Fenomen rozmów internetowych i ich języka

Druga Internetowa Konferencja Naukowa
Dialog
a nowe media
Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Beata Golus
Uniwersytet Śląski
w Katowicach
Fenomen rozmów internetowych i ich języka
Streszczenie
Artykuł stanowi przegląd zagadnień związanych z językiem czatów internetowych.
W pierwszej części przedstawiona zostaje istota dialogu internetowego
z uwzględnieniem czynności poprzedzających taką rozmowę.
Następnie autorka przechodzi do omówienia najważniejszych kwestii dotyczących języka czatów internetowych. W tej części zajmuje się m.in. skrótowością,
innowacjami (np. wprowadzenie emotikonów, akronimów). Stara się także ukazać
zależność między odmianą ustną języka polskiego, a odmianą powstającą na czatach internetowych.
Internet to stosunkowo nowa forma komunikacji [Kryszczuk 2002]. Jego
zaistnienie na arenie międzynarodowej, jako środka służącego porozumiewaniu
się, stanowi równocześnie początek kształtowania się nowego, specyficznego
języka jego użytkowników. Bardzo szybko wypracowane zostały skróty dotyczące
pojęć stricte komputerowych, jak również skróty dotyczące życia codziennego,
które swoją rację bytu mają przede wszystkim w komunikacji synchronicznej1 –
prowadzonej za pomocą specjalnych programów komputerowych (do najbardziej
znanych należą Gadu-Gadu, Tlen, IRC), a także na czatach2, dostępnych w
większości portali internetowych [Zasępa, red., 2001].
Język czatów internetowych jest językiem nowym w polskiej rzeczywistości.
Do niedawna dostęp do Internetu mieli tylko nieliczni, ale ostatnie lata przyniosły
zdecydowany rozwój techniki komputerowej i dostęp do tego medium posiada
już znaczna liczba osób.
© Copyright by Beata Golus 2003
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Niniejszy artykuł stanowi krótki z konieczności przegląd zagadnień związanych z językiem czatów internetowych. Jest on niejako wstępem do obszerniejszej
pracy i jej zapowiedzią.
Istota dialogu internetowego
Sieciowe pogaduszki to stosunkowo nowa forma komunikacji, która jest mieszanką konwersacji twarzą w twarz i rozmowy telefonicznej, również zaliczanej
do komunikacji synchronicznej. Jednakże, by w nich uczestniczyć, ludzie muszą
pisać na klawiaturze, a to pociąga za sobą określone następstwa.
Żeby wziąć udział w rozmowie odbywającej się na czacie, trzeba wykonać
kilka czynności, które pozwolą nam się znaleźć w „wirtualnej rzeczywistości”.
Osoba, która chce rozmawiać, musi najpierw wejść na stronę portalu, czyli
internetowego serwisu informacyjnego (jakiegokolwiek, bowiem czaty są już
we wszystkich), i nakierować „mysz” na ikonkę „czat”. Następnie trzeba się
zalogować i wejść do jednego z pokoi rozmów (noszących np. nazwy Polityka,
Towarzyski, Film itp.) czy też do pokoju regionalnego (np. Katowice, Kraków). W
pokoju takim znajduje się pulpit ogólny, gdzie pisze się wypowiedzi, które mogą
przeczytać wszystkie osoby w tym pokoju się znajdujące. Istnieje także możliwość
prowadzenia rozmów prywatnych, tzw. priv, kiedy rozmawiają tylko dwie osoby
w osobnym oknie.
Osoby, które są stałymi bywalcami tych wirtualnych pokoi, mogą mieć
już zarejestrowany swój pseudonim – nick. Z kolei ci, którzy nie chcą zostać
rozpoznani, logują się pod nickami tymczasowymi.
Czatujący, którzy są stałymi bywalcami, tworzą swoistą społeczność wirtualną, gdy porozumiewają się w sieci. Urządzają oni także zloty w świecie rzeczywistym, nazywane przez nich spotkaniami w realu.
