Quantitative pathology of laryn-
larynx. San Diego: Singular Publishing Group; 1993.
14. Bartnik W, Szewczyk M, Bartnik- Krystalska A.. Mikrochi-
ckh) 1997; 103 (Suppl 527): 57-61.
rurgia wewnątrzkrtaniowa w materiale Oddziału Otolaryn-
Golusiński W, Kaczmarek JP, Kaczmarek J, Biczysko W,
gologicznego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. L.
krtani. Otolaryng Pol 2001; 55 (1): 69-73.
Stankiewicz Cz, Kowalska B, Brzozowski W. Polipowaty
przerost fałdów głosowych. Patologia i klinika. Otolaryng
Pol. 1998; 52 (6): 649-654.
8.
Szmeja Z, Wójtowicz JG, Leszczyńska M, Mielcarek-Kuchta D. Chordektomia laserowa w stanach przedrakowych
krtani. Otolaryng Pol. 2001; 55 (3): 255-257.
9.
tion of the larynx. Ear Nose Throat J. 1987; 66: 289-296.
13. Hirano M, Bless D. Videostroboscope axamination of the
geal epithelial hyperplastic lesions. Acta Otolaryngol (Sto-
Kędzia D. Klasyfikacja lublańska stanów przedrakowych
7.
Belg. 1986; 40: 436-444.
12. Bless D, Hirano M, Feder RJ. Videostroboscopic evalua-
Perzyny w Kaliszu. Otolaryng Pol. 2000; 24 (2): 127-130.
15. Sataloff R, Spiegel J, Hawkshaw M. Strobovideolaryngoscopy; Results and clinical value. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1991; 100: 725-727.
16. Semczuk B, Klonowski S, Welento A. Laryngoskopia mikroskopowa i mikrochirurgia w diagnostyce i leczeniu chorób krtani. Otolaryng Pol. 1992; 46 (5): 444-449.
17. Kluch W, Olszewski J. Ocena wyników leczenia przewle-
Wiskirska-Woźnica B. Kompleksowa ocena głosu w scho-
kłych przerostowych zapaleń krtani na podstawie badania
rzeniach organicznych i czynnościowych krtani. Rozprawa
wideolaryngostroboskopowego. Otolaryng Pol. 2008; 62
habilitacyjna. Poznań: AM; 2002.
(6): 680-685.
10. Pruszewicz A, Obrębowski A, Wiskirska-Woźnica B, Wojnowski W. W sprawie kompleksowej oceny głosu – własna
modyfikacja testu. Otolaryng Pol. 2004; 58 (3): 547-549.
O t o l a r y n g o l o g i a P o l s k a t o m 6 3 , n r 7, w r z e s i e ń 2 0 0 9
15