Cele czatowania mogą być różne. Może to być chęć nawiązania nowych
znajomości, przyjaźni, romansu, znalezienie życiowego partnera, zwierzenie się,
zabawa, czy też po prostu sposób spędzania wolnego czasu [Wallace 2001].
W sieci nie widać twarzy naszego rozmówcy. Tym, co widać, są słowa i to
one determinują nasze stosunki, kontakty. Ludzie posługują się słowami w bardzo różny sposób i szybko dostosowują swój styl wypowiedzi do określonego
kontekstu społecznego narzuconego przez współrozmówców.
Internet zdecydowanie ułatwia porozumiewanie się oraz przełamywanie
pewnej bariery osobom nieśmiałym, ale nie tylko. Internet, dzięki temu, że występujemy tam jako osoby anonimowe, pozwala nam mówić z dużą swobodą na
tematy, które na co dzień są dla nas wstydliwe i drażliwe.
Czat jest jednym z nielicznych miejsc, gdzie w krótkim czasie można poznać
tak wielu ludzi, a także rozmawiać jednocześnie z wieloma osobami na różne
tematy. W tym samym czasie można być rozbawionym rozmową z panią X
i uczestniczyć w smutnej rozmowie z panem Y (przy czym pani X z panem Y
niekoniecznie muszą rozmawiać, a nawet wiedzieć o swoim istnieniu).
Charakterystyczne dla rozmów internetowych jest występowanie polilogu,
czyli rozmowy wielu osób równocześnie. Jest to o tyle istotne, że w rzeczywistości
2
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
nie jesteśmy w stanie równocześnie rozmawiać z takim ogromem osób, jest to
fizycznie niemożliwe. Poza tym w polilogu prowadzonym na żywo pewne
kwestie mogą nakładać się na siebie, natomiast na czatach wszystkie kwestie
ukazują się sekwencyjnie.
Jako masowy środek komunikacji pisanej Internet wyróżnia się tym, że zatarta została w nim typowa dla języka pisanego granica między nadawcą a odbiorcą. W sieci każdy może się stać nadawcą komunikatu przeznaczonego dla
masowego odbiorcy. Co więcej, każdy z odbiorców konkretnego komunikatu
może w dowolnym momencie zareagować i przesłać do nadawcy lub innych
odbiorców tego komunikatu swój komentarz. Masowość czatów internetowych
nie może się wprawdzie równać z masowością telewizji, lecz istnieją takie pokoje
pogawędek, które codziennie gromadzą kilkaset osób.
Uczestnik rozmowy internetowej ma kontrolę nad nią. W każdej chwili
może się wylogować i wyłączyć komputer, jeśli rozmowa i rozmówcy mu nie
odpowiadają, lub też dać komuś ignora, czyli zignorować danego rozmówcę, tak
że nie będzie widział na ekranie jego wypowiedzi. Takich możliwości często nie
mamy w kontaktach „face to face” lub też są one mocno ograniczone.
Jak widzimy, internetowe konwersacje wyróżniają się specyficznymi
obyczajami, powstało już wiele określeń służących do ich nazywania.
Język czatów – jego skrótowość i charakterystyczne innowacje
Język, którym posługują się użytkownicy czatów, jest charakterystyczny.
Stworzyli oni cały system znaków, który jest dla nowicjuszy internetowych w jakimś stopniu obcy.
Pogaduszki, w których usiłujemy naśladować rozmowę „face to face”, cechuje
bardzo ekonomiczne wykorzystanie języka. Zdania są zwykle zwięzłe, niewiele
odnajdujemy zdań złożonych, nie wspominając już o zdaniach wielokrotnie
złożonych.
Nagminne jest także pomijanie pisowni polskich liter typu ę, ą, ć, ś itp., a także
pomijanie pisowni wielkimi literami. Związane jest to z faktem, iż napisanie tych
liter wymaga wykorzystania kilku klawiszy na klawiaturze, co w konsekwencji
powodowałoby zmniejszenie szybkości i dynamiczności, a także spontaniczności
rozmowy. Wielkie litery używane są natomiast w zapisie całych wyrazów czy
fraz, gdy komunikat jest nacechowany emocjonalnie, np.: DAJCIE MI SPOKÓJ!
Użytkownicy pogawędek internetowych rozwijają nowatorskie strategie lingwistyczne, tworząc rejestr językowy przystosowany do ograniczeń nakładanych
przez medium, a jest ich sporo (m.in. brak możliwości zastosowania intonacji, ograniczenia związane z faktem, że aby coś przekazać, musimy to najpierw napisać).
W celu zmniejszenia dystansu między rozmówcami wprowadzonych zostało
wiele udogodnień, np. wprowadzenie emotikonów i akronimów, które mogą
wyrażać nasze uczucia, nastroje, odczucia [Jagodzińska 2000].
Najstarszy emotikon, zwany też uśmieszkiem (z ang. smiley) lub buźką, to
:-). Jest to znak wyrażający zadowolenie, radość, uśmiech. Na jego podstawie
przez wiele lat powstało wiele innych emotikonów, które są pewnego rodzaju
3
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
próbą przekroczenia granicy między językiem mówionym i pisanym [Jagodzińska
2000]. Dzisiaj portale wprowadzają już szereg obrazków, które są pochodnymi
emotikonów tekstowych, ale mają postać graficzną.
Akronimy, czyli skróty stworzone z pierwszych liter lub zgłosek wyrazów, są
znacznie rzadziej używane podczas pogaduszek. Spowodowane jest to zapewne
faktem, że są one zwykle oparte na wyrazach i zwrotach anglojęzycznych, więc
uczestnik rozmowy nie znający języka angielskiego, mógłby ich nie zrozumieć,
bądź też zrozumieć fałszywie. Do najczęściej używanych akronimów należą: thx
(thanks – dziękuję), pls (please – proszę), cya (see you – do zobaczenia, na razie).
Istnieją też akronimy polskie, np. pzdr lub pozdro (pozdrowienia)3.
Spójrzmy zatem na praktyczne zastosowanie emotikonów i akronimów,
które występują w rozmowach internetowych4.
[20:01] <~Raf> ;) :) WSZYSKIM PANIENKO SIEMA.
;)- bierz to z przymróżeniem oka lub puszczam ci oczko
:)- uśmiechnij się;jestem szczęśliwy
[20:01] <~jan>
- jestem śpiący
[21:04] <~Eva
- kocham Cię; czuje coś do Ciebie
[21:06] <jan> szukam kogoś fajnego /priv z motylkiem:o)/
:0)- perkaty nos
[20:00] <~anie>spadacie
- zadzwonić, skorzystać z telefonu
[20:03] <~BOR_> Nie to twoja
:-D –duży uśmiech, opadła mi szczęka
Język używany na czatach charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem
potoczności. Język potoczny jest to „podstawowy wariant polszczyzny ogólnej,
wyróżniony przez wszystkie opracowania, niezależnie od sporów dotyczących
rozumienia terminu „potoczność”. To właśnie w nim zachodzą najważniejsze
innowacje decydujące o rozwoju języka polskiego , on najszybciej odzwierciedla
zmiany zachodzące w życiu narodu i w jego kulturze” [Ożóg 2001: 89]. Również
język, który kształtuje się na czatach, wpływa na język w ogóle, a co więcej
– uczestnictwo w świecie Internetu przenosi się na język potoczny. Utwierdza nas
w tym przekonaniu fakt, iż kiedy internauta chce zakomunikować na przyjęciu, że
musi iść do domu, informuje o nadejściu pory, kiedy powinien być off line. Istotne
w tej kwestii jest właśnie przenikanie właściwości języka mówionego do języka
czatów, czyli do języka pisanego i vice versa.
Odmiana ustna języka ogólnego jest determinowana przez czynniki, których
źródłem jest specyfika komunikacji „face to face”. Są to :
4
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
1. dialogowość rozmowy
2. spontaniczność procesu mówienia
3. sytuacyjność, czyli powiązanie dialogu z sytuacją [Ożóg 2001: 89].
Wydaje się, że wszystkie te czynniki są spełniane podczas kontaktu między
czatującymi, a więc podczas komunikacji posługującej się odmianą pisaną.
Przyjrzyjmy się im zatem bliżej.
Dialogowość rozmowy
Dialogowość wynika z bezpośredniego kontaktu mówiących, między którymi
istnieje relacja partnerska „ja – ty”. Podczas dialogu ma miejsce przemienność ról
mówiącego i słuchającego.
W Internecie pomimo faktu, że nie mamy bezpośredniego kontaktu z naszym
współrozmówcą, jesteśmy w stanie prowadzić dialog, a nawet polilog, np.:
[20:05] <dam> SPALMY TE KOMPY I SPOTKAJMY SIE GDZIES NA
POWIETRZU
[20:05] <enjo> no co ty
[20:05] <~SPAin> CO U CIEBIE?
[20:05]<enjo>hehehe
[20:05] <Toska__> OKI
[20:05] <~ROBSON> ROBSON POKLIKAMY
[20:06] <enjo> zas
[20:06] <dam> ZAMIAST SERWERA ZASERWUJMY SOBIE PO
BROWARZE
[20:06] <enjo> albo cisza
Spontaniczność procesu mówienia
Językoznawcy
przeciwstawiają
spontaniczność
tekstów
ustnych
niespontaniczności tekstów pisanych, które są przez nadawcę przygotowane,
dokładnie przemyślane pod względem struktury syntaktycznej, jak i zawartości
treściowej. I tutaj również pojawia się innowacja w języku pisanym, bowiem
rozmowy internetowe, pomimo tego, że są pisane, zawierają cechy odmiany
mówionej. Trudno odnaleźć w pogaduszkach osoby, które poprawnie i po
wcześniejszym przygotowaniu piszą dalszy ciąg rozmowy. Na czatach zdania
zwykle są nieskończone, luźno ze sobą powiązane. Często pada tylko jeden
wyraz. Pospolite jest także układanie zdań nieskładnych, często nielogicznych.
Spotykane w języku mówionym przerywniki służące podtrzymaniu
rozmowy lub chęci uzyskania od współrozmówcy chwilki na zastanowienie (np.
hmm), także występują w języku internetowych czatów.
[20:30] <Kara_> buuuuuu i wiszeeeeeeeeeeeeeeee
[20:30] <Kara_> nie ma jeszcze chwila i ide
5
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
[20:30] <~Lala> //elllo
[20:30] <~smutny> ... nie wiszisz
[20:30] <~Aga20> lefek masz sie rozchmurzyc
[20:30] <~Aga20> hihi
[20:30] <~smutny_> wisisz
[20:30] <~Lala>
[20:30] <~Betina> j a jej wierze
Sytuacyjność
Składa się na nią kilka ważnych elementów: relacja między osobami
biorącymi udział w dialogu, bądź polilogu, miejsce aktu mowy (w tym przypadku
– Internet), temat dialogu, cechy rozmówcy.
[20:43] <~nik> a nie ma jakiejs polskiej strony?
[20:44] <~Mały> nie
[20:44] <~Mały> tylko ta
[20:44] <~Mały> bo to z hameryki program
[20:44] <KALA> hmm wróciłam
[20:44] <KALA> hej, dlaczego smutny?
[20:44] <~smutny> Kala heh nie juz nie jest smutny był jak wchodzil
[20:45] <mimima> hehehe fajnie sobota
[20:45] <mimima> a ja se w jastrzebiu siedz hehehehe
[20:45] <KALA> to dobrze
Zagadnienie języka czatów internetowych jest tak bardzo obszerne, że nie
sposób omówić go na kilku stronach. Dlatego też w niniejszym artykule zaledwie
zasygnalizowałam problemy, które wiążą się z tym „magicznym” medium.
Forma wymiany myśli między „czatującymi” ciągle ulega zmianom, które służą
udogodnieniu i zwiększeniu szybkości przekazywania informacji. Portal Onet.pl
wprowadził w tym celu możliwość rozmów głosowych, a także możliwość
przekazania obrazu własnej osoby za pomocą kamer. Dzięki tym modernizacjom
coraz bardziej pogawędki internetowe zbliżają się do kontaktów „face to face”.
Język użytkowników Internetu jest w dużej mierze odzwierciedleniem naszego
języka potocznego mówionego, przy czym zostaje on przeniesiony na odmianę
pisaną. Skróty i charakterystyczne komendy służą porozumiewaniu się w szybszy
sposób, a także pozwalają przekroczyć barierę językową, jaka niejednokrotnie
towarzyszy podczas spotkań osób, które pochodzą z różnych środowisk. W wielu
przypadkach język czatów jest prymitywny i ma wiele wspólnego z żargonami,
które zostały wytworzone na potrzeby różnych subkultur. Niemniej nie jest to
język pozbawiony wszelkich zasad, bowiem również i tam obowiązują reguły
i zasady regulowane przez tzw. netykietę5, a więc zbiór internetowych reguł
konwersacyjnych.
6
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
W związku z tym, iż dość często można usłyszeć głosy o niestaranności
językowej czatowników, należy podkreślić, że owe reguły świadczą jednak,
iż uważają się oni odpowiedzialni za kulturę języka i nie można im zarzucić
zupełnego braku dbałości o język. Jednak specyficzne okoliczności, w jakich
zachodzi ta komunikacja, powodują powstanie szeregu charakterystycznych form
jezykowych.
Przypisy
1
W komunikacji internetowej wyodrębnia się zwykle komunikację synchroniczną oraz asynchroniczną. Pierwsza przypomina rozmowę „twarzą w
twarz”, a odbywa się w czasie rzeczywistym, druga znajduje analogię w komunikacji pisanej, zob. np. Crystal [2001: 11-12].
Szczegółową charakterystykę internetowych typów komunikacji podaje
Grzenia [2003].
2
Ten neosemantyzm pochodzi od angielskiego „chat” ‘pogawędka’.
3
Znane w korespondencji elektronicznej akronimy od dłuższych wyrażeń są
bardzo rzadkie w czatach internetowych, zob. Crystal [2001: 85-86].
4
Wszystkie przykłady pochodzą z rozmów prowadzonych czatach w portalu Onet.pl. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować za udostępnienie
archiwum czatów.
Pisownia oryginalna.
5
Zasady netykiety sformułowane na użytek czatów internetowych znajdują
się np. pod adresem czaty.onet.pl.
7
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Bibliografia
Crystal D. [2001]. Language and the Internet. Cambridge: Cambridge University Press.
Green, J. (1999). Nowa era komunikacji. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Gruszczyński, W. (2001). Czaty w sieci, czyli o (polskich) zwyczajach językowych
w Internecie. „Dialog” nr 2.
Grzenia, J. (2003). Komunikacja językowa w Internecie. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego [w druku].
Gut, D. (1999). Piszę więc jestem. „Konteksty” nr 1/2.
Jagodzińska, J. (2000). Uśmiech i śmiech w dyskusjach internetowych – o sposobach
zapisu uczuć towarzyszących wypowiedzi. „Poradnik Językowy” nr 3.
Kryszczuk, M. (2002). Historia nowego medium – sieci Internet. „Kultura i Społeczeństwo” nr 1.
Ożóg, K. (2001), Ustna odmiana języka ogólnego. [W:] Bartmiński, J. (red.),
Współczesny język polski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wallace, P. (2001). Psychologia Internetu. Poznań: Rebis.
Zasępa, T. (red., 2001). Internet: fenomen społeczeństwa informacyjnego. Częstochowa: Ed. Św. Pawła.
8